Ekologiya va qonun - Экология - Рефераты

Ekologiya va qonun

Загружено в:

20.02.2024

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Ekologiya va qonun Mustaqillikka erishgach O`zbekiston Respublikasi sovet davrida qishloq xo`jaligi, energetika va sanoat tarmoqlaridagi jiddiy tuzilmaviy xatolar tufayli atrof-muhit va tabiiy resurslarni boshqarish sohasida ko`plab muammolar yuzaga kelganligi oqibatida murakkab ekologik vaziyatni meros qilib oldi. Mamlakatda ekologik beqarorlik o`choqlari deyarli barcha viloyatlarda mavjudligi kuzatildi. Yuqori ekologik beqarorlik asosan lokal tusga ega bo`ldi. Qoraqalpog`iston Respublikasi, Xorazm, Farg`ona va Navoiy viloyatlari eng noxush hududlar sifatida namoyon bo`ladi. Atrof-muhit muammolari orasida O`zbekiston hududlari uchun quyidagilar muhim omillar hisoblanadi: atmosfera havosining ifloslanishi; qattiq chiqindilar shu jumladan, zaharli sanoat chiqindilarining to`planishi; suv resurslarining ifloslanishi va chuchuk suv yetishmasligi; aholining toza ichimlik suvi bilan yetarlicha ta`minlanmaganligi; sahrolanish va cho`llanish muammolari; tuproq sho`rlanishi va tanazzulga uchrashi; turlar xilma-xilligi majmualarining biologik mahsuldorligining pasayishi va qisqarishi; oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlash muammolari. Mustaqillikning dastlabki yillarida atmosferaning ifloslanishi muammolariga nazar solsak, respublikada atmosfera havosini ifloslantirayotgan korxonalar soni 1992 yilda 839 ta, 1993 yilda 889 tani tashkil qilib, ularning ko`pchiligi Toshkent shahri (155 ta), Farg`ona (105 ta) va Toshkent (93 ta) viloyatlariga to`g`ri keldi. 2001 yilga kelib bunday korxonalar soni 1962 taga etib, ularning aksariyati Toshkent shahri (351), Farg`ona (213), Namangan (201), Qashqadaryo (159) viloyatlariga to`g`ri keldi. Bugungi kunda ham ushbu muammolar dolzarb bo`lib, Andijon, Angren, Buxoro, Navoiy, Farg`ona, Olmaliq, Bekobod, Chirchiq, Toshkent va Nukus kabi sanoatlashgan shaharlarda havoning chang bilan ifloslanish darajasi sanitar me`yordan o`rta hisobda 2,7 barobar ortgani kuzatilgan. Birgina Namangan viloyatida yiliga atmosfera havosiga 70 ming tonnaga yaqin ifloslantiruvchi

moddalar tashlanmoqda va shundan 90 foizi (63 ming tonnadan ko`prog`i) avtotransport vositalari hissasiga to`g`ri kelmoqda. Yana bir muammo chiqindi muammosi bo`lib, Toshkent shahrida kuniga 2 ming, yiliga 700 ming tonna, respublika bo`yicha yiliga 7-8 mln tonna maishiy chiqindi hosil bo`ladi. Ularning 4-5 % qayta ishlanmoqda. Dunyoning yirik shaharlarida esa bu ko`rsatkich 15-20 %dir. Farg`ona viloyatida kuniga o`rtacha 3,5 ming tonna, bir oyda 105 ming tonna, bir yilda 1 mln 260 ming tonna maishiy chiqindi hosil bo`ladi. O`zbekistonda sahrolanish va cho`llanish jarayonlari eng dolzarb ekologik muammolardan biri bo`lib turibdi. Iqlim o`zgarishi oqibatida ushbu xavf yanada kuchaymoqda. O`zbekiston hududining 80 foizi sahro va yarim sahrolar, iqlim o`zgarishi va antropogen omillarga juda ta`sirchan bo`lgan ekologik tizimlardan iborat. Iqlim o`zgarishi oqibatida yog`ingarchiliklar miqdori o`zgarmoqda va shu sababli yuz beradigan sel ko`chkilari tuproq eroziyasining kuchayishiga olib kelmoqda. Orol fojiasi iqlim kontinentalligini keskinlashtirdi, buning natijasida yoz kunlari qurg`oqchilik kuchaydi, qishning sovuq kunlari esa aksincha uzaydi. Orol bo`yida harorat 40 darajadan yuqoriroq bo`ladigan kunlar soni ikki martaga ko`paydi. Dengiz chuqurligi 1960 yilda 53,52 m. bo`lgan bo`lsa, 1996 yilda 35,48 m.ni tashkil etdi. Dengizning qurib qolgan qismida 5 mln. gektar maydonda yangi ―orolqum‖ sahrosi paydo bo`ldi. Vaqti - vaqti bilan bu yerda bo`ronlar ko`tarilib, mln.lab tonna tuz, chang va qum yuzlab km.ga sochilmoqda. Tuz shleyflari 400 km.dan oshadi, qumli va tuzli bo`ronlarning ta`siri doirasi esa 300 kmgacha yetmoqda. Orolbo`yi cho`llanishi yer resurslarining degradatsiyasiga, tabiiy yaylovlar va pichanzorlar sifatining yomonlashuviga sabab bo`lmoqda, tuproqning sho`rlanishi faollashib, u yil sayin yangidan-yangi maydonlarni qamrab olmoqda. Ekologik noqulay vaziyat hududda aholi migratsiyasiga ta`sir ko`rsatdi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2017 yil 19 sentabrdagi BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqida ilgari surgan tashabbusi natijasida 2018 yil noyabrda BMT huzurida Orolbo`yi mintaqasi uchun

