Курилиш материалларининг турлари ва асосий хоссалари - Архтектура - Рефераты

Курилиш материалларининг турлари ва асосий хоссалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Курилиш материалларининг турлари ва асосий хоссалари Режа: 1. Қурилиш материалларининг аҳамияти. 2. Қурилиш материалларининг турлари. 3. Қурилиш материалларининг асосий хоссалари.

Сув хўжалиги қурилишида қурилиш материалларининг аҳамияти Қурилиш материаллари саноати халқ хўжалигининг етакчи тармоқларидан бири ҳисобланади. Юкори даражада ривожланган уй жой, саноат, сув хўжалиги, маданий-маиший, транспорт қурилиши учун куп миқдорда қурилиш материаллари керак бўлади. Бозор иқтисодиёти шароитида қурилиш материаллари саноати олдида ҳам муҳим вазифлар турибди. Биринчи навбатда самарали қурилиш материаллари ишлаб чиқаришни ривожлантириш зарур. Қурилиш материаллари ишлаб чиқаришда иккиламчи хом ашёлар, бошқа тармоқларнинг чиқиндиларидан кенг фойдаланиш, қурилиш материалларининг турларини кўпайтириш, сифатини ошириш керак бўлади. Қурилиш материалларининг хилма-хил хоссаларини, уларнинг турли мухандислик коенструкцияларида ишлаш шароитини билган мутахассисларгина қурилиш материалларини самарали ишлатишлари мумкин. Шунинг учун хам “Қурилиш материаллари” курси “Гидроинженерия” йуналиши бўйича техник-бакалаврлар тайёрлаш тизимида умум-касб фанларидан бири ҳисобланади. Бундан ташкари, ушбу курсдан олинган билимлар қатор мутахассислик фанларини ўзлаштиришга ёрдам беради (мухандислик конструкциялари, замин ва пойдеворлар, гидротехник иншоотлар, материаллар қаршилиги ва бошқалар). Қурилиш материалларининг турлари Бинолар ва иншоотлар вазифаси ҳамда улардан фойдаланиш шароитларидаги фарклар туфайли қурилиш материалларига қўйиладиган талаблар турли-туман, хиллари эса жуда кенг бўлади. Қурилиш материаллари келиб чиқишига караб табиий ва сунъий бўлади. Қурилиш материалларини ўрганиши осонлаштириш учун, уларни ишлаб чиқариш технологияси ва хом ашё турига кўра гуруҳларга ажратиш қабул қилинган.

Шундай қилиб, улар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: - табиий тош материаллари; - керамик материаллар; - боғловчи моддалар; - металлар; - ёгоч материаллар; - полимер материаллар; - бетонлар ва темир-бетон; - куйдирилмасдан олинадиган суҳний тош материаллар; - пардозлаш материаллари; - сув ўтказмайдиган материаллар; - иссиқ-совуқни ўтказмайдиган материаллар. Кўпчилик қурилиш материаллари катта ҳажмга ва ўртача зичликга эга. Бу эса заводдан ёки карғердан қурилиш майдонига кел тириш харажатларни ошишига сабаб бўлади. Айрим араон қурилиш материалларининг транспорт харажатлари уларнинг нархидан хам ошиб кетиши мумкин. Шунинг учун қурилиш харажатларини камайтириш мақсадида қурувчилар иложи борича шундай материалларни ишлатишга харакат қилишлари керакки, улар қурилиш бўлиши керак. Бундай материаллар маҳаллий материаллар дейилади ва уларга биринчи навбатда қум, шағалтош, гравий, оҳак, табиий тошлар, тишт ва бошқалар киради.

