Нормал тақсимотдан фарқли тақсимотлар Нормал таксимотдан фаркли таксимотлар - Алгебра - Рефераты

Нормал тақсимотдан фарқли тақсимотлар Нормал таксимотдан фаркли таксимотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

194 KB

Нормал тақсимотдан фарқли тақсимотлар РЕЖА: 1. Назарий тақсимотнинг нормал тақсимотдан четланишини баҳолаш. Асимметря ва эксцесс. 2. Бир тасодифий аргументи функцияси ва унинг тақсимоти 3. Бир тасодифий аргумент функциясининг математик кутилиши 4. Иккита тасодифий аргумент функцияси. Эркли қўшилувчилар йиғиндисининг тақсимоти. Нормал тақсимотнинг турғунлиги 5. Х 2 тақсимоти 6. Стьюдент тақсимоти 7. Фишер – Снедекорнинг Ғ тақсимоти 8. Кўрсаткичли тақсимот таърифи. Кўрсаткичли тақсимотланган тасодифий миқдорнинг берилган интервалга тушиш эҳтимоли. 9. Кўрсаткичли тақсимотнинг сонли ҳарактеристикалари

Таянч иборалар: тасодифий аргументли функция, бир тасодифий аргумент функцияси, Х 2 тақсимоти, Стьюдент тақсимоти, кўрсаткичли тақсимот . 1. Назарий тақсимотнинг нормал тақсимотдан четланишини баҳолаш. Асимметря ва эксцесс. Эмперик тақсимот деб, тақсимот қонунида тасодифий миқдорнинг қандайдир қиймати қабул қилиш эҳтимоли ўрнига унинг нисбий частотаси қабул қилинадиган тақсимотга айтилади. Эмперик тақсимотлар математик статистикада кенг қўлланилади. Эҳтимоллар тақсимоти назарий тақсимот деб аталади. Назарий тақсимотлар эса эҳтимоллар назариясида ўрганилади. Барча тасодифий миқдорлар нормал тақсимланмаганидан, нормал тақсимотга яқин тақсимотларни аниқлаш (м, уч сигма қ.) ва улар орасидаги фарқни миқдор жиҳатидан баҳолаш амалий ва назарий аҳамиятга эга. Шу мақсадда махсус ҳарактеристикалар, масалан асимметрия ва эксцесс тушунчалари киритилади. Нормал тақсимот учун бу тушунчалар нолга тенг. Агар ўрганилаётган тақсимот учун ассимметрия ва эксцесс унча катта бўлмаган қийматларга эга бўлса, у ҳолда бу тақсимот нормал тақсимотга яқин деб тахмин қилиш мумкин. Аксинча уларнинг қийматлари катта бўлса, бу тақсимот нормал тақсимотдан анча четланишини билдиради. Назарий тақсимот асиметрияси деб учунчи тартибли марказий моментнинг ўрта квадратик четланиш куби нисбатига айтилади:3 3   SA Назарий тақсимот экцесси деб 3 4 4    KE m енглик билан аниқланадиган ҳарактеристикага айтилади. Нормал тақсимот учун 3 4 4    бўлганидан 0  KE бўлади. Агар бирор тақсимотнинг эксцесси нолдан фарқли бўлса, у ҳолда бу тақсимот эгри чизиғи нормал эгри чизиқдан фарқ қилади; агар 0KE бўлса,

эгри чизиқ нормал эгри чизиққа қараганда пастроқ ва яссироқ учга эга бўлади. 2. Бир тасодифий аргумент функцияси ва унинг тақсимоти. Бундан кейин қисқалик учун “Эҳтимолларнинг тақсимот қонуни” дейиш ўрнга “тақсимот” деймиз. Агар Х тасодифий миқдорнинг қабул қилиш мумкин бўлган ҳар бир қийматига У тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган битта қиймати мос келса, у ҳолда Уни Х тасодифий аргументнинг функцияси дейилади: У =φ(Х) Энди дискрет ва узлуксиз аргумент тақсимоти бўйича функция тақсимотини топишни ўрганамиз: 1. Х аргумент – дискрет тасодифий миқдор бўлсин А) Агар Х аргументнинг мумкин бўлган турли қийматларига У функциянинг мумкин бўлган турли қийматлари мос келса, у ҳолда Х ва У нинг мос қийматларининг эҳтимоллари ўзаро тенг бўлади. 1-мисол. Х дискрет тасодифий миқдор ушбу Х 3 5 Р 0, 7 0, 3 Тақсимот орқали берилган. У = Х 2 функция тақсимотини топинг. Ечиш. Х 1 =3, 9 32 21   y , х 2 =5, 25 2 2 y У нинг изланаётган тақсимотни қуйидагича бўлади: У 9 2 5 Р 0, 7 0, 3 Б) Агар Х нинг қабул қиладиган турли қийматларига У нинг қийматлари орасида ўзаро тенглари ҳам пайдо бўлса, у ҳолда У нинг такрорланувчи қийматлари эҳтимолларини қушиш керак. 2-мисол. Х дискрет тасодифий миқдор қуйидаги тақсимот қонуни билан берилган бўлсин:

