Онтогенезнинг генетик асослари - Биология - Рефераты

Онтогенезнинг генетик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Онтогенез ҳақида умумий тушунча. 2. Онтогенезнинг генетик дастури. 3. Онтогенезнинг ўрганишда қўлланиладиган генетик методлар.

www.arxiv.uz Онтогенез – бу организмларнинг шахсий ривожланишидир. Онтогенез шахсий ривожланиш атамаси остида зиготадан тортиб организмларнинг табиий ўлимигача бўлган ривожланиш даври тушунилади. Кўп ҳужайрали ўсимлик, ҳайвонларнинг шахсий ривожланишида тубандаги ўхшашлик томонлари бор: 1) ҳужайралар сонининг ортиши яъни ўсиш. 2) ривожланиш давомида ҳужайраларнинг табақаланиши, ихтисослашиши. 3) морфогенез тўқима ва органларнинг, белги ва хоссаларнинг ривожланиши. Тузилиши мураккаб ҳайвонлар онтогензи эмбрионал ва постэмбрионал даврларга бўлинади. Кўп ҳужайрали ҳайвонларда тўқималар ва органларнинг ҳосл бўлиши одатда эмбрионал даврда содир бўлади. Юксак ўсимликларда эса тўқима ва органларнинг ҳосил бўлиши яшаш даврида рўй беради. Бир ҳужайрали ҳайвонларда, прокариот организмларда онтогенез она ҳужайрадан қиз ҳужайранинг ҳосил бўлиши даврига тўғри келади. Ўсимлик, ҳайвонлар тўқима органларининг ҳосил бўлишини эмбриология фани ўрганади. Онтогенезнинг генетик асосларини тадқиқ қилувчи генетиканинг шахобчаси эса онтогенетика деб аталади. Онтогенез генетикаси тўғрисидаги билимларни ўзлаштириш учун аввало организм шахсий тараққиётининг умумий қонуниятларидан хабардор бўлмоғи керак. Шахсий тараққиётнинг умумий қонуниятлари тубандагилардан иборат: 1. Турли систематик гуруҳга кирувчи ҳайвонларнинг эмбрионал ривожланишида илгариги аждодларининг тараққиёти олдин такрорланади. Бу ўз навбатида онтогенез генетик жиҳатдан олдиндан белгиланганлигини ифодалайди. 2. Ўсиш ва ҳужайра, тўқималар, органларнинг табақаланиши, ихтисослашиши нотекис ҳолатда рўй беради. Ўсиш босқичида ҳужайранинг бўлинишини ортиши яъни митотик фаолланиш, табақаланиш, ихтисослашиш босқичида эса генлар функциясининг кучайиши оқибатида турли хил тўқима ва органларнинг шаклланиши учун зарур оқсилларнинг

www.arxiv.uz синтезланиши, ихтисослашган ҳужайралар орасида интеграция содир бўлади. 3. Соматик ҳужайраларнинг, тўқималарнинг табақаланиши, ихтисосланиши кўп ҳолатларда қайтарилмаслиги билан тавсифланади. Бу ҳужайра ядроси ва цитоплазманинг ихтисосланиши билан алоқадор. 4. Эмбриогенез даврида ҳужайралар, тўқималар орасидаги индукцион алоқалар организм ривожланишини яхлит ҳолда амалга ошишига йўналган бўлади. 5. Юксак ҳайвонларнинг хар хил систематик гуруҳларига кирувчи вакилларида нерв, мускул, эпителиал ва бириктирувчи тўқималар тузилиши ва функцияси бўйича параллелизм кузатилади. Ҳар бир организмнинг шахсий тараққиёти ҳужайрадаги генетик дастур – геном асосида амалга ошади. Шахсий тараққиётнинг генетик дастури деганда оталанган тухум ҳужайрадан то организм тўлиқ вояга етишигача бўлган тараққиётни белгиловчи генлар мажмуаси тушунилади. Прокариот ва бир ҳужайрали эукариот организмларда ген билан белги ўртасидаги масофа қисқа. Улардаги барча белги ва хоссалар тўғридан-тўғри генлар фаоллиги, уни тартибга солиш билан белгиланади. Улардан фарқли равишда юксак ўсимлик ва ҳайвонлар, одамларда ген билан белги орасидаги масофа узун ва мураккаб. Улардаги морфологик ва биологик белгилар одатда ўзаро мустахкам бевосита, билвосита алоқада бўлган ҳужайралар ва улардаги генлар фаоллигига боғлиқ. Онтогенезда рўй берадиган жараёнлар занжирининг умумий схемаси тубандагича (1-расм). Бундай жараёнлар занжири ўзаро аралашиб кетишига қарамай, улардаги барча йўналишлар қатъиян мувофиқ равишда содир бўлиши сабабли организмнинг морфологик ва функционал яхлитлиги таъминланади. Юқорида қайд қилинганидек онтогенез биринчи навбатда ҳужайралар сонининг ортиши билан алоқадор. Оталанган тухум ҳужайра – зигота

