Lazerli texnologik qurilmalari - Энергетика - Рефераты

Lazerli texnologik qurilmalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Lazerli texnologik qurilmalari Reja: 1. Lazer tushunchasi. 2. Boltsman konuni. 3. Atomning bir energetik satxdan boshqasigi o’tish. 4. OKGni xussusiyatlari. 5. Lazer bilan nurlantirIsh protsesslarni boskichlari.

1. Ma‘lumki lazer deb induktsiyalangan (majburiy) nurlanIsh ta‘sirida optik diapazondagi monoxromatik tulkinlarni generatsiyalash uchun kullaniladigan optik kvant generatorlari (OKG) ga aytiladi. Bog’langan zarrachalar xar qanday sistemaning nisbiy xarakat energiyasi (kvant mexanikasi konunlariga asosan) ixtiyoriy bo’lmasdan balki 2 1,E E va x.k. energiya darajalari (satxi) deb ataladigan ma‘lum kiymatlar qatorini kabo’l qiladi.Sistemaning energetik spektri deb energiya ruxsat berilgan kiymatlarning butun to’plamini atash kabo’l qilishngan. 2. Termodinamik muvozanat xolatida atomlarning turli energetik daraja bo’yicha tarkalishi Boltsman konuniga buysunib u kuydagicha ifodalanadi. kT e N N E E ) ( 1 2 1 2   (1) Bu erda , , , , 2 2 1 1 E N E N 1 va 2 satxlarga mos keluvchi atom energiyasi; k- Boltsman doimiysi k=1.38∙10-23j∙k-1, T- xarorat, n N N N ... , 2 1 sonlari energiya satxlarining bandligi (egallaganligi deb ataladi). Agar 2-satxda energiya kup bo’lsa, bu satxning bandligi ( egallaganligi) yopik sistemaning mumkin bo’lgan xar qanday xaroratida past bo’ladi. Xar qanday zarrachalarning xolati elektromagnit maydon ta‘sirida yoki boshqa zarrachalar bilan ta‘sirlashIshdan uzgarIshi mumkin. Bunday xolda yuqori energiya Equri dan kuyi satx Emga o’tishda zarracha o’zidan elektromagnit tulkin (EMT) nurlantirib, bu tulkinlar davrtezligi  - kuydagi munosabat orqali ifodalanadi:   h E E m n   (2) Bu erda 34 10 62,6   h J∙s – Plank doimiysi. Yuqorirok energetik satxlarga o’tishda zarrachalar xuddi shunaka davrtezlikli EMT ni yo’tadi.

Xar qanday davrtezlikli EMT, jumladan yoruglik, energiyasi h ga teng bo’lgan kvantlar yoki fotonlar – aloxida energiyaning portsiya (ulush) lari okimidan tashqil topgan bo’ladi. Shunday qilishb, (2) formula fotonlarning mikrozarrachalar bilan o’zaro ta‘sirlashIshda energiyaning saklanIsh konunini ifodalab, bu konunga muvofik nurlangan yoki yutilgan foton energiyasi zarracha energiyasining uzgarIshi orqali aniqlanadi. Mikrozarrachalar xolatlari oraligida o’tish fakat nm rezonans davrtezlikli fotonlari bilan o’zaro ta‘sir natijasida, ya‘ni m n nm E E h    bo’lganidagina sodir bo’ladi. 3. Atomning bir energetik satxdan boshqasiga o’tishi spontan (uz-o’zicha) va induktsiyalangan (majburiy) bo’lishi mumkin. Atomning uz-o’zicha (spontan) o’tishi fakat bir yo’nalishda – yuqorirok satxlargagina mumkindir. Bunday xolda atom energiyada va ixtiyoriy yo’nalishdagi impuls vektoriga ega foton induktsiyalanadi.An‘anaviy yoruglik manbalari ( kizigan qismlar, gaz elektrsizlanIsh plazmalari ) uz-o’zicha ( spontan) nurlanadigan yoruglikni xosil qiladi. Induktsiyalangan o’tishlar nurlanIsh atomining ta‘siriga asoslangan bo’lib, xam katta energiyali, xam kichik energiyali satxlarga teng extimolligida mavjuddir. Yuqorirok satxga o’tishda atom o’ziga tushayotgan nurlanIshni yo’tadi; kuyirok satxga o’tishda atom kaysi foton ta‘sirida bu o’tish sodir bo’lgan bo’lsa, ushanga kushimcha ravIshda foton nurlantiradi. Bu xususiyat shundan iboratki, kushimcha induktsiyalangan nurlanIsh majburiy nurlanIsh bilan kat‘iy ravIshda kogerentdir va bir xil kattalikdagi energiya kvantiga ega (elektornning utib ketayotgan foton elektir maydoni orqali rezonansli tebranIshiga uxshash xodisa sodir bo’ladi). Natijada atomga tushayotgan nurlanIsh tulkinning davr tezligi, yo’nalish tezligi , fazasi va kutiblanIshi uzgarmagan xolda, amplitudasi kuchayib ketadi, ya‘ni tushayotgan nurlanIsh kuchayIshi sodir bo’ladi.

