Оддий фоизлар - Алгебра - Рефераты

Оддий фоизлар

Загружено в:

13.12.2019

Скачано:

0

Размер:

264.5 KB

Оддий фоизлар Режа: 1. Оддий фоизларни ҳисоблашга доир масалалар 2. Оддий фоизлар бўйича ўсиш коэффициенти ва ошган маблағ миқдорини топиш формулалари 3. Фоиз тўловлар ҳисобига камайган ёки ошган маблағ бўйича датлабки маблағ ва фоиз тўловлар миқдорини аниқлаш 4. Оддий фоизлар бўйича дисконтлаш. Дисконтлаш (келтириш) коэффициенти 5. Ломбард кредит

Кириш Республикамиз иқтисодиёти халқаро иқтисодиёт билан узвий боғланиб бормоқда. Масалан Халқаро Банк томонидан молиялаштирувчи лойиҳалар сони ортиб бормоқда, чет эл мамлакатлари билан тузилаётган қўшма лойиҳалар тобора кўпайиб бормоқда, тадбиркор банклар сони ошиб бормоқда. Буларнинг ҳаммаси жаҳоннинг илғор мамлакатларида қўлланиладиган молиявий ҳисоблаш усулларидан фойдала-ниш заруриятини тақозо қилади. Молия математикаси молиявий ҳисоблаш усулларидан бири бўлиб, у тор маънода молия операцияларини сонли таҳлил қилишдан иборат. Молия математикаси ўқув фани сифатида жаҳоннинг иқтисодчи тайёрлайдиган деярли барча университетларида ва колледжларида ўқитиладиган зарурий фанлар қаторига киритилган. Молия математикаси молия назарияси ва математикани ўзаро боғловчи фандир. Бу фаннинг предмети - пул ва қимматбаҳо қоғозлар устида олиб бориладиган операциялардан иборат. Молия математикасининг сонли таҳлил қилиш усуллари замониавий математиканинг турли йўналишларидан олинган. Бу усуллар элементар математика, эҳтимоллар назарияси, системали таҳлил, ноаниқлик ва таваккалчилик назарияси кабиларга асосланган. Дастлабки молиявий таҳлилда ўз ечимини кутиб турган масалалар ҳам кам эмас. Молия-банк операцияларида ва бошқа келишувларда асосан 3 хил параметрларнинг қиймати белгиланади: 1) тўловлар, кредитлар миқдори; 2) тўлаш муддати ёки тўлаш вақти, ва бошқа вақт билан боғлиқ бўлган параметрлар; 3) фоиз ставкаси. Бу параметрлар орасида функционал боғланиш мавжуд бўлиб, молия математикасининг вазифаси ана шундай боғлиқликларни ўрганиш ва шу асосда турли молия масалаларини ечиш усулларини яратишдан иборатдир. Молия математикасининг асосий тушунчаларидан бири фоиз пул ёки соддароқ фоизлар бўлиб, ушбу тушунча кўп молия ҳисобларининг асосини ташкил қилади. Фоизлар - турли шаклдаги қарзга пул беришдан ёки уни капитал маблағ сифатида ишлаб чиқаришга ёки молияга сарф қилишдан олинадиган фойданинг мутлақ қийматидир. Қарз беришнинг турли шакллари деганда ссуда (қарз) бериш, товар маҳсулотларини қарзга сотиш, банкка депозит ҳисобига пул қўйиш, омонат сертификатини ва облигацияларини сотиб олиш ва бошқаларни тушуниш керак.

