Номаълум модул белгиси остида бўлган тенгламани ечиш - Алгебра - Рефераты

Номаълум модул белгиси остида бўлган тенгламани ечиш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Номаълум модул белгиси остида бўлган тенгламани ечиш Режа: 1. Номаълум модул белгиси остида бўлган тенглама. 2. Тенгламаларни ечиш. 3. Мисоллар.

«Таълим тўғрисида»ги қонун, «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури», «Умумий ўрта таълимгв ўтиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасини 1998 йил 13-майдаги 203 сонли қарори, «Умумий ўрта таълим давлат таълим стандартлари» талаблари асосида математика ўқитишни яхшилаш учун айрим ишларни амалга оширилмоқда. Янги дастур, режа, ўқув қўлланмаси, йўриқномалар, ўқитувчиларни мазкур соҳа бўйича қайта тайёрловдан ўтказиш, тажриба синов ишлари ва қатор бошқа ишларни кўрсатиш мумкин. Малака ошириш кўрсига келган тингловчиларнинг кўпчилик қисмлари ташхис соволларига жавоб берганларида номаълум модул белгиси остида бўлган тенгламаларни ечишда қийналаётганликларини билдирадилар. Ҳақиқаттан ҳам бу соҳага 8-синфда тушунча берилиб, бошқа ҳамма синфларда мисоллар кўплаб учрайди. Модул белгиси нима ва у нимани билдиради? Модул белгиси иккита ўзаро параллел чизиқчалардан иборат бўлиб, унинг ичида сон, ифода берилган бўлса, унинг қиймати миқдори белгилайди кўрсатади. Шунинг учун модул белгисидан чиқадиган сон, ифода миқдори, ўлчови фақат мусбат бўлади. Шунинг ишораси бўлмайди. Масала: соннинг модули А) мусбат соннинг модули шу соннинг ўзига тенг. Масала: ;44  ; 61 61  3,13,1  Б) манфий соннинг модули унга қарама-қарши сонга тенг. (чунки узунлик, миқдор манфий бўлмайди. Лекин йўналиши манфий бўлиши мумкин.) Масалан: 5)5(5  ; 7 4 7 4 ( 7 4  В) Нол сонининг модули нолга тенг.0 0  а а  агар а  0 бўлса а а  агар а<0 бўлса

ёки  а а агар а  0 бўлса -а агар а<0 бўлса Модулнинг геометрик маъносини кўриб чиқсак, 3 3  дегани сон ўқида ўнг томонда узунлиги 3 бирликни ифодаловчи кесма узунлигидир.      )2 ( 2 2 бу эса сон ўқида 0 дан чап томонда узунлиги 2 бирлик бўлган кесма узунлигидир. Демак модул остида сон кесма узунлигини ифодалувчи белгидир. Энди номаълум модул остида қатнашган тенгламаларни ечишни кўрайлик. 1. 21 3  х а) х>0 бўлсин унда 3хқ21бўлади. Ёки ечим хқ7 ечим. Б) агар х<0 бўлса у ҳолда –3хқ21; хқ-7бўлади. Демак, хқ7 хқ-7 2. 4 3 5  х бўлсин а) 5хҚ3>0 бўлсин унда 5хҚ3қ4 5хқ4-3 2,0 5 1 х б) 5хҚ3<0 бўлсин. Унда –5х-3қ4 5хқ-7 хқ1,4 Бизга 10 3 5     х х тенглама берилган бўлсин. Бу ерда номаълум х модул ишораси остида берилган. Бу тенгламани қуйидаги ечамиз. 1-қадам: аниқланиш соҳасини (ОДЗ) ни топамиз жавоб яъни номаълум х рационал сонлар тўпламига тегишли. 2-қадам модул остида ифодаларни нолларини топилади. х-5қ0 хқ5 х-3қ0 хқ-3 5 ва 3 модул остидаги ифодани ноллари. 3-қадам: модул модул остидаги ифодани нолларини аниқланиш соҳасидаги ифодаларнинг аниқланиш соҳасидан белгилаймиз. 1 2 3

