Ўсимликлар географияси, флора, ареал хакида тушунча - Ботаника - Рефераты

Ўсимликлар географияси, флора, ареал хакида тушунча

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ўсимликлар жўғрофиясининг вазифаси . 2. Ўсимлик турларининг ер шари бўйлаб тарқалиш қонунияти . 3. Ўсимлик турларини ҳалқ хўжалигидаги аҳамиятига кўра гуруҳлари . 4. Ўсимликларнинг флористик жўғрофияси . Ўсимликларнинг ареали .

www.arxiv.uz 1. Ўсимликлар географияси ёки фитогеография ўсимликларнинг ер юзида тарқалиши ва таксимланиши қонуниятларини ва уларнинг сабабларини ўргатади . Бу анча мураккаб вазифа бўлиб, ўсимлиларни ер юзида тарқалиш қонуниятларини тарихий тараққиёт даврлари, асосида тушунтириб беришни таказо қилади. Шунниг учун ўсимликлар географияси фани ўз олдига қўйган вазифани бажаришда тарихий геология, ўсимликлар морфологияси, зоогеография ва шу каби фанларнинг илмий маълумотларидан фойдаланади. Ўсимликлар географияси ўз ичига қуйидаги мустақил бўлимларини олади. 1. Флористик география. Бу бўлим авлод, оила ва шу каби систематик бирликларнинг ҳамда ўсимлик гуруҳларининг (ўрмон, дашт, чўл, тоғ) ер юзидаги тарқалиш қонуниятларини ўргатади. 2. Ўсимликларнинг экологик географияси - ўсимликларнинг ташқи муҳит билан ўзаро муносабатини ўрганади. 3. Тарихий география - иқлим ҳамда ер қобиғининг ўзгариши натижасида ер юзида содир бўлиб, турадиган ўсимликларнинг тарқалиш қонуниятларини ўргатади. 4. Геоботаника ёки фитоценология - Ўсимлик жамоаларининг яшаш жойи шароити ва худудларга боғлиқ ҳолда тузилишини ва уларнинг тақсимланишини ўргатади. Маълум бир худудда ўсувчи ўсимлик турларининг йигиндисига флора дейилади. Масалан: Ўзбекистон флораси, Қозоғистон флораси ва ҳоказо. Бир мамлакат флораси бошқа мамлакат флорасидан ҳамма вақт фарқ қилади. Чунки уларнинг иқлими ва тупроқ шароити ҳамда ўсимлик турларининг келиб чиқиши турличадир. 2. Ўсимлик турларининг ер шари бўйлаб тарқалиши маълум қонуният асосида бўлиб, улар қуйидагилардан иборатдир. 1. Шимолдан Жанубга борган сари ўсимлик турлари ортаверади. Чунки иқлим ўзгариб, ўсимликларнинг яшаши учун шароит яхшиланиб боради. 2. Ўсимлик турлари тоғли туманларга нисбатан текисликда камроқ бўлади. Сабаби тоғларда иқлим ва тупроқ шароити хилма хилдир. 3. Геологик жиҳатдан олдин ҳосил бўлган тоғлар ва

www.arxiv.uz текисликларда ўсимликлар сони, нисбатан янги бўлган худудларга қараганда кўпроқ бўлади. 4. Тропик ва субтропик мамлакатларда иқлим шароити ўта қулайлиги туфайли уларда ўсимлик турларининг сони кўп бўлади. Масалан: МДҲ да юксак ўсимликларнинг 16 мингга яқин тури учраган бўлса, Бразилияда 40 минг. Ўрта Осиёнинг тоғли туманларида юқори ўсимликларнинг 5 мингга яқин тури ўсади. Чўл зонасида ҳаммаси бўлиб, 800 га яқин ўсимликлар тури учрайди. 3. Ўсимлик турларининг келиб чиқиши, табиатда тутган ўрни, ҳалқ хўжалигида фойдаланишига кўра барча юксак ўсимликлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади. 1. Маданий ўсимликлар. Булар инсонлар томонидан экиб, ўстириладиган ўсимликлар бўлиб, одамлар уларнинг ҳосилли сифатли тур ва навларини яратганлар. Масалан: ғўза, буғдой. Г. Н. Шликов маълумотича ҳозир экиладиган ўсимлик турларининг сони 30000 та бўлиб, инсонларнинг доимий фойдаланиладиган турлари 11 мингни ташкил қилади. Ўзбекистоннинг ўсимликлари, хусусан дендрофлораси турли мамлакатлардан келтирилган янги дарахт ва бута ўсимликар ҳисобига бойимоқда. Масалан: Виргеня хурмоси, пушти гулли акация, каталпа, Америка заранги, тухмак, шарқ хурмоси, бересклет, совун дарахти, лола дарахти, магнолия ва шу кабилар. 2. Ёввойи ўсимликлар эволюцион жараёнлар натижасида яшашга мослашган табий шароитда ўсадиагн ўсимликлардир. Масалан: Ўрта Осиё чўл зонасидаги шувоқлар, қорабош, янтоқ, лолақизғалдоқ, саксовуллар. Тоғ зонасидаги ёввойи олма, ёнғоқ, арча, дўлана, бодом, писта, ботқоқларда ўсувчи қамишлар, қиёқалар, сув ўтлари, мохлар. 3. Бегона ўтлар. Буларни транспирация койфиценти маданий ўсимликларга нисбатан юқори бўлади. Масалан: ғўзада 500-600 г, буғдойда 500 г, жухорида 300 гр -га тенг бўлса, ғумайда 750, шўрада 800, оқ шувоқда эса 950 гр- га тенгдир. ғўзани ўртача ўт босганда ҳар га дан 1000 - 1800 м 3 сув ортиқча сарф бўлади. Бегона ўтлар келиб чиқишига кўра антропохор-бошқа жойлардан келган ва апофит - махаллий бегона ўтларга бўлинади. Апофитлар. 1. Экинзор ва кўчатзорларда ўсадиган