Ҳозирги даврда фоизлар коммерция, кредит ва инвестицион контрактлар, халқаро иқтисодий ва молиявий келишувларнинг асосий фактларидан бири ҳисобланади. Молиявий ва кредит келишувларида қарз берувчи (кредитор) ва қарз олувчи фоиз ставкаси ҳақида келишиб оладилар. Фоиз ставкаси - олинган қарз ҳисобига қарздорнинг кредиторга бирлик вақт оралиғида тўлайдиган пул миқдоридир. Фоиз ставкаси бирлик вақт ичида олинган фойда билан умумий қарз миқдорининг нисбий фоизи кўринишида аниқланади. Фоиз ставкаси мўлжалланган вақт оралиғи устама фоиз даври деб аталади. Бундай даврлар сифатида 1 йил, ярим йил, квартал, ой, ҳаттоки кун ҳам қаралиши мумкин. Устама фоиз даври устама фоиз интервалларига бўлиниши мумкин. Устама фоиз интервали - шундай вақт оралиғики, унинг сўнгида устама фоиз ҳисобланади. Ўзаро келишувга асосан фоизлар устама фоиз даврида кредиторга тўлаб борилиши ёки дастлабки қўйилмага қўшиб борилиши мумкин. Иккинчи ҳолда дастлабки қўйилма фоизлар ҳисобига ўсиб боради. Дастлабки қўйилмаларнинг неча марта ўсишини кўрсатувчи миқдорга ўсиш коэффициенти деб айтилади. Фоизлар дастлабки қўйилманинг ўзгармас ёки ўзгарувчан бўлишига боғлиқ равишда турлича бўлади. Агар дастлабки қўйилма ўзгармас деб қаралса ва устама фоиз аниқ бир давр учун ҳисобланса, оддий фоиз ставкаси қўлланилади. Акс ҳолда, яъни, агар устама фоиз ҳисоблаш базаси ўзгарувчан бўлса, у ҳолда мураккаб фоиз ставкаси қўлланилади. Мураккаб фоиз ставкасини ҳисоблашда турли усуллар мавжуд бўлиб, улардан бири декурсив усул, иккинчиси эса антисипатив усул дейилади. Декурсив усулда фоизлар ҳисоблаш ҳар бир устама фоиз интервалида амалга оширилади. Фоиз ставкаси олдинги устама фоиз интервалида оширилган қўйилманинг миқдорига нисбатан ҳисобланади. Декурсив фоиз ставкаси маълум бир устама фоиз интервалида аниқланган фойда билан шу интервал бошидаги қўйилма миқдори орасидаги нисбий фоизга тенг бўлади. Антисипатив (олдиндан бажариладиган) усулда фоизлар ҳар бир устама фоиз интервалининг бошида ҳисобланади. Фоизлар миқдори ошган пулларни назарга олган ҳолда ҳисобланади. Бу усулда фоиз ставкаси аниқ бир интервал ичидаги фойда билан шу интервал сўнгидаги ошган қўйилма миқдори орасидаги нисбий фоизга тенг бўлади. Антисипатив усул билан аниқланган фоиз ставкаси ҳисоблаш ставкаси ёки антисипатив ставка деб аталади. Жаҳон молия - банк амалиёти шуни кўрсатадики, кўп иқтисодий тараққий этган мамлакатларда устама фоизларни ҳисоблаш асосан декурсив усул билан амалга оширилади. Фақатгина инфляция кучайган мамлакатларда антисипатив усуллар қўлланилган.

1. Оддий фоизларни ҳисоблашга доир масалалар Оддий фоизлар кредиторнинг қарздорга маълум миқдордаги пулни қарзга берганлиги оқибатида оладиган даромадини ҳисоблаш усулидир. Молия - банк амалиётида бу усул қарз муддати бир йилдан кам бўлган ҳолларда ишлатилади. Оддий фоизларни характерловчи асосий пропорция қуйидаги кўринишда бўлади: K : I = 100 : Pt , (1.1) бу ерда K - қарздорга кредитор томонидан берилган қарз миқдори; I эса K миқдордаги пулни ишлатгани учун қарздорнинг кредиторга тўлайдиган фоиз тўлови ёки бошқача айтганда қарз баҳоси. Фоиз тўлов ёки, соддароқ, фоиз деб ҳам аталади; P - фоиз ставкаси.. У маълум бир муддат оралиғида 100 бирлик капиталдан фойдаланганлиги учун қарздорнинг кредиторга тўлайдиган тўлов миқдори; t - қарз муддати (йиллар билан ўлчанади); Дейлик, агар қарздор кредитордан K сўм пул қарз олган бўлиб, томонлар фоиз ставкасини P % бўлишига келишган бўлсалар, у ҳолда қарздор кредиторга қанча фоиз тўлов бериши кераклигини аниқлаши керак бўлсин. Бу ҳолда (1.1) пропорциядан фойдаланиб I ни топиш керак.100 * * t P K I (1.2) Фараз қилайлик t = 1 йил бўлсин. У ҳолда (1.2) формуладан ойлик фоиз тўловни топиш мумкин: 100 *P K I : 12 ёки 1200 *P K I (1.3) (1.3) формуладан фойдаланиб m ой учун фоиз тўловни топиш мумкин. 1200 * * m P K I (1.4)

