Odam anatomiyasi va antropologiya asoslari fani, uning vazifalari o`rganish usullari, rivojlanish tarixi - Анатомия - Рефераты

Odam anatomiyasi va antropologiya asoslari fani, uning vazifalari o`rganish usullari, rivojlanish tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.484375 KB

Odam anatomiyasi va antropologiya asoslari fani, uning vazifalari o`rganish usullari, rivojlanish tarixi Reja: 1. Odam anatomiyasi va antropologiyasi fani haqida tushuncha. 2. Odam anatomiyasi tibbiy fanlarning asosi. Salomatlik haqida tushuncha. 3.Anatomiyaning o`rganish usullari. 4. Anatomiya atamalari. 5. Anatomiya fanining rivojlanish tarixi. 6. O`zbekistonda tibbiyot fanining qisqacha rivojlanish tarixi. 7. O`zbekiston Respublikasida sog`lom avlodni shakllantirish borasidagi tadbirlar.

Odam anatomiyasi fani haqida tushuncha. Odam anatomiyasi odam organizmining shaklini, tuzilishini,uning rivojlanish jarayonini o`rganadigan fan bo`lib, har bir a‘zoni jinsiy va yosh jihatdan tafovut qilishini, shuningdek, atrof muhitning a‘zolar tuzilishi va funksiyasiga bo`lgan ta‘sirini o`rganadi. Odam anatomiyasi tibbiyotning asosini tashkil qilib bir qancha fanlarni o`z ichiga oladi. Solishtirma anatomiya - odam organizmining hayvonlar organizmidan tubdan farq qilishi odamning evolyutsion taraqiyoti qonunlari - filogenezga taqqoslangan holda odam holatiga o`tish jarayoni antropogenizni o`rganadi. Embriologiya – odam organizming paydo bo`lishini tugilguncha ona qornida o`sib rivojlanib borishini o`rganadi. Yoshga doir anatomiya – tug`ilgandan boshlab to hayotining oxirigacha bo`lgan davrda organizm tuzilishidagi tofovutlarni o`rganadi. Antropologiya – organizm shakllanishi, rivojlanishiga odamlar yashab turgan muhitning iqlimiy – geografik sharoiti, ijtimoiy va biologik omillarning ta‘sirlarini o`rganadi. Funksional anatomiya – a‘zolarning tuzilishi ularning vazifalariga bog`liq holda shakllanib borishini o`rganadi. Fiziologiya – organizm a‘zolar tizimi, a‘zolarni, shuningdek, to`qima va hujayralarning hayotiy faoliyatini o`rganadi. Sitologiya – organism hujayralarining tuzilishi, shakllari, ko`payishi, kimyoviy tarkibini o`rganadi. Gistalogiya – a‘zolarni tashkil qilgan to`qimalarni o`rganadi. Patologik anatomiya - a‘zolarning kasallik holatidagi o`zgarishlarni o`rganadi. Sistematik anatomiya - bir-qancha bo`limdan iboratdir. U organizmning har- xil sistemalarini o`rganadi, masalan, suyaklarni osteologiya, bo`g`imlarni sindesmologiya, muskullarni miologiya, ichki a‘zolarni splanxologiya, qon tomirlar tuzulishini angiologiya, ichki sekretsiya bezlarini endokrinologiya, sezgi a‘zolarini esteziologiya, nerv tizimini nevralogiya bo`limlari o`rganadi.

