Оптик телескопларнинг турлари - Астрономия - Рефераты

Оптик телескопларнинг турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88.5 KB

Оптик телескопларнинг турлари Режа: 1. Êóçàòèøëàð ó÷óí òåëåñêîï òàíëàø. 2. Ðåôðàêòîðëàð. 3. Ðåôëåêòîðëàð âà òåëåñêîïèê òèçèìëàð. 4. Êуçãó  ëèíçàëè( êàòîäèîïòðèê ) òåëåñêîïëàð. 5.Îïòèê òèçèìíè ñîçëàø âà ôîêóñãà êåëòèðèø. 6. Òåëåñêîïíè уðíàòèø âà àéëàíòèðèø. 7.Òåëåñêîïíè àíèк éуíàëòèðèøíè òàúìèíëàø

.1. Êóçàòèøëàð ó÷óí òåëåñêîï òàíëàø. Àñòðîôèçèê êóçàòèøëàð, áèðèí÷èäàí, ¸ðóãëèãè âà êàòòàëèãè áèð-áèðèíèêèäàí æóäà êàòòà ôàðк кèëàäèãàí ¸ðèòкè÷ëàðíè уç è÷èãà îëñà, èêêèí÷èäàí, òåêøèðèøëàð õàðõèë ñïåêòðàë äèàïîçîíëàðäà îëèá áîðèëèøè ìóìêèí, ó÷èí÷èäàí, куëëàíèëà¸òãàí íóðëàíèø ïðèåìíèêëàð õàðõèë ñïåêòðàë ñåçãèðëèêêà âà êâàíò ÷èкèøãà ýãà, òуðòèí÷èäàí, куéèëãàí ìàñàëàëàð õàðõèë áуëèøè ìóìкèí. ( ìàñàëàí þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðúàòãà îëèø âà áèðîðòà þëäóçíè àëîõèäà - õîëäà òåêøèðèø). Куéèëãàí àñòðîôèçèê òåêøèðèøëàðäàí ÷èккàí õîëäà òåëåñêîï òуðè òàíëàíàäè. Òåëåñêîïíè ÿñàøãà êèðèøèøäàí îëäèí óíäà áàæàðèëàäèãàí òåêøèðèøëàðäà куéèëãàí øàðòëàðäàí (àæðàòàîëèø кîáèëèÿòè, êуðèø ìàéäîíè êåíãëèãè âà áîøкàëàð) ÷èккàí õîëäà óíèíã îïòèê ñõåìàñè âà кèñìëàðè ñèðòèíèíã ýãðèëèãè âà óëàðíè áèð-áèðèäàí æîéëàøòèðèëèø óçîкëèêëàðè õèñîáëàá ÷èкèëàäè âà ÿñàø ó÷óí çàðóð õîìàø¸ëàðíèíã îïòèê êуðñàòкè÷ëàðè (ìàñàëàí ñèíäèðèø êîýôôèöåíòè) áåðèëàäè. Îïòèê óñòî ¸êè îïòèê àâòîìàò ìàøèíà ìàõñóñ íàçîðàò òèçèìëàðè ¸ðäàìèäà îïòèê кèñìëàðíè ÿñàéäè. Áó кèñìëàð òåõíèê áóþðòìàäà áåëãèëàíãàíäåê êåòìà-êåò îïòèê уккà æîéëàøòèðèëàäè âà ìàõêàìëàíàäè. Òàé¸ð òåëåñêîï ìàõñóñ íàçîðàòäàí уòêàçèëàäè âà óíèíã îïòèê êуðñàòкè÷ëàðè áóþðòìàäàãèãà ìîñ êåëñà óíè àìàëäà куëëàøãà ðóõñàò áåðèëàäè. Îïòèê òåëåñêîïëàð ó÷òà òóðãà áуëèíàäè  1) ðåôðàêòîð, ÿúíè ëèíçàëàðäàí ÿñàëãàí òåëåñêîï . Íóðëàðíè éèãèø ëèíçàëàðäà óëàðíè ñèíèøè(ðåôðàêöèÿñè)ãà àñîñëàíãàí. 2) ðåôëåêòîð, ÿúíè áîòèк êуçãóäàí ÿñàëãàí òåëåñêîï . Íóðëàðíè éèãèëèøè áîòèк êуçãóäàí àêñ кàéòèø íàòèæàñèäà ðуé áåðàäè. 3) êàòàäèîïòðèê òåëåñêîï, ÿúíè áîòèк êуçãó âà ëèíçàëàð (ìèíèñê, êîððåêöèîí ïëàñòèíêà âà àôîêàë ñèñòåìà )äàí ÿñàëãàí òåëåñêîï. Óëàð îïòèê ñõåìàñè ¸êè íóðíè éèãèø âà òàñâèð õîñèë кèëèø ïðèíöèïè, àáåððàöèÿëàðíè áàðòàðàô ýòèø éуëëàðè âà кàíäàé èøëàð áàæàðèøãà ìуëæàëëàíãàíëèêëàðè áèëàí áèð-áèðèäàí ôàðк кèëàäèëàð . 2. Ðåôðàêòîðëàð. Áóíäàé òåëåñêîïãà þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðàòãà òóøиðèøãà ìуëæàëëàíãàí àñòðîãðàôëàð ìèñîë áуëàîëàäè. Ðåôðàêòîðëàð Êó¸ø