Худди шундай йўл билан 1 кунлик фоиз тўловни аниқлаш мумкин. Бунда 1 йилда 360 ёки 365 кун бор деб қабул қилинишига қараб 1 кунлик фоиз тўлов36000 *P K I ёки 36500 *P K I (1.5) кўринишда, d кунлик фоиз тўлов эса 36000 * * d P K I ёки 36500 * * d P K I (1.6) кўринишда бўлади. Жаҳон молия-банк амалиётида «фоиз сон» ва «фоиз калит» (девизор) деб аталувчи тушунчалар ҳам ишлатилади. Агар (1.6) касрларнинг сурат ва махражини P га бўлсак d кунлик фоиз тўлов қуйидагига тенг бўлади. P d K I 36000 *  ёки P d K I 36500 *  (1.7) Бу касрларнинг суратидаги Kd сон «фоиз сон» деб аталади, 36000 P , 36500 P нисбатлар эса «фоиз калит» ёки девизор деб аталади. 1 - мисол . Жамғарма банкка K 1 ва K 2 миқдорда 2 хил маблағ қўйилган. K 1 маблағ P 1 = 5% фоиз ставка билан 6 ойга, K 2 маблағ P 2 = 6% фоиз ставка билан 3 ойга қўйилган. K 1 ва K 2 маблағлар орасидаги фарқ 3000 сўмни ташкил қилади. Агар K 1 учун мўлжалланган фоиз тўлов ( I 1 ), K 2 учун мўлжалланган фоиз тўлов ( I 2 ) дан 2 марта кўп бўлса, K 1 ва K 2 ларнинг қийматини аниқланг. Ечилиши. Масаланинг шартига кўра K 2 = K 1 - 3000 ва I 1 = 2 I 2 (1.4) формулага асосан 1200 6*5*1 1 K I  ва 1200 3*6* 2 2 K I  бўлади. Демак,

K K 1 1 5 6 1200 2 3000 6 3 1200 * * ( ) *  тенглик ўринли. Бундан K 1 = 18000 ва K 2 = 18000-3000 = 15000 бўлади. 2 - мисол . Жамғарма банкка K миқдорда маблағ қўйилган бўлиб , фоиз ставкаси 5% бўлсин . Фоиз тўлов миқдори қўйилма миқдоридан 2 марта кўп бўлиши учун қўйилма неча йилга мўлжалланган бўлиши керак ? Ечилиши. Масалининг шартига кўра 2 K = I (1.2) формулага асосан 2 5 100 K K t  * * Бундан t = 40 йил эканлиги келиб чиқади. Жавоб: 40 йил. 3 - мисол. Банкка 30000 сўм миқдордаги маблағ 6 ой муддатга қўйилган. Агар фоиз ставкаси 5% ни ташкил қилса, шу давр ичидаги фоиз тўлов миқдори ва оширилган қўйилма миқдори қанча бўлади? Ечилиши. Масалининг шартига кўра ((1.4)формулага асосан) 750 1200 6*5* 30000  I ва K  = K + I = 30000 + 750 = 30750 Жавоб : 750 сўм ва 30750 сўм . 4 - мисол . Қанча вақт ичида 4% йиллик (360 кун ) фоиз ставка билан қўйилган 45000 сўмлик маблағ билан 10 мартдан 22 майгача 5,75% йиллик (365 кун ) фоиз ставка билан қўйилган 60000 сўмлик маблағлардан олинадиган фоиз тўловлар миқдори ўзаро тенг бўлади ? Ечилиши : Масаланинг шартига кўра K 1 = 45000, P 1 = 4%, K 2 = 60000, P 2 = 5,75%, t 2 = 73 кун ҳамда I 1 = I 2 Демак, (1.6) формулаларга асосан 45000 4 36000 60000 575 73 36500 * * * . * t Бундан t = 138 Жавоб: 138 кун.

