Электр занжирлари ва уларнинг элементларининг аҳамияти. - Энергетика - Рефераты

Электр занжирлари ва уларнинг элементларининг аҳамияти.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Электр занжирлари ва уларнинг элементларининг аҳамияти. Режа: 1. Электр занжирларида электр юритувчи куч ва токнинг шартли мусбат йўналишлари. 2. Электр занжирлари схемалари, ток ва Э.Ю.К. манбалари. 3. Электр занжирлари схемаларининг элементлари.

1. Электр занжирларида электр юритувчи куч ва токнинг шартли мусбат йўналишлари. 2. Одатда электр занжиридаги жараёнларни анализ (таҳлил) қилишда, олдиндан занжир элементларидаги ток ва электр юритувчи кучнинг, улар заминларидаги кучланишнинг шартли мусбат йўналишини қабул қилиш зарурияти туғилади ва улар қабул қилиниб, схемаларда стрелкалар билан курсатилади. (1–расмга қаранг). Схемаларда кучланишлар, токлар ва ЭЮКларнинг шартли мусбат йўналишларини стрелкалар билан эмас, балки уларнинг ҳарфий ифодаларида иккиланган индекс билан (масалан – i ab , u ab , e ab , i 12 , U 12 , е 12 каби) ёзиш қулайроқдир. Индексларнинг курсатилган кетма-кетлигига кўра мусбат йўналиш сифатида занжирнинг биринчи индексга мос нуқтасидан иккинчи индексга мос нуқтасига қараб йўналган йўналиш қабул қилинади. ( U 12 >0, U ав >0 , aгарда ҳақиқий кучланиш 1 нуқтадан (ёки а нуқтадан) 2 нуқтага (ёки в нуқтага) йўналган бўлса). Занжирнинг ҳар бир элементида i, u ва е нинг шартли мусбат йўналишларини бир томонга йўналган деб қабул қилиш лозимдир (1расм). У ҳолда қаршиликли элемент учун: U аb = r i ab , бу ерда U r = U а b ва i =i ab катталиклар r > O бўлганда бир хил ишорага эга бўлиши лозим (бошқача Ur r a + b- a + b- a + b- UC UL C eL L1-расм Шартли мусбат йўналиши ихтиерий ҳолда танланади. Бунда оний ток і , кучланиш U ва Э.Ю.К. е катталикларнинг кийматлари агарда берилган вақтда уларнинг ҳақиқий йўналиши танлаб олинган йўналиш билан мос келса мусбат бўлади.

айтганда бир вақтда ҳар иккаласи ҳам ёки мусбат, ёки манфий бўлишлари лозим). Шу ҳолда қувват ҳам ҳар доим мусбат бўлади: P r = U r  i > 0 (1) Сиғим учун қуйидаги боғлиқлик ўринлидир: U ab =q a  С 1 , С>0 бўлиши учун, кучланиш ҳисобланадиган пластинадаги зарядни оламиз, ёки: ab b ba a U U q U U q С     (2) Индуктив чўлғам учун қуйидаги боғлиқлик ўринлидир: dt diL U L  (3) Бу ерда L > 0 ҳамма вақт ўринлидир, чунки L = ψ L / i , ўз индукция оқими ψ L ва чўлғамдаги i ток доимо бир хил йўналган бўлади - ток йўналиши ва ўзиндукция оқими чизиқлари ўзаро ўнг винт қоидаси билан боғлангандир. Агарда, а зажимдан в зажимга ток ҳақиқатда ҳам йўналган бўлса, i ав > 0. Бунда ток ўсаётган бўлсин ( di / dt > 0). У ҳолда U L = U ab >0 . (1-расмда «+» ва «-» ишоралар). Ҳудди шу тарзда индуктив чўлғам учун U L =± L dt di боғлиқликни танлаш орқали биз i ва U L кучланишнинг шартли мусбат йўналишини танлаган бўламиз, ёки улар стрелкаларининг бир томонга йўналтирамиз. Баён этилганлар мусбат токнинг ўсиши ҳолатида ҳам, ёки унинг абсалют қиймати миқдори ортишида ҳам ўринлидир, чунки натижада чўлғамдаги магнит майдон энергияси ортади ва унинг зажимларидаги қувват мусбат бўлади: P L = U L  i > 0 (2.4.4)

