Lalmikor yerlarni baholash

Lalmikor yerlarni baholash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Bahorikor yerlarni baholashning negizli shkalasi. 2. Lalmikor yerlar uchun bonitirovka koeffitsiyentlari

www.arxiv.uz LALMIKOR YERLARNI BAHOLASH Bahorikor-lalmikor yerlarni baholash sug`oriladigan tuproqlarni baholashdan biroz farq qiladi. Tabiiy nam, yaoni yillik yog`in-sochin hisobiga olib boriladigan dehqonchilik lalmikor hisoblanadi. Lalmikorchilik bizning mamlakatimizda adir, tog`oldi kengliklarida, asosan bo`z tuproqlarda yo`lga qo`yilgan va rivojlanmoqda. Xalqni don mahsulotlari bilan taominlashda bahorikor dehqonchilikni alohida o`rni bor. Respublika qishloq xo`jaligida foydalaniladigan lalmikor yerlar 790.4 ming gektarni tashkil qiladi. Bu maydon viloyatlar ichida bir tekis taqsimlanmaydi. Bahorikor dehqonchilikni o`ziga xos xarakterlari va qiyinchiliklari mavjud. Birinchidan taqdiri qisman relpefga, yaoni yer usti va tuproqni tekis, notekisligiga bog`liq bo`lsa, ikkinchidan tuproqni sifat bahosiga, uchinchidan shu tuproqni namlik sharoitiga, yaoni yog`adigan yog`inni jadalligiga, miqdoriga, vaqtiga, turiga bog`liq bo`ladi. Shu bois lalmikor dehqonchilik olib boriladigan yerlarni baholashda Tuproq, relpef , iqlim kabi tabiiy kategoriyalar nazarda tutilmog`i darkor. Dokuchayev o`z zamonasida Nijnqy-Novgorod Guberniyasining tuproqlarini baholashda tuproq, relpef, iqlimni asos qilib olgan edi. Xalq tilida, hatto ayrim ishlarda Yer bilan tuproq tushunchalari aralash ishlatiladi. Bu uncha to`g`ri emas, albatta har birini o`z o`rni, joyi bor. Tuproq - tuproqni vujudga keltiruvchi omillar taosirida hosil bo`lgan tabiiy tarixiy tirik tana yoki Vernadskiy iborasiga bilan aytadigan bo`lsak biokos tana ekanligi endilikda hammaga maolum. Dehqonchilikda tuproq deb yerning eng ustki unumdor qatlami ekanligi ham yangilik emas. Xuddi tuproqqa bo`lgan qarashlar kabi Yerga ham ikki xil qarash mumkin. Bu qarashlarni birinchisi, asosiysi albatta geologlar, geograflar nuqtai nazaridan yerga berilgan taorif deb tushunmoq kerak. Geografik, geologik tadqiqotlarda Yer

www.arxiv.uz yuzasi sferik (sharsimon) deb qabul qilinadi. Shuning uchun ham geografiyada va Yer haqidagi boshqa bir qator fanlarda "Yer shari" degan ibora ishlatiladi. Bu nuqtai nazardan Yer - Yer po`sti, mantiya, yadro qobiqlarini o`z ichiga olgan geoid shakldagi quyosh tizimidagi planeta deb qaraladi. Dehqonchilik nuqtai nazaridan esa, Yer deganda uning litosfera, yaoni Yer po`stining eng ustki yupqa qismi kishi ko`z o`ngiga keladi. Bu sohada hali yagona taorif yo`q. Lekin baozi tadqiqotlarda Yerga taorif berishga urinishlar bor. Yer - deb, tuproq va uning onalik jinsini bir qismini o`z ichiga olgan ishlab chiqarish qobiliyatiga ega bo`lgan Yer po`stining yupqa eng ustki qatlamiga aytiladi. Dokuchayev Yer bilan tuproq tushunchalariga to`xtalib ularni farqlash uchun tuproq to`g`risida so`z borganda unumdorlik, Yer to`g`risida so`z borganda ishlab chiqarish qobiliyati kabi atamalardan foydalanishni tavsiya etgan va foydalangan. Lalmikor dehqonchilik qilinadigan yerlarda tuproq qatlami har xil qalinlikda, shu boisdan bo`lsa kerak bu maydonlarda Yerlar tariqasida baho berish yo`lga qo`yilgan. Qolaversa yerlarning mahsuldorligiga qator omillar taosir qiladi. Uni quyidagicha tasvirlash mumkin. Lalmikor yerlarning mahsuldorligiga tabiiy omillarning taosiri. Табиий омиллар -Иқлим - ҳарорат Тупроқ генезиси, механик таркиби Технологик шароит,

