Трансформаторнинг кучланиш тенгламаси ва алмаштириш схемалари - Энергетика - Рефераты

Трансформаторнинг кучланиш тенгламаси ва алмаштириш схемалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.451171875 KB

Трансформаторнинг кучланиш тенгламаси ва алмаштириш схемалари Режа: 1. Трансформаторнинг чулғамларини индуктивлиги 2. Идеал трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти 3. Трансформаторнинг ишлаш принципи 4. Трансформаторнинг кучланиш тенгламалари 5. Трансформаторнинг салт ишлаши

Трансформаторнинг чулғамларини индуктивлиги Трансформаторларнинг магнит ўзагини магнит сингдирувчанлиги магнитланиш циклида ўзгариб турганлиги учун чулғамларининг ўзиндукция L ва ўзаро индукция индуктивликлари М ҳам ўзгариб туради. Магнит ўзакнинг магнит сингдирув-чанлигини ўзгариб туриши натижасида манбага уланган трансформаторнинг магнитловчи токини таркибида асосий гармоника билан бирга юқори тартибли гармоникалар ҳам мавжуд бўлади. Трансформатор ишлаганда магнитловчи токга юклама токи қўшилади. Магнитловчи I о ток таркибидаги юқори тартибли гармоникалар юклама токига нисбатан жуда кичик бўлганлиги сабабли трансформаторларнинг иш режимларини ўрганишда уларни ҳисобга олинмаса ҳам бўлади. У ҳолда, магнитланиш жараёнида L ва М ларни ўзгармас деб қабул қилиш мумкин. Фараз қилайлик, магнит ўзакдаги Ф п магнит оқимини бирламчи чулғамдаги I 1 ток ҳосил қилсин. Магнитловчи ток ва магнит оқими магнит занжирини ҳисоблашда аниқланади. У ҳолда, бирламчи чулғамнинг ўз индукция индуктивлиги L 1 =W 1ФП I1 (3-1) бу индуктивликни магнит ўзакнинг қаршилиги орқали ҳам аниқлаш мумкин. L 1 = W 12 Rμп (3-2) бу ерда R  п - магнит ўзакнинг қаршилиги, W 1 - чулғамнинг ўрамлар сони. Худди шундай иккиламчи чулғамнинг индуктивлиги L 2 = W 22 Rμп (3-3) Шундай қилиб бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг тўла ўз индукция индуктивликларини трансформатордаги сочилиш магнит оқимларини ҳисобга олиб, қуйидагича ёзиш мумкин: L 11 =L 1 + L  1 L 22 =L 2 + L  2 (3-4) бу ерда L  1 ва L  2 лар сочилиш магнит оқими таoсиридаги индуктивлик.

Бирламчи ва иккиламчи чулғамлар орасидаги ўзаро индукция индуктивлиги M 12= W 1W 2 Rμп (3-5) сочилиш магнит оқими та o сирида чулғамлар орасида ҳосил бўлувчи сочилиш ўзаро индукция индуктивлиги М  га тенг. Юқоридагиларга асосан тўла ўзиндукция индуктивлигини M = M 12+M σ (3-6) ифода ёрдамида аниқлаш мумкин. Идеал трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти Идеал трансформаторларда: 1) қувват исрофлари йўқ (чулғамларининг қаршилиги ва магнит ўзакдаги қувват исрофлари нолга тенг) 2) магнит ўзакнинг пўлатини магнит сингдирувчанлиги  п =  , ўзакнинг тунукалари бўлакларга бўлинмаган; 3) чулғамлар ҳосил қилган магнит индукция куч чизиқларининг ҳаммаси магнит ўзак орқали оқиб ўтади ва магнит индукциянинг ҳар бир куч чизиғи бирламчи W 1 ва икиламчи W 2 чулғамларининг барча ўрамларини кесиб ўтади. Юқоридаги шартларнинг охиргиси бажарилганда бирламчи ва иккиламчи чулғамлар орасидаги электромагнит боғланиш тўла бўлади ва чулғамларнинг электромагнит боғланиш коэффициенти C= M √L11 L22 бирга тенг бўлади. Бу ерда М - чулғамлар орасидаги ўзаро индукция индуктивлиги; L 11 , L 22 - бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг ўзиндукция индук тивликлари. Трансформаторнинг синусоидал магнит оқими кесиб ўтган бирламчи ва иккиламчи чулғамларида индукцияланган электр юритувчи кучлар (э.ю.к.)