âà Îéíè , ñàé¸ðàëàðíè ñóðàòãà îëèøäà õàì èøëàòèëàäè. Àñòðîãðàôäà ôîòîïëàñòèíêà ¸êè ôîòîïë¸íêàãà òóøèðèëãàí þëäóçëàð îñìîíè ñóðàòè, ó íåãàòèâ äåá àòàëàäè, þëäóçëàðíèíã àíèк êîîðäèíàòàëàðèíè уë÷àøäà куëëàíèëàäè. Ìàúëóìêè ëèíçàëè îáúåêòèâëàð õðîìàòèê àáåððàöèÿãà ýãà. Áó êàì÷èëèê àñòðîãðàôäà òîð ñïåêòðàë äèîïîçîíäà ñóðàòãà îëèøíè òàкîçî ýòàäè.Ðåôðàêòîð куëëàíèëèøè êуçäà òóòèëãàí íóðëàíèø ïðè¸ìíèãèíèíã ñåçãèðëèãè ìàêñèìóìãà ìîñ êåëàäèãàí ñïåêòðàë äèîïîçîí ó÷óí õèñîáëàíàäè âà ÿñàëàäè. Ìàñàëàí õðîìîñôåðà òåëåñêîïè âîäîðîä àòîìè ÷èçèкëàðèíèíã áèðèäà (Í  ) Êó¸øíè ñóðàòãà îëèøãà ìуëæàëëàíãàí . Áó ÷èçèк è÷èäà ( óíèíã êåíãëèãè  2À ) õðîìàòèê àáåððàöèÿ òàúñèðè ñåçèëìàéäè. Ôîòîãðàôèê àñòðîãðàô ñåçãèðëàøòèðèëìàãàí ôîòîïëàñòèíêàãà (  max =0,42  ,  =0,1  ) þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðàòãà îëàäè. Ó îääèé ôîòîýìóëüñèÿíè ñåçèø ìàêñèìóìè (  max =0,42  ) ó÷óí õèñîáëàíàäè âà ÿñàëàäè. Øóíèíãäåê ôîòîâèçóàëü àñòðîãðàô õàì куëëàíèëàäè.Óíèíã îáúåêòèâè  max =0,55  ó÷óí õèñîáëàíàäè. Ðàíãëè øèøà ôèëüòð (íóð c ðàëàãè÷) âà ñåçãèðëàøòèðèëãàí ôîòîïëàñòèíêà ¸ðäàìèäà òîð ñïåêòðàë äèîïîçîí àæðàòèëàäè âà îñìîí ¸ðèòãè÷ëàðè øó äèîïîçîíäà ñóðàòãà îëèíàäè. Àñòðîãðàôëàð þëäóçëàð îñìîíèíèíã êåíã ñîõàñèíè ñóðàòãà òóøèðèøãà ìуëæàëëàíàäè. Øóíèíã ó÷óí óëàðíèíã ÿõøè ñèôàòëè êуðèø ìàéäîíè åòàðëè äàðàæàäà êåíã áуëèøè êåðàê . Ìàñàëàí Êèòîá øàõðè (кàøкàäàð¸ âèëîÿòè) ÿкèíèäàãè îáñåðâàòîðèÿäà уðíàòèëãàí куø кóâðëè (îáúåêòèâëè) àñòðîãðàôíèíã êуðèø ìàéäîíè 5õ5 0 =25êâ.ãðàäóñãà тåíã. кóâðëàðíèíã èêêàëàñè õàì ôîòîãàôèê òåëåñêîï õèсîáëàíàäè. Áóíäàé куø кóâðëè òåëåñêîïëàðíèíã àéðèìëàðèäà кóâðëàðäàí áèðè ôîòîãðàôèê íóðëàðäà þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðàòãà îëñà, èêêèí÷èñè ôîòîâèçóàëü íóðëàðäà îëàäè. Àñòðîãðàô ñóðàòõîíàäà куëëàíèëàäèãàí ôîòîêàìåðàãà уõøàéäè. Òåëåñêîï кóâðèíèíã îñìîíãà кàðàòèëàäèãàí ó÷èãà áèðíå÷à ëèíçàäàí ( óëàð îïòèê àááåðàöèÿëàðíè êàìàéòèðèø ìàкñàäèäà куëëàíèëàäè ) èáîðàò îáåêòèâ âà кàðàìà-кàðøè ó÷èãà ýñà ôîòîïëàñòèíêà ñîëèíãàí êàññåòà уðíàòèëàäè. Áóíäàé îáåêòèâ îäàòäà êåíã êуðèø ìàéäîíãà ýãà âà áó ìàéäîí è÷èäà îïòèê àáåððàöèÿëàð åòàðëè äàðàæàäà ( äèôðàêöèîí ãàðäèø÷àäàí ÷åòãà ÷èкìàéäèãàí ) êàìàéòèðèëãàí áуëàäè.Òîð ñïåêòðàë îðàëèкäà êóçàòèøãà ìуëæàëëàíãàí òåëåñêîïëàðäà õðîìàòèê àáåððàöèÿ òàñèðè æóäà êàì áуëàäè áèðîк ñôåðèê àáåððàöèÿ, êîìà, àñòèãìàòèçì åòàðëè äàðàæàäà êàìàéòèðèëãàí áуëèøè øàðò. 3. Ðåôëåêòîðëàð âà òåëåñêîïèê òèçèìëàð.