Х - 3 3 5 Р 0, 2 0, 5 0, 3 У = Х 2 функция тақсимотини топинг. Ечиш. Мумкин бўлган у 1 =9 қийматнинг эҳтимоли биргаликда бўлмаган Х=-3 ва Х=3 ҳодисалар эҳтимоллари йиғиндисига, яъни 0,2+0,5=0,7 га тенг. У нинг изланаётган тақсимоти қуйидаги кўринишда бўлади: У 9 2 5 Р 0, 7 0, 3 2. Х аргумент узлуксиз тасодифий миқдор бўлсин. Х тасодифий аргументнинг дифференциал функцияси f ( x ) бўлсин. f ( x ) дифференциал функцияни билган ҳолда У =φ(Х) функция тақсимотини қандай топиш мумкин? Қуйидаги тасдиқ исботланган: агар у= φ (Х) дифференциалланувчи ва қатъий усувчи (φ ` (х)>0) ёки қатъий камаювчи (φ ` (х)<0) функция бўлиб, х=ψ(у) унинг тескари функцияси бўлса, у ҳолда У тасодифий миқдорнинг д(у) дифференциал функцияси ) ( )] ( [ ) ( 1 y y f y g     формула билан топилади. 3-мисол. Х тасодифий миқдор (0,  ) интервалда x x f sin2 1 ) (  дифференциал функция билан берилган; интервалдан ташқарида f ( x )= 0, у = φ(Х) = Х 2 тасодифий миқдорнинг д(у) дифференциал функциясини топинг. Ечиш. у = х 2 функция (0,  ) интервалда қатий ўсувчи бўлганидан д(у) функция қуйидаги ) ( )] ( [ ) ( 1y y f y g     ф ормула бўйича топамиз, бу ерда y y ) (  функция у = х 2 функцияга тескари функция   y y y 2 1 ) ( 1 1   

y y y y y g 4 sin 2 1 sin2 1 ) (   Изоҳ. ) ( )] ( [ ) ( 1y y f y g     формуладан фойдаланиб Х нормал тақсимланган бўлса, у=АХ+В чизиқли функция ҳам нормал тақсимланганлигини исботланган, шунингдек М(У) = АМ(Х)+В = Аа+В  (у) = A  (Х). 3. Бир тасодифий аргумент функциясининг математик кутилиши. Х тасодифий аргументнинг тақсимот У = φ(Х) функцияси берилган бўлсин. Х аргументнинг тақсимот қонунини билган ҳолда бу функциянинг математик кутилишини топиш масаласи билан шуғулланамиз. 1. Х дискрет тасодифий миқдор бўлиб, унинг тақсимот қонун берилган бўлса    n k k k P x x M Y M 1 ) ( )) ( ( ) (   ф ормула билан топилади. 1-мисол. Х дискрет тасодифий миқдор Х 2 4 6 Р 0, 3 0, 5 0, 2 Тақсимот орқали берилган У = 3Х 2 +1 функциянинг математик кутилиши топилсин. Ечиш. , 13 1 2 3 )2( 2     Y , 49 1 4 3 ) ( 2     y Y , 109 1 6 3 2     Y 2, 50 8, 21 5, 24 9,3 2,0 109 5,0 49 3,0 13 ) (           Y M 2. Х аргумент f(x) дифференциал функция орқали берилган узлуксиз тасодифий миқдор бўлсин У=φ(Х) функциянинг математик кутилишини топиш учун аввало У нинг дифференциал функцияси д(у) ни топиб, сунгра математик кутилишини     dx y yg Y M ) ( ) ( формула билан топиш мумкин. Агар д(у) ни топиш қийин бўлса, у ҳолда φ(Х) нинг математик кутилиши