e1 = -  W 1 Ф п c о s  t e2 = -  W 2 Ф п c о s  t (3-7) бу ерда: Ф п - магнит ўзакдаги магнит оқимини амплитудаси;  – бурчак частотаси; W 1 ва W 2 лар бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг ўрамлар сони. Бу электр юритувчи кучларнинг таъсир этаётган қийматлари. E1= e1 √2=4,44 fW 1Φп (3-8) E2= e2 √2=4,44 fW 2Φп (3-9) Идеал трансформаторларнинг чулғамларини актив r 1  0 ва индуктив қаршиликлари х 1  0 бўлганлиги сабабли чулғамларда ва магнит ўзакда қувват исрофлари бўлмайди. Идеал трансформаторларда магнит ўзакнинг магнит сингдирувчанлиги чексиз (  п =  ) бўлганлиги учун қуйидагини ёзишимиз мумкин: U 1 = E 1 ва U 2 = E 2 (3-10) Юқоридаги тенгламалардан (3-8) ни (3-9) га бўлиб ва (3-10) ни ҳисобга олиб трансформаторнинг трансформациялаш коэффициентини аниқлаймиз, U1 U2 = E1 E2 = W 1 W 2 = K (3-11) бу ерда К - трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти деб аталади. Юқорида айтиб ўтганимиздек, идеал трансформаторларда актив ва реактив қувват исрофлари бўлмаганлиги сабабли бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг қувватлари тенг бўлади, шунинг учун: U 1 I 1 = U 2 I 2 (3-12) тенгликни ёзишимиз мумкин. Бу тенгликдан фойдаланиб,

U1 U2 = I2 I1 =W1 W 2 = K (3-13) ни аниқлашимиз мумкин.

Идеал трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти (3.13) ёрдамида иккиламчи чулғамдаги токни аниқлаймиз K= I2 I1 дан I2= KI 1 Шундай қилиб, идеал трансформаторларда бирламчи ва иккиламчи кучланиш чулғамларнинг ўрамлар сонига тўғри пропорционал бўлиб, бирламчи ва иккиламчи токлар эса, шу чулғамларнинг ўрамлар сонига тескари пропорционал бўлади. Т рансформаторнинг ишлаш принципи Узгарувчан токнинг частотасини ўзгартирмасдан кучланишини бир катталикдан иккинчи катталикка ўзгартирувчи электромагнит статик аппаратга трансформатор деб аталади. Оддий трансформатор электр энергияни қабул қилувчи битта бирламчи ва электр энергияни исте o молчига узатувчи битта иккиламчи чулғамдан иборат бўлади. Электр энергия бирламчи чулғамдан иккиламчи чулғамга электромагнит индукция ёрдамида узатилади. Чулғамлар орасидаги электромагнит боғланишни кучайтириш учун уларни магнит ўзакка жойлаштирилади. Фараз қилайлик, уч фазали трансформаторнинг бирламчи чулғами уч фазали синусоидал кучланишли манбага уланган булсин (9-расм). Бирламчи чулғам-даги i 1 ток синусоидал формада ўзгарувчан маг-нит оқимини ҳосил қи-лади. Магнит оқими Ф 1 магнит ўзак орқали оқиб ўтади ва ўз йўлида бир-ламчи ва иккиламчи чўл-ғамларни кесиб ўтади ва уларда Е 1 ва9-расм. Бир фазали икки чулғамли трансформатор