inson xavfsizligi bo`yicha ko`p tomonlama sheriklik asosida Trast fondi tuzildi. Unga turli mamlakatlardagi donorlardan hududda yashayotgan aholining turmush sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan loyihalarni amalga oshirish uchun mablag`lar jalb qilish imkoniyati yaratildi. 2018 yil noyabr oyida O`zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyevning Qoraqalpog`istonning Mo`ynoq tumaniga tashrifi yakunlari bo`yicha 2 yilga mo`ljallangan Davlat dasturi qabul qilinib, unda umumiy qiymati 1,5 milliard AQSH dollari miqdoridagi 793 loyiha amalga oshiriladigan bo`ldi. O`zbekiston hududida sug`oriladigan yerlar 4,3 mln. gektarni tashkil etadi va qishloq xo`jalik mahsulotlarining 90-95 foizini yetishtirib beradi. Ya`ni aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo`lgan talabini qondirishda sug`oriladigan yerlar alohida ahamiyatga ega. Yerdan barqaror foydalanishning xavfi O`zbekistonda yer resurslarining cheklanganligi va tarkibi sifatining pastligidir. Yildan-yilga yerga nisbatan, iqtisodiy va demografik yuk ortib bormoqda. Hozirgi davrda respublikada mavjud 4,3 million gektar sug`oriladigan maydonlarning qariyb 2,0 million gektari (46,7%) turli darajada sho`rlangan. Jumladan, 1 million 324 ming gektar (30,9 %) kam, 570 ming gektari (13,3%) o`rta va 105,5 ming gektari (2,5%) kuchli sho`rlangan yerlardir. Mustaqillikning dastlabki yillarida iqtisodiy va ekologik munosabatlarda sodir bo`lgan o`zgarishlar tabiatni muhofaza qilish, undan oqilona foydalanishning hamda bozor iqtisodiyoti sharoitida ekologik qonunchilikni yanada rivojlantirish uchun zarur huquqiy bazani shakllantirishning konstitutsiyaviy asoslarini mustahkamlovchi Asosiy qonun -O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida o`z aksini topdi. Mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi talablari asosida qabul qilingan 40 ga yaqin qonun va mingga yaqin qonunosti hujjatlari atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ekologik muammolarni hal qilish kabi muhim vazifalarni bajarishga xizmat qilmoqda. Bular: ―Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida‖ (1992 y.), ―Suv va suvdan foydalanish to`g`risida‖ (1993 y.), ―Atmosfera havosini muhofaza qilish to`g`risida‖ (1996 y.), ―O`simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish

to`g`risida‖ (1997 y.), ―Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida‖ (1997 y.), ―O`rmon to`g`risida‖ (1999 y.), ―Ekologik ekspertiza to`g`risida‖ (2000 y.), ―Yer osti boyliklari to`g`risida‖ (2002 y.), ―Chiqindilar to`g`risida‖ (2002 y.), ―Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risida‖ (2004 y.), ―Ekologik nazorat to`g`risida‖ (2013 y.), ―Jamoatchilik nazorati to`g`risida‖ (2018 y.) gi qonunlar va Yer kodeksi (1998 y.). 1992 yil 9 dekabrdagi O`zbekiston Respublikasining ―Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida‖gi qonuni asosida O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tabiatni muhofaza qilish bo`yicha davlat siyosatining hamda ushbu sohada munosabatlarni tartibga solishning asosiy yo`nalishlarini belgilaydigan bo`ldi. Hozirgi amaldagi qonunchilik tartibiga muvofiq, O`zbekiston Respublikasida ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni qayta tiklash sohasidagi davlat boshqaruvi qonunlar va boshqa normativ- huquqiy hujjatlarga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O`zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladi. Mamlakatni barqaror rivojlantirish, ekologik muammolarni bosqichma- bosqich bartaraf etish borasida ―O`zbekiston Respublikasida 1999-2005 yillarga mo`ljallangan atrof-muhitni muhofaza qilish milliy harakat dasturi‖ ishlab chiqilib, amalga oshirildi. Unda mamlakatda yashayotgan aholiga sog`lom muhit yaratish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, suv, havo va tuproqning ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik, barcha o`simlik va hayvonot dunyosini muhofazaga olish, tabiat daxlsizligini ta`minlash va boshqa muammolarga katta e`tibor qaratildi. Bu borada tabiiy muhit holatining barqarorlashib va yaxshilanib borish tamoyili ko`rina boshladi, ifloslantiruvchi moddalarni atmosferaga chiqarib tashlash va iflos oqova suvlarni oqizish hollari kamayishi, chiqindilardan ikkilamchi tarzda foydalanish ko`lami kengayishi kuzatildi. Yuqoridagi dasturning davomi sifatida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 19 sentyabrdagi 212-son qarori bilan tasdiqlangan ―2008 - 2012 yillarda O`zbekiston Respublikasining atrof-muhitni muhofaza qilish ishlari