www.arxiv.uz - ёғин - нисбий Намлик тоғ жинслари ва минералларнинг ётиш чуқурлиги, кимёвий таркиб Рел p еф, Ён бағир экспозицияс и, Скелетлилик Балларда ифодаланган маҳсулдорлик BAHORIKOR YERLARNI BAHOLASHNING NEGIZLI SHKALASI. O`zbekistonda bahorikor yerlar mintaqasi-maydoni dengiz sathidan 300-1300 m nisbiy balandlikda tog`oldi tekisliklari, adirliklarda, past tog`larda tarqalgan. Janubiy viloyatlarda Surxondaryoda va Qashqadaryoda lalmikor dehqonchilikni yuqori qismi tog`larning janubiy yon bag`irlariga to`g`ri keladi va 1700-1800 m nisbiy balandlikka ko`tarilgan. Bahorikor yerlarning bunday keng tarqalishiga sabab eng avvalo yog`in-sochin miqdori va havo haroratining miqdorlari, relpef xarakteri hisoblanadi. Bu maydonda yillik yog`in miqdori 250-700 mm ni tashkil qiladi. Bu miqdorlarni ko`p qismi (70-80 %) qish va bahor oylarining yanvar-apreliga to`g`ri keladi. May oyiga kelib bu maydonda yog`in miqdori keskin kamayadi. Yoz oylarida, yaoni iyun-avgustda yog`ingarchilik bo`lmaydi, yaoni nolga tushib qoladi. Ayrim yillarda oz miqdorda yog`ishi kuzatiladi. Lalmikor dehqonchilik tarqalgan maydonlarda hosil taqdirini asosiy qismi tuproqni suv tartiboti bilan bog`liq. Bunda yog`inni yil davomidagi, hatto fasl davomidagi taqsimoti katta amaliy ahamiiyat kasb etadi. A.A.Rode, N.Ataxonov tomonidan lalmikor yerlarning suv tartiboti terlaydigan guruhga kirishi, yaoni kapillyar naychalar orqali sizot suvi sathidan ko`tarilgan nam bilan atmosfera yog`inlaridan hosil bo`lgan va tuproqning ichki qatlamlariga kirib borgan namliklar uchrashmaydi, demak bir - birigacha yetib kelmaydi degan