бунинг учун сонлар ўқини олиб топилган нолларни белгилаб бўлимларга ажратамиз. Бизнинг мисолимизда ноллар хқ5 ва хқ-3 бўлгани учун сонлар ўқи учта бўлимга ажрайди. А) - дан - 3 гача б) – 3 дан 5 гача в) 5 дан гача 4-қадам: ҳар бир оралиқда модуллар очилади ва ҳосил бўлган тенглама ечилади. Агар топилган ечим кўрилаётган оралиққа тегишли бўлса, у ҳолда у изланаётган ечим бўлади, акс ҳолда ечим бўлмайди. қ  Агар х ни (-  , -3) бўлимдан олиб кўрадиган бўлсак х<-3 бўлади. Яъни х  (-  , -3) (х<-3) у ҳолда – (х-5)Қ(-( хҚ3) қ10 -х Қ 5 – х – 3 қ10 -2х қ 8 х қ - 4; -4 (-(-  ;-3) Демак х қ -4 ечим экан.  5;3  оралиқни кўрайлик х   5;3  -3  х  5 5 – х Қ х Қ 3 қ 10 8  10 демак ечим йўқ. Энди х  (5;  ) оралиқни кўрайлик яъни 5  х<  ; (х>5) х – 5 Қ x Қ 3 қ 10 2 x қ 12 x қ 6 6  (5;  )демак x қ 6 ечим экан. 5-қадам. Топилган ечимлар умумлаштирилиб, изланаётган ечим ёзилади. Бизнинг мисолимизда ечим. хқ-4; хқ6 ёки хқ-4 ва хқ6 ёки  -4;6  кўринишида ёзилади. Юқоридаги мисолни бошқача усул билан ҳам ишлаш мумкин. 10 3 5     х х

а) х – 5 > 0 б) (х – 5) < 0 в) (х – 5) > 0 г) (х – 5) < 0 x Қ 3 > 0 (x Қ 3) < 0 (x Қ 3) < 0 (x Қ 3) > 0 демак 4 системани кўриб чиқиш керак экан. У ҳолда х – 5 Қ x Қ 3 қ 10 2 x қ 12 x қ 6 б) – (х-5)Қ(-( хҚ3) қ10 –х Қ 5 – x – 3 қ 10 –8қ 2 x хқ4 в) х – 5 Қ(-(x Қ 3)) қ 10 х – 5 – x – 3 қ 10 –8 қ 10 ечим йўқ г) – (х-5)Қ хҚ3 қ10 - х – 5 Қ x Қ 3 қ 10 8 10 ечим йўқ Демак аввалги йўлда ҳам хқ - 4 ва хқ6, ечим бўлган бўлса, 2 усулда ҳам хқ-4 ва хқ6 ечим бўлади. 2-усулда шартлар изланаётган ечимларни қайси бўлимдан ахтаришни кўрсатиб беради. Мисол: а-шартда х<5 ва х>-3 бундан кўринадики изланаётган х ни қиймати 5 дан катта бўлади. Б шартда х<5; x <-3 бундан кўринадики изланаётган х ни қиймати –3 дан кичик қийматлар ичидан излаш керак. В) шартда х>5; x <-3 бу бир вақтда бўлмайди. Ечими йўқ Г) шартда х<5 x >-3 бу ҳам бир вақтда бўлиши мумкин. Лекин ечими бўлмайди. Демак, биз ўқувчиларга номаълуми модул остида бўлган тенгламаларни ечишни ўргатишда қайси усул осон қулай бўлса, уша усулдан фойдаланиш мумкин экан. Номаълуми модул остида бўлган тенгламалар 8-11 синфларда учрайди. Шунинг учун бу синфларга фикрни кенгроқ чуқурроқ бериш ва типик мисоллардан ҳам намуналар кўрсатиш тавсия этилади. Фойдаланилган адабиётлар.

1. «Таълим тўғрисида» ги қонун. 2. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури». 3. ДТС талаби. 4. Дарслик ёки қўлланма 5. Лидский ва бошқалар элементар математикадан мисоллар ечиш. 6. Ахборотномалар. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Мураккаб модул буйича n-даражали таккосламалар

Туб модул буйича n- даражали таккосламалар

7-8 синфларда рационал ва иррационал тенгламаларни ечиш методикаси

Нормал, нукта, масофа, энг якин масофа, модул

ЭХМда масалалар ечиш боскичлари