Координаталар кўпайтмасини ўз ичига олган ҳад қатнашмаган иккинчи тартибли эгри чизиқларнинг тенгламасини алмаштириш - Алгебра - Рефераты

Координаталар кўпайтмасини ўз ичига олган ҳад қатнашмаган иккинчи тартибли эгри чизиқларнинг тенгламасини алмаштириш

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Координаталар к ўпайтмасини ўз ичига олган ҳад қатнашмаган иккинчи тартибли эгри чизиқларнинг тенгламасини алмаштириш Биз иккинчи тартибли эгри чизиқларнинг тўрттасини; айлана, гипербола, эллипс, параболани қараб чиқдик. Иккинчи тартибли Ах г + 2Вх + Су 2 + 2Dх + 2Еу + Ғ = 0 тенглама билан аниқланадиган бошқа эгри чизиқлар мавжудми? деган савол туғилади. Бу саволга жавоб бериш учун куйидаги мисолларни кўрамиз. 1) Иккинчи тартибли (х — х 0 ) 2 + (у — у 0 ) 2 = 0 тенгламани ягона (х 0 ; у о ) нуқтанинг координатлари каноатлантиради (2- пунктга қ.) 2) х 2 — у 2 = 0 тенгламани (х — у) (х + у) = 0 кўринишда ёзиб олиш мумкин ва у ҳолда равшан бўладики, бу тенгламани х — у=0 тўғри чизикнинг ва х + у = 0 тўғри чизиқнинг исталган нуқтасининг (фақат шу нуқталарнинг) координатлари каноатлантириши мумкин. х— у==0 ва х + у=0 тўғри чизиқлар (коорди-наталар бурчагининг биссектрисалари) ўзаро координаталар бошида кесишади. х 2 -у 2 = 0 тенглама ўзаро кесишувчи иккита тўғри чизиқнинг тенгламасидир. ■) (V —2) (у + 2) —0 кўринишда ёзиш мумкин бўлган у 2 =4 тенгламани у —2=0 ва у + 2 = 0 параллел тўгри чизиқлар нуқталарининг (фақат шу нуқталарнинг) координаталари қаноатлантиради, Бинобарин, у г = 4 тенглама иккита параллел тўгри чизиқнинг тенгламасидир. 4) х 2 — 2ху + у 2 =0 тенгламани (х-у) 2 = 0 деб қайтадан ёзиш мумкин, демак, у х— у = 0 тенгламага ( I ва III координата бурчакларининг биссектрисаларига) тенг кучли. Х 2 — 2ху'+ у 2 =0 тенрламаии шартли равишда бир-бирига устма-уст тушувчи чизиқлар тенгламаси дейишимиз мумкин. 5) Ниҳоят, шундай бўлиши мумкинки, х ва у га. нисбатан иккинчи тартибли тенглама ҳеч қандай чизиқни ифодаламайди. Масалан, х 2 + у 2 + 1

=0 тенгламани х ва у ларнинг ҳеч қандай ҳақиқий қиймати қаноатлантирмайди, демак, у нуқталарнинг бўш тўпламини аниқлайди! Шундай қилиб, коэффициентларининг қийматларига боғлиқ равишда иккинчи тартибли (19) Ах2 + 2Вху + Су 2 + 2 D х + 2Еу + Ғ = 0 тенглама айланани, эллипсни, г и перболани, параболани, кесишувчи тўғри чизиқлар жуфтини, параллел тўғри чизиқлар жуфтими, устма-уст тушувчи тўғри чизиқлар жуфтини, нуцтани аниқлаши ва ниҳоят, ҳеч қандай чизиқни аниқламаслиги мумкин. Бу тенглама юқорида санаб ўтилган чизиқлардан фаркли бўл ган ҳеч қандай чизиқни аниқлай олмаслигини кўрсатиш мумкин. Коэффициентларнинг берилган сонли қийматларида (19) тенглама қандай чизиқни аниқлашини билиш учун координаталар Ўкиии буриш ва параллел кўчириш каби алмаштиришдан фойдаланилади. 11-пунктда буриш алмаштириши ёрдамида (19) тенгламадан координаталар кўпайтмасидан иборат ҳад қатнашмаган иккинчи тартибли тенгламага ҳар доим ўтиш мумкинлиги кўрсатилади. Сўнгра параллел кўчириш алмаштириши ёрдамида ҳар доим иккинчи тартибли эгри чизиқнинг энг содда тенгламасини ҳосил қилиш ва у бўйича эгри чизиқнинг турини аницлаш мумкин. Бунинг қандай бажарилишини мисолда кўрсатамиз. Мисол. Ўқларнн паралел кўчириш ёрдамида х 2 — 2у + 2х + 12у — 33 = 0 эгри чизиқнинг энг содяа тенглзмиснни ҳосил қилннг ва уии ясанг. Ечилиши. х ни ўз ичига олган ҳадлар ва у ни ўз ичига олган ҳадлар учун тўла квадрат ажратиш билан куйилаги алмаштиришни бажарамиз: Х 2 + 2 х = х 2 + 2х +1 — 1 = (х + 1) 2 — 1; - 2у 2 + 12у = - 2 ( у 2 — 6 у) 2 = — 2(у 2 —6у + 9 — 9) = —2(у -3) 2 +18 Берилган те н гламани энди қуйидагича қайта ёз и б олиш мумкии: (х + 1) 2 -2(у-3) 2 -1 + 18-33 = 0, бундан (х +1 ) 2 -2 (у-3) 2 =16