www.arxiv.uz xulosalar olingan. Bu xususiyat adir o`lkalardagi ko`pchilik avtomorf tuproqlar uchun xosdir. Bahorikor yerlarda tuproq qatlami 70-120 sm ni tashkil qiladi. Tog`oldi qiya tekisliklarida 70 sm gacha bo`lsa, past tog`larda 120 sm gacha yetadi. Tuproqlarni nam zahirasining eng ko`p miqdori mart oyiga to`g`ri keladi. Aprelning ikkinchi yarmidan boshlab tuproq qoplamidagi o`simlik olishi mumkin bo`lgan namlik miqdori keskin kamayadi, may oyiga borib 20-40 sm li qatlamda namlikning bu turi batamom yo`qoladi. Iyul oyida tuproqning asosiy qatlamida o`simlik uchun foydali nam batamom tugaydi, yaoni sarflanib bo`ladi. Shu bois donli ekinlarni hosil taqdirini aprel-may oyidagi yog`inlar hal qiladi. Bu vaqtda donli ekinlar sutli-pishish davriga kirgan bo`lib, namga talabchan bo`ladi. Lalmikor dehqonchilik maydonlari ularga tushayotgan yillik yog`inlar miqdoriga ko`ra A.Rozanov va A.Rode tomonidan quyidagicha tasniflangan. 1. Taominlangan yerlar - >500 mm. 2. Yarim taominlangan - 300-500 mm. 3. Taominlanmagan yerlar - <300 mm. Demak, O`zbekistonda va Markaziy Osiyoning boshqa xududlarida yog`in miqdori bilan taominlangan tuproqlarga och jigarrang va to`q tusli bo`z tuproqlar kiradi. Yarim taominlangan guruhdagi yerlarga tipik bo`z tuproqlar tarqalgan maydonlar kiradi. Taominlanmagan guruhdagi maydonlarda och tusli bo`z tuproqlar tarqalgan. Tuproqlardagi nam zahiralari va tuproq tiplariga asoslangan lalmikor yerlar uchun negizli shkala quyidagicha tavsiya etiladi. 24-jadval. Lalmikor yerlar uchun negizli shkala. № Tuproqlarning genetik guruhlari Bonitet ballari 1 Och-jigarrang 100

www.arxiv.uz 2 To`q tusli bo`z 85 3 Tipik bo`z 70 4 Och tusli bo`z 50 Mintaqaviylik qonuniga asosan tuproqlarning tip va tipchalarini geografik tarqalishi aniq bioiqlim sharoitiga muvofiq keladi. Demak, tipik bo`z tuproqlar tarqalgan maydonlarda xoh u Surxondaryo, xoh Farg`onada bo`lsin, deyarli bir xildagi iqlimiy ko`rsatkichlar, o`simlik turlari va boshqalar mavjud bo`ladi. Genetik guruhlar ichidagi ayrim xossalarning farqi onalik jinslar o`rtasidagi va geokimyoviy oqimlar orasidagi farqlardan kelib chiqadi. Shu munosabat bilan lalmikor yerlarni ishlab chiqarish qobiliyatini baholash tuproqni asosiy xususiyatlari va agronomik muhim xossalariga tayangan holda o`tkaziladi. LALMIKOR YERLAR UCHUN BONITIROVKA KOEFFITSIYENTLARI. Lalmikor yerlar uchun ham bonitirovka koeffitsiyentlari sug`oriladigan yerlar kabi hosil bilan tuproq xossasi o`rtasida korrelyatsiyalanuvchi kattaliklar asosida ishlanadi. Maolumotlarga ko`ra lalmikor yerlarning mexanik tarkibi, eroziyalanganlik va skeletlilik darajasi, skeletli qatlam chuqurligi, qiya tekislikning qiyalik darajasi va ekspozitsiyasi hosil bilan korrelyatsiyalanadi. Madaniy o`simliklarni bahorikor yerlarda va sug`oriladigan maydonlarda o`sishi va rivojlanishida tuproqning mexanik tarkibi har xil taosir ko`rsatadi. Sug`orma dehqonchilikda tuproqning nam sig`imi, suv ushlash qobiliyati kabi kattaliklarni ahamiyati lalmikor yerlardagicha bo`lmaydi. Maolumki nam sig`imi, tuproqni suv ushlash qobiliyati o`simliklarning vegetatsiya davri davomida suv bilan uzluksiz taominlashda katta rolp o`ynaydi. Sug`orma dehqonchilikda tuproqning bu xususiyatini ahamiyati lalmikor dehqonchilikdagiga nisbatan kam bo`ladi, sabab sug`oriladigan

