Экстремал шароитларда бино ва иншоотларни барпо этиш - Архтектура - Рефераты

Экстремал шароитларда бино ва иншоотларни барпо этиш

Загружено в:

21.05.2023

Скачано:

0

Размер:

105 KB

Экстремал шароитларда бино ва иншоотларни барпо этиш Режа: 1. Экстремал шароитларда қурилишнинг ташкилий- технологик жиҳатлари 2. Қурилиш ишларини бажаришнинг алоҳида жиҳатлари 3. Мураккаб грунт шароитидаги объектларда қурилиш ишларини бажариш 4. Қиш мавсумида бино ва иншоотларни қуриш. Қиш вақтининг алоҳида жиҳатлари 5. Иссиқ иқлим шароитида бино ва иншоотларни барпо этиш

Экстремал шароитларда қурилишнинг ташкилий-технологик жиҳатлари Қурилишда экстремал шароитлар ва унинг тавсифи Қурилишда экстремал шароитлар – бу алоҳида шароитлар мажмуаси бўлиб, геофизик, табиий иқлимий ва ташкилий тавсифлари билан белгиланиб булар қурилишни лойиҳалашга, ишларни бажариш технологиясига ва уни ташкил этишга жиддий таъсир этади. Алоҳида геофизик шароит қурилиш майдонини мураккаб геологик ва гидрогеологик тузилиши билан тавсифланади: бино ва иншоотлар асосининг структураси ўзгарувчан грунтлардан ташкил топганлиги; сейсмик ва нохуш ҳолатлар рўй бериши; кўчки, жала ва сел оқимларининг бўлиши. Алохида табиий – иқлимий шароит табиий ҳудуднинг қаэрда ва қандай жойлашиши, ўртача ойлик ёки йиллик ҳаво ҳароратининг ва намлигининг ўзгарувчанлиги, иссиқ (совуқ) даврларнинг давомийлиги, шамол режими, ёғингарчилик миқдори, қуёш радиацияси ва инсоляцияси билан ифодаланади. Алохида ташкилий шароитлар. Бино ва иншоотларни аҳоли яшаш жойларидан чеккада ва қийинчилик билан етиб борадиган ҳудудларда қуриш, ўлчамлари чекланган майдонларда ва ишлаб турган корхона ҳудудларида ҳамда реконструкция қилинаётган объектларда қурилиш ишларини олиб бориш каби шароитлардир. Марказий Осиё шу жумладан, Ўзбекистон кескин континентал қуруқ- иссиқ иқлимга эга бўлиб, номақбул радиация режими, ёзнинг узоқ давом этиши, ҳаво ҳароратининг юқорилиги ва намлигининг етишмаслиги, кучли шамоллар, грунтнинг қуриб қолиши, суткалик ҳароратнинг кескин ўзгаришининг таъсири, чангтўзонларнинг кўтарилиши билан ажралиб туради. Бу ҳудудлар бундан ташқари, юқори сейсмик фаоллиги, чўкувчан грунтларнинг кўп тарқалганлиги ва уларда сувда эрувчи моддаларнинг мавжудлиги ва термитларнинг фаоллиги билан ажралиб туради.

Шаҳарсозликни иқлимий ҳудудлашда қуруқ-иссиқ иқлимдан ташқари, тоғ иқлими, чўл ва саҳроларни шароити ҳам алоҳида эътиборга олинади. Бундан ташқари, Ўзбекистоннинг шимолий қурилиш – иқлимий ҳудуди Қорақалпоғистон, Хоразм вилояти, Навоий вилояти шимолий қисми – совуқ даврнинг узоқроқ давом этиши, ҳавонинг паст ҳарорати, қишки шамоллар ва қор қопламалари билан ажралиб туради. Юқори тоғ ҳудудлари – рельефнинг мураккаблиги, тоғ кўчкилари, ер силкинишлари, сурилиши, қор кўчкилари, сел оқимлари, ноқулай геологик ва гидрогеологик шароитлар атмосфера босимининг ўзгарувчанлиги билан таснифланади. Ўзбекистоннинг алоҳида қурилиш ҳудудларга ажратилиши ва ушбу ҳудудларнинг тавсифлари меъёрий-маълумотнома тўпламларида келтирилган – ҚМҚ 2.01.01-94, ҚМҚ 2.01.03-96, ҚМҚ 3.01.01-97. Қурилиш ишларини бажаришнинг алоҳида жиҳатлари Экстремал шароитлардаги ҳудудларда ва объектларда қурилиш ишларини олиб бориш ўта мураккаблиги ва барча турдаги ресурслар сарфининг ортиши билан ажралиб туради. Бу нафақат барпо этиладиган объектнинг хажмий- режавий ва конструктив элементларининг алоҳидалигида, балки табиий- иқтисодий, геофизик ва ташкилий омилларнинг қурилиш ишлари технологиясига ва уни ташкил этишга ноқулай таъсиридир. Ушбу омиллар ва уларнинг аҳамиятини ҳамда қурилиш ишларини бажаришда ҳисобга олишни кўриб чиқамиз. Ҳаво ҳарорати. Ҳаво ҳароратининг номақбул таъсиридан фойдаланидиган қурилиш материалларининг физик-механик ва технологик хусусиятлари ўзгаради: грунтларда (музлаш, қуриб қолиш); бетон ва қоришмаларда (боғловчиларнинг гидратация реакцияси); ёғоч (қуриб қолиши, тоб ташлаши); айрим полимерларда, бўёқларда, битум материалларда,