Lekin (1) shartga ko’ra 2 satxning egallanganligi 1 satxning egallanganligiga nisbatan kamdir. Shuning uchun xam termodinamik yopik sistemada nurlanIsh kuchaymaydi. NurlanIshni kuchaytirIsh energiya kiritish bilan sistemada termodinamik muvozanat xolatidan chiqarIsh va yuqori satxlarning egallanganligini kuydagicha o’zgartrishquri lozim: a) bir xil bo’lmagan elektr maydoni xosil qilishsh orqali; b) yordamchi nurlanIshni qo’llash orqali; v) moddadagi ba‘zi bir kuyi satxlarni ajratib buza oluvchi molekulyar aralashmalar kiritish orqali. Fakat shu xoldagina ana shunday zarrachalardan tuzilgan muxit aktiv bo’ladi, ya‘ni rezonans davrtezligli tulkinlarni kuchaytirIshga kobiliyatli bo’ladi. 4. Birinchi OKG da 1960 yil N.G. Basev va A.M. Prexorov taklif qilgan uch satxli sxema yordamida amalga oshirilgan. Ish muxiti – yokut (la‘l) rubin kristali xrom ionlari (0,04 – 0,05 %) bilan aktivlashtirilgan. 1-rasm. 1 rasmda yokut uzakli lazerning printsipal sxemasi keltirilgan: 1-nur qaytargich, 2- razryad naychasi, 3-yoruglikni qisman qaytaradigan sirt, 4 -qaytargich xolati, 5- yassi tulkinlar, 6-yokutli uzak. 5. Lazer bilan yoruglik nurlantirIsh jarayoni ikki boskichdan iborat (12.2- rasm). Rasmdagi uchta gorizantal chiziklar sistemaning uchta energetik satxiga mos keladi, ko’rsatkichlar (strelkalar) orqali esa ular orasidagi mumkin bo’lgan

o’tishlar belgilangan. Kuyi satx atomning asosiy xolatiga mos keladi; yuqorigisi – ko’zgalgan xolatiga , o’rtadagisi esa – nobarkaror (oralik) xolatga. 2-rasm. Lazer bilan yoruglik nurlantirIsh jarayoni. Xrom atomlari, 1 energetik kuyi satxda tinch xolatda joylashgan , impulsli kseonli lampa yordamida xosil qilishngan fotonlar yordamida ko’zgatiladi va yuqorirok energetik satx – 3 ga o’tadi. Atomlarni ko’zgatilgan xolatga utkazIsh uchun OKG Ishchi qismga energiya berIsh jarayoni «nakachka» ( « damlash», elektromagnit maydon ta‘sirida moddani termodinamik muvozanat xolatdan chikarib, uni nurlanuvchan xususiyatga ega qilishsh ) deb ataladi. 3 satxda yashash vakti juda kam 10-3. Bu vakt ichida ba‘zi ionlar uz- o’zicha(spontan) 3 satxdan 1 satxga (asosiy) o’tadi. Ionlarning asosiy qismi nurlanmasdan ortikcha energiyani alyuminiy oksidining kristallik panjarasiga oshirib 2 satxga o’tadi. Bu nobarkaror satx( yashash vakti 10-4 dan 1 s gacha ) va damlash quvvati etarli bo’lganda 2 satxda bo’lgan xrom ionlari soni, 1 satxdagi ionlardan kuprok bo’ladi,ya‘ni satxlar inversiyasi (agdarilish) bo’ladi. Bu inversiyaga 2 satxdan, 1 satxga uz-o’zicha o’tish kam extimolligi yordam beradi. Agar yoruglik energiya kvantlar bilan nobarkaror xolatdan asosiy xolatga o’tish davrtezligiga teng, unda atomlar ionlarda asosiy xolatga o’tadilar, shu bilan birga yoruglik energiyasini nurlatib. Shunday qilishb atomlarning nobarkaror xolati lazer Ishida ifodalovchi bo’ladi. Atomlarni 2 satxdan utkazIsh jarayoni