Áóíäàé òåëåñêîïëàðíèíã íóð éèãèóâ÷è кèñìè , îáåêòèâè, áîòèк êуçãó áуëèá ó òåëåñêîï кóâðè ¸êè òàíàñèíèíã кóéè ( ïàñòêè ) кèñìèãà уðíàòèëàäè.Áîø êуçãóíèíã íóð кàéòàðóâ÷è ñèðòè ïàðàáîëèê ( ïàðàáîëàíè укè àòðîôèäà àéëàíèøäàí õîñèë áуëãàí ñèðò ) øàêëãà ýãà áуëàäè âà óíèíã ôîêóñè òåëåñêîï кóâðè è÷èäà áуëàäè. Ôîêóñíè кóâð òàøкàðèñèãà ÷èкîðèø ìàкñàäãà ìóâîôèкäèð. Áóíè áèðíå÷à óñóëëàðè èøëàá ÷èкèëãàí âà õàðõèë êóçàòèøëàð áàæàðèøãà èìêîí áåðàäèãàí áèðíå÷à îïòèê ýëåìåíòëàðäàí òàøêèë òîïãàí òåëåñêîïèê òèçèìëàð áàðïî ýòèëãàí. Áó òèçèìëàð óëàðíè èøëàá ÷èккàí îëèìëàðíèíã íîìëàðè áèëàí àòàëàäèëàð. Ìàñàëàí, Íúþòîí, Êàññåãðåí âà Ãðåãîðè òèçèìëàðè. Íúþòîí òèçèìèäà ïàðàáîëèê áîø êóçãóíèíã ôîêóñè îëäèãà , óíèíã îïòèê укèãà 45  áóð÷àк îñòèäà êè÷èê ÿññè êуçãó уðíàòèëàäè. Áó ÿññè êуçãó òàñâèðíè ¸í òîìîíãà кàéòàðàäè. Êè÷èê ( ó îäàòäà áîø êуçãóäàí уí ìàðòà êè÷èê ) ÿññè êуçãó áîø êуçãóíèíã ìàðêàçèé кèñìèíè áåðêèòèá òуðàäè. Áó óíèíã îïòèê êó÷èíè áèðîç êàìàéòèðàäè õîëîñ. Êàññåãðåí òèçèìèäà áîø êуçãóíèíã ôîêóñè (ó áîø ôîêóñ äåá àòàëàäè ) îëäèãà , уíäàí ìàúëóì óçîкëèêäà , îïòèê уккà òèê õîëäà кàáàðèк ãèïåðáîëèê êуçãó уðíàòèëàäè âà óíäàí кàéòãàí éèãèëà¸òãàí íóðëàð áîø êуçãóíèíã уðòàñèäàãè òåøèêäàí уòèá óíèíã îркàñèäà, êàññåãðåí ôîêóñèäà êåñèøàäèëàð âà òàñâèð õîñèë кèëàäèëàð. Áóíäàé òèçèìíèíã ýêâèâàëåíò ôîêóñ ìàñîôàñè F ý = F 1 F 2 / ( F 1  F 2 - d ) ôîðìóëà ¸ðäàìèäà õèñîáëàíàäè âà òèçèìíèíã àñîñèé êуðñàòкè÷è õèñîáëàíàäè. Áó åðäà F 1 - áîø êуçãóíèíã , F 2 - ãèïåðáîëèê êуçãóíèíã ôîêóñ ìàñîôàëàðè, d - êуçãóëàð îðàñèäàãè ìàñîôà. уë÷àø âà íàçîðàò кèëèø àñáîáëàðè êàññåãðåí ôîêóñèãà уðíàòèëàäè. Ãðåãîðè òèçèìèäà èêêèí÷è êуçãó ( ó áîòèк ýëëèïòèê øàêëãà ýãà ) áîø ôîêóñíèíã îðкàñèãà уðíàòèëàäè âà óíäàí кàéòãàí íóðëàð áîø êуçãó уðäàñèäàãè òåøèêäàí уòèá óíèíã îðкàñèäà éèãèëàäèëàð. Íúþòîí òèçèìè õðîìàòèê âà ñôåðèê àáåððàöèÿëàðäàí õîëè áèðîк îïòèê укäàí ÷åòäà êóçàòèëàäèãàí áàð÷à àáåððàöèÿëàðãà ýãà âà óëàð укäàí óçîкëàøãàí ñàðè òåç ñóðúàòëàð áèëàí êó÷àéèá áîðàäèëàð. Êàññåãðåí âà Ãðåãîðè òèçìëàðèíèíã ýêâèâàëåíò ôîêóñ ìàñîôàëàðè óçóí áуëãàíè ó÷óí óëàðíèíã êуðèø ìàéäîíëàðè êè÷èê áуëàäè. Óëàðäà êîìà âà àñòèãìàòèçì òàñâèðíè äåÿðëè áуçìàéäè. Áóíäàé òèçèìäàãè òåëåñêîïëàð þëäóçëàðíè àëîõèäà- àëîõèäà òåêøèðèøäà куëëàíèëàäè. Åòàðëè äàðàæàäà êåíã âà ÿõøè ñèôàòëè êуðèø ìàéäîíèãà ýãà áуëãàí ðåôëåêòîð Ã. Ðè÷è âà Ã. Êðåòúåí òîìîíèäàí èøëàá ÷èкèëãàí. Ðè÷è-Êðåòúåí òåëåñêîïè Êàññåãðåí òåëåñêîïèãà уõøàø áèðîк èêêàëà êуçãó õàì ãèïåðáîëèê ñèðòãà ýãà. Áîø êуçãóíèíã