герметиклар, асбестоцемент буюмларда (дарз кетиш ва уваланиш ҳолатларининг ортиши) ва бошқалар. Ҳавонинг юқори (паст) ҳароратлари ва унинг суткадаги ўзгариши конструкцияларда деформациялар пайдо бўлишига, бирикиш чокларининг герметиклигининг бузилишига, қурилиш машиналарининг иш унумдорлиги ва ишончли ишлашининг пасайишига олиб келади. Одамларнинг иш қобилияти 6...30% гача камайиб, очиқ ҳавода бўлиши чекланади. Қуёш радиацияси ва инсоляция. Қуруқ-иссиқ иқлимли ҳудудларда қурилиш конструкцияларининг юзаси 800 гача қизиши мумкин, бу уларда кимёвий ва структура ўзгаришларига сабаб бўлиб, уларнинг эскиришини тезлаштиради. Қурилиш машиналаридан фойдаланишда қийинчиликлар тўғилади. Қиш кунлари қуёш горизонтдан паст кўтарилиши сабабли конструкцияларнинг вертикал ва горизонтал юзалари бир текис ёритилмайди ва исимайди. Қуёш радиацияси ва инсоляциясининг ҳаддан ташқари ортиши ва камайиши одамга нохуш биологик таъсир кўрсатиб, унинг очиқ ҳавода бўлиш вақтини чегаралайди. Ёғингарчилик ва ҳавонинг намлиги. Қуруқ-иссиқ иқлим шароитда узоқ муддат ёғингарчилик бўлмаслиги натижасида грунтнинг устки қатламини қотиб қолиши, ёрилиши, чангларнинг пайдо бўлишига ва кўпайишига олиб келиб, ёғингарчиликнинг ҳаддан ташқари кўп бўлиши натижасида грунтнинг намлиги, деформацияси (чўкиши, кўпчиши) ортади. Ёғингарчиликнинг зиёд бўлиши қурилиш ишларини очиқ ҳавода олиб боришга тўсқинлик қилиб, нол циклдаги ишларни бажаришни қийинлаштиради. Қор қоплами қурилиш майдонини, иш ўрнини ҳамда материаллар ва конструкцияларни қордан тозалаш каби қўшимча ишларни юзага келтиради. Ҳаво намлигининг паст (қуруқ) бўлиши қурилиш материаллари, конструкцияларидаги намликни тез ва нотекис йўқолишига олиб келиб, бу уларда дарзлар ва тоб ташлашлар пайдо қилади. Шу сабабдан бетон, сувоқ, ғишт териш ва бўёқ каби хўл ишларни бажариш мураккаблашади.

