Havo, tuproq va suv mikroflorasi - Биология - Рефераты

Havo, tuproq va suv mikroflorasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

www.arxiv.uz Reja 1. Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi. 2. Havo mikroflorasi. 3. Tuproq mikroflorasi. 4. Suv mikroflorasi. 5. Suvning koli–titr yoki koli–indeksi.

www.arxiv.uz Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi. Yer sharining turli geografik zonalarida iklim sharoiti har xil bo`lishiga qaramay, mikroorganizmlardan xoli bo`lgan tumanni topib bo`lmaydi. Muz okeanida va Afrika sahrosida, baland tog`lar cho`qqisida va chuqur suv ostida, o`simlik organlarida son–sanoqsiz mikroblar tarqalgandir. Mikroorganizmlarda hayot jarayonlarini saqlash xususiyati kuchli bo`lganligidan ular bir necha yuz, hattoki bir necha ming yillardan keyin ham qulay sharoitda tiriklik xususiyatlarini namoyon qilgan. 1911 yilda muz tagidan topilgan momont ustida mikroorganizmlar borligi va ular yashashga qodir ekanliklarini Omelyanskiy kuzatgan. Amerikalik Meyer Antraktidada (Janubiy qutbda) 30 m qalinlikdagi muz oralaridagi mikroblarni ajratib olib, qulay sharoitda parvarish qilib, ularda hayot jarayonlarini uyg`otgan. Bu mikroblar 3000 yil davomida muz ichida anabioz hayot kechirganligidan dalolat beradi. Foydali mikroblardan tashqari inson, hayvon va o`simliklarda turli xil kasalliklarni tug`diruvchilari ham uchraydi. Zararli mikroblar ishlab chiqaradigan zaharli moddalar toksinlar deb ataladi. Tashqi muhitga chiqarilgan zaharli moddalar ekzotoksin deyiladi. Bunday mikroblardan saqlanish uchun har bir shaxs gigiena qoidalariga rioya qilishi zarur. Toza va sog`lom teri ko`p mikroorganizmlarni halok qilish qobiliyatiga ega. Shunga qaramay odamlar badaniga ularning soni million va milliardlar bilan hisoblanadi. Insonlarning og`iz, burun bo`shliqlarida, ayniqsa kasallangan tishlarida turli xil zararli va zararsiz mikroorganizmlar uchraydi. Traxeya va bronxlarda havo tarkibidagi barcha mikroblar uchraydi. Qizilungach va oshqozon mikroblar soni kam bo`lsa, ingichka ichak, ayniqsa yo`g`on ichakda mikroblar son–sanoqsizdir. Masalan 1 g axlat tarkibidagi mikroblar soni milliardlar bilan sanaladi. Ba`zi hayvonlar axlatining 1/3 qismi mikroblardan iborat ekan. Axlat tarkibida kokkilar va tayoqchasimonlar, vibrionlar va spiroxetalar, viruslar va aktinomitsetlar, turushlar, zamburug`lar hamda sodda hayvonlar vakillari uchraydi. Shular ichida vabo poliomilit, dizenteriya, sariq va boshqa kasalliklarni

www.arxiv.uz tug`diruvchilar ham bo`lishi mumkin. Bola tug`ilib, 2,5 oy o`tgach, uning tanasida mikroblar to`plana boshlaydi. Mikroblar turining o`zgarib turishi har bir shaxsning yoshi, oziqlanishi va gigiena qoidalariga rioya qilishiga bog`liq. Havo mikroflorasi Havo quruq bo`lsa, tuproqdan ko`tarilgan chang to`zon hisobiga havo mikroblar bilan ifloslanib turadi. 1 g chang tarkibida bir milliongacha mikroblar borligi aniqlangan. Yil fasllari o`zgarishi bilan havodagi mikroblar soni ham o`zgarishini parijlik Mikeleya tekshirgan. Buni quyidagi jadval raqamlaridan ko`rish mumkin. (3-jadval) Yil fasllari 1 m 3 havodagi bakteriyalar soni 1 m 3 havodagi mog`or zamburug`lar soni Qishda Bahorda Yozda Kuzda 4305 8080 9845 5665 1345 2275 2500 2185 Yer yuziga yaqin havo tarkibida mikroblar soni juda ko`p bo`lib, yuqoriga ko`tarilgan sari kamaya boradi (Ye. N. Mishustin). Moskva shahar havosi tarkibidagi mikroblar soni. (4-jadval) 1 m 3 dagi mikroblar soni Tekshirish uchun olingan havoning yer yuzidagi balandligi 5000 3000 1700 600 5–10 m 500 m 1000 m 2000 m

