Biоlоgiya tа`limining mаzmuni. dаvlаt tа`lim stаndаrtlаri, iхtisоslik bo`yichа - Биология - Рефераты

Biоlоgiya tа`limining mаzmuni. dаvlаt tа`lim stаndаrtlаri, iхtisоslik bo`yichа

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118.5 KB

www.arxiv.uz R e j a: 1.Davlat ta'lim standarti Biologiya ta'limining maqsad va vazifalari. 2 .Biologiya fanidan o`quv dasturi 3.Biologiya fanidan o`quv dasturiga kiritilgan mavzularning farqi va yutuqlari. 4.Tinglovchilarning tayorgarlik darajasiga qo`yiladigan talablar.

www.arxiv.uz Davlat ta’lim standarti O’quvchilar biologiya asoslariga oid quyidagi bilim, ko’nikma va malakalarni egallashlari shart: - biologiya (botanika),(zoologiya), odam va uning salomatligi, (sitologiya va genetika asoslari) kurslari mazmunida beriladigan asosiy biologik qonunlar va nazariyalarni bilish; - tirik organizmlar turli - tumanligini bilish; - o’simlikning ildizi, poyasi, bargi, vegetativ ko’payishi, guli, mevasi va urug’lari, o’simlik organlarining atrof-muhit bilan bog’liqligi, o’simliklar sistemasi, o’simliklarning asosiy bo’limlari, o’simliklar olamining rivojlanishi, o’simliklar qatlami, manzarali o’simliklar haqida bilimga ega bo’lish; - tur, urug’, oila, turkum, sinf, tip to’g’risidagi asosiy sistematik birliklar tushunchalarini bilish; - hayvonlarning hujayraviy tuzilishini bilish; - hayvonlarning asosiy organlari va ularning vazifalarini tushuntira olish; - asosiy sistematik guruhlarni bilish; - organizmlarning hayot va faoliyat jarayonlari (oziqlanishi, nafas olishi, modda va energiya almashinuvi, o’sishi, rivojlanishi, ko’payishi) ni bilish va idrok etish; - tirik organizmlarning umumiy belgilari, tuzilishidagi o’ziga xosliklarni tushuntira olish; - organizmlar, turlar, tabiiy sistemalarga nisbatan ehtiyotkorona munosobatda bo’lishning zarurligini bilish va unga amal qila olish; - odam organlari va ularning vazifalarini tushuntira olish; - odamning paydo bo’lishi, ko’payishi va rivojlanishini tavsiflay olish; - hujayraning tuzilishini, hayot faoliyatini, organizmlarning tuzilishi va funksiyasini mitoz, meyoz bo’linishini, organizmlarning individual rivojlanishini bilish; Mendel Morganlarning irsiyat qonunlari belgilarining rivojlanishida genlarning o’zaro va ko’p tomonlama ta’sirini, jins genetikasining o’zgaruvchanlik xillarini, modifikatsion o’zgaruvchanlikning statistik qonuniyatlarini o’zlashtirish;

www.arxiv.uz - O’zbekistonda biologiya fanining rivojlanish tarixini bilish; - biologiyaga oid bilimlardan tibbiyotda, turmushda, o’simlik va hayvonlarni muhofaza qilishda, qishloq xo’jaligi ishlarida foydalana olish. Davlat ta’lim standartiga sharh Biologiya ta’limining maqsad va vazifalari. Biologiya ta’limi pedagogik jarayonning ajralmas tarkibiy qismi sifatida ta’limning umumiy maqsadlariga muvofiq o’quvchi shaxsini tarbiyalashga xizmat qiladi. Biologiya-tirik tabiat, hayot, uning kelib chiqishi, xilma-xilligi taraqqiyotning barcha jihatlari haqidagi fanlar majmuasidan iborat bo’lib, umumta’lim maktablarida biologiya ta’limining roli shu fanning jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyati bilan belgilanadi. Respublika mustaqilligining dastlabki yillaridan ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilish natijasida to’plangan tajribalar, chiqarilgan bir qator qonunlar va biologiya o’qitishning kelgusidagi talablar darajasiga ko’tarishni taqozo qiladi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida biologiya ta’limining asosiy vazifalari: - o’quvchilarni asosiy biologik tushunchalar, yetakchi g’oyalar, ilmiy dalillar, qonunlar, ilmiy bilish usullari, organik olamning manzarasini shakllantirishga oid bilimlar bilan tanishtirish; - tirik tabiat va uning taraqqiyoti jarayonida vujudga kelgan moslanish mexanizmlari haqida ma’lumot berish; - o’quvchilarni organizmlarning hayoti, ularni individual va tarixiy rivojlanishining asosiy qonunlari, (molekula, hujayra, organizm populyatsiya, tur, darajalaridagi) biologik jarayonlar haqidagi bilimlar bilan qurollantirish, ularning biologiyani o’rganishiga bo’lgan qiziqish va ijodiy qobiliyatlarini o’stirish hamda kelgusidagi uzluksiz ta’lim tizimini davom ettirishlari uchun zamin tayyorlash; - o’quvchilarni o’zlarining va o’zgalarning salomatliklarini saqlashga, sog’lom turmush tarzini tarkib toptirishga yo’naltirish;

www.arxiv.uz - biologiya ta’limi mazmunining hozirgi ijtimoiy hayot va fan-texnika taraqqiyoti bilan mustahkam bog’lanishini ta’minlash asosida o’quvchilarni ongli ravishda kasb tanlashga yo’naltirish; - tabiatga, uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda bo’lish fazilatlarini yosh avlod ongiga singdirish; - biologiya ta’limi mazmunini o’lkaga oid materiallar bilan boyitish, biologik bilimlar zaminida mahalliy o’simlik va hayvon turlari, seleksiya yutuqlari, qadimda yashab ijod etgan buyuk allomalarimiz va hozirgi olimlarimizning biologiyaga oid ishlari bilan tanishtirish - orqali o’quvchilarni milliy istiqlol va vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdan iborat. Yuqorida keltirilgan vazifalarni nazorat qilish Davlat ta’lim standarti orqali amalga oshiriladi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining biologiya ta’limi standarti biologiya o’quv fanidan o’quvchilarga beriladigan bilimlar miqdori, ular egallaydigan malaka va ko’nikmalari hajmini ko’rsatuvchi me’yor bo’lib, u umumiy ta’lim maktablarida biologiya ta’limi mazmunining negizini belgilovchi ko’rsatkichlar hamda o’quvchilarning biologiyadan tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan talablar majmuasidan iborat bo’lgan rasmiy hujjat hisoblanadi. «Ta’lim mazmuni negizini belgilovchi ko’rsatkichlar» umumiy o’rta ta’lim maktablarida biologiyadan beriladigan bilimlarning minimal darajasini, ya’ni ta’lim mazmuni negizini ifodalaydi. Keltirilgan ko’rsatkichlar umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun biologiya o’quv dasturi va darsliklarini yaratishda hamda ta’lim-tarbiya ishlarini tashkil etishda mo’ljal vazifasini bajaradi. Biologiya ta’limi standartidagi «O’quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan minimal talablar» o’quvchilar tomonidan o’zlashtirishi shart bo’lgan bilim ko’rsatkichlarni ifodalaydi. Bu o’quvchilarning bilishi, anglashi, amaliy ishlarni bajara oladigan ko’nikma va malakalarga ega bo’lishlarini ta’minlash va uning sifatini aniqlashga imkon beradi. Belgilangan ko’rsatkich va talablar biologiya ta’limining asosiy sifatlarini baholashda o’lchov hisoblanadi.