Ҳаво намлигининг ортиши натижасида ғовак материал ва конструкцияларнинг теплотехник хусусиятлари ўзгаради, уларда шишиш ва қайишиш ҳолатлари юз беради; металларда занглаш тезлашади. Чангсимон материалларни сақлаш қийинлашади. Ҳавонинг юқори намлигида суткадаги ҳароратнинг кескин ўзгариши конструкция юзасида ва унинг ички қисмида конденсат (терлаш) ҳосил бўлишига олиб келиб, уларда намликнинг ортиши натижасида, уларни қуритиш сарфлари ортади. Ҳаво намлигининг совуқ ҳароратда ортиши конденсатнинг музлашга олиб келиб, бу конструкцияларда ички зўриқишлар ҳосил қилади, бу эса конструкцияларнинг бузилишини тезлаштиради. Қуруқ ва ўта нам ҳаво одамга нохуш таъсир этиб – ортиқча терлаш, чанқаш ва чарчаш каби ҳолатлар рўй бериб, бу одамнинг иш қобилиятини 740% га пасайтириши мумкин. Шамол тарзи (режими) ва чанг тўзон. Нам иқлимли ҳудудларда шамол конструкцияларнинг қуришини тезлаштиради. Қурғоқчил ҳудудларда шамол грунтнинг устки қатламларини емириб, грунт заррачаларни кўчириб чанг-тўзон кўтаради. Шамол таъсиридан кўтарилган чанг, грунт зарралари, қор қурилиш майдонини, конструкциялар юзасини, машина узеллари, деталларини қоплайди. Грунт, қор кўчкиларини олдини олишга, конструкциялар, транспорт коммуникацияси юзаларини тозалашга қўшимча сарфлар қилишга тўғри келади. Кучли шамоллар қурилиш машиналаридан фойдаланишни, очиқ ҳавода ишларни бажаришни қийинлаштиради, конструкцияларни қўшимча махкамлашни талаб этади. Грунт шароитлари. Мураккаб геологик ва гидрогеологик шароит грунтларнинг физик, механик тавсифларини даставвал яхшилашни, махсус сувдан ҳимоялаш чораларини олиб боришни ва чуқур жойлашган ва ер ости бино ва иншоотларни барпо этишнинг алоҳида усулларини қўллашни талаб этади. Булар қурилиш ишларини мураккаблаштиради, қурилиш нархини ва меҳнат сарфини, иш давомийлигини оширади. Асос, пойдеворларни ва инженер коммуникацияларини қуришда йўл қўйилган хатоликлар бино ва

иншотларнинг деформацияларнинг жиддий ошишига, хатто уларнинг бузилишига олиб келади. Зилзилавий (сейсмик) фаоллик. Зилзилавий фаол ҳудудларда қурилиш қўшимча махсус чора-тадбирларни амалга оширишни талаб этади: бинонинг “куб” шакллигини таъминлаш; девор ва пардадеворларда очиқ жойларни камайтириш; бинонинг устуворлигини ошириш мақсадида қўшимча арматуралаш ва боғловчиларни ўрнатиш; конструкциялар бириккан(туташув) чоклари, тугунларни назоратини жиддий кучайтириш; бино ва иншоотларни барпо этиш жараёнида қўшимча вақтинчалик махкамлаш. Микроорганизмлар ва термитлар таъсири. Иссиқ иқлим ҳудудларида кўп холларда қурилиш материаллари ва конструкциялари микроорганизмлар, майда ўсимлик (замбуруғ) термит (қирчумоли)лар ва бошқа зараркунанда хашоратларнинг жадал таъсирига дучор бўлади. Бактерия ва майда ўсимликларнинг яшаш фаолиятининг махсулоти айрим материалларнинг устки қатламларини емиради, мустахкамлигини пасайтиради ва хар хил инфекцияларнинг кўпайиш муҳитига айланади. Нам муҳитда микроорганизмлар фаоллашади ва майда ўсимликлар кўпаяди. Термитлар асосан тселлюлозали материаллар (ёғоч, қоғоз, сомон ва ш. ў.) ташқи қисмига тегмай ички қисмини кемиради ва пойдевор ҳамда девор тагларида кўп сонли каналлар ва йўллар ҳосил қилади. Бу ҳолат пойдевор ва конструкцияларнинг мустахкамлигини жиддий пасайтиради. Термит ва бошқа кемирувчилар хатто электр кабелларининг қўрғошин, алюмин ва полимер қобиқларини кемириб ишдан чиқаради. Ташкилий омиллар. Иш фаолияти тўхтатилмаган, ҳамда бино ва иншоотларни реконструкциялашда ўлчамлари чекланган тор қурилиш майдонларида иш олиб борилганда қурилиш машиналарини ишлатишда, қурилиш материаллари ва конструкцияларни жойлаштириш, тахлашда ва хавфсизлик техникаси талабларини бажаришда ҳамда транспорт ва қурилиш майдонини тайёрлаш жараёнларида мураккабликлар ва қийинчиликлар туғилади.

