Сув утлари. Замбуруглар ва лишайниклар - Ботаника - Рефераты

Сув утлари. Замбуруглар ва лишайниклар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Сув ў тларининг тузилиши 2. Сув ў тларининг яшаш шароити 3. Сув ў тларининг классификацияси 4. Сув ў тларининг к ў пайиши 5. Сув ў тларининг келиб чикиши 6. Сув ў тларининг ахамияти 7.Замбуруглар тузилиши 8.Замбуругларнинг озикланиши 9. Замбуруглар классификацияси 10.Замбуругларнинг к ў пайиши 11.Замбуругларнинг келиб чикиши 12.Замбуругларнинг зарари ва ахамияти 14.Лишайникларни тузилиши ва хиллари 15.Лишайникларни к ў пайиши 16.Лишайникларни ахамияти

www.arxiv.uz СУВ Ў ТЛАРИ (Водоросли) Сув ў тлари морфологик жихатдан жуда хилма - хил б ў либ, улар орасида микроскопик бир хужайралилар билан бир каторда бир неча ў н метрга борадиган вакиллари хам бор. Сув ў тлар тана холатида яшайдиган ў симликлар, уларда илдиз, поя, барг б ў лмайди. Бирок баъзи вакилларнинг танаси - талломи бирмунча мураккаб тузилган б ў либ, танаси айрим кисмларга ажралган. Сув ў тларнинг хужайраси ташки томондан каттик девор билан копланган. Ќ ужайра цитоплаз-маси девор атрофида жойлашган б ў либ хужайрани т ў лдириб туради. Ќ ужайрада битта ёки бир нечта майда вакуолалар мавжуд. Ядронинг сони хам бир ёки бир нечта б ў лиши мумкин. Ќ ужайрадаги хроматофорларда пигментлар сакланади. Хроматофорнинг шакллари турли - туман: пластинкали, спирал, лентасимон, т ў рсимон, юлдузсимон. Сув ў тлари чучук сувларда, денгиз ва океанларда, зах ерларда яшайди. Уларнинг к ў п микдорни ташкил этувчи микроскопик т ў даси эркин сузиб, фитопланктон хосил килади. Сувда яшайдиган 3 гурухга б ў линади. 1.Сув остида яшовчилар - БЕНТОС 2.Сув ичида яшовчилар - ПЛАНКТОН 3.Сув юзида яшовчилар - ПОВЕРХНОСТНЫЙ Плактоннинг чукурлиги 300 м гача б ў лиши мумкин. Сув хавзасининг 300 метрдан чуккуррок жойида яшовчи сув ў тлари бентос дейилади. Айрим сув ў тлари жуда паст хароратда хам хаёт кечириш кобилиятини й ў котмайди. Хатто кутбда, тог ч ў ккиларидаги корларда хам яшайди. Љ ор хломидомонадаси корни кизил, сарик, яшил, к ў нгир рангларга б ў яши мумкин. Хлорелланинг айрим вакиллари хам хавода яшай олади. Сув ў тлар хужайрасида яшил ранг берувчи хлорофилл пигменти б ў лганлиги сабабли овкатланиш жихатидан автотроф организм хисобланади. Ќ аёт кечириш учун зарур б ў лган. Озик моддани ў зларига ў зи тайёрлайди, яъни хужайрасида фотосинтез процесси б ў лади.

www.arxiv.uz Баъзи бир к ў к-яшил сув ў тлари тайёр органик модда хисобига хам яшайди, яъни улар сапрофит холатда яшайди. К ў к - яшил сув ў тларининг хромотофорида хлорофиллдан ташкари к ў к ранг берувчи фикоциан пигмент учрайди. Яшил сув ў тларида факат яшил ранг берувчи хлорофилл пигменти учрайди. Диатом сув ў тларида хлорофилдан ташкари сарик ранг берувчи диатомин пигменти б ў лади. Љў нгир рангли сув ў тларининг хромотафорида хлорофиллдан ташкари к ў нгир ранг берувчи фукоксантин пигменти учрайди. Љ изил сув ў тларида хлорофилдан ташкари кизил ранг берувчи фикоэритрин пигменти б ў лади. Сув ў тларининг хужайрасида озикли модда сифатида крахмал, ёг,оксил хамда хайвонларга хос б ў лган крахмал-гликоген учрайди. Гликоген йод таъсирида к ў нгир рангга б ў ялади. Хозирги кунда ер юзида 75000 хил сув ў тлари б ў либ, буларнинг хаммаси 5 та типга б ў линади: 1.К ў к-яшил сув ў тлари (сине-зеленные водросли) 2.Яшил сув ў тлари (Зелёные водросли) 3.Сарик сув ў тлари (Жёлтые водросли) 4. Љў нгир сув ў тлари (Бурые водросли) 5. Љ изил сув ў тлари (Красные водоросли) Сув ў тлари 3 хил й ў лда к ў паяди: 1.Вегетатив к ў пайиш 2.Жинссиз к ў пайиш 3.Жинсли к ў пайиш Вегетатив к ў пайишда хужайра кариокинез й ў лда б ў линиб к ў паяди. Шунингдек хужайрада зооспоралар хосил б ў лади. Зооспораларнинг хипчинлари бор. Хипчинлар ёрдамида сувда харакатланиб юради. Хар бир хужайрадан 4,8,16 дан 64 тагача 300 спора етилиши мумкин. Зооспоралар сувда бир неча сек ёки минут сузиб юргач т ў хтайди. Хипчинларни ташлаб, ў сиб ривожланади. Жинссиз к ў пайиш зооспора ёки спора ёрдамида б ў лади. Мас:к ў к-яшил сув ў тлари, кизил сув ў тларнинг жинссиз к ў пайиши споралар ёрдамида