www.arxiv.uz Umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun biologiya ta’limi standartida keltirilgan ko`rsatkich va talablar maktab biologiya ta’limi mazmunini to`liq qamrab oladi. Ushbu ta’lim standartining «Ta’lim mazmuni negizini belgilovchi ko’rsatkichlar» hamda «O’quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan talablar» bilan belgilanadi. Umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun belgilangan ko’rsatkich va talablar kelgusida akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida biologiyadan o’quvchilarga fundamental bilimlar berilishini ko’zda tutadi. Umumiy o’rta ta’lim maktabini tamomlagan o’quvchilarning biologiyadan muayyan darajada mantiqan tugallangan bilim va malakaga ega bo’lishlari zarurligini hisobga olgan holda biologiyadan sitologiya va genetika asoslari mavzulari bo’yicha biologik bilimlarning berilishini ko’zda tutadi. Bunda hujayra va organizmning tuzilish va hayot faoliyati birligi, organizmlarning negizida organik olamning turli-tumanliligiga oid bilimlar mujassamlashtiriladi. Hujayra metabolizmi, organizmlarning ko’payishi va rivojlanishining sitologik asoslari, irsiyat va o’zgaruvchanlik, seleksiya haqida tushuncha beriladi. Biologiya ta’limi vazifalari nuqtai nazaridan ta’lim mazmunining murakkabligini minimallashtirish bir butunlikni, sistemalilikni, uzluksizlikni va o’zaro bog’liqlikni saqlagan holda olib boriladi. Ta’lim mazmunining majburiy minimumi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida biologik ta’lim mazmunining negizi qo’yidagilardan iborat; - o’simliklarning vegetativ ko’payishi; - gul - o’simliklarning generativ ko’payish organi; - meva va urug’lar haqida umumiy tushuncha - mevalarning tabiatdagi va odam hayotidagi ahamiyati; - urug’ haqida tushuncha; - meva va urug’larning tarqalishi; - o’simlik organlarining o’zaro va atrof-muhit bilan bog’lanishi;

www.arxiv.uz - o’simliklar sistematikasi haqida umumiy tushuncha; - bakteriyalar, zamburug’lar, lishayniklar va ularning inson hayotidagi ahamiyati; - bir va ko’p hujayrali suv, o’tlar haqida umumiy tushuncha; - qirqbo’g’in va qirqquloq o’simliklari haqida tushuncha; - ochiq urug’li o’simliklar haqida tushuncha; - yopiq urug’li o’simliklar haqida umumiy tushuncha; - bir va ikki urug’pallalilar sinfi haqida tushuncha; - yopiq urug’li o’simliklarning oilalari; - cho’l, to’qay, adir, tog’ va yaylov o’simliklari; - o’simliklar dunyosiga ekologik omillarning ta’siri; - O’zbekiston “Qizil kitob” iga kiritilgan o’simliklar; - manzarali o’simliklar; - o’simliklarni muhofaza qilish choralari; - o’simliklar dunyosining kelib chiqishi; O’quvchilarining bilimiga bo’lgan asosiy talablar: - o’simliklarning vegetativ ko’payishi; - gul - o’simliklarning generativ ko’payish organi; - meva va urug’lar haqida umumiy tushuncha - mevalarning tabiatdagi va odam hayotidagi ahamiyati; - urug’ haqida tushuncha; - meva va urug’larning tarqalishi; - o’simlik organlarining o’zaro va atrof-muhit bilan bog’lanishi; - o’simliklar sistematikasi haqida umumiy tushuncha; - bakteriyalar, zamburug’lar, lishayniklar va ularning inson hayotidagi ahamiyati; - bir va ko’p hujayrali suv, o’tlar haqida umumiy tushuncha; - qirqbo’g’in va qirqquloq o’simliklari haqida tushuncha; - ochiq urug’li o’simliklar haqida tushuncha; - yopiq urug’li o’simliklar haqida umumiy tushuncha;

www.arxiv.uz - bir va ikki urug’pallalilar sinfi haqida tushuncha; - yopiq urug’li o’simliklarning oilalari; - cho’l, to’qay, adir, tog’ va yaylov o’simliklari; - o’simliklar dunyosiga ekologik omillarning ta’siri; - O’zbekiston “Qizil kitob” iga kiritilgan o’simliklar; - manzarali o’simliklar; - o’simliklarni muhofaza qilish choralari; - o’simliklar dunyosining kelib chiqishi; О’quvchilarning ko’nikma va malakasiga bo’lgan talablar - gul tuzilishi; - gullarning xilma – xilligi, changlanishi; - urug’lanishi; - to’pgullar, ularning xillari; - mevalar, ularning xillari; - tabiatda va inson hayotida mevalarning ahamiyati, urug’larning tuzilishi va xilma-xilligi; - urug’larning o’sishi va rivojlanishi; - meva va urug’larning tarqalishi; - o’simlik va tashqi muhit o’simliklarning asosiy bo’limlari; - suvo’tlar, yo’sinlar, qirqbo’g’inlar, ochiq va yopiq urug’li o’simliklar; - bir urug’ pallali, ikki urug’ pallali o’simlik sinflariga kiruvchi oilalarning vakillari va ularning gul tuzilishi; - cho’l, to’qay, adir, tog’ va yaylov o’simliklari qoplami dunyosini muhofaza qilish; - «Qizil kitob» to’g’risida tushuncha; - manzarali o’simliklar; - yerda o’simliklar dunyosining rivojlanishi to’g’risidagi bilimlarni egallashlari kerak. О ’quvchilarning ko’nikma va malakasiga bo’lgan talablar