Хўжалик фаолияти яхши йўлга қўйилмаган ҳудудларда қурилиш ишларини бажарганда иш тизимини ўзгартиришга тўғри келади. Қурилиш майдонидаги инженерлик тайёргарлик ва бошқа ишларда қийинчиликлар туғилади ва транспорт ишларига сарфлар ортади. Экстремал шароитлардаги объектларда қурилиш ишлари тузилган ташкилий, техник ва технологик хужжатларга жиддий ёндошиш асосида олиб борилиши лозим. Экстремал шароитлардаги ҳудудларда ва объектларда қурилиш ишлаб чиқариш технологиясинининг ташкилий, техник ва технологик масалаларини ҳал этишда уларни тўлиқ тавсифловчи барча омиллар табиий иқлимий, геофизик, ташкилий чуқур тахлил этилиши керак. Бу эса қурилиш ишлари тизимини, одамлар ва машиналарнинг ишлаш шароитини белгилаш, ташқи муҳит омилларининг нохуш таъсирини камайтириш тадбирларини ишлаб чиқиш имкониятини яратади. Мураккаб грунт шароитидаги объектларда қурилиш ишларини бажариш Мураккаб грунт шароити – бу қурилиш майдонида структураси ўзгарувчан грунтларнинг мавжудлиги, айрим шароитларда уларнинг табиий структураси жиддий бузилади. Бундай грунтларга чўкувчан, кўпчувчи, шўр, тўкилган, ўта сиқилувчи грунтлар, ҳамда юмшатилган қумлар, чўкинди ва ўзгарувчан грунтлар киради. Структураси ўзгарувчан грунтлардан асос сифатида фойдаланилганда, даставвал уларнинг физик-механик тавсифларини яхшилашга, чуқур жойлашган пойдеворларни қуришга, ҳамда ер ости ва чуқурлаштирилган бино ва иншоотларни қуришда алоҳида усулларни талаб этади. Структураси ўзгарувчан грунтларнинг хусусиятларини даставвал яхшилаш, бу уларнинг деформациясини камайтириш ёки йўқ қилиш, зичлигини, мустахкамлигини, сувга чидамлигини кучайтириш (ошириш)ни кўзда тутади. Бунинг учун грунтлар зичланади ёки мустахкамланади, янги

грунтдан тўшама барпо этилади. бундан ташқари бино ва иншоотларни қуриш жараёнида чўкувчан, кўпчувчи, шўр грунтларнинг намланиб қолишини олдини олиш чора тадбирлари амалга оширилади. Бундай ишларга қурилиш майдонини текислаш, сув ўтказмайдиган горизонтал ва вертикал экранларни ҳосил қилиш, ўз вақтида котлован бўшлиқларини сифатли тўлдириш ва отмостка қуриш, трубопроводлар ётқизилиши ва сув истеъмоли назоратини кучайтириш. Чуқурлаштирилган ёки ер ости бино ва иншоотларини структураси ўзгарувчан грунтларда барпо этишда тавсияга мувофиқ қурилиш монтаж ишларини анча енгиллаштирувчи “грунт ичидаги девор” ёки “тушириладиган қудуқ” усуллари қўллаш зарур. Грунтларнинг физик-механик тавсифларини яхшиловчи, ҳамда бино ва иншоотларни “грунтдаги ичидаги девор” ва “тушириладиган қудуқ” усулида барпо этиш ишлари ишлаб чиқилган лойиҳа ва технологик карталарга мувофиқ грунт музламаган ҳолатда амалга оширилиши лозом. Қиш мавсумида бино ва иншоотларни қуриш. Қиш вақтининг алоҳида жиҳатлари Меъёрий талабларга биноан қиш мавсуми деганда, ташқи ҳавонинг ўртача суткалик ҳарорати 50 С дан паст ва суткалик минимал ҳарорат 00 С дан паст бўлган ҳолатлар тушунилади. Шундай иқлимий шароит Ўзбекистонда йилда 2-3 ой давом этиши мумкин. Қиш даври конструкцияларни монолит бетондан тиклашда кўп жиҳатдан таъсир этади. Қиш даврида бетон ишларини тўхтатиб қўйиш қурилиш муддатининг узайишига, устама харажатларнинг ва маблағларнинг айланиш муддатининг ортишига олиб келади. Натижада қурилиш махсулотининг таннархи кўтарилади, унинг реализацияси хажми қисқаради ва хар хил ижтимоий муаммолар туғилади. Бетон ишларини қишда бажаришда бир қатор талаблар қуйилади, улардан асосийлари:

