Xizmat yozishmalari xatlar - Делопроизводство на государственном языке - Рефераты

Xizmat yozishmalari xatlar

Загружено в:

19.10.2023

Скачано:

0

Размер:

23.2919921875 KB

Xizmat yozishmalari xatlar REJA: 1 . Xizmat xatlari . 2. Diplomatik yozishmalar. 3.Tijorat yozishmalari .

Diplomatik hujjat, albatta, javob talab qiladi. Hujjatning qaysi turi yuborilgan bo’lsa, shu turi bilan javob qaytarilishi shart. Diplomatik hujjatlarning javobsiz qoldirilishi kamdan-kam hollarda yuz beradi va salbiy holat sifatida baholanadi. Diplomatik hujjatlarda hujjat yuborilayotgan mamlakatning nomlanishida, shaxsning lavozimi, ismi familiyasi va ota ismini yozishda, unga murojaat shakllarida biron-bir xatoga yo’l qo’yish mutlaqo mumkin emas. Ular a'lo sifatli qog’ozga bir tekis joylashtirilgan holda bexato yozilishi, hech qanday harf o’chirilmasligi va to’g’rilanmasligi, muhr o’z o’rnida qo’yilishi lozim. Diplomatik hujjatlarning shakli, tashqi ko’rinishi qanchalik muhim bo’lmasin, diqqat-e'tibor asosiy qismga, uning mazmuniga qaratilmog’i lozim. Fikrni aniq, to’g’ri, mantiqiy izchil, asosli hamda ikkinchi tomonning xususiyatlarini hisobga olgan holda bayon etish zarur. Ushbu hujjatlarda noaniqlik, dalillarni noto’g’ri ko’rsatish bo’lmasligi lozim, chunki uni keyin to’g’rilab yozish yoki alohida to’g’rilab ma'lumot berish mumkin emas. Diplomatik yozishmalar tashqi ishlar vazirliklari tomonidan shu mamlakatning davlat tilida olib boriladi va biror xalqaro tildagi tarjimasi ilova qilinadi. Elchixonalar ham yozishmalarni o’z davlat tillarida yoki o’zlari turgan mamlakat tilida olib borishlari mumkin. Diplomatik hujjatlarda so’zga e'tibor juda kuchli bo’lmog’i kerak. Ularning tili sodda, ravon bo’lib, ko’chma ma'nolardan holi bo’lmog’i, so’z mazmun bilan mutlaq mos bo’lishi, undan boshqacha ma'no anglashilmasligi kerak. Demak, diplomatik hujjatlar o’ziga xos leksik-uslubiy, grammatik, morfologik va sintaktik xususiyatlarga ega. Diplomatik yozishmalar o’z atamalar tizimiga, qoliplashgan turg’un birikmalariga, sinonim, antonimlar kabi turli ifoda vositalariga ega. Shuni alohida ta'kidlab o’tish kerakki, xizmat xatlari hissiy-bo’yoqdor so’zlardan holi bo’lishi talab etilsa, diplomatik yozishmalar, aksincha, hissiy-bo’yoqdor so’zlarga boyligi, maqtov va iltifot so’zlariga egaligi bilan ajralib turadi. Masalan, notalarda «Janobi oliylari», «Hurmatli janob», «Sizga bo’lgan yuksak hurmatimga ishonch bildirgaysiz» kabi hurmat so’zlarining qo’llanishi unga do’stonalik, oz qo’llanishi esa rasmiy tus beradi. Diplomatik yozishmalarda uslubiy neytral so’zlar emas,

balki ijobiy hissiy-bo’yoqli so’zlar ko’p qo’llanadi. Misol uchun, bildiraman so’zi o’rnida izhor etaman, vaqt o’rnida fursat, bir marta o’rnida bir bora, mansab o’rnida lavozim, rahmat o’rnida tashakkur, xursand so’zi o’rnida mamnun so’zlari qo’llanadi. Diplomatik bayonnomada bosh ustiga, boshimiz ko’kka yetdi, ko’nglingizni cho’ktirmang, bir yoqadan bosh chiqarib, bir tanu bir jon bo’lib kabi iboralar, shuningdek, xalq maqollari, hikmatli so’zlar keng qo’llanadi. Bunday turg’un birliklar yozishmaga ko’tarinki ruh berishga, ta'sirchanlikni oshirishga xizmat qiladi. O’z o’rnida aytilgan yoki yozilgan so’z xalqlarni bir- biriga yaqinlashtiradi, ba'zi kelishmovchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. Aksincha, noto’g’ri yoki noo’rin aytilgan so’z esa salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Diplomatik yozishmalarning turlari Diplomatik yozishmalar juda keng qamrovlidir. Bugungi kunda diplomatik yozishmalarning quyidagi turlari faol qo’llanmoqda: 1. Nota va bayonotlar. 2. Rasmiy xatlar. 3. Ilova xatlar. 4. Yarim rasmiy shaxsiy xatlar (nomalar). 5. Esdalik yozishmalari. 6. Diplomatik (protokol) qaydnomalar. 7. Memorandumlar. Nota. Davlatlararo yozishmalarning eng asosiy va keng tarqalgan turi bo’lib, biror muhim masala yuzasidan axborot beruvchi oliy darajadagi hujjatdir. Unga bevosita davlat boshliqlari, prezidentlar, vazirlar, elchilar va boshqa yuqori mansabdor shaxslar orasidagi yozishmalar kiradi. Shuningdek, nota biror shaxsga bevosita murojaatsiz, ko’pincha davlatlarning davlatlarga, vazirlikning vazirlikka yoki elchixonaga yo’llagan axboroti sifatida ham yoziladi. Shunga ko’ra, hozirgi vaqtda jahon hamjamiyatida notalarning ikki xil turi keng qo’llanmoqda: shaxsiy nota va verbal nota.