www.arxiv.uz - gulli o’simliklarni taniy bilish; - gul, uning tuzilishi, xillari, to’pgullar; - meva va urug’ xillarining ahamiyati haqidagi bilimlarini; - o’simliklarning oziqlanishi, nafas olishi; - o’sish jarayonlarini aniqlash maqsadida kuzatishlar, oddiy tajribalar o’tkazishlari, tabiatda o’simliklar dunyosidagi mavsumiy o’zgarishlarni kuzatishni va ko’zatish natijalarini rasmiylashtirishni; - kattalashtirib ko’rsatadigan asbob-mikroskoplardan foydalanishni; - o’simliklarning turlarini aniqlagichdan foydalanib, aniqlay olishi; - zamburug’larni foyda va zararli ekanligini bilishlari lozim; O’quvchilar biologiya asoslariga oid quyidagi bilim, ko’nikma va malakalarni egallashlari shart: - biologiya (botanika),(zoologiya), odam va uning salomatligi, (sitologiya va genetika asoslari) kurslari mazmunida beriladigan asosiy biologik qonunlar va nazariyalarni bilish; - tirik organizmlar turli - tumanligini bilish; - o’simlikning ildizi, poyasi, bargi, vegetativ ko’payishi, guli, mevasi va urug’lari, o’simlik organlarining atrof-muhit bilan bog’liqligi, o’simliklar sistemasi, o’simliklarning asosiy bo’limlari, o’simliklar olamining rivojlanishi, o’simliklar qatlami, manzarali o’simliklar haqida bilimga ega bo’lish; - tur, urug’, oila, turkum, sinf, tip to’g’risidagi asosiy sistematik birliklar tushunchalarini bilish; - hayvonlarning hujayraviy tuzilishini bilish; - hayvonlarning asosiy organlari va ularning vazifalarini tushuntira olish;

www.arxiv.uz - asosiy sistematik guruhlarni bilish; - organizmlarning hayot va faoliyat jarayonlari (oziqlanishi, nafas olishi, modda va energiya almashinuvi, o’sishi, rivojlanishi, ko’payishi) ni bilish va idrok etish; - tirik organizmlarning umumiy belgilari, tuzilishidagi o’ziga xosliklarni tushuntira olish; - organizmlar, turlar, tabiiy sistemalarga nisbatan ehtiyotkorona munosobatda bo’lishning zarurligini bilish va unga amal qila olish; - odam organlari va ularning vazifalarini tushuntira olish; - odamning paydo bo’lishi, ko’payishi va rivojlanishini tavsiflay olish; - hujayraning tuzilishini, hayot faoliyatini, organizmlarning tuzilishi va funksiyasini mitoz, meyoz bo’linishini, organizmlarning individual rivojlanishini bilish; - Mendel Morganlarning irsiyat qonunlari belgilarining rivojlanishida genlarning o’zaro va ko’p tomonlama ta’sirini, jins genetikasining o’zgaruvchanlik xillarini, modifikatsion o’zgaruvchanlikning statistik qonuniyatlarini o’zlashtirish; -O’zbekistonda biologiya fanining rivojlanish tarixini bilish; - biologiyaga oid bilimlardan tibbiyotda, turmushda, o’simlik va hayvonlarni muhofaza qilishda, qishloq xo’jaligi ishlarida foydalana olish. Biologiy а o’quv fanlari bo’yicha umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun dastur (V-IX sinflar) Uqtirish xati 1. Biologiya - tirik organizmlarning kelib chiqishi, turli-tumanligi, tuzilishi, rivojlanishi ularda sodir bo’ladigan hayotiy jarayonlar, tashqi muhit bilan aloqasi, moslashishi haqidagi fandir. Umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi biologiya o’quv predmeti o’quvchilarning: - o’rganilayotgan o’simliklar, hayvonlar, zamburug’lar, prokariotlar, odam tanasining tashqi, ichki tuzilishi, hayot faoliyati, muhit bilan aloqasi, shaxsiy

www.arxiv.uz va tarixiy rivojlanishi, organik olamning xilma-xilligi haqidagi bilimlarni o’zlashtirishini ta’minlashga; - biologik sistemalar, jarayonlar va hodisalarning mohiyati, dialektik xarakterini hamda insonning tabiatda tutgan rolini tushunishlariga; - biologik bilimlarning amaliy ahamiyati, ya’ni qishloq xo’jaligi, o’rmon, baliqchilik, mikrobiologiya sanoatini rivojlantirishda, shuningdek tibbiyot, ekologiya, tabiatni muhofaza qilish muammolarining yechimini topishda ilmiy asos ekanligini anglashlariga; - ilmiy dunyoqarashni, umuminsoniy axloq-odob me’yorlarini milliy istiqlol mafkurasini o’quvchilar ongiga singdirishga; -mustaqil, ijodiy bilim olishga, mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga yo’naltirilgan. 2. “Ta’lim to’g’risida” gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning hayotga tadbiq qilinishi, 9 yillik umumiy o’rta ta’limning sifat jihatdan yangi tizimini yaratish, uning o’rta maxsus kasb- hunar ta’limi bilan uzluksizligi hamda uzviyligini ta’minlash maqsadida maktab biologiya o’quv dasturiga tubandagi o’zgartirishlar kiritildi. a) “Botanika” 5-6-sinfda, “Zoologiya” 7-sinfda o’qitiladi. Botanika o’quv dasturidan, “qishloq xo’jaligi ekinlari”; zoologiyadan “bir hujayralilar, parazit chuvalchanglar, mollyuskalar, hasharotlarning xilma-xilligi, baliqlarning ahamiyati, Markaziy Osiyo havzalarining baliqlari, yilqichilik, cho’chqachilik, mo’ynachilik, xordali hayvonlarning asosiy xususiyatlari, hayvonlarning yashash muhiti, sutemizuvchilarning xilma-xilligi” kabi mavzular birmuncha qisqartirildi. b) “Odam va uning salomatligi” o’quv predmeti 9-sinfdan 8-sinfga ko’chirildi. O’quv predmetidagi qiyin mavzular, chunonchi “Muskullarning xilma- xilligi”, “Ichki sekretsiya bezlaridan ajralgan gormonlar”, shuningdek, tibbiyotga to’g’ridan-to’g’ri aloqador,o’quv materiallari birmuncha qisqartirildi, soddalashtirildi, va “Odamning paydo bo’lishi” mavzusi o’quv dasturiga kiritildi. v) “Umumiy biologiya” dasturidagi o’quv materiali ikki o’quv predmetiga ajratildi. 9-sinfda “Sitologiya asoslari”, “Hayotiy jarayonlarning

