Tabiatshunoslikni o'qitish vositalari__2 - Ботаника - Рефераты

Tabiatshunoslikni o'qitish vositalari__2

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Tabiatshunoslikni o'qitish vositalari Reja : 1. Ma'lumki, tabiatshunoslik darslarini tashkil etilishi 2. Ko ' rgazmali qurollar va tabiatshunoslik darslarida ulardan foydalanish

Ma'lumki, tabiatshunoslik darslarini tashkil etilishi, a vv alo, unda o'quv qurollari vositalaridan samarali foydalanishga bog'Iiq. Tabiatshunoslikni o'qitish vositalariga quyidagilar kiradi: 1. Tabiatshunoslik darsliklari va ular bilan ishlash. 2. Ko'rgazmali qurollar (tabiiy jismlar va suratlar). 3. Plan, xarita, globuslar. 4. Ekran vositalari. 5. Modellar va modellashtirish bo'yicha mashg'ulotlar. 6. Sinf doskasi. Tabiatshunoslik darsliklari va ular bilan ishlash. Darslik darsda o'zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash va kengaytirishni ta'minlovchi muhim vositadir. Tabiatshunoslik darsliklari ham ta'lim beruvchilik, rivoj-lantiruvchilik hamda tarbiyalovchilik ahamiyatiga ega. Ular O'zbekiston tabiatining mavsumiy xususiyatlarini hisobga o'lgan holda tuzilgan. Chunonchi, taqvim bo'yicha 1 sentabrdan

kuz boshlanadi. Ammo O'zbekistonda sentabrda kunlar hali yozdagidek issiq bo4adi. Shunga ko'ra birinchi darslar yozgi kuzatishlarga yakun yasashga bag'ishlanadi, buning uchun darsliklardan yozda tabiatda olib borilgan kuzatishlarni aks ettiruvchi mavzular qarab chiqiladi. Shu sababli tabiatshunoslikni o'rganish yozgi kuzatishlarni: kun yarmida quyosh balandligi, yoz oxirida kun va tunning uzunligi, kechqurunning iliqligi, tunning salqinligi; mevalarning mo'lligi, ularning yetilish muddatlari; g'o'za chigitining unib chiqishi, gullashi, ko'saklashi; yozda hayvonlar hayoti; yoz davrida odamlarning mehnat faoliyati va hokazolarni sistemalashtirishdan boshlanadi. «Atrofimizdagi olam» (1—2- sinflar) va «Tabiatshunoslik» (3— 4- sinflar) darsliklari matnlarining mazmuni deyarli o'lkashunoslik tamoyiliga xos tuzilgan. Bu atrof tabiatni, unda kuzatiladigan har xil obyekt va hodisalar hamda odamlar mehnat faoliyati o'rtasidagi o'zaro

aloqalarni bir-biriga bog'lagan holda o'rganish imkonini beradi. Darslik bilan ishlashda quyidagi uslublardan foydalaniladi: matn bilan ishlash; savol va topshiriqlar bilan ishlash; darslikdagi rasmiar bilan ishlash. Yangi mavzuni tushuntirish va olingan bilimlarni mustahkam-lashda ish darslik matni bilan o'tkaziladi. U shu tarzda boradi: mavzu bo'yicha kirish suhbati, o'quvchining mavzu matnini to'liq yoki qismlari bo'yicha o'qishi, o'qilgan mavzular mazrnuni bo'yicha suhbat, o'qituvchining tushuntirishi, yangi atama va nomlarni (o'qituvchining doskaga, o'quvchilarning daftarlariga) yozishlari. O'qituvchi ishga rahbarlik qila turib, unga barcha o'quvchilarni jalb etadi, ularning javoblarini qiziqarli ma'lumotlar bilan to'ldiradi; jadval, surat, diapozitiv, diafilmlar namoyish qiladi. Shu asosda O'quvchilarda aniq tasawurlar hosi^qilinadi, bu sa'y-harakatlar tushunchani shakllantirish uchun asos bo'lib xizmat