Электр юритувчи куч e L y чун шартли мусбат йўналишни x удди U L кучланишнинг йўналишидек қабул қилиш керак, чунки бу ҳолда e L =- U L =- Ldt di боғлиқликка асосан уларнинг ҳақиқий йўналишлари доимо бир-бирига қарама-қарши йўналган бўлади ( e L ва U L ларнинг йўналишлари). Масалан чўлғам занжирларидаги U L катталикнинг ҳақиқий йўналиши стрелка бўйича (яъни ”+” дан “-“ ишорага қараб, 1-расм) йўналган бўлса, е L катталикнинг ҳақиқий йўналиши эса стрелкага қарама–қарши (яъни 1-расмдаги “-“ дан “+” ишорага қараб) йўналган бўлади. 2. Электр занжирлари схемалари, ток ва Э.Ю.К. манбалари. Электр занжири схемаси таркибига: тугун ва шохобча киради. Таъриф: Электр занжирининг ва мос ҳолда унинг схемасининг шохобчаси деб электр занжирининг шундай тўлиқ бир қисмига айтиладики, ушбу қисм учун исталган ҳар қандай вақтда ҳам бутун қисм бўйлаб токнинг қиймати ўзгармас ёки бир хил миқдорда бўлишлиги таъминланган. Электр занжирида шохобча исталган сондаги ўзаро кетма-кет уланган занжир элементларидан қаршиликли участкалар, конденсаторлар, индуктив чўлғамлар, ЭЮК манбаларидан таркиб топган бўлиши мумкин. Таъриф: Электр занжир қисмларининг кетма–кет уланиши деб шундай уланишга айтиладики, бу ҳолда занжирнинг барча элементларидан бир хил ва фақат бир хил ток ўтиши таъминланган бўлади. Кетма–кет уланган схемаларга мисоллар 2–расмда келтирилган. rï ð râ í U i rï ð râ í U'1

a) б) 2 –расм Таъриф: Электр занжирининг ва мос ҳолда унинг схемасининг тугуни деб унинг шохобчаларининг уланиш нуқтасига айтилади. Схемаларда тугун нуқта билан курсатилади. Агарда схемалардаги чизиқлар ўзаро бир-бирини кесиб утган ва кесишиш жойида нуқта қўйилмаган бўлса, ушбу нуқталарда занжир уланмагандир. Таъриф: Электр занжири қисмлари (шохобчалари) нинг параллел уланиши деб шундай уланишга айтиладики, бу ҳолда қисмлар (шохобчалар) бир жуфт тугунларга уланган бўлади ва бирга ушбу ушбу қисмлар (шохобчалар) даги кучланишлар бир хил қийматга эга бўлади. Параллел уланган схемаларга мисоллар қуйида, 3 –расмда келтирилган: а) в) 3 –расм Таъриф: Электр занжири қисмларининг аралаш уланиши деб ҳам кетма–кет, ҳам параллел уланишлар мавжуд бўлган ҳолатда уланишга айтилади.gï ð U gâ í gï ð gâ í U

Амалиётда кўпгина анча мураккаб электр занжирларини фақатгина кетма–кет ёки параллел уланишлар ёрдамида ҳосил қилиб бўлмайди. Электр занжирларининг муҳим элементлари бўлиб Э.Ю.К. манбалари ва ток манбалари ҳисобланади. Э.Ю.К. ҳосил қилувчи манбалар қаторига электромагнит энергиясининг шундай манбалари киритиладики, уларда Э.Ю.К. е токка боғлиқ бўлмайди, ёки деярли боғлиқ бўлмайди. Ушбу ток манбадан истеъмолчига бораётган бўлади ва ички қаршилик r вн жуда кичик бўлгани сабабли манба зажимларидаги U=e– ir вн кучланиш i ном токнинг қиймати нолдан номиналгача ўзгарган тақдирда ҳам нисбатан жуда кам ўзгаради. Қуйидаги 4 –расмда e = const ва r вн = const бўлганда ана шу хилдаги манбанинг ташқи ҳарактеристикаси ( U = f ( i )) келтирилган. Бу боғлиқлик тўғри чизиқ шаклидадир. Одатда, чизиғий занжирлар таркибига фақатгина ана шундай ҳарактеристикага эга Э.Ю.К. манбалари бўлади. Агарда r вн =0 ва e = const бўлса, у ҳолда U = e = const ва шу хилдаги манба Э.Ю.К. нинг идеал манбаси дейилади. 4-расм 5 – расмда i = f ( u ) чизиқли боғлиқликка эга ток манбасининг ташқи ҳарактеристикаси келтирилган.0 râ í= 0 1 2 râ í= 0 ií î ì U i e r вн ≠0 бўлган ва ушбу қаршилик шартли равишда манбадан ташқарига чиқарилган ҳақиқий манбани кўриб чиқайлик. Ушбуҳолат 2– а расмда келтирилган. Ҳудди шунингдек, идеал энергия манбасига эга занжирнинг схемаси