www.arxiv.uz kimyoviy asoslari”, “Organizmlarning ko’payishi va individual rivojlanishi”, “Genetika va seleksiya asoslari” mavzulari qoldirildi. Boshqa mavzular uch yillik o’rta maxsus kasb-hunar ta’lim dasturiga ko’chirildi. 9-sinf o’quv dasturiga yangi bo’lim “Organik olamning turli tumanligi” mavzusi kiritildi. Unda biologiya fanining hozirgi vaqtdagi rivojlanish darajasiga, xususan organik olamning keng miqyosidagi sistematik tuzilishi e’tiborga olinib hujayrasiz organizmlar, prokariotlar, zamburug’lar, lishayniklarning tuzilishi, hayot kechirish tarzi, xilma- xilligi, o’simlik va hayvonlar ontogenezining o’ziga xos jihatlari, hayot tuzilishining turli darajalari-molekula, hujayra, organizm, populyatsiya-tur, biogeotsenoz, biosfera haqida qisqacha ma’lumotlar berildi. “Hayotiy jarayonlarning kimyoviy asoslari” organik kimyodan oldin o’tilishini e’tiborga olib, uni soddalashtirish nazarda tutildi. g) “Umumiy biologiya” ikki o’quv predmetiga ajratilganligi tufayli “Botanika”, “Zoologiya”, “Odam va uning salomatligi” o’quv predmetlarining nomlarini o’zgartirish zaruriyati tug’ildi. 9 yillik umumiy o’rta ta’lim maktablarning 5-6 sinfida “Biologiya” (botanika)- 102 soat, 7-sinfda “Biologiya” (zoologiya)-68 soat, 8-sinfda “Biologiya” (odam va uning salomatligi)-68 soat, 9- sinfda “Biologiya” (sitologiya va genetika asoslari)-68 soat o’qitiladi. “Umumiy biologiya” o’quv dasturidagi “Evolyutsion ta’limot”, “Evolyutsiya dalillari”, “Organik olamning paydo bo’lishi va rivojlanishi”, “Ekologiya asoslari”, “Biosfera va uning evolyutsiyasi”, “Biotexnologiya va genetik injeneriya” 3 yillik o’rta maxsus kasb-hunar maktablar o’quv dasturiga kiritildi va u ham “Biologiya” (evolyutsiya va ekologiya asoslari) deb nomlandi. Biologiyani o’qitishga oid metodik tavsiyalar: I. Darsda va sinfdan tashqari mashg’ulotlarda dalil va hodisalar bilan cheklanmay, asosiy g’oyalar, tushunchalarning o’quvchilar tomonidan puxta va ongli o’zlashtirilishiga e’tiborni qaratish.

www.arxiv.uz Biologiyaning asosiy g’oyalari-organik olam evolyutsiyasi, tirik tabiat tuzilishining har xil darajada ekanligi, organ tuzilishi va funksiyasining o’zaro bog’liqligi, biologik sistemalarning tabiiy muhit bilan aloqasi, o’z-o’zini boshqarishi, nazariy bilim bilan amaliyotning o’zaro bog’liqlikdan iborat. Dunyoviy va diniy g’oyalar bir-birini boyitib borishi qayd qilinadi. Asosiy tushunchalarga evolyutsion, sitologik va ekologik tushunchalar kiradi. Sifat jihatidan o’zgartirilgan va takomillashtirilgan biologiyaning umumiy o’rta ta’lim va maxsus kasb-xunar ta’lim dasturiga kiritilgan mavzularini o’qitishda g’oyalarni izchil rivojlantirish o’qituvchi oldida turgan asosiy vazifadir. II. Biologiyaning turli sohalari bo’yicha o’quv dasturiga kiritilgan mavzular ketma-ketligi, faqat asosiy g’oyalarnigina emas, shu bilan birgalikda asosiy biologik tushunchalarni shakllantirish, rivojlantirishga ham qaratilgan. Chunonchi, sitologik tushunchalarni misol qilib oladigan bo’lsak, dastlab o’quvchilar 5-sinfda “hujayra” mavzusi o’tilganda uning tuzilishi, ya’ni qobig’i, sitoplazmasi, yadrosi, vakuolasi, “barg” mavzusida esa plastidalari bilan tanishadilar. O’simlikning turli organlari ichki tuzilishi bilan tanishish mobaynida bajaradigan funksiyasiga ko’ra hujayralar turlicha shakllarda bo’lishini bilib oladilar. 6-sinfdagi “bir hujayralilar- sodda hayvonlar” mavzusida esa hujayra qobig’ida kipriklar, xivchinlar, sitoplazmada katta, kichik yadro borligini, vakuolalar-harakatlantiruvchi, hazm qiluvchi ko’rinishda bo’lishligi haqida ma’lumotlar oladilar va hujayra tushunchasi birmuncha kengayadi. 8-sinfda esa “Odam organizmining umumiy obzori” bilan organik bog’liq holda hujayra mavzusi orqali o’quvchilar hujayraning elektron mikroskopdagi tuzilishi- tashqi, ichki membranasi, mitoxondriyasi, lizosomasi, Golji kompleksi, sentrosomasi, yadrochalari, hujayraning har xil shakllari, ko’payishi bilan tanishadilar. Binobarin hujayra tuzilishi va funksiyasi haqida tushuncha yanada kengayib, chuqurlashadi. 9-sinfda hujayra, uning organoidlari tuzilishi, bajaradigan vazifalari, moddalar va energiya almashinuvi haqida yangi ma’lumotlar beriladi. Natijada hujayra tushunchasini rivojlantirish o’z nihoyasiga yetadi. Boshqa g’oyalar va tushunchalar ham shunday yo’nalishda shakllantirilib, rivojlantirib boriladi.

www.arxiv.uz III. Dasturdan ko’zlangan yana bir maqsad ta’lim bilan tarbiyaning uyg’unligini ta’minlashni amalga oshirishdan iborat. Biologiyaning turli sinflardagi o’quv materiallari o’quvchilarning axloqiy, vatanparvarlik, estetik, ekologik, gigiyenik, iqtisodiy, jinsiy tarbiyasini amalga oshirishda hamda milliy istiqlol g’oyasini o’quvchilar ongiga singdirishda boy imkoniyatlarga ega. O’qituvchi o’zining pedagogik faoliyatida bu imkoniyatlardan to’liq foydalanishi lozim. IV. Biologiyaning ko’pgina mavzulari e’tiqodni, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish bilan uzviy aloqador. Turli o’simlik, hayvon, mikroorganizmlar guruhining kelib chiqishi, hayotning, odamning paydo bo’lishi mavzulari shular jumlasidandir. Bunday mavzularni tushuntirayotganda hurfikrlilik-plyularizm an’analariga amal qilib, mazkur masala bo’yicha mavjud bo’lgan turlicha qarashlar, fikrlar bayon etilishi va ularning har birining yutuq, kamchiliklari qayd qilinishi, isbotlanishi lozim. Zero, prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek “bir xil fikr yurituvchi odamlardan tarkib topgan jamiyat o’z rang-barangligini va jozibasini yo’qotgan bo’lur edi”. V. O’quvchilarning diqqatini barqarorlashtirish, qiziquvchanligini oshirish maqsadida har bir mavzuni o’tish uchun tavsiya etilgan jihozlar- jadvallar,tabiiy-tasviriy, sxematik, dinamik va ko’rgazma qurollar, ekran vositalaridan keng foydalanish lozim. VI. O’quvchilar qiziquvchanligini, faolligini oshirish, diqqatini barqarorlashtirishda ta’lim berishning samarali metodlarini-dars paytida munozara o’tkazish, darslik, didaktik materiallar bilan mustaqil ishlash, o’rganilayotgan o’quv materialini muammoli tarzda bayon etish, masalalar yechish, tayanch signallardan foydalanish, laboratoriya ishlarini bajarish ham talab etiladi. VII. O’quvchilarning mustaqil bilim olishi, ijodiy faoliyatini, mantiqiy tafakkurini rivojlantirish maqsadida o’qitishning noan’anaviy shakllari-konkurs, konferensiya, auksion, seminar, musobaqa, munozara “aqliy xujum” darslaridan keng foydalanish nihoyatda dolzarbdir.

