O`simliklarninig vegetativ a`zolari va ularda uchraydigan shakl o`zgarishlar (metamorfoz) - Ботаника - Рефераты

O`simliklarninig vegetativ a`zolari va ularda uchraydigan shakl o`zgarishlar (metamorfoz)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

www.arxiv.uz Reja. 1.Ildiz va uning xususiyatlari. 2.Ildiz sistemasi va uning klassifikasiyasi. 3.Ildiz metaforfozi. 4.Novdaning shakli va vazifasi. 5.Novdaning shoxlanish tiplari. 6.Bargning vazifasi va shakli.

www.arxiv.uz Vegetativ organ lotincha (vegetatio so`zidan olingan bo`lib; o`sish rivojlanish degan ma`noni bildiradi) o`simlikning ildiz poyasi bargi vegetativ organ hisoblanadi. O`simliklarning ildizlarida zahira moddalar to`planadi, shuningdek ildiz vegetativ organi bo`lib ham xizmat qiladi, ildiz qand lavlagi, sabzi, sholg`om, rediska kabi o`simliklarda oziq moddalar jamg`aradigan organ hisoblanadi. Siren`, zirk yer qalampir o`simliklari ildiz vositasida ko`payish xususiyatiga ega, ko`pchilik gulli o`simliklar ildizlarida tuproqda yashovchi mikroorganizmlar, bakteriyalar, zamburug`lar birga hayot kechirib, modda almashuvida qatnashadi. Mikoriza deb, yuksak o`simlik o`z ildizi vositasida zamburug`lar bilan birga hayot kechirishi tushuniladi. Zamburug` miselissi ildizni tashqi tomondan o`rab turib, o`ziga xos qoplamani hosil qiladi, tuproqdan suv va unda erigan mineral moddalarni o`simlikka olib beradi. Yuksak o`simlik esa zamburug`ga organik moddalarni berib turadi. Tuganaklar dukkakdoshlar oilasining vakillarining Rhizobium bakteriyasi bilan simbioz yashashi asosida vujudga keladi. Ildiz hujayralaridagi bu bakteriyalar atmosfera azotini o`zlashtiradi. Natijada, bu hujayralar yiriklashib tuganaklarni hosil qiladi. Ildizning tuproqda tarqalishiga qarab yuzada joylashgan, chuqurda joylashgan guruhlarga ajratish mumkin. A.P. Modestavfikricha makkajo`xori, bug`doy, suli kabi o`simliklar ildizlari 200-250 sm, kungaboqar va lavlagi ildizlari 270-280 sm, beda 10-15 m yantoqda undan chuquroqda joylashgan. Bir tup kuzgi bug`doy ildizi uzunligi 600 km,yon va ildiz tukchalari bilan birgalikda 10000 km uzunlikni, 200 m2 yuzani tashkil qiladi. Ildizning chuqurlikda joylashish xususiyatini o`simlikka agrotexnik ishlov berishda nazarda tutish lozim. Ildiz sistemasini klassifikasiya qilishda uning kelib chiqishi, shoxlanish va morfologik tuzilishi nazarda tutiladi. Kelib chiqishiga ko`ra ildizlar 3 guruhga bo`linadi. 1. Asosiy ildiz. 2.Yon ildiz. 3.Qo`shimcha ildiz. Asosiy ildiz, gulli o`simliklar urug`idagi murtak ildizchasining rivojlanishidan hosil bo`ladi va vertikal holda yo`nalib tuproqqa chuqur kirib boradi. Bir pallali o`simliklarda asosiy ildiz yaxshi o`smaydi va tez nobud bo`ladi.Yon ildizlar asosiy va qo`shimcha ildizlardan ko`payadi. Tuproqning