ñôåðèê àáåððàöèÿñè âà êîìàñè èêêèí÷è êуçãó ¸ðäàìèäà áàðòàðàô ýòèëãàí. Ôîêàë òåêèñëèãè îëäèãà уðíàòèëãàí êîððåêòîð ( ó áèíå÷à þïкà ëèí÷àëàðäàí èáîðàò ) àñòèãìàòèçìíè ýòàäè. Áèðîк áó òåëåñêîïíèíãõàì êуðèø ìàéäîíè êàòòà ýìàñ, ó îäàòäà áèð êâ. ãðàäóñíè òàøêèë ýòàäè. Áóíäàé òåëåñêîïëàðíèíã íèñáèé òåøèãè À = 1/7  1/9 îðàëèкäà áуëèá êàòòà áîø êуçãó куëëàíèëãàíäà óçóí ôîêóñ ìàñîôàãà ýãà áуëàäè. Õîçèðãè çàìîí àñòðîôèçèê òåëåñêîïëàðèíèíã êуï÷èëèãè Ðè÷è- Êðåòúåí òèçèìèäà ÿñàëãàí. Øóíäàé òåëåñêîïëàðäàí èêêèòàñè уçÔÀ Àñòðîíîìèÿ èíñòèòóòèíèíã Ìàéäàíàê Áàëàíä Òîã Îáñåðâàòîðèÿñèäà уðíàòèëãàí. Åòàðëè äàðàæàäà ¸ðóãëèê êó÷èãà âà óçóí ôîêóñ ìàñîôàãà ýãà áóíäàé òåëåñêîï þëäóçëàðíè ¸ðóãëèãèíè уë÷àøäà âà ñïåêòðèíè îëèøäà ÿõøè ñàìàðà áåðàäè. Þкîðè êàòòàëàøòèðèøãà ýãà áуíäàé òåëåñêîïëàð òóíãè îñìîí ôîíèäà õèðà þëäóçëàðíè кàéä кèëèøãà èìêîí áåðàäè. Áèðîк уòà õèðà þëäóçëàðíè кàéä кèëèøäà Ðè÷è-Кðåòúåí òåëåñêîïè ÿðàìàéäè , ÷óíêè óíèíã ¸ðóãëèê êó÷è êàì. Êàòòà ¸ðóãëèê êó÷ãà ýãà òåëåñêîïëàðíè êàòàäèîïòðèê òåëåñêîïëàð îðàñèäàí кèäèðèø кåðàк. 4. Êуçãó  ëèíçàëè( êàòîäèîïòðèê ) òåëåñêîïëàð. à) Øìèäò êàìåðàñè. Êàòòà ¸ðóãëèê êó÷èãà âà êåíã êуðèø ìàéäîíèãà ýãà òåëåñêîïèê òèçèì ÕÕ àñðíèíã 20 éèëëàðèäà íåìèñ îïòèãè Á. Øìèäò òîìîíèäàí èøëàá ÷èкèëãàí. Øìèäò òåëåñêîïèäà íóð éèãóâ÷è ñèôàòèäà ñôåðèê êуçãó куëëàíèëàäè. Êуçãóíèíã ýãðèëèê ìàðêàçèãà (ó êуçãó îëäèäà âà óíäàí r =2 F ìàñîôàäà æîéëàøàäè) êîððåêöèîí øèøà ïëàñòèíêà уðíàòèëàäè. Ãàðäèøñèìîí ïëàñòèíêàíèíã êуçãóãà кàðàãàí òîìîíè ñèðòè àéëàíà òуëкèíñèìîí øàêëãà ýãà (уðòàñèäàãè äуíãëèê àéëàíà ÷óкóðëèê áèëàí уðàëãàí). ßññè òуëкèí ôðîíòèíè ïëàñòèíà øóíäàé уçãàðòèá уòêàçàäèêè íàòèæàäà ñôåðèê àáåððàöèÿ, êîìà âà àñòèãìàòèçì òуëà áàðòàðàô áуëàäè. Áóíäàé òåëåñêîïíèíã ôîêàë òåêèñëèãè ýãðè áуëàäè âà óíãà ôîòîïë¸íêà òîðòèëàäè, ÿúíè ôîòîïë¸íêàãà ôîêàë ñèðò ñèíãàðè ýãðèëèê áåðèëàäè. Øìèäò òåëåñêîïèíèíã êуðèø ìàéäîíè áèðíå÷à уí êâàäðàò ãðàäóñíè òàøêèë ýòàäè. Òåëåñêîï þëäóçëàð îñìîíèíè ðàñìãà òóøèðèøãà ìуëæàëëàíãàíëèãè ó÷óí ó Øìèäò êàìåðàñè äåá àòàëàäè. Ýíã êàòòà Øìèäò êàìåðàñè Òàóòåíáåðã Îáñåðâàòîðèÿñèäà (Ãåðìàíèÿ) уðíàòèëãàí. Óíèíã êîððåêöèîí ïëàñòèíàñè äèàìåòðè 134 ñì, ñôåðèê êуçãóñèíèêè ýñà 203 ñì, F =4ì âà À=1  3, êуðèø ìàéäîíè 3 0 ,4 Õ 3 0 ,4 .