www.arxiv.uz онтогенез тараққиёт мобайнида сон жиҳатдан ортиб у янги туғилган чақалоқда 10 14 , катта одамда эса 10 15 -10 16 га етади. Юксак ҳайвонларнинг эмбрионал, ёпиқ уруғли ўсимликларнинг яшаш даврида ҳужайралар тузилиши ва функционал жиҳатдан ихтисослаша борадилар. Рус олими А.Л.Заварзин қайд этишича эмбрионал даврда ҳужайралар, тўқималар, органларнинг ихтисослашиши билан улар борган сари ўзларининг мураккаблигини йўкотиб, организмнинг таркибий қисмларининг бирига айлана борадилар. Маълумки уруғланиш даврида тухум ва уруғ ҳужайранинг зиготани ҳосил этишдаги улуши бир-биридан фарқ қилади. Зигота ҳосил бўлишида тухум ҳужайра ядроси ҳар хил органоидли цитоплазма, ген маҳсулотларига эга ҳолатда бўлса, уруғ ҳужайра тухум ҳужайрага фақат ўз ядросини беради холос. Шунга кўра зиготани бўлиниши ва дастлабки бластомераларнинг ривожланиши она ҳужайра хромосомаларининг диплоид тўпламли чоғидаги синтезланган цитоплазмадаги ген махсулотлари ҳисобига рўй беради. Бинобарин онтогенез ривожланиши дастлабки босқичини она ҳужайрадаги диплоид тўпламли хромосомада жойлашган генлар белгилаб беради. Шахсий тараққиётнинг кейинги босқичларида эса она ҳужайра генлари билан бир қаторда зиготадаги ота организм генлари ҳам қатнашади.

www.arxiv.uz Ф ойдаланиладиган адабиётлар : 1. Лобашев М.Е. Генетика. Изд-во ЛГУ , 1967, 751с. 2. Лобашев М.Е., Ватти К.В., Тихомирова М.М. Генетика с основами селекции. М. Просвещение, 1970. 432с. 3. Гершензон С.М. Основы современной генетики. 2-е изд., Киев, Наукова думка, 1983, 558с. 4. Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика. I - II том, Москва, Мир, 1987 г. 5. Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции. М., Высшая школа, 1989, 592с. 6. Сингер М., Берг П. Гены и геномы. I том. Москва, Изд-во Мир, 1998. 364 c . 7. Медицинская генетика. Под редакцией. Бочкова Н.П. М., Изд-во Мастерство, 2002. 192с. 8. Мусаев Д. А. и др. Генетический анализ признаков хлопчатника. Ташкент, Национальный Университет Узбекистана им. М.Улугбека. 2005, 121с.

Похожие

Эволюциянинг генетик асослари

Генетик материалнинг ўзгарувчанлиги

Кучиб юрувчи генетик элементлар транспозонлар

Ген молекуляр биологияси. Генетик жараёнларнинг молекуляр механизми

Генетик код. Транспорт рнк ва аминоацил - трнк – синтетазалар