www.arxiv.uz VIII. O’quvchilarga ta’lim-tarbiya berishda avtoritar prinsipdan tamomila voz kechish, ular shaxsini hurmat qilish, moyilligi, imkoniyatlarini hisobga olish, qobiliyatlarini rivojlantirish talab etiladi. IX. O’quvchilarning asosiy o’quv materialini dars jarayonida o’zlashtirishiga erishish maqsadlarini ko’zlab, yangi mavzu bilan aloqador bo’lgan har xil manbalar ustida ishlashga vaqt ajratish zarur. X. Nazariya bilan amaliyotning o’zaro bog’liqligini chuqurlashtirish orqali o’quvchilarni biologik bilimlardan, qonunlardan kundalik hayot, ijtimoiy foydali mehnatda foydalanishga izchillik bilan o’rgatib borish kerak. Shu maqsadda shaxsiy tamorqa, fermer, jamoa xo’jaliklariga, tabiatni muhofaza qilish ishlariga o’quvchilarni jalb etish lozim. XI. Yuqorida zikr etilgan ishlarni bajarishda, shaxsiy hayotda, shuningdek, ilmiy-tadqiqot institutlari, stansiyalari, jamoa xo’jaliklariga ekskursiyalar tashkil etishda xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishni ta’minlash zarur. XII. Fanlararo bog’lanishlarni amalga oshirish, ya’ni o’quvchilarning boshqa o’quv predmetlaridan olgan bilimlaridan biologik voqyea-hodisalar mohiyatini anglashda, biologiyadan olgan bilimlaridan esa kimyo, fizika, tabiiy geografiya va boshqa o’quv predmetlari bo’yicha bilimlarini o’zlashtirishda foydalanishga o’rgatish lozim. XIII. O’quvchilarning bilimi, ko’nikma-malakasiga bo’lgan asosiy talablarni bajarishi va ularning bilim darajalarini reyting usulda baholashga doir tavsiyalariga to’liq rioya qilish davr talabidir. Qo’lingizdagi dasturda umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi biologiya kursining har bir o’quv predmetini asosiy mavzular tadsiloti, ularni o’tish uchun ajratilgan soatlar, zarur jihozlar, an’anaviy, noan’anaviy dars shakllari, metodlari, fanlararo bog’lanishlar, o’quvchilarning bilimi, o’quv ko’nikmasi, malakasiga bo’lgan asosiy talablar, baholashga doir tavsiyalar, nihoyat o’qituvchilarning ilmiy saviyasi, pedagogik mahoratini oshirishga oid adabiyotlar ro’yxati berilgan.

www.arxiv.uz Muqaddima Gulli o’simliklarning xilma-xilligi. Flora va sistematika haqida tushuncha. O’simliklar sistematikasi fani. VI sinf darsligi tuzilishi va undan foydalanish tartibi. Gul-o’simlikning generativ organi. Gul va uning tuzilishi. Gulqo’rg’on, changchi, urug’chining tuzilishi. Gul formulasi va diagrammasi. Gullarning xilma-xilligi. To’g’ri va qiyshiq gullar. Bir uyli va ikki uyli o’simliklar. To’pgullar. Oddiy va murakkab to’pgullar. Gullarning changlanishi. Chetdan va o’zidan changlanish. Sun’iy changlatish. Urug’lanish. Qo’sh urug’lanish. Urug’ va mevaning xosil bo’lishi. Jihozlar: Xona o’simliklari gullari, gerbariylar, olma, karam, kartoshka, gullarining hajmli modellari. Gullarni aks ettirgan jadvallar. Videolavhalar: O’simliklarning changlanishi, O’z-o’zidan changlanish. 1-laboratoriya mashg’uloti. Tabiatdan yig’ilgan hamda xona o’simliklaridan foydalanib, to’pgullar va gullarning tuzilishi bilan tanishish. I. Meva va urug’lar (8 soat). Mevalar. Chin va soxta mevalar. Xo’l va quruq mevalar. Mevalarning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyati. Oziq-ovqat, dorivor, yem-xashak, ziravor o’simliklar. Ikki va bir o’ro’g’pallali o’simliklar urug’larining tuzilishi. Urug’ning tarkibi (ikki va bir urug’pallali o’simliklar misolida). Urug’larning unib chiqishi. Zarur shart-sharoitlar. Urug’ning tarkibidagi suv, mineral, organik va boshqa moddalar. O’simlikning oziqlanishi va o’sishi. Urug’larning nafas olishi. O’simta (nish) ning oziqlanishi va o’sishi. Meva va urug’larning tarqalishi. Suv, shamol, hayvonlar va boshqa vositalar yordamida tarqalish. Jihozlar: Tabiiy mevalar, mevalarning mulyaji, daraxt va butalar urug’i, mevasi kolleksiyasi, meva va urug’larning xilma-xilligini aks ettiruvchi jadvallar. Videolavxalar: Hasharotlar, qushlar. 1-amaliy mashg’ulot. Madaniy o’simliklar urug’larining unuvchanligini aniqlash.

www.arxiv.uz II. O’simlik-yaxlit organizm O’simlik organlarining o’zaro va atrof-muhit bilan bog’liqligi. O’simliklardagi hayotiy jarayonlar. Jihozlar: Gerbariylar. «O’simliklar hayoti», «Poya bo’ylab oiz moddalarning harakati», videolavhalar. 1-ekskursiya O’simliklar hayotida ro’y beradigan o’zgarishlar. III. O’simliklar sistematikasi O’simliklar sistematikasi haqida umumiy ma’lumot. Sistematik birliklar (tur, turkum, oila, sinf, bo’lim va o’simliklar dunyosi) haqida tushunchalar. O’simliklarni qo’shaloq (binar) nomlash. Bakteriyalar dunyosi. Bakteriyalar bo’limi. Bakteriyalarning tuzilishi va hayot faoliyati. Bakteriyalarning ko’payishi. Bakteriyalarning tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati. Turli-tuman kasallik tarqatuvchi bakteriyalar va ularga qarshi kurash choralari. Zamburug’lar dunyosi. Zamburug’lar va lishayniklar bo’limi. Zamburug’larning tuzilishi, oziqlanishi va ko’payishi. Mog’or va achitqi zamburug’lar. Mog’or va achitqi zamburug’larning ahamiyati. Qalpoqchali zamburug’lar, ularning tuzilishi. Parazit zamburug’lar va ularga qarshi kurash. Lishayniklar bo’limi. Ularning tuzilishi. Simbioz. Yopishqoq, bargsimon va butasimon lishayniklar. Lishayniklarning tabiatda va xo’jalikdagi ahamiyati. Jihozlar. Bakteriyalar aks ettirilgan jadvallar, zamburug’larning gerbariylari, (kasallangan o’simlik bilan birga), mulyajlar, slaydlar. Lishayniklar kolleksiyasi yoki tabiiy holdagi namunalari. Umumlashtiruvchi dars O’simliklar dunyosi Tuban va yuksak o’simliklar haqida tushuncha. Suvo’tlar bo’limi. Bir xujayrali va ko’p xujayrali suvo’tlar. Dengiz suvo’tlari. Yo’sinlar bo’limi. Funariya yo’sini. Qirqbo’g’imlar bo’limi. Dala qirqbo’g’imi. Qirqquloqlar bo’limi. Zuhra sochi, suv qirqqulog’i. Ochiq urug’li o’simliklar bo’limi. Mazkur