qiladi. Darslik ustida mustaqil ishlashni chuqurlashtirish uchun o'qituvchining oldindan tayyorlagan topshiriqlari, masalan, ta'rif yoki tushunchalarni topish; savolga javob berish; matnda bayon qilingan tabiat hodisalarini tushuntirish bo'yicha ayrim matnlardan foydalanish o'qitiladi. Alohida e'tibor lug'at ishlariga qaratilishi zamr. Shu maqsadda tushunish qiyin bo'lgan so'zlar doskaga yoziladi, orfbgrammasi ta'kidlanadi, yoniga tushuntiruvchi so'z qayd qilinadi. O'quv materialini yodda saqlash uchun har bir darsda o'quvchilarning tabiatshunoslik lug'aiini boyitish bo'yicha ish olib borish ham maqsadga muvofiq. O'qwchilarni matnga e'tibor bilan munosabatda bo'lishga o'rgatish uchun har bir darsda ulardan nimalar tushunarli emasligini so'rab borish kerak. Dastlabki darslarda o'qituvchining o'zi o'quvchilar uchun qiyin bo'lgan so'z yoki jumlalarni tanlaydi va ularning ahamiyatini tushuntirishni taklif qiladi. Kelgusi darslarda bu so'zlarni vaqti vaqti bilan

takrorlash lozim. O'quvchilar asta-sekin tushunarli bo'lmagan so'zlarning ahamiyatini aniqlab, tushuna boshlaydilar. Darsliklardagi har bir mavzuga o'quv material! bilan mustaqil ishlash ko'nikmalarini shakllantiruvchi, o'quvchilarning fikrlash faoliyatlarini rag'batlantiruvchi va yo'naltiruvchi savollar hamda topshiriqlar beriladi. Savol va topshiriqlar sabab-oqibatlariga ko'ra quyidagi guruhlarga bo'linadi: 1. Bilimlarni mustahkamlash uchun (O'zbekistonda qanday g'alla o'simliklari o'stiriladi? G'alla poyasi nima deb ataladi? G'allaning mevasi nima? Tarvuz, oshqovoq, ya'ni poliz ekinlarining mevasi boshqa o'simliklar mevasidan qanday farqlanadi? Siz yashaydigan joyda qaysi qushlar zararkunanda hasharotlarni qiradi? Yirtqich qushlar qanday foyda keltiradi?). 2. Mantiqiy tafakkurni rivojlantirish uchun (Nima uchun o'simliklar barglarini to'kadi? Nima uchun barglarning rangi kuzda xira bo'ladi? O'simliklar

nima uchun ko'paytiriladi? Nima uchun qushlar issiq o'lkalarga uchib ketadilar? Nima uchun yer haydash vaqtida dalada zag'chalar ko'p bo'ladi? Nima uchun kuz oylarida kunlar asta-sekin soviy boshlaydi? Nima uchun ba'zi hayvonlar qishki uyquga ketadilar?). 3. Kuzatish yarayonida olingan bilimlarni qo'llash uchun (G'o'za barglari g'alla o'simliklari barglaridan qanday farqlanadi? G'alla o'simliklari poyasi nima deb ataladi? G'o'za mevasi nima deb ataladi? Ko'sak-mevalar qanday rangga ega? Ular nima bifan to'lgan? Urug'lari nima bilan qoplangan? G'o'za chigitini tolalardan tozalang va oq qog'oz orasiga olib ezing. Qog'ozda nima qoldi? Har xil boshoqli o'simliklar mevalarini ko'rib chiqing. Ularning donlari bir-biridan nimasi bilan farqlanadi?). 4. Tabiatshunoslik tushunchalarining solishtirma xarakteristikasi uchun (Plan xaritadan qanday farqlanadi? Qushlarning bahordagi hayoti

ularning boshqa fasllardagi hayotidan qanday farqlanadi? G'alla o'simliklarining mevalarini qarab chiqing. Ularning o'lchamini taqqoslang. Ular bir-biridan farqlanadimi?). Darslikdagi tasvirlarga katta didaktik o'rin ajratiladi. Ular matnlar mazmuni bilan chambarchas bog'liq va o'rganiladigan materialni bilib olish manbai bo'lib xizmat qiladi, shunga ko'ra bolalarni har bir rasmni diqqat bilan ko'rishga o'rgatish kerak. O'quvchilar darslikdagi har bir rasmni tahlil qila olishlari lozim. Bu ish matnni o'rganish bilan bir vaqtda olib boriladi. Ba'zan matnni o'rganishdan keyin, ayrim hollarda esa oldin o'tkaziladi. Barcha tasvirlar darslik matniga muvofiq keladi, ularning mazmunini tushuntiradi, aniqlayd: va to'Idiradi. Rasmlarga oid savol va topshiriqlar ham g'oyatda muhimdir, chunki ular o'quvchilarning bilish faoliyatlarini yo'naltiradi va sinfda hamda uyda tasvirlar ustida mustaqil ishlashga yordam beradi.