www.arxiv.uz yuqori qatlamida namgarchilikning kamayishi bilan yon ildizlar tuproqning ostki qismiga kirib boradi.Yon ildizlar o`z navbatida shoxlanib birinchi tartib ildizni chiqaradi, bu ildiz esa ikkilamchi ildizni chiqaradi va hakozo. Asosiy, yon va qo`shimcha ildizlar o`simlikning ildiz sistemasini hosil qiladi. Tuzilishiga ko`ra o`q va popuk ildizlar bo`ladi, o`q ildiz ikki pallali o`simliklar uchun xos bo`lib, bunda asosiy ildiz yaxshi rivojlangan bo`ladi. Popuk ildizda asosiy ildiz yaxshi rivojlanmaydi, uning o`rniga yon ildizlar taraqqiy etgan. Ildiz tiplarini aniqlashda uning suv va unda erigan mineral moddalarni qaerdan olishi nazarda tutiladi. Shuning uchun quyidagi tiplari mavjud. 1. Yer osti ildizlar; 2. Suv ildizlar; 3. Havo ildizlar. 4. Gaustoriya so`ruvchi ildizlar. 70 % dan ortiq o`simliklar yer osti ildizlarni hosil qiladi. Bunday ildizlar asosan tuproqda joylashgan bo`ladi. Suv ildizlari suv qatlamida joylashib, hech qachon suv tagiga etib bormaydi. Masalan: reyaska, lyagushatnik va hakoza Havo ildizlari havoda joylashgan bo`lib, atmosferadagi namlikni o`zlashtiradi. Bunday ildizlar nam tropik o`rmonlarda yashovchi epefit o`simliklarda kuzatiladi. Gaustoriya so`rg`ich ildizlar parazit o`simliklar zarpechak va shumg`iya o`simliklari uchun xosdir. Qo`shimcha ildizlar.Ko`pchilik o`simliklarda asosiy ildizdan tashqari qo`shimcha ildizlar ham bo`ladi. Qo`shimcha ildizlar tuzilish va vazifasi jihatdan asosiy va yon ildizlarga o`xshash bo`ladi. Deyarli barcha o`simliklarda qo`shimcha ildizlar endogen yo`l bilan perisikldan qariroq poyalarda esa ikkilamchi floemadan rivojlanadi. Bu ildizlar asosiy va yon ildizlardan emas, balki poyadan hattoki bargdan hosil bo`ladi. Ma`lumki, nam tuproqqa tegib turgan novdasiyoki poyasi darhol qo`shimcha ildizlar chiqaradi. Begoniya, binafsha, briofillium o`simliklari esa hatto bargidan ham ildiz chiqaradi. Ularni bargidan ham ko`paytirish mumkin. Bir pallali o`simliklarda asosiy ildizlar taraqqiy etmaydi, chunki urug`dan unib chiqqan, ingichka 1 - 4 gacha o`simlikning to`liq qondira olmaydi. Shuning uchun poyada ko`plab qo`shimcha ildiz hosil qiladi. G`allasimon o`simliklar tuplanish oldidan yer yuziga yaqin joylashgan. Poyasining bo`g`inidan qo`shimcha ildizlar chiqara boshlaydi. Bu qo`shimcha ildizlar yaxshi taraqqiy etgandan so`ng asosiy

www.arxiv.uz ildiz nobud bo`ladi. Ba`zi bir ko`p yillik o`simliklar yon ildizlarda qo`shimcha kurtaklar hosil qilish qobiliyatiga ega bo`lib, keyinchalik bu kurtaklardan ildiz bachkilari deb ataladigan, yangi yer ustki poyalar o`sib chiqishi mumkin. Bunday bachki chiqaruchi ildizlar olma, gilos, akasiya, terak hamda buta o`simliklarida bo`ladi. Shuningdek, kakra. qizilmiya, pechak kabi o`simliklar ham ildizidan bachkilaydi. Shunday o`simliklar bor yerni diskalab qirqib haydalsa, qirqilgan ildizlarning bir bo`lagidan kurtak hosil bo`ladi. Qishloq xo`jaligida ayim madaniy o`simliklarni ko`paytirishda Shunday usullardan foydalaniladi. Ildiz metamorfoziga ildiz mevalar kiradi (sabzi, turp, sholg`om, lavlagi). Ildiz mevalar uch qismdan tuzilgan bo`ladi. Bosh, bo`yin, haqiqiy ildiz qismdan iborat bo`ladi. Ildiz meva bosh qismi poyadan shakllangan bo`lib, ildizning eng yuqori qismini tashkil etadi. Unda to`p barglar joylashgan, bu qismdan keyin boshlanuvchi ildiz meva bo`g`zida barglar ham yon ildizlar ham yo`q. Eng quyida ildizmevaning asl ildiz qismi rivojlangan bo`lib, unda yon ildizlar va tukchalar bor. Ba`zan ildiz tuganaklari ham uchrab turadi. Ular yon va qo`shimcha ildizlarda shoxlanib jamg`arma oziq moddalarni saqlashga xizmat qiladi. Masalan: kartoshkagul, batat, orxeidey va boshqalar. Ildiz tuganagidagi kurtaklardan foydalanib bu o`simliklarni vegetativ ko`paytirish mumkin. Makkajo`xori poyasining birinchi va ikkinchi bo`g`imlarida tayanch vazifasini bajaruvchi qo`shimcha ildizlar hosil bo`ladi. Bunday ildizlar tropik mamlakatlar dengiz qirg`oqlarida o`suvchi o`simliklarida ham rivojlanadi va o`simliklarni dengiz to`lqinlari ta`siridan qulab tushmasligini ta`minlaydi. Ayrim liana o`simliklar poyasidan maxsus qo`shimcha so`rg`ich ildizlar hosil bo`ladi, so`rg`ich ildizlar vositasida bunday o`simliklar tik (vertikal) yuzalarga yopishib o`sish imkoniyatiga ega. Tropik o`rmonlarda eplifit o`simliklarda havo ildizlari hosil bo`lib, ular yog`in yoki suv, havodagi suv bug`larni o`zlashtiradi. Havo ildizlari botqoq o`simliklarga xos. U tuproqdan yuqoriga o`sib, o`simlikni kislorod bilan ta`minlashga xizmat qiladi (botqoq sarvisi). Novda odatda havo orqali oziqlanishini amalga oshiruvchi asosiy organ vegetativ novdada quyidagi qismlarni ajratish mumkin, poya, barglar, bo`g`imlar,