www.arxiv.uz bo’limlarga oid o’simliklarning tuzilishi, xilma-xilligi, ko’payishi, yashash sharoitlari, tarqalishi, tabiatda va inson hayotida tutgan o’rni haqida ma’lumotlar. Jihozlar. Gerbariylar o’simliklar to’plami: kolleksiya – hayvon va o’simliklar klassifikatsiyasi; quruq va kichik preparatlar – botanika (6-sinfga) doir to’plamlar; videolavhalar – suvo’tlar, qirqquloqlar. Umumlashtiruvchi dars (1 soat) o’simliklar bo’limi. 2-laboratoriya mashg’uloti. Ko’p hujayrali yashil suvo’tlari. Umumlashtiruvchi dars (1 soat) Spirogira, xaralarni tuzilishini o’rganish. Hujayraviy tuzilishini mikroskop ostida kuzatish... 2-ekskursiya. Yopiq urug’li yoki gulli o’simliklar haqida tushuncha. Ikki va bir urug’pallali o’simliklar sinflari va ularning o’ziga xos xususiyatlari. Ikki urug’pallali o’simliklar sinfiga kiruvchi oilalar: Ra’nodoshlar, karamdoshlar, sho’radoshlar, gulhayridoshlar, burchoqdoshlar, ituzumdoshlar, tokdohlar, qovoqdoshlar, ziradoshlar, qoqio’tdoshlar va ularning o’ziga xos xususiyatlari, asosiy vakillari. Bir urug’pallali o’simliklar sinfiga kiruvchi oilalar: loladoshlar, piyozdoshlar, bug’doydoshlarning o’ziga xos xususiyatlar va asosiy vakillari. Jihozlar. Gerbariylar (dorivor o’simliklar, madaniy o’simliklar, o’zimliklar to’plami, dukkakli o’simliklar) olma, karam, kartoshka va boshqalarning gullari modeli, zaharli o’simliklar slaydlari, gulli o’simliklar oilalari (ko’rgazma), yopiq urug’li o’simliklar (ko’rgazma), manzarali o’simliklar (ko’rgazma), gulli o’simliklar oilalari bo’yicha jadvallar, o’simlik aniqlagichlari. Umumlashtiruvchi dars (1 soat). O’simliklar sistematikasi bo’yicha o’quvchilarning bilimlarini tizimga solish va umumlashtirish. 2-amaliy masheulot Aniqlagichlardan foydalanib gulli o’simliklarning oilalarini o’rganish. V.O’zbekistonning o’simlik boyligi

www.arxiv.uz O’zbekistonda o’simliklarning tik mintaqalar bo’yicha tarqalishi.Cho’l o’simliklari.Cho’llarda o’sadigan o’simliklarning hayot kechirishi. To’qay o’simliklari va ularning yashash sharoiti. Adir,tog’ va yaylov o’simliklari. O’simliklar qoplamiga inson faoliyatining ta’siri. O’simliklarni muhofaza qilish. Jihozlar. Gerbariylar-yovvoyi o’simliklar; dorivor o’simliklar, kolleksiya-daraxt va buta urug’i,mevasi; slaydlar-zaharli o’simliklar; cho’l, to’qay, adir, tog’ va yavlov o’simliklarini aks ettirgan slaydlar, fotoso’ratlar. 3-ekskursiya. O’simliklar qoplami. VI. O’simliklar va atrof muhit (4 soat). O’simliklar hayotiga ekologik omillarning ta’siri. Abiotik va biotik omillar. O’simliklarga inson faoliyatining ta’siri. Ijobiy va salbiy ta’sirlar. O’simliklar dunyosini muhofaza qilish. Biologik xilma-xillik. Maxsus muhofazaga olingan hududlar, ho’riqxonalar, buyurtmaxonalar, milliy bog’lar va tabiat yodgorliklari, O’zbekiston Respublikasi, «Qizil kitobi» ga kiritilgan o’simliklar. Jihozlar. Xona o’simliklari, gerbariylar, jadvallar, videolavhalar: o’simlik hayoti, ekologik sistema, ekologiya va tabiyatni muhofaza qilish, biosfera qo’riqxonasi. O’zbekiston Respublikasi Qizil kitobi, Kamyob turlarga tegishli plakatlar va bukletlar. VII. Yerda o’simliklar dunyosining rivojlanishi O’tgan geologik davrlarda saqlanib qolgan o’simlik qoldiqlari. O’simliklar olamining kelib chiqishi, rivojlanish tarixi va tarqalishi. O’simliklar bo’limlari o’rtasidagi o’zaro uzviy bog’lanishlar. Urug’li o’simliklar (ochiq va yopiq urug’li) ning kelib chiqishi. Jihozlar. Kolleksiya – paleontolog, videolavhalar. Yerda o’simliklarning paydo bo’lishi, Yerda o’simliklar olamining rivojlanishi. VIII. Manzarali o’simliklar