www.arxiv.uz dehqonchilikda yetishmagan nam sunoiy usulda sug`orish yordamida davriy ravishda to`ldiriladi. Bahorikor yerlarda esa o`simlikni nam bilan doimiy ravishda taominlab turish boshqa omillar bilan birga tuproq xossalariga, ayniqsa mexanik tarkibiga ko`proq bog`liq. Og`ir mexanik tarkibli tuproqlarning nam sig`imi nisbatan yuqori bo`ladi, o`simliklarni yengil tuproqlarga nisbatan ko`proq vaqt davomida suv bilan taominlab turadi. Shu bois bunday tuproqlarni unumdorligi lalmikorchilik sharoitda nisbatan yuqori hisoblanadi. Tuproqlarning bu xususiyatlari boshqa mintaqalarda, jumladan Moldova, Rossiya va boshqalarda ham taokidlangan bo`lib, nisbatan yuqori darajada baholanadi. Lalmikor yerlarni baholashda tuproqlarning onalik jinslari ham eotiborga olinadi. Onalik jinsi va tuproq mexanik tarkibini baholashda eotiborga olish quyidagi jadval asosida olib boriladi. 25-jadval. Tuproq mexanik tarkibi va ona jinsiga ko`ra pasaytiruvchi koeffitsiyentlar . № Тупроқ ҳосил қилувчи жинслар Тупроқни механик таркиби Гили Оғир Ўрта қумоқ Енгил қумоқ Қумоқ 1 Лёсслар ва лёссимон жинслар 1,0 1,0 0,9 0,8 - 2 Чақиқ тошли, қумоқли, пролювиал ва элювиал жинслар 0,8 0,8 0,85 0,7 0,60 Keltirilgan maolumotlardan ko`rinib turibdiki, lyoss va lyossimon jinslar ustida hosil bo`lgan tuproqlar nisbatan yuqori baholanadi, yaoni ularni baholashda qo`llaniladigan koeffitsiyentlar bu ko`rsatkichga ko`ra 0,8-1,0 atrofida bo`ladi.

www.arxiv.uz Maolumki, lalmikor yerlar tog`oldi tekisliklari, adirlarda joylashgan. Demak, tuproqlar har xil qiya tekisliklarda, balandliklarda hosil bo`lgan. Shu bois bu maydonda eroziya jarayoni yaxshi namoyon bo`ladi. Pankov M., Gussak B. larning fikriga ko`ra lalmikor yerlarda eroziyaning rivojlanish sabablaridan biri bu tuproqni suv tomonidan yuvilishga bo`lgan qarshiligining pastligidir. Bu fikrni to`la to`kis, yaoni butunlay to`g`ri deb qabul qilish qiyin, sabab tuproqni suv tomonidan yuvishga bo`lgan qarshiligi mantiq jihatdan o`zgarmas kattalik bo`lib, u tuproq xossalaridan kelib chiqadi. Yuvilish va yuvilmaslik masalalariga kelsak, bunda suv miqdori, tezligi, yerning qiyalik darajasi, tuproqning o`simlik bilan qoplanganligi va boshqalar tuproqdan tashqaridagi omillar hisoblanadi. Bu omillar va shu kabilar taosirida tuproqlar turli darajada yuviladi. Bu jarayonda yuzadan oqadigan oqim taosirida haydaladigan yer maydonidan tashqariga eng avvalo il zarralari, gumus, oziqa elementlari va boshqalar katta miqdorda olib chiqib ketiladi, natijada tuproq unumdorligi pasayadi. Shuning uchun lalmikor yerlarni baholashda albatta tuproqlarni eroziyaga uchraganlik darajasi eotiborga olinishi kerak. Tuproqlarni eroziyalanganlik darajasi gumus qatlami qalinligi (A+V) yoki maksimal miqdordagi qatlam chuqurligiga qarab dala sharoitida aniqlanadi. Uni diagnostik belgilarini quyidagicha tavsiflash mumkin. 26-jadval. Eroziyalangan yerlarni tashxis belgilari. № Ювилганлик даражаси Диагностик белгилари А+В қатлам қалинлиги, см. В 2 қатлам чуқурлиги, см. 1 Ювилмаган >70 >21 2 Кучсиз ювилган 50-70 21-31 3 Ўртача ювилган 30-50 31-51 4 Кучли ювилган <30 <31 5 Ювилма жинслар тўплами > 75 > 75