Shaxsiy nota - bevosita davlat boshliqlari yoki yuqori mansabdor shaxslar o’rtasidagi diplomatik yozishmadir. Bunda ushbu mansabdor shaxslarning lavozim darajalari teng bo’lishi talab qilinadi. Davlat rahbarlarining, vazir va boshqa oliy mansabdorlarning ismi, otaismi va familiyasi to’liq, hech qanday qisqartirishsiz yozilishi kerak. Ba'zi mamlakatlarda ismlar juda uzun bo’lib, unda deyarli barcha avlodlarni sanab ko’rsatish kerak bo’ladi. Nota yuborayotgan shaxsning nomi va lavozimi to’liq holda bayonotning yuqori chap burchagiga, gerb tasviri yoniga yozilishi kerak. Nota yuborilayotgan shaxsning nomi va lavozimi pastki chap qismiga yoziladi. Shaxsiy notalar quyidagi masalalar bo’yicha yuboriladi: 1) ishonch yorliqlarini topshirish; 2) elchixona, vakolatxonalarning ochilishi munosabati bilan; 3) davlatning tashkil topgan yoki mustaqillik e'lon qilingan kuni bilan qutlash; 4) milliy bayramlar munosabati bilan qutlash; 5) prezidentlik saylovi yoki referendum munosabati bilan qutlash; 6) mamlakatda ro’y bergan muhim ijtimoiy-siyosiy voqyea munosabati bilan; 7) mamlakatda yuz bergan tabiiy ofat (zilzila, suv toshqini, va h.k.) munosabati bilan hamdardlik bildirish; 8) prezident yoki yuqori mansabdor shaxsga aloqador musibat munosabati bilan ta'ziya bildirish. Shaxsiy nota murojaat, asosiy qism va xulosaga bo’linadi va I shaxs tomonidan yoziladi. Shaxsiy notada murojaatning quyidagi shakllari mavjud: «Prezident janobi oliylari», «Qirol hazrati oliylari», «Qirolicha hazrati oliyalari», «Bosh vazir janobi oliylari», «Hurmatli janob Vazir», «Hurmatli janob Elchi», «Hurmatli janob Vakil» va boshqalar. Asosiy qismda hujjat mazmuni yoritiladi. Unda «Sizga hurmat bilan shuni ma'lum qilamanki, .... » «Sizga chuqur hurmat va ehtiromimni izhor etaman va shuni bildirish sharafiga muyassarmanki», «Men Siz janobi oliylariga o’z hurmatimni izhor etib, .......... shuni bildirish sharafiga muyassarmanki» kabi qoliplashgan birliklar ishlatiladi. Xulosa qismi ham do’stona yozilgan notalarda hurmatni ifodalovchi so’zlar bilan tugallanadi: «Fursatdan foydalanib, yana bir bor Sizga hurmat va ehtiromimni izhor