www.arxiv.uz сегетал апофитлар. 2. Ташландиқ жойларда ўсадиган рудерал апофитлар. 3. Инсоналр томонидан яратилган сув хавзаларида ўсадиган гидроапофитлар. 4. Сув омборлари ва суғориш воситаларининг чеккаларида ўсадиган гигроапофитларга бўлинади. Бегона ўтлар бир йиллик, икки йиллик ва кўп йиллик бегона ўтларга ажратилади. 4. Ўсимликларнинг флористик географияси. Ўсимликларнинг ареали. Ареал юнонча, “ area ” сўзидан олинган бўлиб, майдон, худуд деган маънони билдиради. Маълум бир ўсимлик тури, авлоди ёки оиласининг ер юзида тарқалган майдони ареал деб аталади. Ареал турли катталикда бўлиши мумкин. Маълум тур, авлод тарқалган ареалга нисбатан оила ареали кенгроқ ва каттароқ бўлади. Бир ареалда учрайдиган ўсимликарнинг турлари шу худудда бир текис бўлмай, яшаш учун қулайроқ жойларида кўпроқ., ноқулай зоналарда эса камроқ учрайди. Ареаллар икки хил бўлади. Табиий ареал, сунъий ареал. Масалан: оддий камиш ер шарининг шимолидан тортиб жанубидаги энг чекка кенгликларгача бўлган барча китъаларда ўсади. Ареали ер шари қуруқлигининг ярмидан кўпини эгаллайдиган ўсимлик турлари космополитлар деб аталади. (жағ-жағ, қоқи ўт, шўра, қўнғирбош, кенг баргли зубтурум). Туташ ареал деб, маълум тур индивидларнинг шу ареални ташкил қилган майдонлари бўйича тарқалишига айтилади. Узилган ареаллар, чучуқ бодом ( Amygdalus communis ) Ўзбекистоннинг Паркент тумани ва Туркманистоннинг гарбий Копетдоғида ўсади. Айрим турларининг ареали тор бўлиши мумкин, чунки, ташқи муҳитнинг кескин қисқариши натижасида улар яшайдиган майдон кескин қисқариши мумкин. Ўзининг собиқ майдонларида сақланиб қолган бу турлар релект турлар ёки релектлар дейилади. Масалан: ёнғоқ ( juglans regia ) . Жуда ҳам кичик ареални ишғол қилувчи турлар эндимик турлар ёки эндимиклар дейилади. Ўз ареалини кенгайтиришга улгурмаган ёки кенгайтира олмайдиган турлар неоэндемиклар дейилади. (тоғли мамлакатларда ёки оролларда ўсувчи ўсимликлар). Ер юзида жойлашиб улгурмаган ёш турлар палеоэндемиклар дейилади.

www.arxiv.uz Лентасимон ареал - масалан: туранғил тераги Сирдарё, Амударё ва бошқа дарёлар бўйларида ўсади. Ареал чегараларига антропоген омиллар ҳам катта таъсир кўрсатади. Масалан: Ўрта осиё тоғлари ва чўлларида ўсувчи арча, писта, бодом, ёнғоқ, ёввойи олмалар, саксовул, шувоқ, буларнинг ареали анча торайган. Инсонлар ареалларни кенгайтиради ҳам, масалан: ўрта толали ғўза Америкадан, ингичка толали ғўза Мисрдан, помидор - картошкалар Жанубий Америкадан олиб келинган. Инсонлар ўз ҳаёт фаолиятида ўзи учун керакли ўсимликларни бир жойдан иккинчи жойга кўчириб турадилар. Бу умумий ном билан интродукция дейилади. Масалан: Хитойдан Кавказнинг қора денгиз сохилларига чой, цитрус, бамбук, тунга дарахтларини олиб келиб экилиши.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977. 2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том. 3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990. 4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976. 5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984. 6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991. 7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992. 8. www . ziyonet . uz

Похожие

Камёб ва истикболли ёғли ўсимликлар

Гулли ўсимликлар онтогенезининг бошланғич даврлари

Юксак ўсимликлар уларнинг тавсифномаси ва систематикаси

Карамдошлар ва дуккакдошлар оиласига кирувчи ўсимликлар

Юксак ўсимликлар Cормобионта Йўсинсимонлар бўлими Брёпҳйта