ёки 1 8 2)3 ( 16 2)1 (     y x Янги координаталар боши О 1 ( - 1;3) ; X =х-1 ; у = у + 3 бўлган ўқларни па р аллел кўчириш алмаштиришини бажарами з . У ҳолда эгри чизиқ тенгламаси 1 8 16 2 2   y x кўринишни олади. Бу ярим ўқлари а = 4 ва b= 2 2 бўлган гипербола тенгламасидир. 80- расмда бу эгри чизиқ О 1 ху коордииаталар системасида ясалган. Бирок бу аввал берилган Оху координаталар системасига ҳам тааллуқли дейиш мумкин (бу ҳам 80-расмда берилган). Иккинчи тартибли эгри чизиқ тенгламасини соддалаштириш. Квадратик шаклларни алмаштириш ёрдамида иккинчи тартибли эгри чизиқнинг (19) умумий тенгламаси Ах г + 2Вху + Су 2 +Су 2+ 2Дх +2Еу + Ғ = 0 ни қандай соддалаштиришни кўрсатамиз. Агар бу тенглама координаталар кўпайтмасини ўз ичига олган ҳадни ўз ичига олмаса, яъни 2B=0 бўлса, у ҳолда х ва у қатнашган ҳадларни тўла квадратларга тўлдириб (19) тенгламани каноник кўринишга келтиришимиз мумкин (10-; пунктга к.). Эндн (19) тенгламада коэффициент 2B=0 бўл син, Бу ҳолда тенгламани координаталар кўпайтмасини ўз ичига олган ҳад қатнашмаган кўринишга келтириш учун қуйидагича иш тутамиз. (19) тенгламанинг чап томонидаги юқори ҳадлардан ташкил топган Ғ= (х, у) = Ах 2 + 2Вху + Су 2 квадратик

шаклни қараётиб уни II боб", 8-§,3- пунктда баён қилннган методлар билан кано ник кўринишга келтирамиз. Бунда иккинчи тартиблн эгри чизиқнинг умумий тенгламаси координаталар кўпайтмасини ўз ичига олган ҳад қатнашмаган кўринишга келади. Мисол Иккинчи тартибли эгри чизиқиинг умумий 5х 2 + 8ху + 5у 2 — 18 х — 18у + 9 = 0 тенгламасини каноннк кўринишга келт и ринг. Е ч и л и ш и, Берилган тенгламанинг юқори ҳадларидан тузилгаи квадратик форма- қуйидагича кўршшшга эга: Ғ ( х ,у) = 5х 2 + 8 x у+ 5 у 2 Бу ерда а 11 =5 а 12 = а 21 = 4, а 22 = 5; матр ица А = () 45 54 Характеристик тенгламани тузамиз II боб, (151) формулага қ : 5-  4 4 5 -  = 0 ёки  2 – 10  + 9 = 0 Бу тенгдаманинг илдизл а ри  1 = 9,  2 = I , II боб, (14 7 ) формулага биноан я н ги Ох' у' коордннаталар системасидаги квадратик форма куйидаги кўринишда ёзилади: Ғ(х ' у ' ) =  1 х' 2 +  2 y ' 2 =9 x ' 2 +1. y ' 3 Эски Оху координаталар системасидан янги Ох'у' координаталар система c ига ўтиш матирисасини топамиз. Бунинг учун тенгламалар системасини тузамиз: (5 -9) а 11 + 4 а21 = О (5 - 1) а п + 4а 22 = 0, 4 а 11 + (5 - 9 ) а 21 = о ) 4 а 12 + ( 5 — 1 ) а 22 = 0, —4а 11  4а 21 = 0, 4а 12 +4а 22 =0 4а 11 - 4а 21 = 0, 4а 12 +4а 22 =0 ( II бобдаги (149) ва (150) формулаларга к елтирилади ). Бу систеналарнинг ҳар бнри битта тенгламага келтирилади: бирннчн сис тема а 11 = а 21 тенгламага иккинчиси 2 э са а 22 =-а 12 тенгламага, L матрнца

ортогоналдир ( II боб, 8 -§ 2- пунтга қ.), Шунинг учун қуйидаги тенгликлар ўринли бўлишн керак! а 2 11 +а 2 12 =1ва а 2 21 +а 2 22 Айни пайтда а 11 =а 21 ва а 2 2 = — а 12 : бўлгани у чун а 11 = а 21 =1/(2  ) ва а 12 -1/( 2  ),а 22 =1/( 2  ) ни топамиз ёки + ишорасини танлаб қуй и дагини ҳосил қиламиз. а 11 = 1/ ,2 а 21 = 1/ ,2 а 12 = - 1/ ,2 а 22 =1/ ,2

Похожие

Иккинчи тартибли эгри чизиклар

Иккинчи тартибли чизиклар

Иккинчи тартибли чизиқлар (Иккинчи тартибли чизиклар Ikkinchi tartibli chiziqlar)

Иккинчи тартибли эгри чизиклар. Айлана, Эллипс, гипербола ва параболанинг каноник тенгламалари

Иккинчи тартибли дифференциал тенгламалар