www.arxiv.uz Keltirilgan tashxis belgilariga asoslangan holda bonitirovka koeffitsiyentlari ishlangan bo`lib, M. Yakutilov bo`yicha quyidagicha tasvirlanadi. 27-jadval. Yuvilganlik darajasiga ko`ra bonitirovkalash koeffitsiyentlari. № Ювилганлик даражаси Бонитировкалаш коэффициентлари Лёсслар, лёссли жинслар Пролювиал ва делювиал жинслар 1 Ювилмаган 1,00 1,00 2 Кучсиз ювилган 0,95 0,95 3 Ўртача ювилган 0,90 0,95 4 Кучли ювилган 0,70 0,75 5 Ювилма жинслар тўплами 1,00 0,65 Prolyuvial va delyuvial yotqiziqlar ustida hosil bo`lgan tuproqlar har xil miqdor va o`lchamlardagi toshlar, shag`allar, qum, qumtosh bo`lak va bo`lakchalariga boy bo`ladi. Hozirgi vaqtda pasaytiruvchi koeffitsiyentlar tariqasida quyidagi jadvaldan foydalanish tavsiya etiladi. 28-jadval. Tuproq yuvilganlik darajasiga ko`ra pasaytiruvchi koeffitsiyentlar. № Ювилганлик даражаси Коэффициентлар. 1 Ювилмаган 1,0 2 Кучсиз ювилган 0,9 3 Ўртача ювилган 0,8 4 Кучли ювилган 0,7 5 Ювилма жинслар тўплами 1,0 Tuproq tarkibidagi tosh va shag`allarni birlashtirib skelet, yaoni tuproq skeleti deyiladi. Skelet miqdori tuproqni ustki qatlamlarida ko`p bo`lsa, urug`ni unib chiqishiga salbiy taosir ko`rsatadi. Skelet qo`shilmalar tuproqni tez isishiga

www.arxiv.uz va shu bois tez qurishiga sabab bo`ladi. Bevosita toshga tegib turgan o`simlik yoz vaqtlarida kuyib qolib, qurishgacha boradi. Tuproq qatlamidagi skelet miqdori o`simlikni ildiz tizimini rivojiga salbiy taosir ko`rsatadi, oziqa elementlarni miqdorini kamayishiga sabab bo`ladi. Skeletli tuproqlarda suv o`tkazuvchanlik nisbatan yuqori bo`lib, suv ushlash qobiliyati past bo`ladi. I. Aliyeva maolumotlariga ko`ra to`la dala nam sig`imi kuchli darajada skeletli tuproqlarda 16-20 %, o`rta va kuchsizlarida esa 22-28 % bo`ladi. Qoyali jinslar ustida hosil bo`lgan tuproqlarda :-38 % ni tashkil qiladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib tuproqning skeletlilik darajasiga ko`ra koeffitsiyentlarini ko`radigan bo`lsak, ular quyidagi chegaralarda joylashadi. 29-jadval. Tuproqning skeletlilik darajasiga ko`ra bonitirovka koeffitsiyentining o`zgarshi. № Скелетлилик даражаси Коэффициенти 1 Скелетсиз тупроқлар 1,00 2 Кучсиз скелетли 0,95 3 Ўртача скелетли 0,80 4 Кучли скелетли 0,70 Faqat skelet miqdorigina o`simlikni hayoti va faoliyatiga taosir qilmaydi, balki skeletli qatlamni qalinligi, joylashgan chuqurligi ham tuproq unumdorligiga salbiy taosir qiladi, yaoni hosil bilan salbiy korrelyatsiyalanadi. Skeletli qatlam 30, 30-50 sm chuqurlikda, yaoni shu chegaradan yuqorida joylashganda g`o`za, beda, makkajo`xori, poliz va boshqa ildiz tizimi yuzada joylashadigan o`simliklar uchun katta zarar yetkazadi. Agar bu qatlam chuqurda joylashgan bo`lsa, daraxt o`simliklariga ham zarar yetkazadi. Shu bois skeletli qatlam chuqurligiga ko`ra ham bonitirovkalash koeffitsiyentlari o`zgaradi. 30-jadval. Skeletli qatlam chuqurligiga ko`ra bonitirovka koeffitsiyentining o`zgarishi.