    dx x f x X M ) ( ) ( )] ( [   формула орқали топиш мумкин. Агар Х нинг қийматлари (а,в) интервалга тегишли бўлса   b a dx x f x X M ) ( ) ( )] ( [   ф ормула билан топилади. 2-мисол. 2. даги 3-мисол шартида               0 0 2 0 2 2 cos cos 2 1 cos 2 sin sin 2 1 )]([ xdx x x x x xdxv dU xdx dvx U xdx x x M     0 2 cos xdx x бўлганидан 2 2 ) ( )] ( [ 2 2      X M x M 4. Иккита тасодифий аргумент функцияси. Эркли қўшилувчилар йиғиндисининг тақсимоти. Нормал тақсимотнинг турғунлиги. Агар Х ва У тасодифий миқдорларнинг қабул қилиши мумкин бўлган қийматларнинг ҳар бир жуфтига z тасодифий миқдорнинг битта қабул қилиши мумкин булган қиймати мос келади, у ҳолда z ни иккита тасодифий аргумент Х ва У нинг функцияси дейилади: ) , ( Y X Z  Мисол орқали Z =Х+У функциянинг тақсимотини қўшилувчиларнинг маълум тақсимотлари бўйича топишни ўрганайлик. 1. Х ва У дискрет эркли тасодифий миқдорлар бўлсин. Z=Х+У функциянинг тақсимот қонунини топиш учун z нинг мумкин бўлган барча қийматларини ва уларнинг эҳтимолларини топамиз. 1-мисол. Х ва У эркли тасодифий миқдорлар ушбу тақсимотлар билан берилган бўлсин. Х 1 2 3 У 3 4 Р 0, 2 0,5 0, 3 Q 0, 6 0, 4 Z =Х+У тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунини тузинг. Ечиш. Z нинг ҳар бир қиймати Х нинг қабул қиладиган қийматининг ҳар бири билан У нинг мумкин бўлган барча қийматлари йиғиндисидан иборат бўлганидан 6 ,5 3 2 ,5 4 1 ,4 3 1 2 2 4 1 2 3 2 1 2 1 1 1                   y x Z y y Z y x Z y x Z

7 4 3 ,6 3 3 2 3 6 3 5           y x Z y x Z iZ 1 =4 бўлиши учун Х миқдор х 1 =1 қиймат ва У миқдор у 1 =3 қиймат қабул қилиши лозим. Мумкин бўлган бу қийматларнинг эҳтимоллари 0,2 ва 0,6 га тенг. Х ва У аргументлар эркли бўлганлигидан z нинг 1+3 қийматини қабул қилиш эҳтимоли 0,2*0,6=0,12 га тенг. Худди шунингдек P(Z=1+4)=0,2*0,4=0,08; P(Z=2+3)=0,5*0,6=0,3 P(Z=2+4)=0,5*0,4=0,2; P(Z=3+3)=0,3*0,6=0,18; P(Z=3+4)=0,3*0,4=0,12 Z 2 =Z 3 бўлганидан P(Z=5)=P(Z=Z 1 )+P(Z=Z 3 )=0,08+0,3=0,38 Z 4 =Z 5 бўлганидан P(Z=6)=P(Z=Z 4 )+P(Z=Z 5 )=0,02+0,18=0,38 Изланаётган тақсимот қуйидаги кўринишда бўлади: Z 4 5 6 7 Р 0, 1 2 0, 38 0, 3 8 0,12 Текшириш: 0,12+0,38+0,38+0,12=1 2. Х ва У узлуксиз тасодифий миқдорлар бўлсин. Бу ҳолда Z=Х+У йиғиндисининг дифференциал функцияси (аргументлардан камида биттасининг дифференциал функцияси (-∞ ∞) интервалда битта формула орқали берилган деган шартда)     dx x z f x f z g ) ( ) ( ) ( 2 1 тенгликдан ёки унга тенг кучли бўлган     dy y f y z f z g ) ( ) ( ) ( 2 1 тенглик билан топилиши исботланган, бу ерда Z 1 , Z 2 мос аргументларнинг қийматлари манфий бўлмаса, у ҳолда д( z ) ни    z dx x z f x f z g 0 2 1 ) ( ) ( ) ( ёки унга тенг кучли    z dx y f y z f z g 0 2 1 ) ( ) ( ) ( Формула бўйича топиш мумкин. Эркли тасодифий миқдорлар йиғиндисининг дифференциал функцияси композиция дейилади.