Topografik anatomiya - a‘zolarning tuzulishi shaklidan tashqari ularning uzaro munosabatlarini, chegarasini va proeksiyalarini o`rganadi. Shunday qilib, anatomiya fani odam organizmining tuzilishi va funksiyalarini ularning evolyutsion rivojlanish asoslariga bog`liq atrof-muhit ta‘sirida shakillanish qonuniyatlari bilan birgalikda o`rganadi. Odam anatomiyasi tibbiy fanlarning asosi. Salomatlik haqida tushuncha. Salomatlik odam organizmining biologik, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining muvozanatlashgan birligidir. Sihat-salomatlik har bir kishi uchun baxt-saodatdir, uning mehnat unumdorligini, mamlakatning iqtisodiy qudratini, xalq farovonligini rivojlantirishning zarur shartidir. Umumxalq mulki bo`lmish sihat-salomatlikka nisbatan ongli va mas`uliyat bilan yondashish jamiyat barcha a`zolarining turmush va axloq normasi bo`lmog`I lozim. Salomatlikni saqlash va mustahkamlash uchun avvalo odam o`z tanasining tuzilishini, har qaysi to`qima va a`zolarning normal ish faoliyatini, o`sish, rivojlanish va ko`payish qonuniyatlarini bilishi zarur. Shuningdek, barcha tirik mavjudotlar tobora takomillashtirish uchun zarur bo`lhan shart-sharoitni mukammal bilish va yaratish talab etiladi. Odam organizmining tuzilishini anatomiya, uning ish faoliyatini fiziologiya, yashashi, normal o`sishi, rivojlanishi, o`qishi, mehnat qilishi uchun zarur sharoit yaratishni gigiyena fani asosida o`rganiladi. Odam organizmining tuzilishi va funksiyasi boshqa barcha tirik mavjudotlarnikiga nisbatan nihoyatda murakkab va yuqori darajada takomillashgandir. Ma`lumki, odamning paydo bo`lishida uning yashash ushun kurashi, o`ziga sharoit yaratishi, bir-biri bilan munosabatda bo`lishi zarurati muhim rol o`ynagan. Binobarin, odam bir necha million yillar ilgari hayvonot olamida evolyutsion rivojlanish jarayonida sodir bo`lgan biologik va ijtimoiy o`zgarishlar, rivojlanishlar ma`sulidir. Odam organizmining barcha to`qima va a`zolar bir-biri bilan chambarchas bog`liqdir. Shuningdek, ular tevarak-atrof muhiti blan ham doimiy aloqadadir. Bu ikkala bo`glanish nerv va endokrin tizimlar orqali moshqariladi. Odamning

sog`lig`i uning o`zi, oila va jamiyat boyligi hisoblanadi. Shunga ko`ra, o`z sog`lig`ini saqlash va mustahkamlashga hamda jamiyat a`zolari sog`lig`ini muhofaza qilishga qaratilgan barcha chora-tadbirlarda faol ishtirok etish har bir insonning yukasak burchidir. Afsuski, o`zining ana shu burchini bilmaydiganlar yoki unitib qo`yganlar oz emas. Tibbiyot fanidagi tadqiqotlardan ma`lum bo`lishicha, agar odamning sog`lig`i 100 % deb qabul qilinadigan bo`lsa, uning 50 % i har qaysi odamning turmush tarziga, 20 % i tashqi muhit sharoitiga, 20 % i nasl xususiyatlariga va nihoyat 10 % i tibbiy yordamga bog`liq. Ma`lumki, aksariyat odamlar umrining 10 yili maktabda o`tadi. Inson hayotining bu davri o`ziga xos xususiyatlarga ega. Bu davrda bola va o`smir organizmi uzluksiz o`sadi va rivojlanadi. Shu bilan birga u tashqi muhitning turli ta`siriga juda beriluvchan bo`ladi. Boshqacha aytganda, yoshlarning yashash, o`qish va tarbiyalanish sharoiti ularning normal o`shishi hamda rivojlanishiga ta`sir etadi. Binobarin, bu sharoit qulay yoki noqulay tashkil qilinishiga ko`ra, bolalar va o`smirlarning o`sish, rivojlanishi normal yoki nonormal bo`lishi mumkin. Ma`lumotlarga ko`ra, yuqorida aytilgan sharoitlarining yaratilmasligi yoki ularga amal qilmasligi o`qibatida maktab o`quvchilarining talaygina qismida o`sish va rivojlanishning buzilishi tayanch-harakatlanish va yurak-qon tomir tizimlarining, nafas olish, ovqat hazm qilish a`zolarining surunkali kasalliklari, ko`rish o`tkirligining pasayib qolishi kabi salbiy holatlar uchramoqda. Buning o`qibatida o`rta maktabni bitiruvchi yoshlarning ma`lum qismi o`zi xohlagan kasbni egallash imkonga ega bo`lmayotir. Anatomiyaning o`rganish usullari. Odam anatomiyasining o`rganish usullari bir necha xil bo`lib odam tuzulishi haqida to`liq tassavvur hosil qilishda murdani yorib ko`rish usulidan foydalanib o`rganiladi. Tirik odamlarda esa mavjud bo`lgan texnika vositalaridan, fizik asboblardan foydalangan holda fiziologik usullar qo`llanib o`rganiladi. Bular quyudagilardir.