Е 2 электр юритувчи кучларни индукциялайди. Урамлар сони W 2 га тенг иккиламчи чулғамга Z 2 юклама уланганда бу чулғам орқали I 2 ток оқиб ўтади ва чулғамни учларида U 2 кучланиш қарор топади. Чулғамлар орасидаги электромагнит боғланишни, яъни бирор чулғамдаги ҳосил бўлган магнит оқимнинг бошқа чулғамни кесиб ўтишини, ўтган мавзуларда кўриб ўтилган электромагнит боғ-ланиш коэффициенти С орқали аниқлаш мумкин. Магнит ўзак орқали оқиб ўтаётган умумий магнит оқим Ф п ни трансформаторнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларидан оқиб ўтаётган I 1 ва I 2 токлар ҳосил қилади. Т рансформаторнинг кучланиш тенгламалари Трансформаторнинг кучланиш тенгламасини дифференциал кўриниши Трансформаторларнинг иш режимларини кучланиш тенгламалари ёрдамида ўрганиш мумкин. Манбанинг кучланишини ўзгариш частотаси f=5кГц дан кичик бўлганда, трансформаторнинг элементлари орасидаги (ўрамлар ва ғалтаклар) сиғим токлари номинал токка нисбатан жуда кичик бўлади, шунинг учун уларни ҳисобга олинмаса ҳам бўлади. У ҳолда, бир фазали икки чулғамли трансформаторнинг кучланиш тенгламасини дифференциал қўриниши қуйидагича ёзилади: U 1 = r 1 i 1 + L 11 di1 dt +M di2 dt - U 2 = r 2 i 2 + L 22 di 2 dt +M di 1 dt (3-14) бу ерда U 1 , U 2 ва i 1 , i 2 - лар трансформаторларнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларидаги кучланиш ва токларнинг оний қийматлари; r 1 , r 2 ва L 11 , L 22 – лар бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг актив қаршиликлари ва тўла ўзиндуктивликлари; М - чулғамларнинг ўзаро индукция индуктивликлари. Трансформаторнинг юқорида келтирилган кучланиш тенгламасидан кўриниб турибдики, бирламчи чулғамдаги кучланиш чулғамда кучланишнинг актив пасайиши r 1 i 1 ва бирламчи чулғамнинг электр юритувчи кучи e 1 ни мувозанатлашга сарфланар экан.

Кучланишлар тенгламаларини тузишда бирламчи чулғамни электр энергияни қабул қилувчи ва иккиламчи чулғамни эса, исте o молчилар учун электр энергия манбаи деб ҳисобланади. Трансформаторнинг кучланиш тенгламасини комплекс кўриниши Бизга маълумки, куч трансформаторлари ва махсус трансформаторлар синусоидал ўзгарувчан ток ва кучланишда ишлайди. Шунинг учун трансформаторларнинг кучланиш тенгламаларини дифференциал кўринишидан кўра ток ва кучланишнинг таъсир этаётган қийматлари учун, кучланишлар тенгламаларини комплекс формада ифодалаш қулайроқ. Бунинг учун трансформаторнинг дифференциал кўринишдаги кучланишлар тенгламасига қуйидаги белгилашларни киритамиз: i 1 =√2 ˙I 1 e j  t U 1 = √2 ˙U1 e j  t (3-15) i 2 = √2 ˙I 2 e j  t U 2 = √2 ˙U2 e j  t Кучланиш тенгламасини комплекс кўринишида ифодалаш учун юқоридаги (3-14) тенгламага (3-15) белгилашларини қуйиб , дифференциал - лаб , √2ejwt га бўлиб , қуйидаги тенгламалар системасига эга бўламиз . ˙U1=r1˙I1+jX 11˙I1+jX 12 ˙I2 (3-16) − ˙U2=r2˙I2+jX 22 ˙I2+jX 12 ˙I1 бу ерда X 11 =  L 11 ; X 22 =  L 22 ; X 12 =  M - лар трансформаторнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларининг ўзиндукция ва ўзаро индукция индуктив қаршиликларини ифодалайди . Юқоридаги тенгламалар системаси симметрик юкламага уланган трансформаторларда бўлиб ўтадиган электромагнит жараёнларни тўла ифодалайди . Трансформаторнинг кучланишлар тенгламалари системаси фақат магнит ўзакдаги қувват исрофларини ҳисобга олмайди , бу исрофларни ҳисобга олган ҳолда тенгламалар системасини ёзиш , алоҳида масалани ташкил этади .