www.arxiv.uz б ў лади. Яшил сув ў тларининг жинссиз к ў пайиши эса зооспоралар ёрдамида б ў лади. Жинссиз к ў пайишдаги зооспора ва споралар хужайраларнинг редукцион б ў линиши натижасида вужудга келади. Жинсий к ў пайишда 3 хил типи бор. 1.Изогамия 2.Гетерогамия 3.Оогамия Изогамия типда к ў пайишда 2 та морфологик жихатдан ў хшаш,физологик жихатидан бир-бирига ў хшаш б ў лмаган ГАМЕТА лар к ў шилиб к ў паяди. ГАМЕТА-жинсли хужайрадир. Гетерогамия типда к ў пайишда морфологик ва физиологик жихатидан хар хил б ў лган гаметалар к ў шилиб к ў паяди. Бу гаметаларнинг 1 таси катта, суст харакатчан б ў либ, буни Макрогамета дейилади. 2-хили кичик, тез харакатчан б ў либ, буни Микрогамета дейилади. Микрогамета оталик гамета, макрогамета оналик гамета хисобланади. Оогамия типда к ў пайишда оталик ва оналик жинсий органлари пайдо б ў лади. Оталик жинсий органини Антеридия, оналик жинсий органини оогамия дейилади. Антеридияда сперматозоидлар етишади. Оогамияда эса тухум хужайра ривожланади. Антеридия сперматозоидларни сувга ишлаб чикаради. Оогамия хам тухум хужайраларини сувга ишлаб чикаради. Сперматозоидлар сувдаги тухум хужайралар билан к ў шилади. Оталанган тухум хужайрани Ооспора дейилади. Сув ў тларининг к ў пайишини Ценковский, Мейер, Курсанов ва бошкалар текширганлар. СУВ Ў ТЛАРИНИНГ АКАМИЯТИ Сув ў тлари сувнинг хавосини СО 2 дан тозалаб,О 2 билан бойитиб туради. Сув ў тлари сувда яшовчи хайвонлар уларни овкат хисобланади. Сув ў тларининг баъзи турлари одамлар томонидан хам истеъмол килинади. Мас: Ламинария - Laminaria. Денгиз карами номи билан машхурдир. Ламинариянинг баргига ў хшаш кисми 50 м.гача боради. Шу кисми овкатга ишлатилади. Ламинарияда оксил, ёг ва углеводлар бор. Сув ў тлари