á) Ìàêñóòîâ òåëåñêîïè . Êåíã êуðèø ìàéäîíèãà ýãà êàòàäèîïòðèê òåëåñêîïíèíã ÿíà áèð òóðè ðóñ àñòðîíîìè âà îïòèãè Ä.Ä.Ìàêñóòîâ òîìîíèäàí 1941 éèëäà êàøô ýòèëãàí . Áó òåëåñêîïäà íóð éèãóâ÷è ñôåðèê êуçãóíèíã ñôåðèê àáåððàöèÿñè þïкà , èêêàëà ñèðòè кàðèéèá áèð õèë ýãðèëèêêà ýãà, ëèíçà ¸ðäàìèäà áàðòàðàô ýòèëàäè. Ñèðòëàðíèíã ýãðèëèê ðàäèóñëàðè àéèðìàñè  R = R 1 - R 2 ëèíçà кàëèíëèãèíèíã 0,6 - 0,7 кèñìèãà òåíã. Ëèíçàíè ñôåðèê êуçãó ôîêóñèäàí áèðîç îëäèíðîккà уðíàòèø âà óíèíã кàëèíëèãèíè òàíëàø éуëè áèëàí êîìà áàðòàðàô ýòèëàäè. Ìàêñóòîâ òåëåñêîïè æóäà êàëòà òåëåñêîïäèð . Ëèíçà ìåíèñê äåá àòàëàäè âà óíèíã ñèðòè ñôåðèê øàêëãà ýãà âà áó óíè ÿñàøíè åíãèëàøòèðàäè. Øìèò ïëàñòèíàñè ÿñàø êуï ìåõíàò òàëàá кèëàäè. Áèðîк ìåíñê êуçãó îëäèãà õèñîáëàøëàðäà áåëãèëàíãàíäåê æóäà àíèк уðíàòèëèøè çàðóð . Ãóðæèñòîí ÔÀ Àáàñòóìàí îáñåðâàòîðèÿñèäà уðíàòèëãàí Ìàêñóòîâ òåëåñêîïè ìåíèñêèíèíã äèàìåòðè 70 ñì, ñôåðèê êуçãóíèêè 96,6 ñì, ôîêóñ ìàñîôàñè 210 ñì . Òåëåñêîïíèíã óçóíëèãè 320 ñì . Ôîêàë ñèðòè Øìèäò êàìåðàñèíèêèãà уõøàø ýãðè. Ìàêñóòîâ òèçèìè òåëåîáúåêòèâëàðäà куëëàíèëàäè. ÌÒÎ-1000 äåá àòàëàäèãàí òåëåîáúåêòèâ óíãà ìèñîë áуëàîëàäè. Êó¸øíè ðàñìãà îëóâ÷è òåëåñêîïëàðäàí áèðè (ó ìèíñêëè ôîòîãëåîãðàô äåá àòààäè ) äà Ìàêñóòîâ òèçèìè куëëàíèëãàí. Áó òåëåñêîïèê òèçèìëàðäà ìèíñê ñôåðèê êуçãóíèíã ôîêàë ñèðòè îëäèãà ( êуçãóãà ÿкèíðîк ) уðíàòèëãàí âà óíèíã êуçãóãà кàðãàí òîìîíè уðòàñèãà êè÷êèíà äîèðà øàêëäà àëþìèíèé кàòëàì ¸òкèçèëãàí. Ñôåðèê êуçãуäàí кàéòãàí éèãèëóâ÷è íóðëàð óíäàí кàéòèá êуçãó уðòàñèäàãè òåøèкäàí êàññåãðåí òèçèìèäàãè ñèíãàðè уòàäè. Òåëåñêîïíèíã ôîêàë òåêèñëèãè êуçãó îðкàñèäà æîéëàøãàí. Êàòàäèîïòðèê òèçèìãà àôîêàë îïòèê òèçèìãà ýãà Ðè÷è-Êðåòåí òåëåñêîïèíè õàì êèðèòèëèøè ìóìêèí . 5.Îïòèê òèçèìíè ñîçëàø âà ôîêóñãà êåëòèðèø. Áèðíå÷à îïòèê ýëåìåíòëàð( êуçãó âà ëèíçà )äàí èáîðàò îïòèê òèçèì êóçàòèøãà куëëàøäàí îëäèí þñòèðîâêà ( ñîçëàíèøè ) âà ôîêóñèðîâêà кèëèíèøè ëîçèì. Êуçãó(ëèíçà )íèíã ìàðêàçèäàí óíãà âà ôîêàëü òåêèñëèêêà òèê õîëäà уòóâ÷è ÷èçèк óíèíã îïòèê укè äåá àòàëàäè. Îïòèê ýëåìåíòëàðíèíã îïòèê укëàðèíè áèð ÷èçèккà êåëòèðèø þñòèðîâêà кèëèø, òуãðèëàø, äåéèëàäè. Äåìàê òåëåñêîïíèíã îïòèê укè óíè òàøêèë ýòóâ÷è îïòèê ýëåìåíòëàðíèíã õàì ìàðêàçèäàí, óëàðãà òèê õîëäà уòàäè. Íóð кàáóë кèëóâ÷è àñáîáíèíã íóð ñåçóâ÷è кàòëàìè õàì îïòèê уккà òèê õîëàòäà уðíàòèëèøè êåðàê.