etaman»; «Imkoniyatdan foydalanib, Sizga bo’lgan hurmat va ehtiromimni yana bir bor izhor etaman»; «Mening hurmat va ehtiromimga yana bir bor ishonch bildirgaysiz» kabi. Verbal nota - hozirgi vaqtda davlatlararo tashqi aloqalarda eng ko’p qo’llanuvchi hujjat bo’lib, tashqi ishlar vazirliklari, elchixonalar, vakolatxonalarning asosiy yozishmasidir. Verbal nota shaxs nomidan yozilishi va keng qamrovliligi bilan shaxsiy notadan farq qiladi. Unda hukumatlarga muhim, davlat ahamiyatiga molik masalalar va so’rovlar yuzasidan ma'lumotlar berish, elchixona va vakolatxonalardagi o’zgarishlardan xabardor qilish, viza berish yoki uning muddatini cho’zish, biror mamlakatga tashrif yoki yirik anjumanda ishtirok etish uchun taklif yoki ruxsat olish, biror joyga delegatsiya jo’natish kabi turli masalalar yoritilishi mumkin. Verbal nota bevosita shaxslar o’rtasida emas, balki hukumatlar, vazirliklar, elchixonalar, vakolatxonalar o’rtasidagi diplomatik yozishma bo’lganligi uchun unda murojaat qismi bo’lmaydi. Verbal notaning zaruriy qismlari: 1. Davlat gerbi tasviri tushirilgan maxsus qog’ozga yoziladi. 2. Qog’ozning yuqori chap burchagiga nota yo’llayotgan hukumat, vazirlik, elchixona yoki davlat mahkamasining to’liq nomi yoziladi va joriy raqami qo’yiladi. 3. Matn bevosita asosiy qismdan boshlanadi va III shaxs nomidan yoziladi. 4. Matndan so’ng nota yo’llovchi davlat poytaxtining nomi va sana yoziladi. 5. Pastki chap burchagiga nota yo’llanayotgan mahkama va o’sha davlat poytaxtining nomi ko’rsatiladi. 6. Nota Tashqi ishlar vazirligi yoki vakolatxonalar muhri bilan tasdiqlanadi. 7. Verbal notaga imzo qo’yilmaydi. Memorandum - davlatlarning biror masala yuzasidan o’zaro qabul qilgan qarorlari yuzasidan bergan bayonnomasi. Ushbu hujjatda har tomonlama tahlil qilingan masalalar bo’yicha har bir davlatning fikri va o’zaro kelishuvi bayon qilinadi. Memorandum ham sifatli qog’ozlarga yoziladi, faqat unda gerb tasviri va tartib raqami bo’lmaydi. Shuningdek, notaga ilova tarzida beriladigan yoki kuryer

orqali yuboriladigan memorandumlar ham bor. Bunda tomonlardan birining ushbu masala yuzasidan o’z mavqeini saqlashga qaratilgan fikrlari bayon etiladi. Bunday memorandumlar notaga ilova tarzida berilsa, gerb, muhr, tartib raqami va sana bo’lmaydi. Kuryer orqali alohida yuboriladigan memorandumlar esa notalar yoziladigan gerbli maxsus blankalarga yoziladi, sana va manzili ham ko’rsatilishi shart. Memorandum ikki davlat ichidagi turli vazirlik va qo’mitalar, muassasa va tashkilotlar o’rtasida ham tuziladi. 4. Tijorat yozishmalari - tashkilotlarning bitim tuzish va ularni bajarish bilan bog’liq bo’lgan tashqi iqtisodiy rasmiy faoliyatining turli tomonlarini ifodalashga xizmat qiladi. Xalqaro aloqalarda qabul qilingan tijorat xatlarining hozirgi shakli, uning yozilish odobi bundan 150 yil muqaddam Angliyada yuzaga kelgan. O’zbekiston mustaqillikka erishgach, tashqi iqtisodiy aloqalar yo’lga qo’yilishi bilan tijorat yozishmalari ham yo’lga qo’yildi. Tijorat xatlarining yozilish uslubi, gap qurilishi, so’z birikmalari ko’proq diplomatik hujjatlarga yaqin turadi. Ular mujmal, noaniq fikrdan holi bo’lishi, izchil va tugal takliflarni yoritishi, eng muhimi, iliq, iltifotli, samimiy ruhda bayon etilishi lozim. Xatning murojaat qismida quyidagi e'zoz-hurmat so’zlari ishlatiladi: «Janob...», «Mister...», «Muhtaram», «Xonim...», «Qadrli...», «Aziz...» va boshqalar. Xatning xulosa qismi ham iltifotli so’z va iboralar bilan yakunlanadi: «Sizga chuqur hurmat bilan...», «Kamoli ehtirom ila...», «Eng ezgu tilaklar ila...» va h.k. Tijorat xatlarining asosiy matnida quyidagi birikmalar ko’p qo’llanadi: «.... bayon etilgan»; «.... (sana) yozilgan xatingizni olib mamnun bo’ldik»; «Bizning taklifimiz haqida Siz nima deysiz? » «Siz bitim loyihasiga rozimisiz?»; «.... bo’yicha Sizning iltimosingizni qo’llab-quvvatlaymiz»; «Ushbu maktub orqali Sizga minnatdorchilik izhor etmoqchiman»; «Buyurtmangizni ko’rib chiqishga tayyormiz va Sizlar bilan hamkorlik qilishdan mamnunmiz»; «.... kabi masalalar bo’yicha Sizlar bilan o’zaro foydali iqtisodiy aloqa o’rnatmoqchi edik»; «Bu bizning istagimizga ham muvofiq keladi»; «Sizlarning dastgohlaringizni olishdan manfaatdormiz, buyurtma berishni mo’ljallayapmiz» va h.k.