Бунда I = const ва q вн = const . Чизмада шунингдек I = const ва q вн =const бўлган ҳолатдаги идеал ток манбасининг ҳам ташқи ҳарактеристикаси келтирилган . Ушбу ҳолат да i=J=const . Агарда шартли равишда q вн ўтказувчанликни ташқарига олиб чиқсак , 3– а расмда келтирилган ток манбасининг шартли кўринишига эга бўламиз . Агарда q вн 5- расм Таъриф: Занжирнинг қандайдир бирор қисмидаги ток ёки кучланишга боғлиқ бўлган электр юритувчи куч манбаси боғлиқ Э.Ю.К. манбаси деб аталади. Бундай манбалар шунингдек, бошқариладиган манбалар ҳам дейилади. Ўтказувчанликни истеъмолчига олиб борилса, у ҳолда идеал ток манбали занжирга эга бўламиз. Чизиқли занжирлар назариясини ўрганиш учун ток манбаларини чизиқли ҳарактеристикага эга деб қараш қабул қилинган. (Боғлиқ Э.Ю.К. манбаси ва боғлиқ ток манбаси тушунчаларини киритайлик). Таъриф: Занжирнинг қандайдир бирор қисмидаги ток ёки кучланишга боғлиқ бўлган ток манбаси боғлиқ ток манбаси дейилади. Бунда агар манба токининг қиймати занжир бирор қисмидаги токка (ёки кучланишга) боғлиқ бўлса, у ҳолда манба шунингдек ток билан бошқариладиган манба деб ҳам аталади. 3. Электр занжирлари схемаларининг элементлари. Электр занжирларининг асосий элементларига: электромагнит энергияси ҳосил қилувчи манбалар; электромагнит энергиясини ўзатувчи ва ўзгартирувчи қурилмалар; электромагнит энергиясини истеъмолчилари0 gâ í= 0 1 2 gâ í= 0 Uí î ì U i 1 - 2 - gâ í= 0 gâ í= 0

киради. Ушбу элементларнинг жумласига: аккумуляторлар, термоэлементлар ва ҳоказолар киради. 1) Электромагнит энергиясини ҳосил қилувчи манбалар бўлиб ҳар хил турдаги энергиялар (масалан: иссиқлик, химёвий, ядровий, механик ва хок.) асосида улардан электромагнит энергиясини ишлаб чиқувчи генерациялаш қурилмалари ҳисобланади. Улар жумласига айланувчи электр генератори, галъвани к элементлар, аккумуляторлар, термоэлементлар ва хок.) киради. Иссиқлик, ядровий ва кимёвий энергиялардан тўғридан - тўғри электромагнит энергияси ҳосил қилувчи янги қурилмалар ҳам ишлаб чиқилмоқдаки, улар жумласига магнитогидродинамик генераторлар ва ёқилғи элементларининг киритилиши мумкин.

Адабиётлар 1. Идельчик В.И. Электрические системы и сети. - М. Энергоатомиздат, 1989, 592 с. 2. Электрические системы. Электрические сети: Учебное пособие для вузов/Под ред. А.В.Веникова и В.А.Строева. – М.: Высшая школа. 1998. – 512 с. 3. Блок В.М. Электрические сети и системы. - М.: Высшая школа, 1986, 430 с. 4. Ғойибов Т.Ш. Электр тармоқлари ва тизимлари. Мисол ва масалалар тўплами. Ғ Тошкент.: ТошДТУ, 2006.

Похожие

Электр занжирлари ва улар элементларининг классификацияси.

Электр занжирлари графи.

Тўртқутблик электр занжирлари

Электр занжирлари назариясида қўлланиладиган электромагнит майдон тушунчаси ва интеграл катталиклар.

Электр станциялар, уларнинг турлари ва ишлаш принциплари.