Дунё ва ҳозирги давр фалсафаси - Философия - Рефераты

Дунё ва ҳозирги давр фалсафаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37 KB

Дунё ва ҳозирги давр фалсафаси Режа: Фалсафанинг умумий ва алоҳида ривожланиш қонуниятлари Фалсафанинг ҳозирги давр ривожидаги глобал ва минтақавий хусусиятлари

Тарих бойлиги бўлган ҳар бир фалсафа икки: умумбашарий, универсал ва алоҳида, маҳаллий (локал) компонентлардан иборат. Бошқача айтганда, фалсафий тизимлар ўз даврининг, маълум тарихий вазият ва маданиятнинг маҳсули ҳисобланади. «Фалсафанинг маълум образи, - деб ёзган эди Хегел, - у қайси халқ орасида мавжуд бўлса, уларнинг маълум образи билан, уларнинг давлат тузилиши ва бошқарув шакли билан, уларнинг маънавияти, ижтимоий ҳаёти, маҳорати, одати ва яшаш қулайликлари билан, уларнинг уринишлари ва санъат ҳамда фан соҳасидаги ишлари билан, уларнинг дини, ҳарбий қисмати ва ташқи муносабатлари билан, ушбу маълум принцип ўз кучини намоён қилган давлатнинг ҳалокати билан, олий принцип туғиладиган ва ривожлана диган янги давлатнинг вужудга келиши ҳамда илгари қадам босиши билан ҳамоҳангдир» 1 . Фалсафий тизимларни макон ва замон ўлчовида кўриб чиқиб, уларнинг минтақавий ва вақтли, даврий хусусиятларини ажратиш мумкин. Файласуфона фикр юритишнинг турли усуллари ва уларга тегишли фалсафий тизимларда нафақат тарихий давр ва глобал жараёнлар, яъни ижтимоий меҳнат тақсимоти, аграр-анъанавий ҳаёт тарзи, саноатлашиш, жаҳон урушлари, экологик бўҳрон ёки информацион жараёнларнинг кучайиши кабиларни, балки мазкур минтақада яшаётган халқларнинг маданият, менталитет ва ҳаёт тарзи билан боғлиқ минтақавий хусусиятларининг ҳам изи бўлади. Фалсафий дунёқараш ва атроф муҳитга муносабат, қадрий йўналишлар ҳамма ерда мутлақо бир хил бўлиши мумкин эмас. Бутун инсоният тарихи мобайнида Ғарб ва Шарқ фалсафий тизимлари ўзининг мавжуд хусусиятлари ва тафовутлари билан фарқланади. Ушбу дихотомия доирасида биз у ёки бу цивилизация хусусиятларига боғлиқ миллий-минтақавий (ҳинд, хитой, араб, лотин америкаси, африка, рус ва бошқа) фалсафа тўғрисида гап юритамиз. 1 Хегел Г. В. Ф. Лекции по истории философии. Кн. 1. – Соч. Т. IX . М., 1932. 54- б .