5 - мисол . 1000 пул бирлигидаги маблағ жамғарма банкка 5% йиллик (360 кун) фоиз ставкаси билан 150 кунга қўйилган. Шу даврда ошган маблағ миқдорини топинг. Ечилиши: Маълумки ошган капитал маблағ миқдори қуйидагига тенг бўлади.K  = K + I Бу ерда K = 1000, I - фоиз тўлов миқдори бўлиб, у (1.5) формула орқали топилади. )3(8. 20 36000 150*5* 1000 36000 * *    t P K I Демак K  = 1000 + 20,8(3) = 1020,8(3) Жавоб: 1020,8(3) п . б . 6- мисол. Агар А шахс банкка 18000 пул бирлигидаги пулни 4% йиллик фоиз ставкаси билан 10 ойга қўйган бўлса, унинг олган даромади қанча бўлади? Ечилиши: (1.4) формулага асосан 600 1200 10*4* 18000 1200 * *    m P K I Жавоб : 600 п . б . 7 - мисол . А шахс 3000 пул бирлиги миқдордаги маблағни 6 июндан 17 сентябргача 5% йиллик фоиз ставкаси билан жамғарма банкка қўйган . 17 сентябрда А шахснинг банкдаги қўйилмаси қанча бўлади ? Ечилиши : Масаланинг шартига кўра , К =3000, р =5%, t=72. Фоиз тўловни (1,5) формула ёрдамида топамиз 30 36000 72*5* 3000  I K  =К+ I = 3000 + 30 = 3030 Жавоб: 3030 п.б.

8 - мисол . А шахс 15000 пул бирлиги миқдоридаги пулни 4 ойга 5% йиллик фоиз ставкаси билан жамғарма банкка қўйган. 4 ойда ошган қўйилма миқдорини топинг? Ечилиши: K  = K + I 250 36000 120*5* 15000  I K  = 15000 + 250 = 15250 Жавоб: 15250 п.б. 9 - мисол . Корхона банкдан 700 000 сўм ссудани 20% йиллик фоиз ставкаси билан 4 йилга олган. Шу давр ичида ошган қарзи қанча бўлади? Ечилиши: Масаланинг шартига кўра: K = 700000, P =20%, t = 4. (1.2) формуладан фойдаланиб 4 йил ичидаги фоиз тўлов миқдорини аниқлаймиз. 560000 100 4* 20* 700000  I Шу фоиз тўлов ҳисобига корхонанинг дастлабки қарзи ошади ва у K  = K + I = 700000 + 560000 = 1 260 000 сўм бўлади. Жавоб: 1 260 000 сўм. 2. Оддий фоизлар б ў йича ўсиш коэффициенти ва ошган маблағ миқдорини топиш формулалари. Юқоридаги (1.2) формулага мурожаат қиламиз. Ундан 100 P нисбатни i билан белгилаймиз. Бу сон каср сонлардаги фоиз ставкасини ифодалайди. У ҳолда К миқдордаги пулни t йилга i – фоиз ставкаси билан қарзга бериш оқибатида ti K I   фоиз тўловига эга бқламиз . Фоиз тўлов ҳисобига ошган қарз миқдори S қуйидагига тенг бўлади : ) 1( it K Kit K I K S       , Бу ерда S – t йилда ошган қарз миқдори - ) 1( )( it ts   коэффициент эса оддий фоизлар бўйича ўсиш коэффициенти деб аталади .