Ko'rgazmali qurollar va tabiatshunoslik darslarida ulardan foydalanish. Inson tabiat jismlari va hodisalari olamida yashaydi, ular bilan har kuni munosabatda bo'ladi. Atrof olamda o'zini to'g'ri tushuna bilish uchun odamlar ayrim jism yoki hodisa (daraxt, tosh, hayvon va hokazolar)ni ham, bir-biriga bog'liq bo'lgan jism yoki hodisalar kompleksi (ko'cha, park, xiyobon, surat va hokazolar)ni ham qabul qila olishlari kerak. Qabul qilish — odam tornonidan atrof olam jismlari va hodisaiarini sezgi a'zolariga bevosita ta'sir qilishi natijasida his etishidir. Kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining qabul qilishini rivojlantirish ustida doimo ish olib borish kerak, toki u maqsadga yo'nalgan va tashkil qilingan kuzatish jarayoniga aylansin. Sezgini qabul qilishning rivojlangan bo'lishida tabiatshunoslik darslarida tabiatshunoslik tasawurlari va tushunchalarini to'g'ri shakllantirish

maqsadida qo'Ilaniladigan ko'rgazmali qurollarga katta o'rin ajratiladi. Tabiatshunoslik bo'yicha o'quv qurollari g'oyat xilma-xildir. Ulardan bir xillari (tabiiy jismlar va ularning ko'rgazmali tasvir-lari) darslarda o'rganish obyekti hisoblanadi, boshqalari xizmat ko'rsatuvchi vazifasini bajaradi -- ularni O'quvchilar o'rgan- maydilar. Darslarda o'rganish obyektlari hisoblangan qurollarni ikki guruhga: tabiiy jismlar va o'qitish uchun maxsus tayyorlan-gan jism va hodisalarning tasvirlariga ajratish mumkin. Tabiiy jismlarga tog' jinslari, metallar, tuproq namunalari, o'simliklar, hayvonlar kiradi. Ko'rgazmali qurollar sathli (suratlar, diafilmlar, diapozitivlar) va hajmli (modellar, maketlar, mulyajlar)ga bo'linadi. Unisi ham, bunisi ham harakatsiz va harakatchan bo'lishi mumkin. Tabiatshunoslikni o'qitish uchun, ayniqsa, tabiiy jismlar kerak, chunki ular o'quvchilarda tabiat jismlarini bevosita qabul qilish asosida tasawur va

tushunchalar hosil qilishga imkon beradi (har bir o'quvchi tabiiy material bilan mustaqil ishlay olishi uchun uni yetarli miqdorda — O'quvchilar soniga qarab to'plashi kerak). Tabiatshunoslikni o'qitishda o'qituvchi o'quvchilarga ular hali ko'rmagan ko'pgina obyekt va hodisalar to'g'risida ma'lumotlar beradi. Biroq eng jozibali va qiziqarli hikoya ham tabiiy material bilan ko'rsatilmasa, yetarli, to'liq va yorqin tasawur bera olmaydi. Suratlarni diqqat bifan qarab chiqish esa tabiiy holdagi jism bilan tanishishdagiga yaqin keladigan taassurotlarni hosil qilishi mumkin. Tabiatshunoslik darslarida ko'pincha devoriy suratlardan foydalanilib, ular bo'yicha umumiy sinf ishi olib boriladi. Yirik suratlar bo'lmasa, kichikroq suratlardan foydalanish mumkin, ularni bar bir o'quvchiga ko'rsatish kerak. Ammo o'qituvchi qaysi turdagi surat bilan ishlamasin, uning maqsadi -- suratning tabiatshunoslik mazmunini ochib berish, bolalarda tabiatshunoslik bilimlarimng manbai

sifatida undan foydalana olish uquvini hosil qilishdir. Shuningdek, tabiatshunoslik darslarida plan, xarita bilan ishlash alohida o'rin tutadi. Bolalarni ushbu o'qitish vositalari bilan tanishtirish 4- sinfdan boshlanadi. Tabiatshunoslikni o'qitishda globus ham muhim ahamiyatga ega. Agar plan yer yuzasining katta bo'lmagan qismini yirik masshtabli tasvirlashdan xaritadagi mayda masshtabli tasvirlashga o'tishga imkon bergan bo'lsa, globus Yerning eng to'g'ri shakli va yuzasining tasvirini beradi. Shuningdek, ekran vositalaridan samarali foydalanish tabiatshunoslikni o'qitishda katta rol o'ynaydi. Ekran vositalariga diafilm, diapozitiv va kinofilmlar kiradi (tabiatshunoslik dasturlarida ularning ro'yxati bor). Model ko'rgazmali qurol sifatida. Tabiatshunoslik darslarida modellar ko'rinishidagi hajmli tasvirlar ham keng qo'llaniladi. Model narsa yoki qurilmaning barcha tafsilotlarini takrorlovchi, ularga o'xshash hajmli tasvirdir. Modellarning