www.arxiv.uz Hovlilarda, xiyobonlarda va gulzorlarda o’stiriladigan manzarali o’simliklar, va ularning xilma-xilligi. Xona o’simliklari. Xona o’simliklariini ko’paytirish. Jihozlar. Xona o’simliklari, gerbariylar, ko’rgazmalar, manzarali o’simliklar, o’simliklarni vegetativ ko’paytirish, manzarali va xona o’simliklari to’plamlari. Manzarali o’simliklar aks ettirilgan jadvallar. 3-amaliy mashg’ulot (1 soat). Xona o’simliklarini ko’paytirish. Botanika kursini yakunlash va xulosalash. Fanlararo bog’lanishlar Gulli o’simliklarning xilma-xilligi, o’simliklarning hayotiy shakllari, kuzda o’simliklar hayotida ro’y beradigan o’zgarishlar mavzulari o’quvchilarning (tabiatshunoslik-4-sinf) tabiatni nima uchun va qanday o’rganamiz (geografiya-5- sinf). O’simliklarni turli tumanligi, ularning o’zaro aloqasi, notekis tarqalganligi, o’simliklarga insonning ta’siri haqidagi bilimlariga tayangan holda o’rganiladi. Ildizning turlari, ildizning tashqi va ichki tuzilishi, o’sishi, ildizning yerdan suv va mineral moddalar shimishi, nafas olishi, o’g’itlash mavzularini o’tishda (tabiatshunoslik-4-sinf) tuproq temasidagi bilimlari, (geografiya-5-sinf, Mehnat ta’limi-6-sinf) tuproqning o’simlik va hayvonlar hayotidagi ahamiyati bilimlari asosida tushuntiriladi. Cho’l, to’qay, adir, tog’, yaylov o’simliklar qoplami, o’simliklarga odam faoliyatining ta’siri, o’simliklarning tabiatdagi va odam hayotidagi ahamiyati mavzularini o’tishda (tabiatshunoslik-4-sinf) o’lkamiz zaminining yuzasi, tabiatining xilma-xilligi, (geografiya-5-sinf) yer yuzasidagi o’simliklar va hayvonlar tabiat qoplamlari haqidagi bilimlarga asoslanadi. O’simliklarni muhofaza qilish umumxalq ishi mavzusini o’qitishda (tabiatshunoslik-4-sinf) tabiatni saqlash haqidagi qonun O’zbekiston “Qizil Kitobi”, O’zbekiston respublikasida qo’riqlanadigan o’simlik va hayvonlar mavzularidagi bilimlariga tayanib olib boriladi.

www.arxiv.uz O’simliklarni o’stirish va parvarishlash, organik va mineral o’g’itlarning xillari. Ikki yillik sabzavot ekinlarining biologik xususiyatlari, karam, pamidor, ildizmevali o’simliklarni yetishtirish agrotexnikasiga doir bilimlaridan foydalaniladi (Mehnat ta’limi 5-6 sinflar). Turli oilalarga mansub madaniy o’simliklar haqidagi bilimlar g’o’za, kanop, sabzavot va poliz ekinlari, mevali daraxt va bo’talarning biologik xususiyatlari haqidagi ma’lumotlardan, ularni o’stirishga bo’lgan talablardan foydalanib rivojlantiriladi (Mehnat ta’limi-7 sinf). Yer yuzasida quyosh nuri va issiqlikning taqsimlanishiga qarab o’simliklar olami asosiy bo’limlarining geografik kengliklarida tarqalishini, jahon okeanlarining tabiiy boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilishni, har xil tabiy mintaqalarning o’simliklari (geografiya, 6 sinf) haqidagi bilimlarga tayangan holda o’rganiladi. V. VI sinf o’quvchilariningbilim malakasiga bo’lgan asosiy talablar. O’quvchilar: -gulli o’simliklar organlarini tuzilishini, o’simlik hujayrasining qismlarini (qobig’i, yadro, sitoplazmasi, plastidalari, vakuoli), to’qimalarini; - o’simliklarning hayotiy shakllari: daraxt, bo’ta, chala bo’ta, bir yillik, ikki yillik va ko’p yillik o’tlarga bo’linishini; -kuzda o’simliklar hayotida ro’y beradigan o’zgarishlarni; -ildiz, uning tashqi va ichki tuzilishini, ildizning suv va mineral moddalar shimishi; -poya, kurtak. Ularning xillari; -gul, uning tuzilishi, xillari. To’p gullar; -meva va urug’lar, xillari, ahamiyati haqidagi bilimlarni; -o’simlik organizmining asosiy hayotiy vazifalarini (organik moddalar hosil bo’lishi, nafas olish, suv bug’lantirish, moddalarning xarakatlanishi) o’simliklarning tabiatdagi rolini, ularning odam hayotidagi, xalq xo’jaligidagi ahamiyatini, o’simliklarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish tadbirlarini; -o’simliklarning urug’idan va vegetativ organlaridan ko’payishini;

www.arxiv.uz -o’simliklarni jonli va jonsiz tabiat omillari bilan bog’liqligini, o’zaro birga yashashga moslashganligini; - tur, turkum, oila, sinf haqidagi ma’lumotlarni, gulli o’simliklar sinflari va oilalarining mahalliy sharoit uchun xos bo’lgan asosiy turlarini, ularning kamyob va yo’qolib ketayotgan turlarini; - o’simliklar olamining tarixiy rivojlanish jarayonida tuzilishining murakkablashib borish belgilarini bilishi kerak. O’quvchilar quyidagi malakalarga ega bo’lishi kerak: - gulli o’simliklar organlarini taniy bilishlari; - o’simliklarning oziqlanishi, nafas olishi, o’sish jarayonlarini aniqlash maqsadida kuzatishlar, oddiy tajribalar o’tkazishlari; - tuproqni yumshatish, sug’orish, chopiq qilish, ko’chatlarni ko’chirib o’tkazish, o’g’it solishni; - tabiatda o’stimliklar dunyosidagi mavsumiy o’zgarishlarni kuzatishni va kuzatish natijalarini rasmiylashtirishni; - kattalashtirib ko’rsatadigan asboblar lupa va mikroskoplardan foydalanishni; - vaqtincha mikropreparatlar tayyorlashni va ularni mikroskopda ko’rishni; - o’simliklarni parvarish qilishni (tanasi atrofini chopib yumshatish, singan va qurigan navdalarni kesishni, tana va shoh-shabbalaridagi jarohatlarni tuzatishni) bilishlari, maktab va yashash joyini ko’kalamzorlashtirishda qatnashishlari, xona o’simliklarini tanishi; - qalamcha tayyorlashni va qalamchadan ko’paytirishni, payvandlashni; - tabiatda o’zini tutish qoidalariga rioya qilishni; - darslikdagi matn va rasmlar bilan ishlashni uddalay olishi kerak; - muhim belgilarini aniqlash maqsadida (mahalliy material misolida) eng asosiy ekinlarni, o’rganilgan oilalar turlarini taniy bilishi; - o’simliklarning turlarini aniqlagichdan foydalanib aniqlay olishi;

www.arxiv.uz - maktab oldi o’quv-tajriba dalasida ishlashi (hosilni yig’ib olishi, ko’p yillik o’simliklarni ekib parvarish qila olishi), o’simliklarning biologiyasiga doir bilimlarni ekinlarni parvarish qilishda qo’llay olishi; - darslik mundarijasi yordamida mo’ljal olishni bilish, matn va rasmlar bilan ishlay olishi, paragraf mavzuning asosiy mazmunini farqlay olishi, savollarga javob bera olishi; - biologik atamalar lug’ati bilan ishlay olishi kerak. Biologiya (Botanika) Muqaddima 1 soat 1 . Gul 6 soat 2 . Meva va urug’lar 8 soat 3 . O’simlik - yaxlit organizm 2 soat 4 . O’simliklar sistematikasi 39 soat 5 . O’zbekistonning o’simliklar boyligi 3 soat 6 . O’simliklar va atrof muhit 4 soat 7 . Yerda o’simliklar dunyosining rivojlanishi 2 soat 8 . Manzarali o’simliklar 3 soat Jami 68 soat Biologiya fanidan o`quv dasturiga kiritilgan mavzularning farqi va yutuqlari.