Агар қарз муддати ойларда ҳисобланса , у ҳолда ошган қарз миқдори ва ўсиш коэффициенти қуйидагича аниқланади :) 1( m i K S ой    , Бу ерда 12 i iой  , m – ойларда ҳисобланган қарз муддати . Кунларда ҳисобланган қарз муддати учун бу к ў рсаткичлар қуйидагича аниқланади : ) 1( d i K S кун   , Бу ерда 360 i iкун  ( ёки 365 i iкун  ), d – кунларда ҳисобланган қарз муддати . 3 – мисол . 500000 сўм пул 3 йилга 20 % оддий фоиз ставкаси билан қарз олинган. Қарз муддатининг с ў нгида ошган қарз миқдорини ва унинг ў сиш коэффициентини топинг. Ечиш: Масаланинг шартига к ў ра К=500000, t =3, p =20 % 2,0 100 20  i . 800000 )3 2,0 1( 50000     S 6,1 6,0 1 )3 2,0 1( )3(       s Ж : 800000 сўм ; 1,6. 4 - мисол . Кредитор қарздорга 300000 сўм пулни 24 % йиллик оддий фоиз ставкаси билан 5 ойга қарз берган . Қарз муддати с ў нгида кредитор қанча маблағга эга б ў лади ва унинг дастлабки маблағи неча марта ошади ? Ечиш: Масаланинг шартига кўра K =300000, i =0,24, m =5. Бундан фойдаланиб ойлик фоиз ставкасини топамиз: 02,0 12 24,0 12    i iой 1,1 5 02,0 1 1 )5(        m i s ой сум m i S ой 330000 1,1 300000 ) 1( 300000       Ж: 330000 сўм; 1,1 марта. 5 - мисол . 200000 сўм пул 30 % йиллик оддий фоиз ставкаси билан 100 кунга қарз берилган. қарз муддати сўнггида кредитор қанча маблағга эга бўлади? Ечиш : K=200000, p=30 % (i=0,3), d=100 )3( 0008,0 360   i iкун 216666 ) 100)3( 0008,0 1( 200000     S Ж: 216666 сўм. Ў згарувчан фоиз ставкалари.

Агар t 1 давр оралиғида i 1 , t 2 оралиқда i 2 , … ва ҳ-к, t m оралиқда i m фоиз ставкалари қ ў лланилса ( t = t 1 + t 2 +…+ t m ), у ҳолда t муддатда ошган маблағ миқдори               m k kk mm it K it it it K S 1 22 11 1 ) ... 1( формула ёрдамида аниқланади. 6 – мисол . Молиявий келишувга асосан 1 млн. сўм қарз бўйича биринчи йил 15 %, иккинчи йил 16 % ва 3 йил 17 % фоиз ставкаси белгиланган. 3 йилда ошган қарз миқдорини аниқланг. Ечиш: Масаланинг шартига кўра t 1 = t 2 = t 3 =1; i 1 =0,15; i 2 =0,16; i 3 =0,17. У ҳолда 1480000 ) 17,0 1 16,0 1 15,0 1 1( 100000         S Ж: S =1480000 сўм. Агар қарз миқдори вақтга боғлиқ равишда ўзгарувчан бўлса, у ҳолда қарз муддати сўнгида ҳисобланган умумий фоиз тўлов миқдори    n j jj itKI 1 формула ёрдамида топилади. Бу ерда Kj - j вақт онидаги қолдиқ қарз миқдори; t j - қарзнинг навбатдаги ўзгаришигача бқлган вақт оралиғи; i – фоиз ставкаси     100 P i . 7 – мисол . Банк депозитига 5. 02 да 12 млн. сўм пул қўйилди. 10. 07 да 4 млн сўм пул қайтиб олинди ва 20. 10 да яна 8 млн. сўм пул қўйилади. Агар йиллик фоиз ставкаси 18 % бўлса, у ҳолда йилнинг охирида банк депозитидаги пул қанча бўлади? Ечиш: Масаланинг шартига кўра K 1 =12 млн. сўм; P =18 %; демак, i =0,18 ва 00049,0 365 18,0   кунi . Биринчи навбатда, яъни 05. 02 да банк депозитига қўйилган 12 млн. сўм пул 10. 07 гача сақланади. Бу муддатдаги кунлар сони 155 кун, яъни t 1 =155. Банкдан 4 млн. сўм олинган кундан бошлаб, яъни 10. 07 дан 20. 10 гача депозитда K 2 =8 млн. сўм пул қолади. Бу муддатнинг узунлиги 102 кун. Учинчи босқичда, яъни 20. 10 дан бошлаб депозитдаги пул қолдиғи 16 млн. сўм бўлади, яъни K 3 =16 млн. сўм. Бу маблағ 31. 12 гача сақланади, демак t 3 =72 кун. Бу ҳолда йилнинг охиригача ҳисобланган фоиз тўлов миқдори