www.arxiv.uz Yangi ma`lumotlarga asoslanib, yerdan 20 km balandlikda ham spora hosil qiluvchi va mog`or zamburug`lari bo`lishi aniqlangan. Okeanlarda, dengizlarda va baland tog`lar havosida mikroblar soni kam bo`lsa, aholi zich joylashgan markazlarda ularning soni ko`p bo`ladi. (5-jadval) Turli joylardan olingan havo tarkibidagi mikroblar soni (Voytkeevich ma` lumoti) Turli joylar 1 m 3 havodagi mikroblar soni Molxonalarda Aholi yashaydigan xonalarda Shahar ko`chalarida Shahar bog`larida Dengiz ustidagi havoda 1–2000000 20000 5000 200 1–2 Olimlarning dalillariga ko`ra, shamollatilmagan xonadagi 1 m 3 havo tarkibida mikroblar soni 200–300 ming donaga borib qolar ekan. Jumladan, dars boshlashdan oldin 1 m 3 sinf havosi tarkibida 300 mikrob borligi aniqlangan. Darsdan keyin esa mikroblar soni 4 ming gacha ko`paygan. Bu hodisa tanaffus vaqtida derazalarni ochib, xonani shamollatish zarurligini ko`rsatadi. Mikroblar kichik bo`lganligi tufayli biz ularni ko`ra olmaymiz. Ammo ularni ko`z bilan ko`rish qobiliyatiga ega bo`lganimizda edi, ularning kuchli jalaga o`xshab to`rganligini kuzatgan bo`lar edik. Havoning quruq bo`lishi, quyosh nuri, oziq moddalarning yo`qligi ularning ko`payishiga va rivojlanishiga yo`l qo`ymaydi. Natijada havo tarkibidagi zararli mikroorganizmlar ham kamdan–kam uchraydi. Havodagi mikroblarning oz– ko`pligi har xil usullar bilan aniqlanadi. Kox usuli: Petri kosachasiga 15–20 ml go`sht–pepton agari quyiladi. U qotgandan keyin, uyning burchaklariga va o`rtasiga qopqog`i ochib qo`yiladi. Chang bilan birga kosachaga havodagi mikroblar o`tiradi. Shundan so`ng kosachaning qopqog`i berkitilib, uni termostatga qo`yiladi (+37 daraja). Qancha mikroblar tushgan bo`lsa, shuncha koloniyalar

www.arxiv.uz o`sadi yoki hosil qiladi. Shundan keyin havoda mikrob bor–yo`qligini, ularning soni va necha xili mavjud ekanligini taxminan bilish mumkin. Petri kosachasida o`sgan yoki hosil bo`lgan mikroblarning soni bir detsimetr maydonga ko`paytirilib, 1 m 3 havodagi mikroblar aniqlanadi. 5 minut ichida 1 detsimetr maydonchaga 10 l havoda bo`lgan mikroblar tushadi. Masalan, Petri kosachasida o`sgan koloniyalar 25 ta, kosachaning diametri 10 sm. Maydoni  r 2 (3,14 radius–kvadratiga ko`paytiramiz) 3,14х25=78,5 sm kv. (radius 5 sm). 25 koloniyalar–78,5 sm kv. X koloniyalar–100 sm kv. Proportsiya bilan chiqarsak 32 koloniya 1 m 2 da bo`ladi. 32 koloniya 10 l havoda – 1 m kv havoda 100 l. Demak 32 koloniya – 10 l yoki 1000 m kv.–3200. Mikroblarning patogen yoki patogen emasligi laboratoriya hayvonlariga yuqtirib aniqlanadi. Turar joy binosining 1 m 2 havosida 500–1000 dona bakteriya bo`lishi uning juda ham ifloslanganligini bildiradi. Tuproqdagi mikroblar Tuproqda mikroorganizmlarning ahamiyati katta. Mikroblar tashqi muhitdagi hamma ob`ektdardan ko`ra tuproqda ayniqsa ko`p. Ularning hayot faoliyati uchun tuproqda qulay sharoit, zarur oziq moddalar bor, namlik yetarli. Tuproq mikroblarni quyosh nurlaridan himoya qiladi. Mikroblar tuproqning turli qatlamlarida turlicha tarqalgan. Eng ustki qatlamda mikroblar kam. Chunki bu yerda mikroblar quyosh nurlarining ta`siridan tez qurib halok bo`ladi. Yer yuzasining 10–20 sm chuqurlikdagi tuproq qatlamida mikroblar hammadan ko`proq. Pastga tushgan sayin mikroblarning xarakteri o`zgaradi va ularning umumiy miqdori kamayadi. 4–5 m chuqurlikdagi tuproq esa deyarli steril bo`lishi mumkin. Tuproqning morfologiyasi tarkibiga, yoritilish sharoitiga, namlik darajasiga, yil fasllariga va boshqa omillarga qarab miqdor hamda sifat jihatdan farq qiladi. Masalan, taqir, toshloq, qumloq tuproqlarda mikroblar juda kam, haydab qo`yilgan, o`g`itlab turiladigan tuproqda esa mikroblar ayniqsa ko`p bo`ladi. Tuproqdagi mikroblar yozda (iyul – avgustda) ko`proq, qishda esa juda kam