www.arxiv.uz витаминларга хам бой б ў лади. Япония, Хитой ва бошка мамлакатларда сув ў тлари билан ер ў гитланади. Чунки унинг таркибида N, Вr, С, ва бошка бирикмалар б ў лади. Љ изил сув ў тларидан "агар-агар" деган модда олинади. Бу моддани микробиология практикасида бактерияларни ривожлантиришда ва ў стиришда ишлатилади. Озик-овкат саноатида эса, мармелад тайёрлашда ишлатилади. Баъзи к ў нгир сув ў тларидан сифатли елим олинади. Сув ў тларидан олинган Альгин препарати енгил ич юмшатувчи таъсирига эга(Альгинат натрий). Сарик сув ў тларини колдикларини "трепел" деб аталади. Бу модда динамит тайёрлашда ва бинокорликда тошларни пардозлашда ишлатилади. Шунинг учун узок вакт чиримайди. К ў к-яшил сув ў тларининг баъзи турлари: АНАВАЕНА ва Stratanastoc бошкалар хаводаги N 2 ни ютиш хусусиятига эга. Улар хаводаги N 2 ни ютиб, ерни N ли бирикма билан бойитади. К ў к-яшил сув ў тлари, яшил сув ў тлари, сарик сув ў тлари денгизларда органик ч ў кмалар хосил килади. Бу органик ч ў кмаларни САПРОПЕЛ дейилади. Сапропел озик модда ва ў гит сифатида катта ахамиятга эгадир. Сув ў тларининг баъзи бирларидан ХЛОРЕЛЛА деб аталган антибиотик дори олинади. Хлорелла ошкозон касали, цинга, букок, гипертония касаликларига даво. Споранинг хипчини б ў лмайди, харакатсиз, зооспораники харакатчан б ў лади. ЗАМБУРУ F ЛАР-Fungi Замбуруглар ер юзида жуда к ў п таркалган ў симлик б ў либ хозирги кунда 70.000 хил тури маълум. Замбуруглар асосан курукликда, баъзилари эса сувда яшайди. Замбуруглар озикланиши жихатидан гетеротроф организмдир. Гетератроф озикланиш ў з галида 2 га б ў линади. 1.Паразит холда овкатланиш 2.Сапрофит холда овкатланиш Паразит холда овкатланиш тирик оганизм хисобига, сапрофит холда озикланиш ў лик организм хисобига б ў лади. Замбуругларда хлорофилл доначаси б ў лмайди. Шунинг учун хам ў зларига ў зи овкат тайёрлай олмайди. Замбуругларнинг танаси ГИФ деб аталади. Гифлар бир хужайрали ёки к ў п

www.arxiv.uz хужайрали тармоклашган ёки тармокланмаган б ў лади. Гифларнинг эни 1-15 мм,б ў йи эса бир неча метргача б ў лиши мумкин. Гифлар асосан моноподиаль, кисман симподиаль ў сади. Гифларнинг хужайра п ў сти хитин моддасидан тузилган. Хужайралари 1 та ядроли ёки к ў п ядроли б ў лади. Хужайрада озикли модда сифатида гликоген ва ёг томчилари т ў планади. Гифларнинг йигиндиси мицеллий деб юритилади. Замбуругларнинг танаси ёки мицелияси очик ёки ёпик ерда тараккий этади. Очик ерда тараккий этса, экзоген, ёпик жойларда тараккий этса эндоген дейилади. Замбуругларда копловчи, ў тказувчи т ў кималари б ў лмайди. Уларда факат чикарувчи т ў кима, баъзиларида сутли найлар б ў лади. Чикарувчи т ў кимада ошловчи модда-дубиль, хамда смолага ў хшаш модда чикарилиб туради. Сутли найларида захарли модда-алкалоидлар ва бошка моддаларни учратиш мумкин. Замбуруглар 1 йиллик, 2 йиллик, хамда к ў п йиллик б ў лади. Замбуругларнинг к ў пчилиги 2 йилликдир. Замбуруглар 3 хил й ў лда к ў паяди: 1.ВЕГЕТАТИВ 2.ЖИНССИЗ 3.ЖИНСЛИ Вегетатив к ў пайиши Оидио куртакланиб ва Хламдоспоралар ёрдамида б ў лади. Баъзи бир замбуругларда вегетатив к ў пайишда куртакланиб к ў паяди. Бунга ачитки замбуругини мисол килиш мумкин. Жинссиз к ў пайиш споралар ёки зооспоралар ёрдамида б ў лади. Сувда яшайдиган замбуруглар зооспора тузиб к ў пая-ди. Љ урукликда яшайдиганлари эса, спора хосил килиб к ў паяди. Споралари нихоятда майда,курук ва к ў п микдорида тайёрланади. Мас:ШАМПИНИОН деб аталган замбуруг 2 суткада 2 млрд. спора хосил килади. Ёнгокнинг танасида учрайдиган Пукок паразит замбуругида 1 йилда 10 млрд спора тайёрланади. Жинсли урчиши 2 хил усулда б ў лади: а)Оогамия б)Коньюгация