www.arxiv.uz bo`g`im oraliqlari va kurtaklar. Kurtaklar - murtak holdagi novdalar hisoblanib ular uzoq vaqt o`sish va shoxlanishi natijasida novdalar tizimini hosil qiladi. Novdadagi barglar muhim vazifani ya`ni fotosintezni amalga oshiradi. Organlarni biriktirib turuvchi poya mexanik o`tkazishi va ba`zan g`amlovchi vazifasini bajaradi. Novdani ildizdan ajratib turuvchi muhim xususiyat barglar bilan qoplanishi hamda bo`g`imlarga ega bo`lishidir. Poyaning uchki qismidagi kurtak uchki kurtak, barg qo`ltiqlarida yon kurtaklar joylashadi. Poya va barg boshlang`ichiga ega bo`lgan kurtaklar vegetativ, boshlag`ich holdagi gul yoki to`pgulga ega bo`lsa generativ kurtak deyiladi. Ba`zan aralash kurtaklar ham uchraydi. Uchki vayon kurtaklarningyozilishi natijasida novdaning bo`yiga o`sishi va yon novdalarning hosil bo`lishi kuzatiladi. Qo`shimcha kurtaklar ham muhim biologik ahamiyatga ega bo`lib, ular ildiz, poya va barglarda hosil bo`ladi. Qo`shimcha kurtaklaryordamida o`simliklarning vegetativ ko`payishi amalga oshadi. Novdalar tik,yotiq, chirmashib, yer bag`irlab va boshqa yo`nalishlarda o`sishi mumkin. Shoxlanishning 4 ta turi ajratilib, ularning ayrisimon turi qadimgi va sporali yuksak o`simliklarda uchraydi monapodial shoxlanish turi uchki kurtakning doimofaol bo`lishi tufayli kelib chiqqan simpodial shoxlanishi uchki kurtakning yaxshi rivojlanmasligi tufayli novdalar yon kurtaklar hisobiga shakllanadi. Shoxlanishning soxta dixotomik turida uchki kurtak nobud bo`lishiyoki umuman rivojlanmasligi natijasida kelib chiqadi. Poya - o`simlikning shoxi, bargi va guli, mevalarini yuzada biriktirib turish uchun hamda ildizdan bargiga, bargdan ildizga boradigan oqimni boshqaradi. Shakliga ko`ra yumaloq, yassi, silindirsimon, 3-4 yoki ko`p qirrali bo`ladi. Barg- fotosintez gazlar almashuvi transpirasiya (suv bug`lantirish) himoya, ko`payish, zahira moddalar to`plash vazifalarini bajaradi. Barg bandida birgina yaproq joylashgan bo`lsa, oddiy barg, bir necha yaproq joylashsa, murakkab barg deyiladi. Barg yaprog`ining chetki qismi tishsimon, silliq, qo`sh tishsimon, qo`sh arrasimon, to`garaksimon, o`ymasimon bo`ladi. Novda metamorfozlashgan turlariga piyozbosh, tuganak, tikanlar kiradi. Barg metamorfoziga tikan, gajjak, jingalaklar, hashoratxo`r o`simliklarda hashorat tutuvchi moslamalar va tangachalar kiradi.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Аndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 . 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. Аtаbаevа H. - Dаlа ekinlаrini qo`shib ekish T.TаshGАU - 1998 4. Аbdukаrimov D vа boshqаlаr - Dehqonchilik аsoslаri vа yem-xаshаk yetishtirish T.Mehnаt 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. Dаlаkьyan V, Аsаnov R, Kim L - Kormа Uzbekistаnа-T.Mexnаt.1986 8. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Prаkticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispolьzovаniya prirodnix kormovo`x ugodiy аridno`x rаyonov strаno` M.V.O. Аgrpromizdаt 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M.Аgropromizdаt 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 13. Skoblin G.S. i Skoblinа V.I. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo M. Аgropromizdаt, 1988. 14. Sprаvochnik po kormoproizvodstvu M. Аgropromizdаt 1985 15. Ten. А. G. - Kormoproizvodstvo M. Kolos 1982. 16. Tyuldyukov V - Prаktikum po lugovomu kormoproizvodstvu - M. Kolos 1986 17. Hamdamov I, Shukrullaev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 18. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 19. www.ziyonet.uz

Похожие

O`simliklarninig generativ a`zolari, ularninig tiplari va morfologiyasi

Vegetativ a`zolar. Ildiz va uning vazifasi

Vegetativ a`zolar. Ildizning vazifasi va morfologik tuzilishi

O`zbeкiston o`simliкlari va ularni muhafoza qilish

O`rta osiyoning o`simlik va hayvonot dunyosi