idrokiy ahamiyati g'oyat katta, chunki ular sathli rasmlardan farq qilib, o'rganilayot-gan narsa to'g'risida fazoviy tasavvur beradi. Tabiatshunoslik bo'yicha dastur materiali o'zlashtirib olinishi uchun zarur bo'lgan modeHarni ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga Yer yuzasi shakllarining: tog', tepalik, daryo vodiy- lari, daryo va uning irmoqlari, o'pirilish, jarlarning geografik modellari kiradi. Bu modellar, agar tasviri ifodalangan predmet ekskursiyada o'rganilgan bo'lsa, alohida ahamiyat kasb etadi. Ikkinchi guruhga har xil qurilma va inshootlar: shaxta, domna pechi, suv va shamol harakatlantiruvchilari kabilarning modellari kiradi. Tabiatshunoslik bo'yicha mashg'ulotlarda qumdan, plas-tilindan yoki loydan yasalgan modellar qo'llaniladi, ular bolalarda hajmli hamda fazoviy tasawurlar hosil qilishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, obyektni tabiiy holda ko'rsatish mumkin bo'lmagan taqdirda muhimdir. Modellar tabiat,

tabiiy inshootlar to'g'risidagi tasavvurlarni mustahkamlash vositasi bo'lib xizmat qiladi. Modellashtirish bo'yicha mashg'ulotlarni sinf yoki geografiya maydonchasidagi tabiatshunoslik va mehnat darslarida o'tkazish mumkin. Modellashtirishdan ilgari o'zlashtirilganlarni mustahkamlash va yangi material bilan tanishtirish, shuningdek, ekskursiyada olingan bilimlarni mustahkamlash uchun foydalanish mumkin. Chunonchi, bolalarga ekskursiyada kuzatilgan Yer yuzasining o'sha shakllarini plastilin bilan (qog'oz yoki kartonga) yopishtirish topshirig'ini berish lozim. O'qituvchi plastilin bilan tepalikni ifodalab uning pasti va uchini, yotiq va tik yonbag'irliklarini yoki tekislikni ko'rsatishni; jarlik, daryo va uning qismlari, dengiz modellarini tayyorlashni taklif qilishi mumkin. Uy vazifasi sifatida joyning relyefini yopishtirish va qog'oz yoki kartondan tayyorlangan o'simlik va hayvon modellarini maketda joylashtirishni taklif qilsa bo'ladi.

Maketning qismlarini mehnat darslarida yasash mumkin.4- sinfda «Tabiatining xilma-xilligi» mavzusini o'rganishda o'quvchilar qumtepa, dasht, cho'llarning o'simlik va hayvonlari bilan maket hamda modellarini, o'rganilgan tabiiy zonalardan istaganining flora va faunasi applikatsiyalarini tayyorlashlari mumkin. Bunday ishlar o'quvchilarning predmetga bo'lgan qiziqishlarini oshiradi, ular tafakkurini faollashtiradi, o'rganilayotgan hodisani ko'rgazmali ravishda tasawur qilishga, binobarin, bilimlarni ishonchli ravishda mustahkamlashga yordam beradi. Tabiatshunoslik darslarida o'qitish vositalaridan samarali foydalanish katta ahamiyatga ega bo'lib, o'quvchilarning mustaqil fikrlash va ishlash qobiliyatlarini yanada rivojlantiradi.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.Т.1., Т, «Ўзбекистон», 1996 й. 2. И.А.Каримов. Кучли давлатдан кучли жамият сари. 1998 й. 3. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. «SHarq» nashriyot-matbaa kontsernining bosh taxririyati. Toshkent -1998 y. 4. В.М.Пакулова, М.И.Кузне ц ова. Методика преподавания. Москва «Просвешение» 1990 г. 5. M.I.Nuriddinova. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi. 6. CHo’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. Toshkent-2005 y. 7. А.Г. Григорянтс Табиатшуносликни ўқитиш. Тошкент «Ўқитувчи»

1992 y. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Tabiatshunoslikni o'qitish metodlari

Tabiatshunoslikni o'qitish metodikasi fanining qisqacha tarixi__2

Tabiatshunoslikni o'qitish metodikasining predmeti va vazifalari__2

Tabiatshunoslikni o’qitish shakllari

Tabiatshunoslikni o’qitish tamoyillari__2