Қурилиш материалларининг асосий хоссалари Қурилиш материалларининг асосий хоссаларини 3 гуруҳга бўлиш мумкин: 1. Физик хоссалари (ҳақиқий ва ўртача зичлиги ҳамда ғоваклиги). II . Механик хоссалари (мустаҳкамлиги, қаттиқлиги, ишқаланишга қаршили-ги, пластиклик ва мўртлик). Ш. Сув ва совуққа таъсири билан боғлик хоссалари (намлик, сув шимувчанлик ва гигроскопиклик, сув ўтказувчанлик, совуққа чидамлилик). 1. Қурилиш материалларининг физик хоссалари. Хақиқий зичлик. Материал массасининг мутлоқ зич (бушликсиз ва говаксиз) ҳолатдаги хажмига бўлган нисбати унинг ҳақиқий зичлиги деб аталади ва қуйидагича ифодаланади:  = m / V бунда: m - материалнинг қуритғилган ҳолатдаги массаси, гр.; V - материалнинг мутлок зич ҳолатдаги хажми, см 3 . Уртача зичлик. Материал массасининг табиий холатдаги (говаклари ва бушликларини хам ҳисобга олган ҳолда) ҳажмига бўлган нисбати уртача зичлик деб аталади ва куйидагича аниқланади:  о = m / V о бунда:  о - ўртача зичлик, гр/см 3 ; m - материалнинг массаси, г, кг; V - материалнинг табиий ҳолатдаги ҳажми, см 2 , м 3 . Қурилиш материалларининг аксарияти ғовакли бўлади. Шу сабабли ҳар доим ўртача зичлиги ҳақиқий зичлигидан кичик бўлади (1-жадвал). Фақат зич материалларнинг (пулат, шиша, битум ва баҳзи ғошқа материаллар) ҳақиқий ва ўртача зичлиги амалда тенг бўлади, чунки уларда ички ғоваклар ҳажм жуда кичик

1-жадвал Бази қурилиш материалларининг ҳақиқий ва ўртача зичлиги Материал Зичлиги, кг/м 3 Ҳақиқий Ўртача Пулат......................................... Гранит........................................ Оҳактош (зич)................................ Қум............................................ Цемент...................................... Керамик ғишт................................. Оғир бетон..................................... Қарағай..................................... Поропластлар............................... . 7850-7900 2700-2800 2400-2600 2500-2600 3000-3100 2600-2700 2600-2900 1500-1550 1000-1200 7800-7850 2600-2700 1800-2400 1450-1700 900-1300 1600-1900 1800-2500 450-600 20-100 Ғоваклик. Материалдаги майда бушлиқлар ғоваклар деб аталади. Ғоваклар ҳаво, газ ёки сув билан тўлган бўлади. Материалдаги ғоваклар ҳажмининг шу материал тула ҳажмига булган нисбати унинг ғоваклиги деб аталади ва қуйидагича аниқланади: Ғ = ( 1-  о /  ) . 100 % бунда: Ғ - ғовакли,  о - ўртача зичлик,  - ҳақиқий зичлик. Материалдаги ғовак 1-2 мм дан катта бўлса, у материалдаги бўшлик деб аталади. П. Қурилиш метарилларининг механик хоссалари.

Материалларнинг мустаҳкамлиги. Матери алга ташқи куч таъсир этганда унда кучланиш (зўрикиш) пайдо бўлади. Кучланиш маълум қийматга етганда материал бузилади (синади). Материалнинг безилишга қаршилик кўрсатиш хусусияти мустаҳкамлик леб аталади. Материалларнинг мустахкамлиги одатда уларнинг мустаҳкамлик чегараси орқали аниқланади. R = Р ma x /S бу ерда Р max - намунага таъсир этаётган максимал куч, S - намунанинг кундаланг кесим юзаси, R - мустаҳкамлик чегараси. Таъсир қилаётган куч факторларига кўра, материалларнинг сиқилишдаги, чўзилишдаги ва эгилишдаги мустаҳкамлик чегаралари бўлади. Материалларнинг мустаҳкамлиги “Материаллар қаршилиги” курсида тулароқ утилади. Қаттиқлик. Материалларга узидан қаттиқ жисм ботирилганда қаршилик курсатувчанлик хусусияти унинг қатталиги деб аталади. Материалларнинг қатталик даражаси бир неча усуллар билан аниқланади. Ёғоч, пулат ва бетоннинг қатталигини аниқлаш учун улардан тайёрланган намуналарнинг сиртига бир куч билан стандарт пулат шарик таъсир эттирилади ва намуна сиртига шарикнинг қанча ботганлигига қараб, намунанинг қаттиқлиги ҳақида хулоса қилинади. Ишкаланишга қаршилик. Пол, зинапоя, йул сингари ишқаланиш кучи таъсирида бўлган жойларда ишлатиладиган материаллар ишқаланишга синаб кўрилади. Бунинг учун материалдан диаметри 25 мм бўлган цилиндр шаклидаги намуналар тайёрланади.