www.arxiv.uz № Биринчи скелетли қатлам чуқурлиги, см. Коэффициенти 1 100 см дан чуқурда 1,00 2 71-100 0,95 3 51-70 0,85 4 31-50 0,70 5 >30 0,60 Tuproq unumdorligiga taosir etuvchi omillardan skeletlilik va gipslilik darajasi hozirgi kunda quyidagi tartibda eotiborga olinadi. 31-jadval. Tuproqni skeletlilik va gipslilik darajasiga muvofiq koeffitsiyentlar. № Тупроқни скелетлилик даражаси Ётиш чуқурлиги, см. 30-50 50-100 100-150 1 Скелетсиз 0,8 0,9 1,0 2 Скелетли 0,7 0,8 0,9 3 Гипсли 0,6 0,7 0,9 Yuqorida ko`rsatilgan hosilni cheklovchi omillardan tashqari lalmikor yerlarni ishlab chiqarish qobiliyatiga joyning relpefi ham taosir ko`rsatadi. Bu o`rinda relpef agroekologik omil tariqasida eng avvalo quyosh va yerdan keladigan energiyalar taqsimotiga, yog`in taqsimotiga taosirli ko`rinadi. Bu omillar taqsimoti o`z navbatida boshqa qator kattaliklarga jumladan geokimyoviy oqimga, nam taqsimotiga va boshqalarga taosir ko`rsatadi. Xilma-xil relpef sharoitidagi o`simliklar har xil darajada quyosh energiyasi va yorug`lik bilan taominlanadi. Sharqiy qiya tekisliklarga quyosh nuri nisbatan tik tushadi, demak, ko`proq isitadi, yaoni issiqlik rejimi boshqalarga nisbatan farqli bo`ladi.

www.arxiv.uz Nisbatan soya shimoliy, g`arbiy qiya tekisliklar kuchsizroq darajada isiydi, shu bois bu maydonlarning tuproqlarida namlik biroz ko`proq, atmosfera havosi harorati pastroq bo`ladi. Namlikning taqsimotiga relpef elementlarining morfometrik kattaliklari taosir qiladi. Relpefning namlikka taosiri qiya tekisliklarda, jarliklarda, qirrali qoyalarda, uzun va tik qiyaliklarda, chuqur cho`kmalarda yaqqol ko`rinadi. Tuproqqa va uning ichki qatlamlariga singib kirib borgan suvlar qiya tekislik bo`ylab geokimyoviy oqimni tashkil qiladi va qiyalik bo`ylab pastqamliklar tomon oqib boradi. Geokimyoviy oqim o`z yo`lida har xil geokimyoviy barperlarda xilma-xil moddalarni konsentratsiyalarini o`zgartiradi. Masalan; organik moddalarni, oziqa elementlarni, mikro va makroelementlarni konsentratsiyalariga geokimyoviy oqim turli darajada taosir ko`rsatadi. Yog`inlarning bir qismi relpef turiga qarab tuproq ustida turli tezlikda pastqamliklar tomon, vaqtinchalik yoki doimiy eroziya bazisi tomon harakat qiladi va qattiq oqim tariqasida moddalarni harakatga keltiradi. Bu oqim taosirida yerlar eroziyalanadi. Tuproq ustki va ichki omillarining nisbatlari joyning relpefiga, o`simlik turi va qoplanganlik darajasiga, tuproqning zichligiga, yotish holati va boshqalarga bog`liq bo`ladi. Salbiy relpef holatida, yaoni chuqurliklarda joylashgan tuproqlar hamma vaqt ham nisbatan yuqori namlikka ega bo`ladilar. Bunga sabab yuqoridagi maydonlarda ichki va tashqi oqim tariqasida u yoki bu miqdorda suvlar har xil konsentratsiyada kelib qo`shilib turadi. Shu bois baozan bunday yerlar suv o`tkazmas qatlam ustida joylashgan bo`lsa sho`rlanishi yoki botqoqlanishi mumkin. Shu munosabat bilan bir xil iqlimiy sharoitda joylashgan maydonlarda har xil xususiyatlarga ega bo`lgan tuproq ayirmalari ham hosil bo`ladi. YE.Volpni, S.Tashchanov, N.Altinbayev va AQSH davlat departamenti maolumotlariga ko`ra relpef elementlaridan eng katta agroekologik ahamiyatga