www.arxiv.uz Юкори мураккаб тузилган замбуругларнинг жинсий урчиши бир оз соддалашган б ў лади. Уларда физиологик жихатидан хар хил б ў лган 2 та (хужайра) споралар к ў шилиб к ў паяди. Бу спораларни биполяр споралар,яъни 2 кутбли споралар дейилади. Биттаси "---", 2-си "+" кутбли б ў лади. Замбуруг- лари типи 5 синфга б ў линади. 1. Љ адимги замбуруглар- Archimycetes 2.Сув ў тларига ў хшаш замбуруглар- Phycomycetes 3.Халтачали замбуруглар- Ascomycetes 4.Мураккаб базидиаль замбуруглар- Basidiomycetes 5.Аникланмаган замбуруглар- Fungi imperfect. Замбуругларни баъзи бирлари мас:к ў зикоринлар оксил ва N ли моддаларга бой б ў лади. Шунинг учун одамлар томонидан улар истеъмол килинади: Шамшиньон, Сморчок, Джодевик, Белый гриб ва бошкалар. Замбуруглар кишлок х ў жалигида хам ахамиятга эга. Ў симликлар илдизида мико-ризалар б ў лади. Грекча:микс-илдиз, ридза-замб. Замбуруглар илдизнинг ташки томонида жойлашган б ў лса эктотроф, ил-дизининг ички органларида жойлашган б ў лса, эндотроф микориза дейилади. Микоризаларнинг ахамиятини 1881 йил-да рус олими Каменский аниклаган. Микоризалар ў симлик-лар илдизини витаминлар билан, мас: В 1 билан таъминлаб туради. В 1 витамин ў симлик илдизининг ў сишига ёрдам беради. Микоризалар эримайдиган моддаларни эрийдиган холга келтиради. Уларнинг баъзи бирлари хаводаги эркин N ни ютиш хусусиятига эга. Шу билан ў симликни азот билан таъминлаб, ерни N билан бойитади. Замбуругларнинг саноатда ахамияти каттадир. Мас:ачитки замбуруги Sacсharomycetes глюкозани этил спиртига айлантирилади. Замбуругларнинг медицинада хам ахамияти каттадир. Мас:шохкуя (кора муг) Claviceps purpurea -Спорынья. Бу замбуруг паразит холатда галладон ў симликларида учрайди. Халтачали замбуругга киради. Таркибида эрготин группасига кирадиган бир канча алкалоидлар бор. Бу замбуругдан тайёрланган экстрат гникология практикасида кон т ў хташда ишлатилади. Шохкуя алкалоид

www.arxiv.uz мушакларни кискартириш хусусиятига эга. 1942 йили Рус олими Ермольева Penicillium деб атаган халтачали замбуругдан пенциллин олади. 1938 йили рус олими Красильников хали яхши аникланмаган замбуруглардан Actinomycetes дан стретомицин олди. Замбуруглардан б ў ёк моддаси олинади. Мас:Пукок замбуругидан. Замбуругнинг ахамияти билан бирга уларнинг зарари хам бор. Паразит замбурухлар кишлок х ў жалигида жуда катта зарар келтиради.Мас:Базидиаль замбуруглар синфига кирувчи кора куя замбуруг (Головня) Ustilago хамда занг замбуруги (ржавчина) Puccinia 1932 й кишлок х ў жалигида 300 млн с ў млик зарар етказган. Бу замбуруглардан кутилиш й ў ли кора куя ва занг замбуругларига чидамли ў симлик навларини етказиш, экин экиладиган далаларни бегона ў тлардан тозалаш, уругини дорилаб экиш ва х.к. ЛИШАЙНИКЛАР-Lichenes Лишайниклар 2 хил ў симликнинг бирга яшашидан хосил б ў лган организмдир. Лишайникларда сув ў ти хамда замбуруг бор. Лишайникларда б ў лган сув ў ти ва замбуруг бир-бири билан симбиоз холатда яшайди. Симбиоз бу бир-бирига хамкорлик ва карама-карши курашдир. Замбуруг- лардан асосан халтачали замбуруглар, баъзан базидиаль замбуруглар, сув ў тларидан к ў к-яшил ёки яшил сув ў тлари иштрок этади. Лишайникни ташкил этган бу 2 организм бир биридан фойдаланиб, кисман бир-бирига зарар етказиб, яшашни давом эттиради. Замбуруглар сув ў тига сув ва минерал моддаларни беради, сув ў тидан эса органик моддаларни олади. Сув ў тининг хужайрасида яшил ранг берувчи пигмент б ў лмагани учун, фотосинтез б ў либ, органик модда тайёрланади. 1867 йил рус олимлари Фомицен ва Баронецкийлар лишайникларнинг танасидан сув ў тларини ажратиб олган. Эркинликка чиккан сув ў тлари кучли тараккий этиб, зооспоралар к ў пая бошлаган. Сув ў тларидан ажраб колган замбуруглар эса нормал тараккий эта олмаган. Фомицин ва Баронецкийлар сув ў тлари замбурукка тушган асир деган хулосага келган. Бу 2 хил ў симликни бир-бири билан к ў шилиб яшашдан нихоят даражада совукка ва