Ҳозир биз яшаётган давр башарият тарихида муҳим аҳамиятга эга. Бутун дунё учун глобал оқибатларга эга бўлган ҳодиса ва жараёнлар бугун учун ҳам, келажак учун ҳам унинг зиммасида. Булар фан-техника революцияси ва унинг натижалари, «социализм» дунёсининг тузилиши ва парчаланиши, классик ва якка ҳоким (монополистик) капитализмнинг инқирози ва сифат трансформацияси, империя ва колониал тизимларнинг емирилиши, иккита жаҳон уруши, ядро уруши таҳдиди, «совуқ уруш» ва «кескинликни юмшатиш», биполяр дунёнинг тугатилиши, глобал муаммоларнинг пайдо бўлиши, халқаро террорчиликнинг тарқалиши (экспансияси) ва ҳоказолардир. Албатта, бутун инсоният манфаатларига дахлдор бу жараёнлар дунё фалсафасида ўз аксини топмаслиги мумкин эмас. Бу сциентизм, капитализм ва социализмни фалсафий танқид қилишда, инсон ҳаёти, барқарорлик ва инсонпарварлик муаммоларига жиддий эътиборнинг қаратилишида намоён бўлди. Бу муаммоларнинг тадқиқотлари фалсафа ва ижтимоий-сиёсий фикрлашда янги йўналиш лар: техника фалсафаси, тазйиқ ўтказмаслик фалсафаси, ҳаёт фалса фаси, модерн ва постмодерн фалсафаси, фалсафий герменевтика, фалсафий аксиология, фалсафий компарати вис тика, глобал этика, фанлар этикаси, конвергенция назарияси кабиларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Саналган фалсафий муаммолар ва йўналишлар ХХ аср фалсафаси ривожидаги глобал йўналишлар тарзига эга бўлди. Дунё фалсафасининг мана шу глобал йўналишлари билан бир қаторда фалсафий ва мафкуравий оқимларнинг континентал, минтақавий ва миллий тарзга эга ўзига хос хусусиятлари ҳам мавжуд. Масалан, Африкадаги фалсафа миллий ўзига хосликка эга: Сенегалнинг собиқ президенти Леопольд Седар Сенгорнинг негрлар фалсафаси «негритюд» ва Алексис Кагаманинг банту-руанда этнофалсафаси. Л.С.Сенгор қора континент қадриятларининг ўзига хослигини ҳис этиш

(интуиция), ички кечинма (эмоция) ва ритмда, гуруҳий ҳиссиёт ва диалог 2 да кўради. Шунингдек, замонавий латиноамерикача фикрлашнинг ҳам миллий- минтақавий колоритга эга фалсафий назариялари мавжуд: «озодлик фалсафаси», «аутентик (ҳақиқий) фалсафа», «Лотинамерика моҳияти фалсафаси», «Мексика моҳияти фалсафаси» (Самуэль Рамос, Леопольдо Сеа ва бошқалар). Лотинамерика фалсафаси ва маданиятини ўзига хослиги тўғрисидаги тезисни асослаб, мексика файласуфи Л.Сеа қуйидаги хулосани ифодалайди: «Буни хоҳлашадими, йўқми, Америкамиз одамлари тарих яратиб, ўз моҳияти ифодасининг шундай шаклини бунёд этадиларки, бунақаси бошқа тарих ва одам ифодасидан топилмайди. Шунинг учун уларнинг фикрлаши бошқаларникидан фарқ қилади, шунингдек фикр мазмуни ҳам фарқ қилиши керак. Ҳар бир инсон ва халқнинг пайдо бўлиши ўзига хос бўлгани каби тарих, фикрлаш ва мазмун ҳам ўзига хосдир» 3 . Осиёнинг турли мамлакатларида ҳам фалсафий назариялар ўзига хос хусусиятларга эга. Шубҳасиз, Яқин ва Ўрта Шарқ минтақаси, жумладан ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида яшаган халқларнинг ҳам фалсафий тизимлари тарихан ўзига хос хусусиятларга эга бўлган. Арасту ва неоплатонизм анъаналари бу ерда ислом анъаналари ва табиий илмий билимлар ривожининг юксак даражаси билан қўшилиб кетган. Бу ерда Европадан фарқ қиладиган, ўзига хос таълимотнинг шакли – тасаввуф (сўфийлик) пайдо бўлган. СССРнинг парчаланиши натижасида вужудга келган тарихий шароитнинг ўзига хос хусусиятлари янги мустақил давлатлар, жумладан мустақил Ўзбекистонда ҳам ўзига хос хусусиятларга эга фалсафий фикр ривожланишига сабаб бўлади. 2 Леопольд Сеа. Поиски латиномаериканской сущности.// «Вопросы философии». М., 1982. 63-бет. 3 Қаранг: История современной зарубежной философии: компаративистский подход. Спб., 1997. 323-бет.

Адабиётлар: 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР- ПРЕСС, 1999 йил, 4-8 бетлар.

Похожие

Ҳозирги давр Ғарб фалсафаси

Қадимги давр фалсафаси

Кадимги шарк ва антик дунё фалсафаси

Янги ва энг янги давр фалсафаси

1 Янги ва энг янги давр фалсафаси