Агар эҳтимоллар тақсимоти қонунининг композицияси яна ўша қонуннинг ўзи бўлса, у ҳолда бу қонун турғун дейилади. Нормал қонун турғунлик хоссасига эга, чунки композициянинг математик кутилиши ва дисперцияси мос равишда қўшилувчилар математик кутилишлари ва дисперсиялари йиғиндисига тенг. Мисол. Х ва У нормал тақсимланган эркли тасодифий миқдорлар бўлиб, уларнинг а 1 =5, а 2 =1, Д 1 =2, Д 2 =0,25 сонли характеристикалари бўлса Z =Х+У нинг сонли характеристикалари , а = а 1 +а 2 = 5+1 = 6 ва Д = Д 1 +Д = 2+0,25 = 2,25 га тенг бўлади. 2-мисол. Х ва У эркли нормал тақсимланган тасодифий миқдорлар2 1 2 2 1 ) ( x x f     , 2 2 2 2 1 ) ( y y f     Дифференциал функциялари билан берилган Z =Х+У миқдорнинг дифференциал функцияси топилсин ва нормал қонундан иборат эканлиги кўрсатилсин. Ечиш. Қуйидаги     dx x z f x f z g ) ( ) ( ) ( 2 1 формуладан фойдаланамиз. Бу ҳолда               dx dx z g zx x z xz x ) ( 2 2) ( 2 2 2 2 2 2 1 2 1 ) (       2 2 2 2 2 12 z z zx x zx x      бўлганидан 4 4 )2( 4 2 2 2 2 2 2 2 1 2 1 2 1 ) ( z z z z z dx z g                      Бу ерда        dx z x 2)2 (  (Пуассон интеграли). Демак, Z =Х+У миқдорнинг дифференциал функцияси ҳам нормал қонунга бўйсинар экан. 5. Х 2 тақсимот. Х К тасодифий миқдорлар эркли нормал тасодифий миқдорлар бўлиб, М(Х К )=0, δ(Х К )=1 бўлсин. У ҳолда бу миқдорлар квадратлари йиғиндиси

  n k KX X 1 2 2к=п эркинлик (озодлик) даражали Х 2 қонун бўйича тақсимланган, агар бу тасодифий миқдорлар   KX n X 1 битта чизиқли муносабатлар билан боғланган бўлса, у ҳолда эркинлик даражалари сони к=п-1 га тенг бўлади. Бу тақсимотнинг дтфференциал функцияси          0 , 2 2 1 0 , , )( 12 2 2 х агар x Kх агарo xf K x n  Кўринишида бўлиши исботланган, бу ерда ) (x      x t x dt t 0 1 Гамма функция дейилади, ! )1 ( n n    Демак Х 2 тақсимот битта параметр эркинлик даражалари сони орқали аниқланади. Эркинлик даражали сони ортиши билан Х 2 тақсимот нормал тақсимотга яқинлашиб боради. 6. Стьюдент тақсимоти. (Стьюдент, асли В.Госсет-инглиз математиги, статистика бўйича мутахассис). Z нормал тасодифий миқдор, шу билан бирга М(Z)=0, δ (Z)=1, V эса R боғлиқ бўлмаган миқдор бўлсин. Бу ҳолда R V Z K X T    миқдор t-тақсимот ёки R эркинлик даражали Стьюдент тақсимоти дейилади. Эркинлик даражалари сони ортиши билан Стьюдент тақсимоти нормал тақсимотга тез яқинлашади.