www.arxiv.uz ega xususiyatlari qiya tekslik ekspozitsiyasi, qiyalik darajasi, relpef shakli hisoblanadi. Ayniqsa qiya tekislik ekspozitsiyasi donchilik hosili bilan korrelyatsiyalanadi, shu bois lalmikor yerlarni baholashda ekspozitsiya uchun ishlangan koeffitsiyentlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo`lib, to`g`ri baholashga olib keladi. 32-jadval. Qiyalik darajasi va ekspozitsiya uchun bonitirovka koeffitsiyentlari. № Кия текислик экспозицияси Қиялик, даражада <3 3-5 5-7 7-10 >10 1 Соя томон (ш, ш-ғ, ғ, ш-ш) 1,00 0,95 0,90 0,85 0,80 2 Қуёшли томон (ж, ж-ш, ш, ж- ғ) 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 Lalmikor yerlarning ball bonitetini aniqlash sug`oriladigan yerlarning unumdorlik darajasini aniqlash kabi bo`ladi, yaoni negizli shkaladan tuproqni genetik guruhi va unga muvofiq maksimal ball aniqlanadi, tuproqni hosil bilan korrelyatsiyalanuvchi xususiyatlari uchun ishlangan koeffitsiyentlarga ko`paytirish asosida yakuniy ball bonitet chiqariladi. Masalan; tipik bo`z tuproqni baholash lozim bo`lsa unga muvofiq maksimal ball 70, yaoni negizli shkalada ko`rsatilgan. Bu tuproq og`ir mexanik tarkibli, demak koeffitsiyent 0.95, skeletsiz, bu ko`rsatkichga ko`ra koeffitsiyent 1.00 va hokazolar. Бтб = 70 . 0,95 . 1,00 = 66,5 балл. Tuproqni ball boniteti hosilni rejalashda, soliq miqdorini aniqlashda va boshqalarda muhim kattalik hisoblanadi. Soliqni tabaqalash ham, rag`batlantiruvchi soliq miqdorini belgilash ham tuproqni sifat ko`rsatkichi, yaoni uni unumdorligiga bog`liq bo`ladi. Ayniqsa olinadigan hosil miqdorini chamalash, rejalashda hal qiluvchi asosiy kattalik hisoblanadi.

www.arxiv.uz Respublikada kuzgi lalmi bug`doyni o`rtacha maksimal hosildorligi gektariga 25 s., arpaniki - 20 s., demak, bir bonitet ballini hosil qiymati 25/100=0,25, 20/100=0,20 s/ga. Bahorikor yerlarda hosilni to`g`ri rejalashda tuproq uchun hisoblangan bonitet balli 0,25 yoki 0,20 ga ko`paytiriladi. Masalan; 80*0,25=20 s/ga yoki 80*0,20=16 s/ga ni tashkil qiladi. Shu tariqa boshqa hisob kitoblarni amalga oshirish mumkin.

Похожие

Tuproqlarni iqtisodiy baholash

Ekologik vaziyat va uni baholash mezonlari

Tuproq va yer narxi

Tuproqlarni ekologik jihatdan baholash va tuproq bonitirovkasi

Gipsli tuproqlar va ularning melioratsiyasi. Toshloq tuproqlar va ularni melioratsiyalash