1.Antropom е trik usul – bo`y uzunligi, tana vazni, ko`krak qafasi aylanasi, y е lka k е ngligi kabilar o`lchanib o`sish va rivojlanishi o`rganiladi. 2.Kesib ochish yo`li bilan preparatlar tayyorlash 3.Arralash usuli- murda muzlatilib, o`rganiladigan a‘zosi bo`lagini qavatma- qavat qilib arralanadi va a‘zolar topografiyasi haqida kengroq ma‘lumot olinadi. 4.In‘eksiya usuli- ichi kovak a‘zolarga, qon tomirlariga turli xil kimyoviy bo`yoqlar yuborib o`rganiladi. 5.Yoritish ravshanlashtirish usuli- o`rganiladigan a‘zo kislota yoki ishqor suyuqliklariga solib kuzatiladi va nurlarini turlicha sinishi natijalari bir-biridan ajralib ko`riladi. 6.Karroziya yoki yemirish usuli kovak a‘zolariga tez qotadigan modda yuborib so`ngra kislota yoki ishqor ta‘sirida a‘zo to`qimalari yemiriladi va u a‘zoning shakli o`rganiliadi 7.Rentgen nuri yordamida o`rganish usuli- tirik odam tuzulishini o`rganishga keng imkon beradi. 8.Paypaslab o`rganish usuli- a‘zo chegralarini o`rganadi 9.Perkussiya – barmoq yoki bolg`acha bilan urib aniqlash usuli, a‘zo chegaralari o`rganiladi. 10. Auskultatsiya usuli – maxsus eshutish asboblari yordamida yurak, o`pkaning ishlab turgan paytdagi tovushi eshitiladi, normal yoki kassallik holati aniqlanadi. 11.Mikroskopda ko`rib urganish usuli- to`qima va a‘zolaring hujayraviy tuzulishi o`rganiladi. Anatomiya atamalari. Odam organizmini o`rganishda qo`llaniladigan anatomiya atamalari birinchi marta 1894 yilda Shveytsariyaning Bazel shahrida bo`lgan anatomlar se`zdida qabul qilingan. Bazel anatomiya atamalari nomenklaturasida a‘zolar tuzilishga mos kelmaydigan atamalar ham bo`lgan. Shuning uchun 1955 yilda Parijda bo`lib o`tgan anatomlar se`zdida Parij anatomiya atamalari nomenklaturasi qabul qilindi va hozir ham qo`llanilib kelmoqda. A‘zolarning joylashgan o`rni, ularning alohida

qismlarini a‘zolarga nisbatan o`rganishda sagittal, fronttal va gorizantal sathdan foydalaniladi. 1.Sagittal sath odam tanasining oldindan orqa tomonga qaratib boshidan oxirigacha vertikal kesilishi natijasidan hosil bo`ladi. Agar muzlatilgan murdaning qoq o`rta qismidan o`ng va chap nimtalarga ajratilsa o`rta satx hosil bo`ladi. 2.Frontal sath sagittal sathga nisbatan to`gri burchak hosil qilib yoki aniqrogi odam peshonasiga parallel holatda o`tkazilgan yuzadan vjudga keladi. 3.Gorizantal sath fazoga parallel yoki sagittal holda frontal sathlarga to`g`ri burchak hosil qilib o`tkazilgan yuzadan hosil bo`ladi. Anatomiya fanining rivojlanish tarixi. Anatomiya fanining rivojlanish tarixi eramizdan oldingi uzoq o`tmishga borib ta‘qaladi. Qadimda diniy aqidalarga ko`ra murdani ке sib o`rganish gunoh sanalib bu usul bilan odam tuzilishini o`rganishga intilganlar o`lim jazosiga hukm etilgan. Eramizdan oldingi XX asrda yashagan hind tabibi Bxaskara Bxatshe «Anatomiya targ`iboti» asarida a‘zolar, muskullar, qon tomirlar, nervlar to`g`risida yuzaki ma‘lumotlarni to`plagan. Anatomiyaning asosiy rivojlanish davri qadimiy yunonlar mamlakatida boshlanib Gippokrat, Pifogor, Arastu, (Aristotel) kabi allomalar tarbiyalangan maktablar tashkil etilgan. Buqrot (Gippokrat) – eramizdan oldingi 460-377 yillarda yashab, tibbiyot sohasida o`zigacha bo`lgan ma‘lumotlarni to`plagan, kuzatish va tekshirishlari asosida 72 ta asr yozgan yurak- qon tomirlar tuzulishi to`grisida ma‘lumot bergan. Arastu (Aristotel)- eramizdan oldingi 384-322 yillarda yashab, nervlar paylardan farqi borligini aorta qon tomiri yurakdan boshlanishini aniqlagan atoqli olim anatom, faylasufdir. Gerofil – eramizdan oldingi 300 yillarda yashagan.Ichki a`zolarni kesib o`rgangan,harakatchan va sezuvchi nervlarni aniqlagan. Jolinus Hakim (Klavdiy Galen) (130-210)- anatomiya, fiziologiya falsafa va biologiyani mukammal bilgan. U suyaklar muskullar bosh va orqa miya anatomiyasini o`rgangan.