www.arxiv.uz bo`ladi. Tuproqning ustki qatlamlarida saprofit mikroblar bor, ular organik moddalarning chirishiga sabab bo`ladi, bu mikroblarning ko`pchiligi odamlar bilan hayvonlarning ichidan tushadi. Spora hosil qiladigan har xil tayoqchalar, turli mog`or va nursimon zamburug`lar keng tarqalgan. 1 g mozor tuprog`ida 19 mlrd. bakteriyalar borligi aniqlangan, 1 ga yerning 25 sm chuqurligidagi tuproqdan olingan mikroblarning og`irligi 3 tonnadan 5 tonnagacha yetadi. Tuproqdagi mikroorganizmlarga: suv o`simliklari, zamburug`lar, aktinomitsetlar, bakteriyalar va boshqalar kiradi. 1. Suv o`simliklari tuproqni shakllaydigan asosiy mikroorganizmlardir. Ular yer yuzining quyosh va namlik ko`p bo`lgan eng yuqori qatlamlarida yashaydilar. Suv o`simliklar tuproqda yashab, havodan azotni fiksatsiya qilib, uning hosildorligini oshiradi. 2. Zamburug`lar tuproqda nihoyatda ko`p tarqalgan tirik xlorofilsiz organizmlardan biridir. Bazidomitsetlar ko`proq o`rmon tuproqlarida uchrab, yuksak o`simliklar bilan mikroizani hosil qiladi (yuksak o`simliklarning ildizlarida zamburug`larning simbiozi). Zamburug`larning eng ko`p miqdorini tuproqning yuqori (5 dan 20 santimetrgacha) qatlamlarida, ammo ba`zilarini (aktinomitsetlar, mukammallashmagan zamburug`lar va boshqalar) 50–80 santimetr chuqurlikda ham topish mumkin. Yuqori qatlamdagi 1 g tuproqning tarkibida 1 mln zamburug`lar bo`ladi. Bu esa biomassasining 1500 kg da, ya`ni 1 ga da 1500 kg zamburug`lar borligini bildiradi. 3. Bakteriyalarning boshqa mikroorganizmlarga qaraganda soni va turlari tuproqda ko`proqdir. Bularga autotroflar va geterotroflar kiradi. Tuproqdagi bakteriyalar ishtirokida ammonifikatsiya, azotni, oltingugurtni, temirni va boshqa elementlarni to`plash jarayonlari o`tadi. Tuproqda odam va hayvonlar uchun zararli, ya`ni yuqumli kasalliklarni qo`zg`atuvchi mikroblar ham ko`p. Ba`zilari tuproqda ko`payadi va rivojlanadi. Masalan, kuydirgi kasalini ko`zg`atuvchi sporalar yozda, tuproq moddalarga boyiganda vegetativ shaklga o`tib, ko`payadi, kuzda esa yana spora shaklini oladi.