dasturi‖ amalga oshirildi. Ushbu Dasturning bajarilishi uchun 376,14 mlrd so`m, 427,79 mln AQSH dollari va 504,4 ming evro miqdorida mablag` sarflandi. Dasturga muvofiq, 145,5 mingta avtotransport vositasini gaz yoqilg`isiga o`tkazish hisobiga ifloslantiruvchi moddalar 78,8 ming tonnaga qisqartirildi, neft bilan birga chiqadigan 17,2 mlrd kub metrdan ortiq yo`ldosh gazlar utillashtirildi, ―O`zkimyosanoat‖ DAK ob`ektlarida azot oksidini chiqaribtashlash 3,5 mln tonnaga qisqartirildi, Hisor suv omborida kichik GES qurilgan va ishga tushirildi, 86 ming gektarga yaqin maydonda qishloq xo`jaligi yerlarining meliorativ holati yaxshilandi. Ammo Olmaliq, Nukus, Toshkent, Chirchiq kabi shaharlarda atmosfera havosining ifloslanish darajasini pasaytirish uchun ko`rilgan chora- tadbirlar yetarlicha samarali bo`lmadi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 27 maydagi qarori asosida qabul qilingan, ―2013-2017 yillarda O`zbekiston Respublikasida atrof-muhit muhofazasi bo`yicha harakatlar dasturi‖ ekologik muammolarni hal qilish borasida katta ahamiyatga ega bo`lgan tarixiy hujjat bo`ldi. Ushbu dasturda atrof tabiiy muhit muhofazasi va tabiatdan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish qonunchiligini va me`yoriy-uslubiy bazani rivojlantirish masalasiga alohida e`tibor qaratildi. Dasturdagi tadbirlarni amalga oshirishga jami 89,39 mlrd so`m, 1635,55 mln AQSH dollari va 57,63 mln evro miqdorida mablag`lar yo`naltirildi. Sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo`yicha uzluksiz chora-tadbirlar doirasida keyingi yillarda hududlarda hayotga tatbiq etilgan loyihalar natijasida 240 ming gektardan ziyod maydonning meliorativ holati yaxshilandi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining ―2013-2017 yillar davrida sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini yanada yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to`g`risida‖gi qarori asosida bu boradagi ishlar ko`lami yanada kengaydi. Mustaqillik yillarida ekologik xavfsizlikni ta`minlash borasida muhim tashkiliy, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy tadbirlar ishlab chiqilib, amalga oshirildi. Ko`rilgan choralar atmosfera havosining ifloslanish darajasini kamaytirishga, asosiy ochiq suv oqimlarini yaxshilashga, pestitsidlarning qo`llanilishini

qisqartirishga, ekin maydonlarning tuzilishini yaxshilanishiga, xalqaro tashkilotlarning milliy ekologik muammolarni hal qilinishiga jalb etishga hissa qo`shdi.

Adabiyotlar: 1. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 18.05.2020 yildagi ― Qishloq xo ` jaligi mahsulotlarining sifat va xavfsizlik ko ` rsatkichlari xalqaro standartlarga muvofiqligini ta ` minlashga doir qo ` shimcha chora - tadbirlar to ` g ` risida ‖ dagi PF -5995 sonli Farmoni . lex . uz 2. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 7.02.2019 yildagi ―2019-2029 yillarda O ` zbekiston Respublikasida atom energetikasini rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risidagi PQ -4165 sonli Qarori . lex . uz 3. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 11.05.2020 yildagi ― Biologik xilma - xillik haqidagi Konvensiyaning bioxavfsizlik bo ` yicha Kartaxena protokoli ( Monreal , 2000 yil 29 yanvar ) qoidalarini amalga oshirish chora - tadbirlari to ` g ` risida ” gi . № 275- sonli Qarori . lex . uz 4. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 15.01.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat Qo ` mitasi to ` g ` risidagi Nizomni tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 29- sonli Qarori . lex . uz . 5. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 27.05.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasida Ekologiya ta ` limni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 434- sonli Qarori . lex . uz 6. Аллаберганов Ш.Й. Ўзбекистонда атроф-муҳит муҳофазаси тарихи ( 1991-2018 йиллар ) . тарих фанлари бўйича фалсафа доктори ( PhD ) диссертацияси автореферати. Тошкент, 2019. 7. Эргашев А., Эргашев Т. Агроэкология. Тошкент. ―Янги аср авлоди‖. 2006. 8. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. Toshkent. ―Yangi asr avlodi‖, 2005.

Похожие

Ekologiya va inson

Ishlab chiqarish va ekologiya

Ekologiya fanining predmeti va vazifalari

Ekologiya fanining tarixi

Ekologiya fani haqida tushuncha. Ekologiya fanining rivojlanish tarixi