- қишда бетонлашнинг техник-иқтисодий жиҳатдан асосланган усулини танлаш, ишларни бажариш технологик хариталарни ишлаб чиқиш; - бетон қоришмасини тайёрлаш даврида унинг ҳароратини 350 С дан ошмаган ҳолатда иситиш; - бетон қоришмасини объектга ташиб келтириш, конструкцияга жойлаш даврида унинг бошланғич иссиқлик энергиясини максимал сақлаб қолиш; - қолип ичини ва юзасини қордан, арматура каркасларини муздан тозалаш; - бетонни конструкцияга жойлашда унинг зичлаш давомийлигини 25% ошириш; - қотиш даврида бетонга керакли ҳарорат-намлик шароитини таъминлаш; - музлагунига қадар бетоннинг талаб этиладиган совуққа чидамлилик мустахкамлигини таъминлаш. Қиш мавсумида бетоннинг мустахкамлик тавсифларини рўёбга чиқаришнинг ўзига хос жиҳатлари мавжуд. Асосий муаммо шундан иборатки, бетон структураси шаклланишининг бошланғич даврида ундаги кимёвий боғланмаган сувларнинг музлаб, хажмини 9% ошириши ва бетондаги боғланишни бузишидир. Шу сабабдан унинг кейинги мустахкамлиги нормал ҳолда қотган бетонга нисбатан 15-20% кам бўлади. Бетондаги сувнинг музлаши унинг мустахкамлигини пасайтирувчи бошқа жараёнларга таъсир этиб, яъни муз пленкаси арматурани ва тўлдирувчиларни қуршаб олиб уларнинг цемент билан жипслашишига қаршилик кўрсатади, бетон эригандан сўнг зич структура ҳосил бўлмайди. Қишда бетонлаш технологиясининг шаклланган асоси шундан иборатки, бунда монолит темир бетон конструкцияларда қисқа вақтда, кам сарфлар билан совуққа чидамлиги бўйича ёки талаб этиладиган лойиҳадаги юкламаларни қабул қила оладиган даражадаги мустахкамлигини таъминлашга эришиш.

Бетоннинг критик мустахкамлиги Р28 га нисбатан фоизда ифодаланган бўлиб, бу критик мустахкамликка эришгандан сўнг, бетон музлаб иссиқ ҳароратда музи эриса, бу унинг мустахкамлик кўрсаткичларига таъсир этмайди. Бетон ишларини олиб бориш учун тайёргарлик, бетонлашнинг айрим жиҳатларини ва монолит конструкцияларнинг тахминий эксплуатация қилиш шароитини тахлил этишдан бошланади. Бетонлаш технологиясига таъсир этувчи асосий омиллар : • бетонланадиган юзанинг модули Мю конструкция хажмининг каттакичиклигини тавсифловчи кўрсаткич бўлиб, яъни совуқ таъсир этувчи конструкция юзалари йиғиндисининг, шу конструкция хажмига нисбати тушунилади; • бетон жойланадиган асоснинг грунт қатламини тайёрлаш; • бетон жойланадиган асосни (музлаган грунт, тайёргарлик қатлами) 40- 500 С ва конструкцияни 30 см қалинликгача иситиш; • бетон синфи, унинг бошланғич ҳарорати, конструкцияни арматуралаш даражаси, қолипнинг тури ва алоҳида жиҳатлари, бетоннинг қотиш вақтида унга таъсир этувчи техник ва кимёвий манбаалар ва бошқалар. Иссиқ иқлим шароитида бино ва иншоотларни барпо этиш Иссиқ иқлим ўртача йиллик ҳаво ҳароратининг баландлиги 200Сдан юқори, ёзнинг давомийлиги 100 кундан ортиқ, қуёш радиацияси ва инсоляцияси 80 к Дж/м2 юқорилиги билан тавсифланади. Баланд ҳарорат, қуруқлик, ҳаводаги чанг қурилиш техникасининг ишлашини қийинлаштиради, иш шароитининг санитар-гигиэник ҳолатини ёмонлаштириб, одамларнинг соғлиғи ва иш қобилиятини сақлаш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқишни талаб этади. Қурилиш ишларини бажаришда атроф-муҳитнинг ҳимояси масалаларига жиддий аҳамият бериш лозим, ўсимлик қатламига ёки табиий рельефга