Трансформаторнинг чулғамларини келтириш Агар трансформаторларнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларининг ўрамлар сони тенг бўлса , иккала чулғамдаги ток ва кучланишларни бир хил тартибда ёзиш мумкин бўлади . Шунинг учун реал трансформатор ўрнига унга эквивалент бўлган , яъни бирламчи ва иккиламчи чулғамлари бир хил ўрамлар сонига тенг бўлган келтирилган трансформаторни кўриб ўтамиз . Юқорида кўрсатилганидек , ток , кучланиш ва бошқа ўзгарувчиларни комплекс шаклида векторлар билан ифодалаш мумкинлиги трансформаторларни ҳисоблаш ва уларнинг иш режимларини ўрганишда анча қулайликлар яратади . Трансформаторнинг чулғамларининг ўрамлар сони тенг эмаслиги (W 2  W 1 ) электр юритувчи кучлар ( Е 2  Е 1 ), токлар (I 2  I 1 ) ва чулғамларнинг бошқа кўпчилик параметрларини , яъни актив (r 2  r 1 ) ва индуктив ( Х 2  Х 1 ) қаршиликларнинг тенг бўлмаслигига олиб келади . Бу эса , айниқса , трансформациялаш коэффициенти катта бўлган трансформаторлардаги содир бўлаётган жараёнларини ҳисоблашни , вектор диаграммаларини қуриш ва ундан фойдаланишни қийинлаштиради . Бундай қийинчиликлардан қутилиш мақсадида трансформаторларнинг чулғамларини бир - бирига келтириш усулидан фойдаланилади . Кўпинча иккиламчи чулғамни бирламчига келтирилади . Бунинг учун иккиламчи чулғамни қайта ҳисобланади . Урамлар сони W 2 га тенг бўлган иккиламчи чулғам бирламчи чулғамга шундай келтириладики , янги эквивалент иккиламчи чулғамнинг ўрамларини сонини W 1 га тенг деб қабул қилинади . Соддароқ қилиб айтганда , иккиламчи чулғамнинг ўрамлар сонини W 1 га тенг деб ҳисобланади . Бунинг учун реал ва келтирилган чулғамлар бир хил катталикдаги магнит майдонни ҳосил қилишлари шарт . Келтирилган икиламчи чулғамнинг геометрик ўлчамлари ва ташқи кўриниши реал трансформаторникига ўхшаш бўлиб , магнит ўзакда реал иккиламчи чулғамга ўхшаш ўрнатилиши керак .

Келтириш усулининг асосий шарти шундаки , келтириш натижасида трансформаторнинг электромагнит жараёнлари ўзгармасдан қолиши ва бирламчи чулғамнинг иш жараёнига таъсир этмаслиги керак . Келтирилган чулғамга таалуқли ҳамма қийматлар келтирилган қийматлар деб номланадилар ва илгариги символларининг ўнг юқори қисмига штрих чизиғи чизиш билан хақиқий иккиламчи чулғам қийматларидан фарқланади . У холда иккиламчи чулғамнинг ўрамлар сони К=W 2' W 2 = W 1 W 2 (3-17) марта ўзгаради. К - катталик трансформаторнинг келтириш ёки трансформациялаш коэффициенти деб аталади. Бундай алмаштириш натижасида трансформаторларнинг Е2' ва U2' кат-таликлари келтирилмаган трансформаторнинг U 2 ва Е 2 ларига нисбатан К марта ўзгаради. ˙E2'=KE 2 ˙U2'=K ˙U2 (3-18) Келтирилган ва реал трансформаторларнинг ҳамма режимларида қувватлари тенг бўлганлиги учун қуйидаги мувозанат тенгламасини ёзишимиз мумкин. ˙U 2'˙I2'= ˙U 2˙I2 (3-19) бу ерда ˙I2' -келтирилган иккиламчи ток; (3-18) ва (3-19) лардан келтирилган иккиламчи ток: { ˙I2 '= ˙I2 К ¿ (3-20) Шунинг учун келтирилган чулғамнинг кўндаланг кесими реал чулғамникига тенг бўлади, лекин чулғамнинг ҳар бир ўрамини кўндаланг кесими эса К марта камаяди.