Jolinus hxayvonlar yuragi va qon tomirlarini o`rganib arteriyalarda havo emas balki qon oqishini birinchi bo`lib isbotlagan. U davrda murdani yorib odam anatomiyasini o`rganish mumkin bo`lmaganligi uchun odam a‘zolarining tuzilishini hayvonlarda o`rganishga majbur bo`lgan, shu tufayli uning anatomik ma‘lumotlarida ayrim xatoliklar bo`lgan. Abu Ali ibn Sino (930-1037) – Buxoro shahri yaqinidagi Afshona qishlog`ida tug`ilgan. Dastlabki bilimni Buxoroda olib 17 yoshlik chog`idayoq fanlarni mukammal bilgan. U Xorazm va Eronda saroy tabibi bo`lib xizmat qilgan. Ibn Sino yuzdan ortiq asar yaratgan, bulardan eng yirigi – «Tib qonunlari» besh jildli bo'lib birinchi tomi anatomiya va fiziologiyaga bag`ishlangan. Ushbu kitobga tibbiyot sohasidagi dunyoda bo'lgan barcha ma‘lumotlarni to'plabgina qolmasdan o'z tekshirishlari va tushunchalari bilan fanni yanada boyitgan. Kitob turli tillarda qayta-qayta nashr qilingan bo'lib tibbiyotda asosiy qo`llanma sifatida hanuzgacha xizmat qilmoqda. Ibn Sino organizmni o'rganishda odam konstitutsiyasiga birinchi bo'lib e’tibor berdi. «Tib qonunlari» kitobida ichki kasalliklar, xirurgiya farmakologiya gigiyena va tibbiyotning boshqa qismlari to`grisida batafsil ma‘lumotlar berilgan. «Tib qonunlari» o`zbek tilida birinchi marta 1954-1956 yillarda Toshkentda bosilib chiqqan. Vilyam Garvey (1578-1657)- anatom va fiziolog bo`lib o`z kuzatish va tajribalari asosida 1626 yilda e‘lon qilingan «Hayvonlarda yurak va qon harakati to`grisida anatomik tekshirishlar» degan ilmiy asarida katta va kichik qon aylanish doiralarini birinchi marta ilmiy ravishda isbotlab bergan.Garviy qonni arteriyadan venaga ko`zga ko`rinmaydigan mayda tomirchalar orqali o`tadi deb taxmin qilgan. M. Malpigi (1628-1694) arteriya bilan venani bir biriga qo`shib turadigan kapillyarlar borligini mikroskop ostida ko`rib isbotladi. Fredrik Ryuish (1638-1731)- qon tomirlariga rangli moddalar yuborib o`rgangan va preparatlar tayyorlangan. XII-XIII asrlarda ya‘ni uyg`onish davrida anatomiya faniga qiziqish Italiyada, keyin Fransiyada ochilgan tibbiyot maktablarida yangitdan boshlandi. Olimlar