www.arxiv.uz Evolyutsion taraqqiyot natijasida tuproq mikroorganizmlarining ayrim gruppalari orasida metabioz munosabat hosil bo`lgan. Boshqa gruppa mikroorganizmlar orasida esa o`zaro antogonizm munosabati paydo bo`lib, bakteriya va zamburug`lar bir–birining rivojlanishiga to`sqinlik qiladi yoki biri ikkinchisini yo`q qiladi. Tuproqdagi yuqumli kasalliklarni qo`zg`atuvchi mikroblar rivojlana olmaydi. Natijada ularning kasallik qo`zg`atish qobiliyati yo`qoladi va ular o`ladi (spora hosil qiladigandan tashqarilari). Sil tayoqchasi 5 oydan 2 yilgacha, brutsellalar 100 kungacha, yiring hosil qiluvchi kokklar 2 oygacha, viruslar 5 kungacha yashaydilar. Kuydirgi, qora son va boshqa sporalar hayot faoliyatini bir necha o`n yil davom ettiradi. Bakteriologik tekshirish uchun 1–2 sm chuqurlikdan maxsus qoshiq bilan tuproq olinadi. Uning mikroblar bilan ifloslanganligi darajasi 1 g tuproqdagi mikroblarning soni bilan belgilanadi. Tuproqdagi ichak tayoqchasining titri va patogen mikroblarning borligi ham aniqlandi. Suvdagi mikroblar Mikroblar suvga asosan yer yuzidan, qisman havodan yomg`ir va chang bilan tushadi. Ularning suvda yashashi uchun sharoit mavjud. Buloq (chashma), artezian quduqlar suvida mikroblar juda kam bo`ladi. Daryo, anhor, hovuz, ko`l suvida, ularning qirg`oqlarida, ayniqsa aholi yashaydigan joylar yaqinida mikroblar ko`p. Chunki ularga har xil iflos suvlar, kanalizatsiya suvlari kelib quyuladi. K. Vagner va U. Reyss 1953 yili sil kasalliklar kasalxonasidan chiqqan suvni tekshirib, 1 ml suvda kasallik qo`zg`atuvchi 100 ming mikrob borligini aniqlashgan. Suvda atrof– muhitdan tushib turadigan mikroblardan tashqari, doimo yashashga moslashgan mikroorganizmlar ham bor. Mikroblarning o`lishiga asosiy sabab, suvda yashaydigan sodda organizmlardir. Ular bir–birlarini tutib hazm qiladilar. Bundan tashqari ular bir–biriga qarama–qarshi bo`lishi tufayli ham nobud bo`ladi. Mikroblarning bir qismi suvning oqimi bilan doimo harakat qilishi natijasida, suv ostida to`plangan loyqada xalok bo`ladi.

www.arxiv.uz Odam najasi yoki hayvon tezagi bilan ifloslangan suvda kuydirgi batsillasi, paratif, brutsellyoz, tuberkulyoz va boshqa turli mikroorganizmlar uchraydi. Ba`zi mikroblar suvda bir necha vaqtdan keyin ko`paya boshlaydi. Patogen mikroblar aralashgan suvni qaynatmasdan ichish yoki undan boshqa maqsadda foydalanish odam va hayvonlar uchun xavflidir. Daryo suvi shaharga yetmasdan oldin unda mikroblar kamroq bo`ladi. Shahardan chiqqandan keyin esaularning soni ko`payadi. Masalan, Ural daryosi suvining shaharga yetib kelmasdan oldingi 1 ml da 197000 mikrob bo`lgan bo`lsa, shahardan chiqqandan keyin 400000 mikrob aniqlangan. Suvning koli–titr yoki koli–indeksi Suvning najas bilan ifloslanganligi darajasi, ya`ni undagi ichak tayoqchasi borligi koli–titr yoki koli–indeks bilan aniqlanadi. Ichak tayoqchasi topilgan suvning eng kam miqdori suvning koli–titri deyiladi. 1 l suvda topilgan ichak tayoqchasining miqdori koli–indeks deyiladi. Suv tozaligini aniqlash uchun 1 ml suv go`sht–pepton agarga ekiladi hamda +37 darajada termostatda 24 soat davomida o`stiriladi. Shundan so`ng paydo bo`lgan koloniyalarning miqdori hisoblanadi. GOST bo`yicha bu miqdor vodoprovod suvida 100 dan (koli–titri 500 dan kam, koli–indeks 2 dan ko`p) quduq hamda ochiq suv havzasi uchun 1000 dan (koli–titr 111 dan kam va koli–indeks 9 dan ko`p) yuqori bo`lmasligi lozim. Filtrlovchi membranalar yordamida ham suvning koli–titri aniqlanadi. Filtrlovchi membranalar mayda teshikli, yupqa va suvni o`tkazishiga ko`ra 1, 2, 3, 4, va 5 nomerli bo`ladi (1–zich, 5–katta). Ko`pincha amaliy ishda 3–nomerli filtrdan foydalaniladi. Uning teshigi 0,7 mikron 300 ml suvni Zeyts filtr apparatida sterillanadi. So`ngra filtr membranani tepaga qaratib, ENDO muhitli bakteriologik kosachasiga yoyib, +37 darajali termostatga quyiladi. Agar filtrdan o`tkazilgan 300 ml suvda ichak tayoqchasi bo`lsa, ertasiga filtrlovchi membranalarda ichak tayoqchasiga xos qizil koloniyalar ko`rinadi. Bunday koloniyalarni sanab, eykmanni oziqqa ekib, +43 darajada o`stiradi. Unda ham ichak tayoqchasi chiqsa, olingan natijaga ko`ra suvning koli–titri aniqlangan bo`ladi. Masalan, 300 ml suvni