www.arxiv.uz Davlat ta'lim satdartining eski tahrirdagi o`quv dasturiga kiritilgan mavzular 68-soatni tashkil etib shundan 14-soat dars zoologiya fanidagi mavzular tashkil qilar edi. Ushbu chorakdagi mavzular butunlay zoologiya faniga ko`chirilgan. Botanika fanidagi ba'zi mavzular 6- sinfdan 5-sinfga ko`chirilgan, bunga o`simliklar bilan umumiy tanishish, hujayra, ildiz, poya, barg, o`simlaklarning vegetativ ko`payishi kabi bo`limlar 5-sinf botanika fanida berilgan, 5-6-sinflar reyting tizimiga o`tganligi sababli har-bir chorak so`ngida MSNI lar o`tilgan mavzular yuzasidan nazorat savollari keltirilgan va amaliy mashgulotlar,labaratoriya ishlarini o`tkazish tartib keltirilgan. Gul, meva va uruglar, o`simliklar yaxlit organizim, kabi mavzular yangi taxrirdagi 6-sinf o`quv dasturida mavzularga bo`linib, o`quvchilar uchun tushunarli qilib keltirilgan va nazorat savollari o`quvchilarning olgan bilimlarini tekshirish uchun aniq va tushunarli qilib keltirilgan. Yangi tahrirdagi o`quv dasturida I-chorak mavzulari gul bo`limidan boshlanib, o`simlik yaxlit organizim bo`limi bilan tugallanadi. Yangi o`quv dasturida MSNI larni o`tkazish jadvalida qaysi darsda nazorat ishi o`tkazish vaqti va savollari bilan keltirilgan. Unda o`quvchi necha ball olish kerakligi ko`rsatilgan. 6-sinf botanika fanining II-yaoragi amaldagi DTS o`quv dasturida poya mavzusi bilan boshlanadi va meva va uruglar mavzusida yakunlanadi, yangi taxrirdagi o`quv dasturida esa sistematika to`grisida tushuncha mavzusi bilan boshlanadi va dala qirqbo`gimi mavzusida yakunlanadi. Mavzular amaldagi o`quv dasturida kengroq mazmunda keltirilgan bo`lsa yangi tahrirdagi o`quv dasturida esa ayrim mavzular qisqartirib soddalashtirilgan. Yangi taxrirdagi o`quv dasturida o`simliklar sistematikasi bo`limi uchun 41-soat ajrailgan bo`lsa amaldagi o`quv dasturida esa 18-soat ajratilgan. Yangi o`quv dasturida mavzular sodda bo`lsada tushunarli qilib keltirilgan. O`quv dasturining III-choragida dars soati 21-soat bo`lib yangi taxrirdagi o`quv dasturida Zuxrasoch va suv qirqqulogi mavzusi bilan boshlanadi va bugdoydoshlar oilasi bilan tugallanadi.

www.arxiv.uz O`quv dasturining IV-choragida amaldagi o`quv dasturi bo`yicha 7-sinf zoologiya fanining ayrim mavzulari 6-sinf botanika darsining 4-choragida o`qitilar edi, endilikda yangi o`quv dasturida ushbu mavzular ham zoologiya faniga birlashtirilib 7-sinf darsligiga kiritilgan. Shu sababli ham 6-sinf botanika fani o`quv dasturiga ancha o`zgartirishlar kiritilgan. Yangi o`quv dasturidagi mavzularni o`qitish uchun dars jarayonida qanday ko`rgazmali qurollar va o`quv jixozlaridan foydalanish kerakligi belgilab berilgan amaliy mashgulotlarni qanday tartibda o`tkazish kerakligi haqidagi yo`nalish ko`rsatilgan. T а yanch so`zl а r.Bi о l о giya bo`yich а umuiy o`rt а t а `limning D а vtl а t t а `lim st а nd а rtl а ri, ul а r а s о sid а ishl а b chiqilg а n o`quv d а sturl а ri, o`quvchil а rning bilim, ko`nikm а v а m а l а k а l а rig а qo`ilg а n а s о siy t а l а bl а r. O`quv j а r а yonini t а shkil etish yo`ll а ri v а bi о l о giya f а nini o`qitishd а t а biiy, t а sviriy, j а dv а lli ko`rg а zm а qur о ll а rd а n v а te х nik v о sit а l а rd а n unumli f о yd а l а nish. Turli did а ktik v о sit а l а r, m а vjud d а rslikl а r, o`quv qo`ll а nm а l а r, o`quv-met о dik а d а biyotl а r t а hlili v а t а `lim j а r а yonid а ul а rd а n munt а z а m f о yd а l а nish. Ilg о r ped а g о gik te х n о l о giyal а r, o`qituvchil а rning bilim f ао liyatini f ао ll а shtiruvchi v о sit а l а r.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. M.Maxkamov, A.T.G’ofurov. Maktabda botanikadan ekskursiyalar o’tkazish. T., «O’qituvchi», 1985 y; 2. M.M.Nabiyev. Botanika atlas lug’ati. T., «Fan», 1969 y; 3. O’.Pratov, T.Odilov. O’zbekiston yuksak o’simliklari oilalarining zamonaviy tizimi va o’zbekcha nomlari metodik tavsiya. T., 1995 y; 4. J.Tolipova, A.T.G’ofurov. Biologiya ta’limi texnologiyalari. T., «O’qituvchi», 2002 y; 5. A.To’xtayev, A.Hamidov, A.Fayziyev. Botanikadan o’quv-dala praktikasi. T., «O’qituvchi», 1989 y; 6. A.To’xtayev., A.Hamidov. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. T., «O’qituvchi», 1994 y; 7. A.To’xtayev. Ekologiya. T., «O’qituvchi», 2001 y; 8. A.To’xtayev va boshqalar. Inson va tabiat. (O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma). T., G’.G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2003 y; www.ziyonet.uz

Похожие

Biоlоgiya fаnlаridа sinfdаn vа dаrsdаn tаshkаri mаshgulоtlаrni tаshkil etish

«Dehqonchilik tizimi vа аlmаshlаb ekish. Begonа o`tlаr vа ulаrgа qаrshi kurаsh chorаlаri»

«Yashil konveyyer. Yem-xаshаk ekinlаrni qo`shib, tаkroriy vа orаliq ekin sifаtidа ekish»

Tuprоqlаrni аgrоkimyoviy tеkshirish vа хаritаlаsh fаnining mаqsаdi vа vаzifаlаri

Biologiyani o`qitishda ta`lim tarbiyaning uzviyligi