назоратсизликдан зарар етиши оқибатида грунтларнинг эрозияси жараёни бошланиб, уни тўхтатишга кўп сарфлар қилишга тўғри келиши ёки тўхтатиш ни имконияти бўлмаслиги мумкин. Иссиқ иқлим шароитида қурилиш ишлари мутлоқ объектнинг ишчи чизмалари, ташкилий-технологик хужжатлари асосида, ҳамда ҚМҚ ва бошқа меъёрий хужжатлар талабига риоя этган ҳолда олиб борилиши керак. Қурилиш майдонини тайёрлаш. Қурилиш майдонини тайёрлаш ишлари таркибига қуйидагилар киради: майдонни вертикал текислаш; майдонни сувдан ҳимоялаш ва қуритиш тадбирлари; кўчувчи қумлардан ва грунтнинг кўчишидан, сел оқимларидан, кўчки, тош тушишидан ҳимоялаш қурилмаларини барпо этиш ва ш.к. Қурилиш майдонини вертикал текислаш лойиҳа ечимлари асосида ва атрофмуҳитни ҳимоя қилиш меъёрларига итоат қилган ҳолда бажарилиши лозим. Грунт қазилиб, сурилади ва кўтарма одатдаги усулларда барпо этилади. мураккаб структураси-ўзгарувчан грунтли майдонларда текислаш кўтармаси ҳосил қилишда қумлардан, қурилиш чиқиндилардан ва бошқа дренаж ҳосил қилувчи материаллардан фойдаланиш ман этилади. Сувдан ҳимоялаш чораларига: устки сувлардан ҳимоялаш учун сув оқизувчи ариқчалар қазиш, структураси ўзгарувчан грунтларнинг намланмаслиги учун кам сув ўтказувчи экранлар қуриш. Тоғ олди сув ўтказувчи ариқлар трассаси ва конструкцияси сув тушувчи майдон ўлчами, ёнбағир қиялиги ва ёғингарчилик жадаллиги бўйича белгиланади. Кам сув ўтказувчи экран зичланган соғ грунтдан, полимер пленкаси ва бошқа материаллардан барпо этилади. Қурилиш майдонини сел оқимларидан ҳимоялаш: жала ва қор эришидан хосил бўлган сувларни қисқа фурсатда бошқа томонга йўналтириш; котлован ва тўғонларни тўсувчи сунъий сув узатишни барпо этиш; барер (тўсиқ) ҳосил қилиш;

Грунт кўчкиларидан ҳимоялашда қуйидаги ишлар қилинади: қияликларни ювилишдан, атмосфера сувларининг шимилишидан сақлаш, улар юзасини мустахкамлаш ва ушлаб турувчи девор қуриш; қиялик тубининг яқинида ер ишлари олиб бормаслик. Тоғ жинсларининг сурилиши ва тошларнинг юмалашидан ҳимоялаш учун турғун бўлмаган уюмларни бузиб ташлаш, бўш ётган тошларни олиб ташлаш, ҳамда тўсувчи девор, галерея, айвонлар қуриш ишлари олиб борилади. Ушбу ишлар таркиби лойиҳада кўзда тутилади. Ер ишларини бажариш . Иссиқ иқлим шароитида ер ишларини бажаришда, агар қурилиш майдонида структураси ўзгарувчан грунтлар мавжуд бўлса яна ҳам қийинлашади, чунки уларнинг физик-механик тавсифларини яхшиловчи қўшимча ишларни бажаришга тўғри келади. Чўкувчан ҳамда бўш нам грунтлар зичланиб ва мустахкамланиб тавсифлари яхшиланади. Кўпчувчи грунтларнинг қурилиш хусусиятлари олдиндан намланиб яхшиланади; компенсацияловчи грунт тўшамаси барпо этиш; кўпчувчи грунт қатламини қисман ёки бутунлай алмаштириб яхшиланади. Грунтни олдиндан намлаш қуйидагича амалга оширилади: чуқурлиги намланиш сатхидан 0.5-1 м юқори бўлган шахмат тартибида скважинлар кавланиб сув билан тўлдирилади. Грунт намлангандан сўнг юқори қатлами олиб ташланиб 0.31 м қалинликда грунтли тўшама барпо этилади. Компенсацияловчи тўшама қумдан (чангли қумдан бошқа) устки қатламда ёки кўпчувчи грунт қатламида фақат лентасимон пойдеворларда кенглиги 1.5 м гача барпо этилади. Қўпчувчи грунтларни алмаштиришда, олдин улар қазилиб олиб ташланади, сўнгра янги грунт қатламлаб тўкилиб зичланади. Шўр грунтларнинг қурилиш хусусиятлари кимёвий усулда мустахкамланади; қисман ёки бутунлай алмаштирилади, ҳамда кам сув ўтказувчи тўшама барпо этилади.