876,1 ) 72 16 102 8 155 12( 365        i I млн сўм бўлади. Йилнинг охирида депозитдаги пул миқдори 876, 17 876,1 16 3      I K S млн сўм бўлади. Ж: 17,876 млн. сўм. Фоиз тўловлар ҳисобига камайган ёки ошган маблағ бўйича дастлабки маблағ ва фоиз тўловлар миқдорини аниқлаш. Юқорида биз танишган масалалардаги барча параметрларни аниқлаш учун (1.1) пропорциядан фойдаланилади. Бу пропорциядан одатда дастлабки маблағ К аниқ бўлганда фойдаланилади. Бундай ҳисоб «юздан башланадиган ҳисоб» ҳам деб аталади. Лекин фоиз тўловлар миқдорини аниқлашдаги баъзи ҳолларда K нинг қиймати маълум бўлмайди, балки фоиз тўлов миқдорига ошган ёки камайган маблағнинг миқдори берилган бўлади. Фараз қилайлик фоиз тўлов ҳисобига камайган маблағ миқдори, яъни K - I маълум бўлсин. Бу ҳолда оддий фоизлар билан боғлиқ бўлган барча параметрлар қуйидаги пропорциялар асосида топилади: (K-I) : (100-Pt) = K : 100 (1.8) ёки (K-I) : (100-Pt) = I : Pt (1.9) Агар муддат ойлар билан ўлчанса , бу пропорциялар ўрнига қуйидагилар ишлатилади : (K-I) : (1200- Pm) = K : 1200 (1.10) (K-I) : (1200- Pm) = I : Pm (1.11) Агар муддат кунлар билан ҳисобланса, қуйидаги пропорциялар ишлатилади: (K-I) : (36000- Pd) = K : 36000 (1.12) (K-I) : (36000- Pd) = I : Pd (1.13) (1.8) -(1.13) формулалар (пропорциялар) тўлов фоизига камайган маблағ маълум бўлганда ишлатилади. Бундай ҳисоб «100дан кам бўлган ҳисоб» деб аталади. (1.12)-(1.13) пропорциялардан дастлабки маблағ миқдори К ни ва фоиз тўлов I нинг миқдорини аниқлаш мумкин:

K K I Pd    ( )36000 36000 ; I K I Pd Pd    ( ) 36000 (1.14) Ушбу формулаларни «фоиз калит» (дивизор) тушунчасидан фойдаланиб қуйидагича ёзиш мумкин: I K d D d    ( )1 (1.15) бу ерда D P  36000 фоиз калитдан иборат. Худди шундай йўл билан фоиз тўловга ошган маблағ миқдори маълум бўлганда асосий пропорциялар ҳамда дастлабки маблағ ва фоиз тўлов миқдорларини аниқлаш мумкин: (K+I) : (100+Pt) = K : 100 (1.16) (K+I) : (100+Pt) = I : Pt (1.17) (K+I) : (1200+Pm) = K : 1200 (1.18) (K+I) : (1200+Pm) = I : Pm (1.19) (K+I) : (36000+Pd) = K : 100 (1.20) (K+I) : (36000+Pd) = K : Pd (1.21) (1.20)-(1.21) пропорциялардан дастлабки маблағ К ва фоиз тўлов I нинг миқдорини аниқлаш мумкин . K K I Pd    ( )36000 36000 ; I K I Pd Pd  ( ) 36000 (1.22) ёки «фоиз калит» (дивизор) тушунчасидан фойдаланиб: I K I P d K I D d       36000 ( 1.23) (1.16) -(1.23) формулалар орқали бажариладиган ҳисоблар «100 дан ошган ҳисоблар» деб аталади. 1-мисол. Агар корхона жамғарма банкдан маълум миқдордаги пулни 10% ставкаси билан кредитга олган. Агар 5 йилдан сўнг қолган қарз миқдори 40000 сўм бўлса, дастлабки кредит миқдори қанча бўлган. Ечиш. Масаланинг шартига кўра р=10%, t =5%, K - I =40000 Дастлабки кредит миқдорини   pt I K K    100 100