Îïòèê ýëåìåíò îäàòäà òåëåñêîï кóâðè è÷èãà ó÷òà òàÿí÷ íóкòàãà уðíàòèëàäè. Óëàð îïòèê ýëåìåíòíè ук áуéëàá áèðíå÷à ìì - ãà îëäèíãà ¸êè îðкàãà ñóðèøãà âà уккà íèñáàòàí áèðíå÷à ãðàäóñãà áóðèøãà èìêîí áåðàäè. Þñòèðîâêà кèëèø ó÷óí îáåêòèâ îëäèãà êè÷èê ( 1-2 ìì) òåøèêëè ýêðàííè øóíäàé æîéëàøòèðàìèçêè ó ôàкàò îбåêòèâíèíã ìàðêàçèé кèñìèäàí íóð уòêàçñèí. Àãàð íуð ìàíáúàè íóкòàâèé ìàíáúà áуëñà óíèíã òàñâèðè îïòèê укäà ¸òàäè. Òàñâèðíè òåëåñêîï кóâðè уðòàñèãà êåëòèðàìèç. Øóíäàí êåéèí áîøкà îïòèê ýëåìåíòëàðíè áèðèí êåòèí îïòèê уккà уðíàòàáîøëàéìèç âà íàçîðàò кèëèá áîðàìèç. Óëàð òàñâèðíè îïòèê укäàí ÷åòãà ÷èкàðìàñëèêëàðè êåðàê. Àãàð îïòèê òèçèì éèãèëãàí áуëñà óíè òåêøèðèø ó÷óí ¸ðóã íóкòàñèìîí ìàíáúàãà éуíàëòèðàìèç âà кóâðíèíã кóéè кèñìèãà , áèð- áèðèãà äèàìåòðèàë òèê òîðòèëãàí èïëàð êåñèøèø æîéèäàí òèçèì îðкàëè ìàíáúàãà кàðàéìèç. Áóíäà îïòèê ñèðòëàðäàí íóðíè àêñ кàéòèøè íàòèæàñèäà õîñèë áуëãàí ¸ðóã íóкòàëàð êуðèíàäè. ßõøè þñòèðîâêà кèëèíãàí îïòèê òèçèìäà íóкòàëàð áèð ÷èçèкäà ¸òàäèëàð. Òåëåñêîïíè ôîêóñãà êåëòèðèø ó÷óí ¸ðäàì÷è(èêêèí÷è) êуçãóíè ¸êè òåëåñêîïíèíã êàìåðà кèñìèíè îïòèê ук áуéëàá îëäèíãà ¸êè îðкàãà ñóðèëàäè( îïòèê òèçèì øóíäàé кèëèø èìêîíèÿòèãà ýãà áуëàäè). Òåëåñêîïíèíã ôîêàë òåêèñëèãè ôîòîïëàñòèíêàíèíã íóð ñåçóâ÷è ñèðòèãà òóøèðèëàäè. Áó èøíè êàññåòàíè îëäèíãà âà îðкàãà ñóðèá õàðõèë ìàñîôàëàðäà þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðàòãà îëèø éуëè áèëàí áàæàðèø ìóìêèí. Ýíã àíèк òàñâèð áåðãàí ìàñîôà òåëåñêîïíèíã ôîêóñ ìàñîôàñè áуëàäè. Âèçóàëü êóçàòèøëàðäà ôîêóñãà êåëòèðèø îêóëÿð уðíàòèëãàí кóâð÷àíè îëäèíãà ¸êè îðкàãà ñóðèø éуëè áèëàí áàæàðèëàäè. 6. Òåëåñêîïíè уðíàòèø âà àéëàíòèðèø. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíèíã ãîðèçîíòãà íèñáàòàí âàçèÿòè âàкò áуéè÷à àñòà-ñåêèí уçãàðèá áîðàäèþ Áó àââàëî Åðíè уç укè àòðîôèäà ñóòêàâèé àéëàíèøè áèëàí áîãëèк. Øóíèíãäåê ¸ðèòкè÷íèíã õàкèкèé õàðàêàòè ¸êè Åðíèíã кó¸ø àòðîôèäà àéëàíèøè áèëàí áîãëèк áуëãàí êуðèíìà õàðàêàò òóôàéëè óíèíã ãîðèçîòãà íèñáàòàí âàçèÿòè уçãàðèá áîðàäè. Êóçàòèø ìîáàéíèäà ¸ðèòкè÷ òåëåñêîïíèíã êуðèø ìàéäîíèäàí ÷èкèá êåòìàñëèãè ó÷óí óíè ¸ðèòкè÷íèíã õàðàêàòè éуíàëèøèäà ó áèëàí áèðõèë òåçëиêäà àéëàíòèðèø êåðàê áуëàäè. Áóíäàí òàøкàðè, õàðõèë éуíàëèøäàãè îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíè òåëåñêîïäà êуðèø ó÷óí òåëåñêîïíè èêêèòà ук àòðîôèäà àéëàíòèðèø çàðóð áуëàäè. Áó èøíè èêêè õèë óñóë áèëàí áàæàðèø ìóìêèí âà øóíãà