Tijorat xatlari vazifasiga ko’ra, asosan, 2 turga bo’linadi: 1.So’rov - so’rovga javob; 2.Oferta - taklifga javob. So’rov xati tijorat hujjati bo’lib, xaridorning sotuvchiga, chetdan mol oluvchi (importchi)ning chetga mol chiqaruvchi (eksportchi)ga tovar (xizmat va boshqalar) haqida muxtasar ma'lumot berishni so’rab yoki tovar yetkazib berishni taklif etib murojaat qilishini o’zida aks ettiradi. Qoidaga ko’ra, so’rovda tovar (xizmat)ning nomi, shuningdek, mol oluvchining tovarni olish shartlari, ya'ni tovarning miqdori va sifati, andozasi, turi (markasi), bahosi, yetkazib berish muddati va to’lov shartlari ko’rsatiladi. So’rovning bu turi shartnoma hujjatlari guruhiga kiradi va undan bitimni tayyorlash va amalga oshirish jarayonida foydalaniladi Tijoriy xatlarning aynan shu turlari tomonlar o’rtasidagi hujjat almashtirish jarayonini belgilaydi. Agar sotuvchi xaridorning talabini birdaniga qondirishi, ya'ni unga tovar yetkazib berish imkoniyatiga ega bo’lsa, xaridorga taklif xat (oferta) yo’llaydi. Oferta - sotuvchi yoki eksport qiluvchining ma'lum shartlari ko’rsatilgan bitim (oldi-sotdi) tuzishga roziligini ifodalovchi hujjatdir. Ofertalar xaridorga, chetdan tovar oluvchiga uning so’roviga javob sifatida jo’natiladi yoki sotuvchi tashabbusi bilan xaridorga taqdim qilinishi mumkin. Ofertada, odatda, tavsiya qilinayotgan tovar nomi, miqdori va tovar sifati, bahosi, yetkazib berish muddati, to’lov shartlari, o’ram turi va tovar xususiyati bilan bog’liq boshqa shartlar ko’rsatiladi. Ofertaga javob qaytarishda xaridor taklifning barcha shartlariga rozi bo’lsa, sotuvchining taklifini tasdiqlaydi va bitim tuzilgan hisoblanadi. Buyurtma berish yoki shartnoma tuzish taklifning qabul qilinishi hisoblanadi. Agar xaridor taklif shartlariga rozi bo’lmasa yoki taklif etilayotgan tovarni sotib olishga qiziqmasa, uni qabul qilishdan bosh tortadi. Xaridor taklifning biror sharti (masalan: miqdori, tovar sifati, narxi, yetkazib berish muddati va boshqalar)ga rozi bo’lmasa, bu haqda sotuvchiga xabar beradi va bitimning barcha shartlari bo’yicha to’liq kelishib olguncha, ular o’rtasida yozishma (muzokara) davom etadi.

Zaruriy adabiyotlar : 1. Mahmudov N ., va b. Davlat tilida ish yuritish ( 9-nashri ). – Toshkent, 2020. 2. Ish yuritish . Amaliy qo’llanma , O’zbekiston Milliy ensiklopediyasi nashriyoti, 2017., 5-10 –betlar. 3. Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish. – Toshkent, 20 1 0. 4. Mahmudov N . va boshq. Ish yuritish asoslari. Toshkent: O’zME davlat ilmiy nashriyoti, 2006. 5. Mahmudov N ., Rafiyev A., Yo’ldoshev I. Davlat tilida ish yuritish. – Toshkent, 2015. Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1.Saydullayev Sh. Huquqni sharhlash. O’quv qo’llanma. –Toshkent: TDYU, 2019. – 40 b. 2.Abdullayeva M. “Konstitutsiyaviy sudlov instituti” tushunchasining ayrim nazariy-huquqiy muammolari. // Jamiyat va boshqaruv / Obshestvo i upravleniye / Society and administration, № 1 (83) 2019, ‒ B. 48-53. 3.Steve Taylore – Knowles. Reading and Writing . Malcolm Mann, 2011. 4.Stephen Bailey. “Academic Writing: A Handbook for International Students” Fourt h Edition . 2015

Похожие

Ish yuritish tili va uslubi

Ish yuritish tili va uslubi hujjat turlari va xususiyatlari

Ma’lumot-axborot hujjatlari. Ishonchnoma. Tilxat. Tushuntirish xati

Tashkiliy hujjatlar va ularning turlari

Tashkiliy hujjatlar va ularning turlari. Farmoyish hujjatlari va ularning turlari