Ер ишларини бажаришда машиналар харакатининг йўналиши шамолнинг йўналишига қараб белгиланиб, чангланишни камайтириш учун қуруқ грунтлар олдиндан намланади. Бетон ва темир-бетон ишларини бажариш. Бетон ва темир-бетон ишларини бажаришда асосий диққатни бетон қоришмасининг қотиш даврида унга яхши шароит яратиш ишларига қаратиш керак. Ҳавонинг юқори ҳарорати ва кам намлиги, қуёш радиациясининг жадаллиги ва шамол тарзи бетон қоришмасининг тезда сувсизланишига ва пластик киришишига; конструкцияларда нотекис ҳарорат майдони вужудга келишга, ҳамда дарзлар пайдо бўлишига; сутка давомида ҳароратнинг паст- баландлиги бетон структурасининг бузилишига сабаб бўлиб, буларнинг барчаси бетоннинг мустахкамлиги ва бошқа физик-механик хусусиятларининг пасайишига олиб келади. Ҳарорат ва киришиш деформацияларини камайтириш мақсадида бетон таркибини танлашда унинг мустахкамлигини пасайтирмаган ҳолда цемент сарфини камайтириш. Бунга эришиш учун бетоннинг дастлабки ҳароратини пасайтириш, пластиклигини, сув ушловчанлигини, ҳаво тортувчанлигини оширувчи қўшимчалар, юзаси актив моддаларни бетон таркибига киритиш каби чоралар кўриш лозим. Ғовакли тўлдирувчилар ишлатилса яхши самара беради. Бетон қоришмасининг таркибини ва ретсептурасини қурилиш лабораторияси аниқлаб беради. Бетон қоришмасини ташиш усуллари одатдагидек бўлиб, бунда ҳаво ҳарорати, ташиш масофаси, иш бажариш шароити ҳисобга олинади. Ташиш жараёнида бетон қоришмасининг сувсизланмаслигини қатламларга ажралмаслигини, ёйилувчанлигини ва меҳнат сарфининг кам бўлишлигини таъминлаш зарур. Бетон ва темир-бетон ишлари учун барча турдаги қолипларни қўллаш мумкин, аммо улардан йиғиш ва ажратиш кам меҳнат сарфланадиган, бетон қоришмасидан сувнинг кам йўқотилишини таъминлайдиган, иссиқлик ўтказувчанлиги паст бўлган қолипларга устунлик берилади. Айрим холларда

иссийдиган ва иссиқлик изоляцияси мавжуд қолиплар ишлатилади. Қолип ишлари одатдаги усулларда бажарилади. Арматура буюмларини тайёрлаётганда арматураларни чангдан, коррозиядан ва бошқа ифлосликлардан яхшилаб тозалаш зарур. Арматура ишлари одатдаги усуллар билан бажарилади. Бетон қоришмаси қурилиш жараёнлари технологияси фанида “Бетон ва темирбетон ишлари” бобида кўриб чиқилган усуллар билан қуйилиш жойига узатилади. Бунда бетон узатувчи қурилманинг иссиқдан қизиб кетмаслигини таъминлаш зарур. Бетонни жойлаштиришдан аввал у жойни соя қилиш ва иш операциясини етарлича қисқартириш лозим. Айрим холларда бетон қоришмаси жойлангандан сўнг 0.5...1 соат оралиғида такроран вибрацияланади. Ушбу усул бетонда дарзлар пайдо бўлишини камайтиради. Ҳаво ҳарорати 250 C баланд бўлганда бетонни жойлаштириш ишларини кечки ва тунги соатларда бажариш мақсадга мувофиқ бўлади. Янги қуйилган бетонни парвариши бетон ва темир-бетон ишларини бажариш даврининг жавобгарлиги энг юқори бўлган даври ҳисобланади. Бу давр шундай ташкил этилиши лозимки, унда бетоннинг қотиши учун энг қулай шароит яратилиб, бетон сувини йўқотмаслиги зарур. Иссиқ иқлим шароитида одатдагидай бетонга сув сепишга қатъий йўл қўймаслик керак. Чунки сув ва бетон юзасидаги ҳароратнинг фарқи конструкцияда дарзлар ҳосил қилади. Бетонни парвариш операциялари таркиби қабул қилинган бетоннинг қотиши билан белгиланиб, одатдаги ёки тезлаштирилган режим бўлиши мумкин. Одатдаги режимда бетонга парвариш сувли ва 2 даврдан иборат – дастлабки ва асосий. Дастлабки даврда бетонга парвариш янги жойлашган бетонни сув ўтказмайдиган материаллар билан ўраш. Бунинг учун полимерлар, ўрама материаллар, матолар, латексли ёки мономолекуляр бўёқ таркиблари, эмульсияларни суриш, сепиш. Дастлабки қараш даври қотаётган бетоннинг бевосита сувланишига мутлоқ йўл қўйилмайди. Ушбу даврнинг