êуðà òåëåñêîïíè уðíàòèøíèíã èêêèòà óñóëè ìàâæóä. 1) àçèìóòàë кóðèëìà , 2) ýêâàòîðèàë кóðèëìà. à) . Àçèìóòàë кóðèëìà. Ìàúëуìêè îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíèíã ãîðèçîíòàë êîîðäèíàòàëàðè, àçèìóòè À( t ) âà áàëàíäëèãè h ( t ) âàкò áуéè÷à уçãàðèá áîðàäè. Àãàð òåëåñêîï куçãîëìàñ áуëñà þëäóç óíèíã êóðèø ìàéäîíèäàí ÷èкèá êåòàäè. Êóçàòèø ìîáàéíèäà ¸ðèòкè÷ òåëåñêîïíèíã êуðèø ìàéäîíèäà кîëèøè ó÷óí óíè èêêè ук , ãîðèçîíòàë âà âåðòèêàë укëàð àòðîôèäà àéëàíòèðèø êåðàê. Òåëåñêîïíè ãîðèçîíòàë âà âåðòèêàë укëàð àòðîôèäà àéëàíòèðèøíèòàìèíëàéäèãàí кóðèëìà àçèìóòàë ìîíòèðîâêà ¸êè уðíàòèø äåá àòàëàäè. Àçèìóòàë кóðèëìà îäàòäà êîìïúþòåð ¸ðäàìèäà áîøкàðèëàäè âà êàòòà àíèкëèê áèëàí ¸ðèòкè÷íè êуðèø ìàéäîíèäà óøëàá òóðèøãà èìêîí áåðàäè. Àçèìóòàë кóðèëìà àñîñàí êàòòà îïòèê âà ðàäèî- òåëåñêîïëàðäà куëëàíèëàäè. Ìàñàëàí 6-ì. ëè òåëåñêîï ÁÒÀ ( Áîëüøîé Òåëåñêîï Àçèìóòàëíûé) ãîðèçîíòàë кóðèëìàäèð. Áóíäàé кóðèëìàíè куðèøäàí ìàкñàä уíëàá òîííà êåëàäèãàí òåëåñêîï укëàðè ýãèëèøèíè êàìàéòèðèøäèð. á) Ýêâàòîðèàë кóðèëìà âà óíèíã òóðëàðè. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíèíã ñóòêàâèé кóðèíìà õàðàêàòè îëàì укè àòðîôèäà ðуé áåðàäè . Ýêâàòîðèàë кóðèëìàíèíã укëàðèäàí áèðè îëàì укèãà ïàðàëåë кèëèá уðíàòèëàäè . Ñîàò ìíçàíèçìè äåá àòàëàäèãàí ýëåêòð ìàòîð òèøëè ãèëäèðàêëàð âà àéëàíìà õàðàêàòíè óçàòóâ÷è òà¸кëàð îðкàëè òåëåñêîï кóâðèíè îëàì укè àòðîôèäà ¸ðèòкè÷ áèëàí áèðõèë òåçëèêäà àéëàíòèðàäè. Ñîàò ìåõàíèçìè èøãà òóøèðèëãà÷ þëäóç òåëåñêîïèíèíã êуðèø ìàéäîíèäàí ÷èкèá êåòàîëìàéäè . Õàðõèë îãèø áóð÷àêêà ýãà îñìîí ¸ðèòãè÷ëàðèãà òàìîì òåëåñêîïíè éуíàëòèðèø ó÷óí óíè îëàì укèãà òèê áуëãàí ук àòðîôèäà õàì àéëàíòèðèøãà òуãðè êåëàäè .Èêêàëà уккà ñîàò âà ãðàäóñëàðãà áуëèíãàí äèàìåòðè  0,6 ì êåëàäèãàí àéëàíà ãàðäèøëàð уðíàòèëãàí . Àãàð ¸ðèòкè÷íèíã ýêâàòîðèàë êîîðäèíàòàëàð (  , t )è ìàúëóì áуëñà óëàð ¸ðäàìèäà òåëåñêîïíè ¸ðèòкè÷ òîìîí éуíàëòèðèø ìóìêèí . Áó кóðèëìà ýêâàòîðèàë кóðèëìà äåá àòàëàäè . Ýêâàòîðèàë кóðèëìàíèíã ó÷ õèë òóðè ìàâæóä  íåìèñ÷à, èíãëèç÷à âà àéðèñèìîí . Íåìèñ÷à òóðèäà ýêâàòîðèàë кóðèëìà áàëàíäëèãè òåëåñêîï кóâèðèíè óçóíëèãèäåê êåëàäèãàí âåðòèêàë òàÿí÷ óñòóí ó÷èãà уðíàòèëàäè . Íåìèñ÷à кóðèëìà îëäèíäàí ìàúëóì ãåîãðàôèê êåíãëèê ó÷óí ÿñàëèøè ¸êè æîéíèíã ãåîãðàôèê êåíãëèãèãà ìîñëàéäèãàí òèçèì áèëàí æèõîçëàíãàí áуëèøè ìóìêèí . Âåðòèêàëü òàÿí÷ óñòóííè êуòàðèá òóðàäèãàí î¸к÷àëàð âà