Материални ишқаланиш доирасида 1000 марта айлантирилганда намунанинг 1 м 2 юзасидан йўқотган оғирлигига ишқаланиш деб аталади ва қуйидагича аниқланади: u = q/s , гр/см 2 бунда: u - ишқаланиш, q - намунани доирада 1000 марта айлантирилгандан кейин йўқотган оғирлиги, гр., s - намунанинг юзи, см 2 . Пластиклик ва мўртлик. Материал куч таъсирида уз шаклини ўзгартирса ва куч олинганда ўзининг аввалги шаклига жуда оз миқдорда қайтса, бунга пластиклик дейилади. Бундай материалларга қурғошин, пулатнинг айрим хиллари, намлаган гил ва бошқалар киради. Материалнинг куч таъсирида сезиларли деформацияланмаган холда бўзилиб кетиши унинг мўртлиги дейилади (шиша, чуян, бетон). III . Материалларнинг сув таъсирига ва совуққа чидамлилиги билан боғлиқ хоссалари. Намлик. Материалнинг намлиги унинг ғовакларидаги сув миқдори билан ўлчанади. Сув шимувчанлик ва гигроскопиклик. Ғовак материалнинг су в шимиш ва сувни ўзидаги бўшлиқларда ушлаб тура олиш хусусияти сув шимувчанлик деб аталади. Материалларнинг сув шимувчанлигини аниқлаш учун материал намунасининг қуруқ ва тула сув шимлирилган холдаги массаларини билиш кифоя. Бу ҳолда материалнинг массасига нисбатан сув шимувчан лигини қуйидаги формуладан аниқлаймиз: С ш = [ (m 1 - m) /m ] . 100 % бунда: m - материалнинг қуруқ ҳолатдаги массаси, m 1 - материалнинг сув шимдирилган ҳолатдаги массаси.

Материалнинг ҳаводаги намликни ўзига ютиш хусусияти гигроскопиклик деб аталади. Сув ўтказувчанлик. Материалларнинг босим остида узидан сув ўтказиши унинг сув ўтказувчанлиги деб аталади. Материалнинг бу хоссаси том ёпиш, сув иншоотлари ва резервуарлар куришда жуда катта ахамиятга эга. Сув ўтказувчанлик курсаткичи цилиндр шаклидаги намунанинг 1 см 2 юзидан 1 соат давомида ўзгармас босим остида ўтган сув микдори (см 3 ) билан ўлчанади. Жуда зич материалларгина (битим, шиша, пулат, полимер ва махсус таркибли бетон) амалда сув ўғказмайди. Совуққа чидамлиги - сув туйинган материални навбатма-навбат такрорланадиган музлаш ва эришда бузилмаслиги ҳамда мустаҳкамлиги пасаймаслиги хоссаларидир. Материални сувга туйинган ҳолатида музлатиб (-17 о С да) яна қайта эритилганда унда сезиларни бузилиш аломатлари бўлмаса, мустаҳкамлиги 25%, оғирлиги 5% дан ортиқ камаймаса, бу материал совуққа чидамли ҳисобланади. Материалнинг совуққа чидамлилиги махсус музлатиш камераларида синалади. Намунанинг 1 марта музлатиб эритилиши 1 цикл деб аталади. Курилиш материаллари совуққа чидамлилигига қараб маркаланади. Масалан, намунанинг 10 цикл синашдан сунг мустаҳкамлиги 25% дан, оғирлиги эса 5% дан ортик камайса, унинг маркаси Сч10 деб юритилади.

Адабиётлар руйхати: 1. В.К. Синяков, А.Ю.Николский, Н.Н.Фролов. Строителне материал и работ. Москва, Стройиздат, 1986. 2. Э.Қосимов, Т.Отакузиев. Минерал ботловчилар ва улардан тайёрланадиган буюмлар. Тошкент, Укитувчи, 1984. 3. Л.Н.Попов. Қурилиш материаллари ва деталлари. Тошкент, Ўқитувчи, 1991. 4. Г.Ступаков, Л.Кондратева. Бетончилар учун қўлланма. Тошкент, Мехнат. - 1988. 5. Г.Н.Горчаков, Ю.М.Баженов. Строителне материал. Москва, Стройиздат, 1986.

Похожие

Қурилиш материалларининг асосий хоссалари

Йўл қурилиш материалларининг тузилиши ва асосий хоссалари

Қоришманинг асосий хоссалари

Ёғоч материаллари ва буюмлари. Ёғочнинг асосий хоссалари

Кишлок хужалиги курилишида кенг кулланиладиган курилиш материаллари хакида умумий маълумотлар