www.arxiv.uz filtrlaganda filtrlovchi membranada ichak tayoqchasiga xos 3 ta qizil koloniya o`sib chiqsa, demak, 100 ml suvda bitta ichak tayoqchasi borligi, ya`ni suvning koli–titri 100 ml ekanligi ma`lum bo`ladi. Suvning koli–titri qancha kichik (masalan koli–titr 0,1 mg) bo`lsa, u suv shuncha ko`p ifloslangan bo`ladi va aksincha suvning koli–titri qancha katta bo`lsa, suv shuncha toza hisoblanadi. Tekshirilgan suvning koli–indeksi qancha kichik bo`lsa, u najas bilan shunchalik kam ifloslangan xisoblanadi. Suvning zararsizligini aniqlashda koli–titr va koli–indeks bilan birga undagi boshqa mikroblarning ko`p–ozligiga ehtibor beriladi. Agar 1 ml suvda 500 mikrob topilsa, bunday suv yaxshi sifatli, 1000 ta bo`lsa, o`rta sifatli va bir necha minglab mikrob topilsa u yomon sifatli hisoblanadi. Suv loyqa, yomon hidli gazlar bilan zararlangan, organik moddalar bilan aralashgan bo`lsa, unday suv ifloslangan va ichish uchun yaroqsiz deb topiladi Bakteriologik usul bilan sifatsiz suvni tozalab ishlatish mumkin. 1. Aralashmaydigan moddalarni cho`ktirish (katta suv omborlarida tinadi va mikroblar chiqadi). 2. Koagulyatsiyalash (birlashtirish), ya`ni sulfat kislotali glinozyom yoki sulfat kislotali temir oksidini ohak bilan aralashtirib qo`shiladi. Bu moddalar suvda kaltsiy hamda magniy tuzlari bilan birikadi va yirik parchalarga aylanuvchi alyuminiyni, suvning oksidini – koloid eritmasini hosil qiladi, ular chiqqanda mikroblarni cho`ktiradi. 3. Suvni filtrlash – qum, shag`al va boshqa filtrlardan o`tkazadi. 4. Xlorlash – asosan patogen mikroblarni yo`qotish uchun 0,1 mg aktiv xlor yordamida 1 l suvdagi 6000 ichak tayoqchasi 4 soatu 10 minutda o`ldiriladi. 5. Biologik usul – filtrlovchi maydonlarda suv cho`kadi, mikroorganizmlar tuproqda tutilib qoladi, tutilgan organik moddalar chirituvchi bakteriyalarning ta`sirida ammonifikatsiyalanib, azot kislotalargacha oksidlanadi va mikroblar nobud bo`ladi. Maydonlarda ko`p o`g`it qoladi. Suv va oziq–ovqatdagi ichak tayoqchasi miqdori shu ob`ektlarning sanitariya holatini bildiruvchi muhim ko`rsatkich bo`lib xizmat qiladi. Unga to`g`ri baho