давомийлиги цементнинг тури ва фаоллигига, ҳавонинг ҳароратига, конструкциянинг айрим жиҳатларига ва бетоннинг 0.5 МПа мустахкамликка эга бўлиши вақти билан белгиланади. Бетон парваришининг асосий даври бетоннинг 70% лойиҳавий мустахкамликка эга бўлишигача давом этиб, тизимли равишда бетонни намлаб туришдан иборат. Бунинг учун сув ушлаб турувчи ёпма, “сувли бассейн” ҳосил қилинади, конструкция юзасига тўхтовсиз сув пуркаб турилади. Бетон қотишининг тезлаштирилган режими ўртача ва кичик хажмдаги конструкцияларда қўлланилади. Бунинг учун электроилитиш, электроқизитиш, термоактив қолиплар, индукцион иситиш ва бошқа бетонга термик ишлов бериш усуллари тавсия этилади. булардан фойдаланишда конструкциянинг очиқ юзалари сувни ўзида ушловчи ва сув шимувчи материаллар билан қопланиши керак. Бундан ташқари бетонни қотишини тезлаштиришда қуёш радиациясидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Бунинг учун конструкция юзаси ёруғлик ўтказувчан сув ўтказмайдиган материаллар билан қопланади (пленкасимон ўрама ёки лист материаллар). Бетон қотишини тезлаштирувчи усулларни қўллаш ишнинг меҳнат сарфини, нархини пасайтиришга имкон беради.

Адабиётлар: 1. Бозорбойев Н. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. И-қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 2. Бозорбойев Н., Собиров М. Бино ва иншоотларни барпо этиш технологияси. ИИ-қисм. ўқув қўлланма Тошкент, 2000. 3. Технология возведения зданий и сооружений: Учеб. для строит, вузов/В.И. Теличенко, О.М. Терентьев, А.А. Лапидус— 2-е изд., перераб. и доп.— М.: Высш. шк., 2004. — 446 с; ил. 4. Технология строительного производства. Учебник, (С.С. Атаев, Н.Н. Данилов, Б.В.Прыкин и др.) М., Стройиздат, 1994. 5. Технология строительного производства (О.О.Литвинов и др.) Киев, Высшая школа. 1995. 6. Хамзин С. К., Карасев А. К. Технология строительного производства. Курсовое и дипломное проектирование. Учеб. пособие для строит, спец. вузов. — М.: ООО ≪ БАСТЕТ ≫ , 2006. - 216 с.: ил 7. Бозорбоев Н., Бозорбоев Ф. Бино ва иншоотларнинг ер остки қисмини барпо этиш технологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент, 2003. 8. Швиденко В.И. Монтаж строительных конструкций. Уч. пос. М., Выс. школа, 1987. 9. Матвеев Е.П. Реконструкция жилых и гражданских зданий. — М.: 10. ГУЛ ЦПП, 1999. Справочник строителя. Бетонные и железобетонные работы. — М.: Стройиздат, 1987.

Похожие

Бино ва иншоотларни барпо этиш технологиясидаги асосий холатлар

Нокулай иклим шароитларида бино ва иншоотларни барпо этиш технологиясига хос хусусиятлар

Бино барпо этиш учун майдонни тайёрлаш

Резервуар, газгольдерлар ва бошка иншоотларни барпо этиш технологияси

Бино ва иншоотларнинг ер устки қисмини барпо этиш