êåíãëèêêà ìîñëàéäèãàí òèçèì ¸ðäàìèäà кóðèëìàíèíã ñóòêàâèé àéëàíèø укè îëàì укèãà ïàðàëåë кèëèá куéèëàäè . Èíãëèç÷à òóðäà ýêâàòîðèàë кóðèëìà ìåðèäèàí áуéëàá уðíàòèëãàí èêêèòà òåìèð áåòîí òàÿí÷ óñòóíëàð óñòèãà кóéèëàäè . Óñòóíëàð øóíäàé áàëàíäëèêäà ÿñàëãàíêè óëàð óñòèãà куéèëãàí òåëåñêîï òàíàñèíèíã àéëàíèø укè îëàì укèãà ïàðàëåëü áуëàäè . Òåëåñêîï кóâðè àíà øó òàíàíèíã уðòàñèãà , óíãà òèê õîëäà уðíàòèëãàí укíèíã áèð òîìîíèãà îñèëàäè . укíèíã èêêèí÷è òîìîíèãà ìóâîçàíàò òîøè þêëàíàäè . Òåëåñêîï кóâðè õàììà âàçèÿòëàðäà ìóâîçàíàòäà áуëèøè øàðò . Ñîàò ìåõàíèçìè óñòóíëàðíèíã áèðèãà уðíàòèëàäè âà òåëåñêîï òàíàñèíè îñìîí áèëàí áèðãàëèêäà àéëàíòèðàäè . Àéðèñèìîí òóðäà ýêâàòîðèàë кóðèëìà кèéøèк (æîéíèíã ãåîãðàôèê êåíãëèãèãà ìîñ ) àñîñãà уðíàòèëàäè . Òåëåñêîï кóâðè уðíàòèëãàí ук ýñà àéðè øîõëàðèãà æîéëàøòèðèëàäè . Ñóòêàâèé àéëàíèø укè кèéøèк àñîñãà òèê õîëäàà áуëàäè âà ñîàò ìåõàíèçìè ¸ðäàìèäà àéðè óíèíã àòðîôèäà àéëàíàäè . Þëäóçëàðíè êóçàòèøãà ìуëæàëëàíãàí òåëåñêîï þëäóç ñîàòè áуéè÷à þðàäèãàí ñîàò ìåõàíèçìè ¸ðäàìèäà , кó¸ø òåëåñêîïè ýñà уðòà÷à кó¸ø ñîàòè áуéè÷à îëàì укè àòðîôèäà àéëàíòèðèëàäè . Þëäóç òåëåñêîïè áèð þëäóç ñîàòèäà 15 0 áóð÷àêêà îëàì укè àòðîôèäà àéëàíòèðèëàäè . 2.3.7.Òåëåñêîïíè àíèк éуíàëòèðèøíè òàìèíëàø . Ñîàò ìåõàíèçìèíèíã íîñîçëèêëàðè ¸êè òåëåñêîïíèíã уðíàòèëèøè áèëàí áîãëèк õàòîëàð òóôàéëè ¸ðèòкè÷ òåëåñêîïíèíã êуðèø ìàéäîíèäà àñòà - ñåêèí ó ¸êè áó òîìîíãà ñèëæèøè ìóìêèí . Áóíäàé ñèëæèøëàð àéíèкñà þëäóçëàð îñìîíèíè ñóðàòãà îëèøäà çàðàðëèãèäèð . Óëàð òàúñèðèäà þëäóç òàñâèðè ÷уçèí÷îк áуëèá ÷èкèøè ìóìêèí . Áóíè îëäèíè îëèø ìàкñàäèäà òåëåñêîïíè òуãðè éуíàëòèðèëèøè êóçàòóâ÷è øàõñ ¸êè àâòîìàò òîìîíèäàí íàçîðàò кèëèíèá òóðèëèøè êåðàê . Áó ìàкñàääà òåëåñêîïëàðäà àñîñèé кóâð ¸íèäà óíãà ïàðàëåëü ¸ðäàì÷è êè÷èêðîк кóâð áуëàäè . Áó òåëåñêîï÷àíèíã êуðèø ìàéäîíèãà áèð-áèðèãà òèê ñèì-èï òîðòèá куéèëàäè ¸êè áèð-áèðèãà òèê èêêè æóôò ÷èçèк ÷èçèëãàí òèíèк øèøà уðíàòèëàäè . ×èçèкëàð òåëåñêîïíèíã îïòèê укèäà êåñèøàäèëàð . Êóçàòóâ÷è òåêøèðèëà¸òãàí ¸ðèòãè÷íè ¸êè áîøкà áèðîð îëäèíäàí òàíëàíãàí ¸ðóã þëäóçíè ÷èçèкëàð êåñèøãàí æîéäà òóðèøèíè íàçîðàò кèëèá áåðàäè . Àãàð ó êåñèìäàí ÷èкñà ìèêðîìåòðèê âèíòëàð ¸ðäàìèäà òåëåñêîïíè укëàð àòðîôèäà áуðèá þëäóçíè êåñèìãà êåëòèðàäè . Áó èø òåëåñêîïíè òуãðè éуíàëòèðèø , “ ãèäèðëàø” , ¸ðäàì÷è òåëåñêîï÷à ãèä ¸êè éуíàëòèðóâ÷è äåá àòàëàäè . Õîçèðãè çàìîí òåëåñêîïëàðèäà áóíäàé èøëàð àâòîìàòëàð ¸ðäàìèäà áàæàðèëàäè . Áîøкàðèø ó÷óí òàíëàíãàí þëäóçíèíã

òàñâèðè êè÷èê òåøèê îðкàëè ôîòîýëåêòðèê ïðè¸ìíèêêà òóøèðèëàäè. Òàñâèðíè ñèëæèøè íàòèæàñèäà õîñèë áуëãàí ýëåêòðèê ñèãíàë ìèêðîìåòð âèíòëàðíè àéëàíòèðóâ÷è ìîòîð÷àëàðãà áåðèëàäè . Ìîòîð÷àëàð òàñâèðíè ñèëæèøè íàòèæàñèäà áóçèëãàí ýëåêòðèê ìóâîçàíàò òèêëàíãóí÷à òåëåñêîïíè укëàðè àòðîôèäà áуðàäè . Áó àìàë èø÷è ñèãíàëëàðèíèíã íîòàáèèé уçãàðèøèíè áàðòàðàô ýòèø éуëè áèëàí õàì áàæàðèëèøè ìóìêèí . Àäàáè¸тлар руйхати: 1. Ìàðòûíîâ Ä.ß. Êóðñ ïðàêòè÷åñêîé àñòðîôèçèêè, Íàóêà, Ì. 1977, 11-14. 2. Астрофизика. Маърузалар матни È. Ñàòòîðîâ 3. www.ziyonet.uz 4. www.nur.uz

5. Ìàðòûíîâ Ä.ß. Êóðñ ïðàêòè÷åñêîé àñòðîôèçèêè, Íàóêà, Ì. 1977, 45-105. 6. Ìèõåëüñîí Í. Í., Îïòè÷åñêèå òåëåñêîïû, Íàóêà, Ì., 1976, 168-298.

Похожие

Астрофизик инструментлар. Телескоплар ва уларнинг вазифалари

Астрофизик инструментлар

Телескопларнинг монтировкаси. Тасвир бузилиши ва уни бартараф килиш

Галактикамизнинг тузилиши. Галактика объектлари. Галактикада юлдузларнинг тақсимланиши

Тадкикот объектлари