www.arxiv.uz иссикга чидамли организм келиб чиккан. Лишайниклар, сув ў тлари ёки замбуруглар яшай олмайдиган жойларда ў сади ва тараккий этади. Мас: тошларнинг устида, дарахтларнинг п ў стлогида, ч ў лларда ва бошка ерларда. Лишайниклар ташки к ў риниши жихатидан 3 та группага б ў линади: 1.К ў пикка ў хшаш б ў лган лишайниклар (Накипные ёки корковые) 2.Баргга ў хшаш лишайниклар (Листовые) 3.Шохланиб ў садиган лишайниклар (Кустистые) К ў пикка ва баргга ў хшаш лишайниклар тошга, дарахтларнинг п ў стлогига ёки бирор нарсага ёпишган холда горизонтал ў сади. Шохланиб ў садиган лишайник эса, вертикал ў сади. Лишайникларнинг анатомияси хам 2 хил типда б ў лади. Лишайниклар танасининг ташки томонини замбуруг гифлари ў раб олган. Ички томонида сув ў ти хужайралари жойлашган б ў лади: Лишайникларнинг танасининг маълум бир жойида сув ў ти хужайралари б ў лса, сув ў ти каватини гонидия кабат дейилади. Лишайникнинг ў зини гетеромер дейилади. Лишайникда сув ў т хужайралари таркок холда жойлашган б ў лса, гомеомер дейилади. Лишайниклар 3 хил й ў лда к ў паяди: а)ВЕГЕТАТИВ б)ЖИНССИЗ в)ЖИНСЛИ Вегетаив к ў пайишда танаси б ў линиб к ў паяди ёки танасида ў симталар хосил б ў лади. Сордия - бу коптоксимон (тугунси-мон ) б ў либ сув ў тларини замбуруглар ў раб олади. (1 та ёки 2 та сув ў тларини).Сордия етилгандан кейин лишайникни танаси босим таъсирида ёрилади ва сордия шамол ёрдамида учиб кетади ва кулай шароитда нам ерда ў сиб, к ў паяди. Изидия-лишайник танасида ёнидан ў сиб чикан ў симлик б ў либ, шуни ёрдамида узилиб кулай ерга тушиб к ў паяди. Жинссиз к ў пайиш споралар ёрдамида б ў лади. Замбуруг билан сув ў ти биргаликда сордия ёки изидия хосил килиб к ў пайиши мумкин. Сордия сув

www.arxiv.uz ў ти хужайраси билан замбуруг гифлари. Сув ў ти кайси сув ў тидан ташкил топган б ў лса, шу б ў йича к ў паяди. Замбуруглар хам шундай. Иккаласи хам ў з холича к ў паяди. Лишайникларнинг баъзи бирлари одамлар томонидан овкатга ишлатилади. Мас: Исландия ли-шайниги. Баъзи лишайниклардан лакмус б ў ёк олинади. Тундрада ў сувчи лишайник бугулар учун овкат. Лишайниклар жуда секин ў сади. Мас: Тундрада ў сувчи лишайниклар 1 йилда 3,5 см ў сиши мумкин. Баъзи бир лишайниклардан эфир мойи олинади. Баъзи бир лишайниклар захарли б ў лгани учун овчилар б ў риларни захарлаш учун ишлатадилар.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Л.И.Курсанов, Н.А.Комаринцский. В.Ф.Раздорский, А.А.Ура-нов « Ў симликларнинг анатомияси ва морфологияси» 1 том Тошкент 1972. 2. В. Г. Хржановский «Курс общей ботаники» часть 1 М. 1982 г. 3. В.А.Буригин, Д.Х.Жонгуразов, Ж.К.Саидов, Г.Д.Мустакимов Ботаника ва усимликлар физиологияси асослари Т. 1972. 4. К.З.Зокиров, Х.А.Жамолхонов. «Ботаникадан русча-узбеча энциклопедия лугат» 1 том 1973 й. 5. Яковлев Г.П.Челомбитько В.А. «Ботаника. М, «В ы шая школа», 1990 й. 6. Махкамова Х.Ф. Ботаника. « Ў китувчи». Т. 1995 й. 7. www . ziyonet . uz

Похожие

Замбуруглар

Бактерия, замбуруғлар, лишайниклар

Агроценозда усимликларни мослашуви организмлар уртасидаги муносабатлар

Кишлок хужалик далаларида организмларнинг хилма-хиллиги

Тупрок xосил бўлишида тирик организмларнинг роли