zaryadsizlanIsh (razryadli) naychani yoritish yordami bilan bajariladi va o’zi nobarkaror satxni egallash jarayonini ko’rsatadi. Ta‘minot manbaiga ulangan zaryadsizlanIsh naychani chaknashda aktiv element – (rubinda) yokutli uzak kuzgotiladi. Unda paydo bo’lgan nur , yoruglik ekranlaridan kup marta akslanib kuchayadi va qisman yuzasidan yoruglik aks etib kogerent yoruglik nurlanIsh xosil bo’ladi. Bir davrtezlikli nurlanIsh , bir tomonga yo’nalish va bir xil fazalar ayirmasi doimiyligini kogerent deb ataladi. Yokut kristalligiga yonma-yon (parallel) asosli tsilindr shaklini berib fotonlar tarkalishini bir yo’nalishga soladi. Uchi oynadik kumushlangan , boshqa uchi qisman kumushlangan, shunday qilishb nurlanIshning bir qismi (taxminan 8%) undan o’tadi. Atomlar energiyasining bir qismi esa uzak devoridan utib tashkariga tarkaladi. Fotonlarning uzakka yonma-yon boshqa bir qismi uz yo’nalishida zanjirli reaktsiyani chikaradi va yangi fotonlar xosil qiladi.Bu uzakdagi ko’zgalgan atomlarning o’zaro ta‘siri tufayli yuzaga keladi. Yokut uzakning uchidagi oynalardan kup marta akslanib yoruglik energiyasining okimi xar safar akslanganda kuchayadi va uzakning uchidan juda kuchli nur chikaradi. Agar ana shu yoruglik okimi yuliga yiguvchi linza kuyilsa barcha energiyani kichik maydonga fokuslash mumkin. Nazariy jixatdan eng kichik maydonning diametri tulkin uzunligi  teng deb olsak, ob‘ektivga kirish teshigining diametiri D=2,26 F bo’lish shart , bunda F- fokus masofasi. Energiyaning oz qismi lazer nuriga aylanib, kolgani Ish qismida issiqlik ta‘sirida ajraladi, shuning uchun kristall jadal (intensiv) sovutiladi. Kullaniladigan OKG lar kuydagi xususiyatlari bo’yicha bo’linadi. aktiv muxitda inversli egallashni yaratish usuli bo’yicha yoki damlash usuli ( optik damlash, elektron ko’zgatish, kimyoviy reaktsiyalar va boshqalar; Ish muxiti bo’yicha (gazlar, suyuqliklar, kattik dielektriklar, yarim o’tkazgichlar) rezonatorning to’zilishi bo’yicha; Ish xolati bo’yicha ( impulsli,uzluksiz).

OKGlar xar bir tipi uz energetik tavsifiga ega quvvat, kay bir energiyaning nurlanIsh energiyasiga aylanIsh F.I.K , impulsdagi energiya va boshqalar. OKG ni nurlash uchun R=1MVt quvvat, tulkin uzunligi  =0,69 mkm, solishtirma teshik D/F=1,2 2 14 / 10,3 см BТ   см В Е / 10,3 10  2 2 ) /(XF FД      Е ( bunda D,F – optik sistemaning diametiri va fokus masofasi,  - muxitning tebranIsh qarshiligi ). Bu energiya okimi zichligining  - mikdori kuyosh yuzasidagi energiya okimi zichligidan million marta kupdir, atomlar va molekulalar tashqi elektronlarining bog’lash kuchlanganligi esa yuqoridagidan kamrok. Bunday yuqori energiyalar va maydon kuchlanganliklarida istalgan moddalarni parchalash mumkin. Bu xususiyat OKG ni texnologik qo’llash asosiga olingan,teshiklar xosil qilishsh uchun, yupka plyonkalar Ishlash, payvandlash, kuzni operatsiya qilishshda, konni tuxtatishda, kIshlok xo’jaligida uruglarni ekIshdan oldin Ishlov berIshda, kimyo va geologiya va boshqa soxalarda tadbiq etiladi. OKG ni tip va ta‘minot manbalari Ish muxitiga, xolatiga va boshqalariga bog’lik.

Foydalanilgan adabietlar. 1.Bolotov A.V.,SHepel G.A. «Elektrotexnologicheskie ustanovki» M.Vsshaya shkola. 1988god. 2.I.P.Evtyukova,L.S.Katsevich,N.M.Nekrasova,A.D.Svenchanskiy «Elektrotexnologicheskie ustanovki»pod redaktsiey A.D. Svenchanskogo, Energoatomizdat 1982 god. 3.I.I.Aliev «Spravochnik po elektrotexnike i elektrooborudovaniyu» M.Vsshaya shkola.2000 yil. 4.M.M.Matbabaev «Elektrotexnologik qurilmalar»,o’quv qo’llanma FarPI 2002 iyl.

Похожие

Kontaktli payvandlash qurilmalari

Eletrokimyoviy Ishlov berIsh qurilmalari

Elektr yoy qizdirIsh qurilmalari

Yoyli elektr payvandlash qurilmalari.

Induktsion pechlari va qurilmalari