talabi bilan har besh yilda bir marta murdani ochib o`rganishga ruxsat berilgan.Natijada,dunyoda birinchi bo`lib Mondino da Lyutsi 1326 yilda ikki murdani o`rganib, olingan ma‘lumotlar asosida anatomiya darsligini yozdi. Leonardo da Vinchi (1452-1519)- Italiyalik rassom, matematik, injiner va faylasufdir, u 30 dan ortiq murdalarni kesib o`rgangan va a‘zolar rasmini chizib chiqqan. U dunyoda birinchi bulib muskillarning ishlash dinamikani o`rganib, shu bilan plastik anatomiyaga asos solgan. Andrey Vezaliy (1514-1564) – «Anatomiya jadvallari» atlasini va «odam tanasining tuzilishi to`grisidagi yetti kitob» ni yozdi. Gabriel Fallopiy (1523-1562) tarixda birinchi bo`lib kalla suyaklarining tuzilishi va taraqiyoti, muskullar, jinsiy a‘zolar, bachadon nayi, eshitish va ko`rish a‘zolarini o`rganib «Anatomik kuzatishlar» kitobini yozgan. B. Evstaxiy (1510-1574) – Vezaliyning anatomiyadagi ayrim xatolarini to`g`riladi. U tishlar, buyraklar, eshitish a‘zolarini o`rganib birinchi marta halqum bilan o`rta quloq bo`shlig`ini qo`shib turuvchi eshitish yo`lini aniqladi. Kuzatishlar asosida 1714 – yilda «Anatomiya qo`llanmalari» asarini nashr ettirdi. I. Purkin`e (1787-1869) suyak hujayralari, yurak muskullaridagi alohida o`tkazish tolalari, nerv tolalarining mikroskopik tuzilishini o`rganadi. Rossiyada XVII- asrgacha vrachlar chetdan taklif etilib, faqat imperator saroylaridagina xizmat qilganlar. Ammo XVII asrning o`rtalarida toun epidimeyasi Moskvada birinchi tibbiyot maktabining (1654 yil) ochilishiga sabab bo`lgan. Pyotr 1 Peterburg va Kronshtadtda, keyinchalik boshqa shaharlarda ham harbiy gospitallar qoshida tibbiyot maktablari ochtirgan va brinchi navbatda odam anatomiyasi fani bilan shug`ullanishni da`vat etgan. Pyotr 1 ning tashabussi bilan Peterburgda tibbiyot akademiyasi tashkil etilgan. Akademiyaga ishlagan olimlardan biri M. V. L омо n о s ов (1711-1765) nervizm g`oyalarini targ`ib etgan anatomiyani o`rganishga davat etgan v а tabiyatshunoslik faniga asos solgan olim bo`lgan. Uning tashabbusi bilan ochilgan universitet qoshida tibbiyot fakulteti bo`lgan. N. I. Pirogov (1810-1881) – rus harbiy- dala jarrohligining asoschisi va

topograf anatomidir. U odam organizmidagi a‘zolarni muzlatib, qotirib, qavatma- qavat qilib kesib o`rgangan. Fassiyalar, muskullar va qon tomirlarni o`rgandi va “Muzlatilgan murdalarni arralab o`rganilgan topografik anatomiya” atlasini (1859yil) yozdi. V. I. Bets (1834-94) Kiyev unevirsiteti proffesori, anatom.U bosh miyaning po`stloq qavatini, buyrak usti bezi va jigardagi qon aylanish tartibini urgangan . I.M.Sechenov (1829-1905) nervizm g`oyalarinig asoschisi bo`lib u organizmni bir butun bo`lib tashqi muhit bilan bog`lanishini isbotladi.I.M. Sechenov 1863 yilda “Bosh miya reflekslari” kitobini yozdi I.P.Pavlov (1849-1936) odam markaziy nerv tizimi fiziologiyasini o`rganishga salmoqli hissa qushgan. U brinchi bo`lib ikkita signal tizimi to`g`risida, shartli riflekslar va oliy nerv tizimining faoliyati to`grisidagi nazariyani ilgari surib tugallangan ta‘limot yaratdi. O`zbekiston Respublikasida sog`lom avlodni shakllantirish borasidagi tadbirlar. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1993 yil 3 dekabrdagi 589- sonlo qarori bilan “Yosh avlodni sog`lomlashtirish muammolarini majmuali hal etish” ning kengaytirilgan dasturi tasdiqlangan. Mazkur dasturda odamning sog`lig`ini mustahkamlash va umrini uzaytirishda jamiyatimizning har bir a`zosi sog`lom turmush tarziga riyoa qilishi muhim ahamiyatga ega ekanligi qayd etilgan. Sog`lom turmush tarzi tushunchasi odam xulq-atvorining hamma tomonlarini o`z ichiga oladi. Har kimning mas`uliyatli vazifasi hisoblangan o`z-o`zini bilish tushunchasi buning bir qismidir. Buning ma`nosi shuki, odam o`z organizmining tuzilishi va funksional xususiyatlarini asrash va rivojlantirish uchun zarur bo`lgan qoidalarga amal qiladi. Chunonchi, kun tartibiga, sanitariya va gigiyena talablariga amal qilish odat tusiga kiradi. - Odam o`z ruhiy holatini boshqara oladi, qattiq hayajon va ruhiy zarblaraga bardosh beradi; - o`zining ovqatlanishini nazorat qiladi;