формула ёрдамида топамиз.80000 5. 10 100 100 40000     K Жавоб. 80000 сўм. 2-мисол. А шахс жамғарма банкка маълум миқдорда пул қўйган. Қўйилманинг миқдори 4 йилда 100000 сўмга етган бўлиб фоиз ставкаси 5% ни ташкил қилса, у ҳолда дастлабки қўйилма миқдори қанча бўлган? Ечиш. Масаланинг шартига кўра р=5%, t =4. K + I =100000 Дастлабки қўйилма миқдорини   t p I K K      100 100 формула ёрдамида топамиз. . 80000 5.5 100 100 100000     K Жавоб. 80000 сўм Оддий фоизлар бўйича дисконтлаш. Дисконтлаш (келтириш) коэффициенти. Молиявий амалиётда фоизларнинг ўсишига тескари бўлган масала ҳам ҳал қилинади. Ушбу масалани қуйидагича қўйиш мумкин: n йилдан сўнг K n миқдордаги маблағга эаг бўлиш учун дастлаб банк депозитига қанча миқдорда пул қўйиш керак? Бу ерда K n бўйича К (дастлабки маблағ)ни топиш масаласи қўйилади. Бундай масалани ҳал қилиш K n сумма бўйича фоиз тўловлар олдиндан амалга оширилган ҳолатда ҳам ечиш керак бўлади. Бундай ҳолларда K n сумма дисконтланади ёки ҳисобланади дейилади. Фоизларни ҳисоблаш жараёни ҳисоблаш олдиндан олиб қолинган фоиз тўловлар эса дисконт дейилади. «Дисконтлаш» деган термин кенгайтирилган маънода ҳам ишлатилади. Унга келгусидаги пул суммасининголдинги босқичларидаги, масалан, дастлабки босқичдаги қийматини аниқлаш услуби деб қараш мумкин. Дисконтлаш йўли билан топилган К миқдор келгусидаги K n суммали тўловнинг жорий ёки капиталлаштирилган қиймати деб аталади. Молиявий операцияларни сонли тахлил қилишда дисконтланган миқдорни, яъни келгусидаги даромад (ёки харажат) ларнинг жорий қийматини аниқлаш муҳим аҳамият касб этади. Молия-банк операцияларида қўлланиладиган аналитик усулларнинг кўпчилиги тўловларнинг жорий қиймати тушунчасига асосланган. Фоиз ставкаларининг турига қараб икки хил дисконтлаш усуллари мавжуд: 1) математик дисконтлаш; 2) банклардаги дисконтлаш. Математик дисконтлашда ўсиш ставкаси қўлланилади. Банклардаги дисконтлашда эса ҳисоб ставкалари ишлатилади. Масалан векселларни

ҳисоблашда ҳисоб ставкалари ва демак банклардаги дисконтлаш усули қўлланилади. Математик дисконтлаш р фоиз ставкаси билан n йилга қўйилган К миқдордаги пулнинг ошган K n қийматини топиш масаласига тескари масала ҳисобланади. Бу ҳолда масалани қуйидагича қўйиш мумкин: Агар банкнинг оддий фоиз ставкаси р% бўлса, n йилдан сўнг K n сўм миқдордаги маблағга эга бўлиш учун банк депозитига дастлаб қанча миқдорда пул қўйиш керак? Ушбу масаланинг ечиб қуйидагини топамиз.(*) 1 1 1 n n K ni ni K K         Ана шу формула ёрдамида аниқланган К сумма n йилдан сўнг тўланадиган K n сумманинг жорий ёки келтирилган баҳоси бўлади. Бу формуладаги  1 1 1 1     ni ni кўпайтувчи дисконтлаш коэффициенти деб аталади. У дастлабки қўйилма ошган маблағ миқдорининг қандай қисмини ташкил қилишини кўрсатади. Бу ерда N t n йилларда ҳисобланган қарз муддати; t кунларда ҳисобланган қарз муддати; N -бир йилдаги кунлар сони (360 ёки 365 кун). 1-мисол. Қарздор 180 кундан сўнг кредиторга 310 минг сўм пул тўлаш керак. агар қарз 16% йиллик оддий фоиз ставкаси билан берилган бўлса, у ҳолда дастлабки қарз миқдори қанча бўлади? (Бир йилда 365 кун деб қаралсин). Ечилиши. Масаланинг шартига кўра K n =310000 сўм, P =16%, i =0,16, t =180, N =365 (*) формуладан фойдаланиб топамиз. 59, 287328 16,0 365 180 1 310000     K Жавоб. 287328,59 сўм.

Похожие

Мураккаб фоизлар

Оддий дифференциал тенгламаларни интеграллаш

Вариацион усулга оддий мисоллар

Оддий катлам потенциалининг нормал хосиласи

Биринчи тартибли оддий дифференциал тенгламалар