Чулғамлари келтирилган трансформаторларнинг актив ва индуктив қаршиликларини ҳам келтириш коэффициенти орқали аниқлаш мумкин. Иккиламчи чулғам бирламчи чулғамга келтирилганда қувватлар ўзгармаслиги учун ҳақиқий ва келтирилган чулғамларнинг мисларидаги қувват исрофлари ҳам ўзгармаслиги керак ˙I22'⋅r2'= ˙I22⋅r2 (3-21) бундан ва (3-20) ни хисобга олиб, келтирилган чулғамнинг актив қаршилигини аниқлаймиз r 2' = ( ˙I 2 ˙I 2' ) 2⋅r 2 = K 2 ⋅r 2 (3-22) я o ни келтирилган трансформаторнинг иккиламчи чулғамини актив қаршилиги r ` 2 нинг қийматини аниқлаш учун хақиқий трансформаторнинг иккиламчи чулғамини актив қаршилиги r 2 ни трансформациялаш коэффициентининг квадрати марта ошириш керак. Физик нуқтаи назардан қаралганда, чулғамнинг ўрамлар сони К марта ўзгарганда, масалан ортса чулғамни узунлиги ҳам К марта ортади чулғамдаги токнинг зичлиги ўзгармайди деб тахмин қилинганда (чунки, I2' К марта камаяди), ўрамнинг кўндаланг кесим юзаси К марта камаяди, шунинг учун актив қаршилик К 2 марта ортади. Ихтиёрий ғалтакнинг индуктив қаршилиги Х=  L = 2  fL ифода ёрдамида аниқланади. Бунда L - контурнинг индуктивлиги. Индуктивлик L – контурдан ўтаётган 1А ток ҳосил қилган магнит майдоннинг ҳар бир ўрамни кесиб ўтишлар йиғиндисидан ҳосил бўлади. Агар ўрамлар сони К марта ошса, у ҳолда магнит ўзакнинг магнит ўтказувчанлиги ўзгармас бўлганда, Ф ( I =1 A ) ҳам К марта ошади, шу туфайли L =  ( I =1 A ) ҳам К марта ортади X2 '= ( W 1 W 2) 2 ⋅X2= K 2⋅X2 (3-23)

яъни келтирилган трансформаторнинг иккиламчи чулғамининг индуктив қаршилигини аниқлаш учун, r ` 2 га ўхшаш, хақиқий трансформаторнинг иккиламчи чулғамининг индуктив қаршилигини трансформациялаш коэффициентининг квадрати марта орттириш керак. Келтирилган трансфор- маторнинг тўла қаршилигини аниқлашни юқоридаги тартибда бажариш мумкин. Иккиламчи чулғамнинг тўла қаршилиги Z 2 = r 2 + jX 2 бўлгани учун Z2 ' = r 2 ' + j X 2 ' = K 2 Z 2 (3-24) Агар Z тар – иккиламчи чулғам та o минлаётган юкламанинг қаршилиги бўлса, Z ` 2 сингари Z тар ни ҳам келтириш мумкин Zтар ' = K2⋅Zтар (3-25) Юқорида айтилганларга асосан трансформаторларнинг тенгламалар системасида қуйидаги ўзгартиришни киритамиз. ˙U 2= ˙U 2' K ˙I2= K ˙I2 ' (3-26) Бундай ўзгартириш математик нуқтаи-назардан бошланғич реал ˙U2 ва { ˙I2¿ ўзгарувчилардан янги келтирилган ˙U2' ва ˙I2' катталикларга ўтилган деб ҳисоблаш мумкинлигини кўрсатади. Трансформатонинг комплекс кўринишида ёзилган кучланишлар тенгламаларини системасига келтирилган чулғамлар учун янги ўзгартиришлар ва ба o зи соддалаштиришлар киритилгандан сўнг чулғамлари келтирилган трансформаторнинг қуйидаги тенгламалар системасига эга бўламиз: ˙U1=r1˙I1+jX 1˙I1+jX12'(˙I1+˙I2') (3-27) − ˙U2'=r2'˙I2'+jX2'˙I2'+jX12'(˙I1+˙I2') бу ерда X12' =К Х 12 трансформаторнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларини орасидаги ўзаро индукция индуктив қаршилиги; r 1 - бирламчи чулғамнинг актив қаршилиги; r ` 2 -иккиламчи чулғам-нинг келтирилган актив қаршилиги; Х` 2 -иккиламчи чулғамнинг келтирилган сочилиш индуктив

қаршилиги; Х 1 -бирламчи чулғамнинг сочилиш индуктив қаршилиги; Х 2 - иккиламчи чулғамнинг сочилиш индуктив қаршилиги.

Адабиётлар: 1.Вольдек А. И. "Электрические машин Москва Энергия, 1974. 27-32 бетлар 2.Камолов Н. К.Усмонов, Ш. Ю. «Электромеханика» фанидан дарслик 6.10 бетлар 3.Иброхимов У. " Электр машиналари", "Укитувчи", 1982 йил 4.Касаткин В.А. "Электрические машины"," Высша школа", "Киев", 1982 год.

Похожие

Юкламага уланган трансформаторнинг физик хусусиятлари

Трансформаторнинг носимметрик режимлари утиш жараёнлари тусатдан руй берадиган қисқа туташувлар

Ўзаро индуктив боғланган занжирлар

Трансформаторнинг салт ишлаши

Трансформаторнинг магнитланиш жараёни