7. Фишер-Снедекорнинг Z тақсимоти. Агар v ва Vлар R 1 ва R 2 эркинлик даражали Х 2 қонун бўйича тақсимланган эркли тасодифий миқдор бўлса, 2 1 K V R v F  Миқдор Фишер-Снедекорнинг R 1 ва R 2 эркинлик даражали Ғ тақсимоти деб аталади. Ғ тақсимотнинг дифференциал дункцияси       2 2 1 2 0 2 1 1) ( , ,0 0, ,0 )( K K KK K x С бўлса x бўлса x xf , б у ерда 0 C = Демак бу тақсимот иккита параметр эркинлик даражаси сонлари орқали аниқланади. 8. Кўрсаткичли тақсимот. Кўрсаткичли тақсимотланган тасодифий миқдорнинг берилган интервалга тушиш эҳтимоли. Кўрсаткичли (экспоненциал) тақсимот деб дифференциал функцияси    х да х да x x f   , ,0 0, ,0 ) ( λ-ўзгармас мусбат сон кўринишга эга бўлган тақсимотга айтилади. Бундан кўринадики кўрсаткичли тақсимот битта λ параметр билан аниқланади. Бу эса унинг кўп сондаги параметрларга боғлиқ тақсимотларга қараганда устунлигини билдиради. Кўрсаткичли тақсимотнинг интеграл функцияси              0 0 1 0 ) ( ) ( x x x x dx dx dx x f z F     формула билан топилади. Агар Х тасодифий миқдор кўрсаткичли тақсимотга бўйсинса, унинг қийматларини (а,в) интервалга тушиш эҳтимоли bx ax ax bx e e e e a F b F b X a P               ) ( )( ) ( формула билан топилади. 9. Кўрсаткичли тақсимотнинг сонли характеристикалари.

Х узлуксиз тасодифий миқдор кўрсаткичли қонун бўйича тақсимланган бўлсин, яъни   х да х да x x f   , ,0 0, ,0 ) ( Унинг математик кутилишини топамиз:                            0 0 0 0 0 1 1 lim 1 lim lim ) ( ) ( A A x A A x Ax A x A e dx e e X dx xe dx x xf X M           Демак кўрсаткичли тақсимотнинг математик кутилиши λ параметрга тескари миқдор экан. Энди унинг дисперсиясини топамиз:            0 0 2 2 2 2 2 2 1 1 ) ( ) ( ) ( ) (    dx ex dx x f x X M X M X D x     0 2 2 2   dx e x x бўлганидан (бўлаклаб интеграллаймиз) 2 1 ) (   X D ва демак   1 ) ( ) (   X D X бўлади   1 ) ( ) (   X X M бўлганидан кўрсаткичли тақсимотнинг математик кутилиши ва ўрта квадратик четланиши ўзаро тенг бўлар экан.

АДАБИЁТЛАР: 1. С.Х.Сирожиддинов, М.М.Маматов Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1980 йил. 2. В.Е.Гмурман- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1977 йил. 3. В.Е.Гмурман -Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан масалалар ечишга доир қўлланма. Т.1980 йил. 4. Б.М.Руд ык, - Общий курс высшей математики для экономистов. М.2004 г. 5. А.И.Карасев, З.М.Аксютина, Т.И.Савльева - Курс высшей математики для экономических вузов. М.1982 г. 6. Б.Гнеденко, А.Я.Хинчин - Элементарное введения в теорию вероятностей М.1976 г. 7. Л.Е.Майстров - Развитие понятия вероятностей. М. 1985 г. 8. М.Мансуров, А.Бердиёров, Р.Ҳамрақулова- Эҳтимоллар назарияси (маъруза матни) Жиззах-2006 йил 9. Б.Бобоназаров- Эҳтимоллар назарияси. Ж.2001 й. 10. Р.Ҳамракулова- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан амалий машғулот ўтказиш учун ўқув қўлланма Жиззах-2004 й. 11. Б.Бобоназаров, М.Мансуров- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика элементларидан масалалр тўплами. Жиззах-2003 й. 12. Ш.Ш.Шоаҳмедов- Амалий математика унсурлари. Т.1997 й. 13. А.В.Нагаев- Элементы теории вероятностей и математической статистики. Т.1987 й.

Похожие

Оддий катлам потенциалининг нормал хосиласи

Текисликда тугри чизик. Тугри чизикнинг нормал тенгламаси

Нормал, нукта, масофа, энг якин масофа, модул

Нормал таксимот дисперсияси хакидаги статистик тахминларни текшириш

Статистик таксимотлар