- shakllantirish borasidagi tadbirlar. - harakatchanlik, jismoniy tarbiya va sport kun tratibidan mustahkam o`rin oladi. Spirtli ichimliklar, kashandalik va giyohvandlikdan voz kechadi; - tabiatga g`amxo`rlik bilan munosabatda bo`ladi; - yangi turmush quruvchi yigit va qizlar, yangi insonni dunyoga keltiruvchi kiyov va kelinlar o`z farzandlarining sog`lig`I, jismoniy va ruhiy barkamolligi uchun barvaqt g`amxo`rlik qiladilar. Yuqorida aytilgan fikr-mulohazalardan kelib chiqadigan xulosa shuki, sog`lom turmush tarsi uchun kurashish hozirgi avlodni manfaatlari uchungina emas, balki kelgusi avlodlarni eng maqbul genetic dastur bilan ta`minlash uchun ham zarurdir. Odam qancha sog`lom bo`lsa, uning farzandlari, nevara-chevaralari, ya`ni kelgusi avlod ham sog`lom bo`ladi. Odam organizmi haqida umumiy ma`lumot. Odam uzoq yillik evolyutsion jarayonining mahsulidir. Shuning uchun ham odam va yuqori tabaqali (yuksak) hayvonlar organizmning tuzilishida ba`zi o`xshashliklar bor. Jumladan, anatomiya va fiziologiya fanlarining ilmiy tadqiqotlari natijasida odam va yuksak hayvonlarning skeleti, miyasi, yuragi, o`pkasi, ovqat hazm qilish va ayirish kabi a`zolarining tuzilishi hamda funksiyasida (Bajaradigan ishida) o`zshashliklar borligi aniqlangan. Odamning shakllanishida mehnat muhim rol o`ynagan. Mehnat qilish tufayli ibtidoiy odamlar avval tik turishga, so`ngra qo`l barmoqlari bilan mehnat qurollarini ushlashga o`rgangan. Mehnat qilish jarayonida ularda bir-biri bilan hamkorlikda bo`lish zarurati tug`ilgan va natijada nutq yuzaga kelgan. Mehnat va nutq tufayli ularda fikrlash qobiliyati rivojlangan. Bu o`z navbatida bosh miya va sezgi a`zolarining hamda mehnat qilish a`zosi bo`lgan qo`lning yuksak darajada rivojlanishiga sabab bo`lgan. Odam tashqi muhit ta`sirlarini sezishi, ularni fikrlashi va o`zaro munosabatda bo`lishi kabi barcha xususiyatlar bosh miyaning faoliyati ekanligi fiziologiya fanidan ilmiy tadqiqotlar tufayli aniqlangan. Bu quyidagi misolda yaqqol ko`rinadi. Spirtli ichimliklar va narkotik moddalar bosh miyaning nerv hujayralari faoliyatini

buzadi. Shuning uchun ham spirtli ichimlik ichib mast bo`lgan odamning fiklash qobiliyati pasayadi. Narkotik modda iste`mol qiluvchilar ham huddi shunday bo`ladi. Shunday qilib, tarixiy evolyutsion jarayonida, tashqi muhit va ijtimoiy omillar odam organizmining tuzilishi, funksional xususiyatlari va ongning shakllanishini belgilaydi.

Похожие

Bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi fanining maqsadi, vazifasi, ahamiyati va rivojlanish tarixi

Anatomiyani o’rganish usullari

Odam tanasining shakllari, o’lchovlari, yoshga va jinsga oid xususiyatlari

Ichki sеkrеtsiya bеzlari funktsiyasi va yosh xususiyatlari

Nerv sistеmasining fiziologiyasi va uning yosh xususiyatlari