www.arxiv.uz bermoq uchun koli–titr (suvning hali ichak tayoqchasi uchraydigan eng kichik hajmi) va koli–indeks (1 l suvdagi ichak tayoqchalari miqdori) aniqlanadi. Koli–titrni aniqlamoq uchun maxsus asboblar – batometrlar yordamida suv tagidan kamida 15 sm yuqoridagi chuqurlikdan suv olinadi. Batometrlar bo`lmasa, shnur yoki kanopga bog`langan butilkalarni botirib suv olishadi. Butilkalarni suvga tushirishdan oldin sinchiklab yuvishadi, probkalari bilan birga sterillashadi yoki qaynatishadi. Vodoprovod jo`mraklaridan suv olib tekshirilganda, ular (jo`mraklar) spirt gorelkasi yoki mashhalada yaxshilab kuydiriladi (simning uchiga paxta) o`rab spirtga botirib olinadi va yondiriladi). So`ngra vodoprovod jo`mragidan suv 10 minut sharillatib oqiziladi, shundan keyin idish tutib suv olinadi va idishning og`zi bekitiladi. Hammasi bo`lib 300–500 ml suv olinadi. Shu tariqa suv darhol tekshirilishi lozim. Suvni uzoq masofaga transportda yuborish zarur bo`lsa, suvli idishni muzli chelakka qo`yish kerak. Koli–titr Eykman usulida va membrana filtrlarining yordamida aniqlanadi. Koli–titrni Eykman usulida aniqlamoq uchun Eykmanning maxsus muhiti (suv + pepton + mannit yoki glyukoza) kerak. 1,4 ml dan muhit solingan 10 ta probirkaga tekshirilayotgan suv 10 ml dan ekiladi va 14 ml dan muhit solingan 2 flakonga 100 ml dan suv ekiladi. Suv ekilgan muhitlar 42–43° dagi termostatga qo`yiladi va bir sutkadan keyin hamma probirka va flakonlardan mikroblar qovuzloqda Endo muhitiga olib ekiladi. Endo muhiti solingan likobcha 12 sektorga bo`linadi. Shu tariqa, suvning har bir namunasi uchun bittadan likobcha ishlatiladi. Likobchalar termostatga qo`yiladi va 24 soatdan keyin o`sib chiqqan koloniyalar tekshiriladi. Bu muhitda ichak tayoqchasining tipik koloniyalari qizil tusli bo`lib, metall kabi tovlanib turadi. Probirka va flakonda ichak tayoqchasi o`sib chiqqanligi hisoblanadi va koli–titr 6–jadvalga muvofiq (vodoprovod suvi va artezian quduqlar uchun) aniqlanadi. (6–jadval) Suvning koli–titrini aniqlash

www.arxiv.uz Ichak tayoqchasi o`snb chiqkan 10 ml li hajmlar soni Ichak tayoqchasi o`sib chiqqan 100 ml li hajmlar soni 0 1 2 koli–titr 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 333 333 143 91 71 56 45 37 32 28 25 250 125 77 56 42 33 28 23 20 17 14 91 56 37 26 19 14 11 8 6 4 4 Misol. Ichak tayoqchasi olti probirkada va bir flakonda o`sib chiqqan; koli–titr 28 ga baravar. Ichak tayoqchasi ikki probirkada o`sib chikqan, lekin biron flakonda ham o`sib chiqmagan; koli–titr 143 ga baravar. Koli–titrni maxsus membrana filtrlarining yordamida ham aniqlash mumkin. Bu holda turlicha miqdorda (1, 10, 100, 250, 500 ml va hokazo) suv olinib, membrana filtrlarida so`ziladi (filtrlanadi). Filtrlarning qaysi tomonida mikroblar ushlanib qolgan bo`lsa, o`sha tomoni Endo muhitiga yopiladi va termostatga qo`yiladi. Mikroblar 8–12 soat o`sgandan keyin ichak tayoqchasining koloniyalari topilgan eng kichik hajmli suv aniqlanadi. Koli–titr shu yo`l bilan belgilanadi. Ichiladigan yaxshi suvning koli–titri 300 dan ortiq.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati : 1. Buriev S. «Mikrobiologiya va virusologiya asoslari» fanidan ma`ruza matnlari. Buxoro, 2000 y. 2. Vakil M.M., Jarikova G.G., Xoshimov X. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. Toshkent, 1999 y. 3. Gariev B.G. Mikrobiologiya. Toshkent, «Mehnat» nashriyoti, 1990 y. 4. Kabulova F.D., Keldiyarov X.A. Mikrobiologiya i virusologiya. Samarkand, 2001 y. 5. Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 1995 y. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Mikroorganizmlar ekologiyasi inson tana normal mikroflorasi

Dorivor o’simliklar xom ashyosining mikroflorasi o’simliklarda kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlar tayyor dorilarning mikroflorasi va aniqlash usullari

Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Tuproq va yer narxi