Эхтимоллар назариясининг аксиомалари. Эхтимолларни хисоблашнинг классик усули - Алгебра - Рефераты

Эхтимоллар назариясининг аксиомалари. Эхтимолларни хисоблашнинг классик усули

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Эҳтимоллар назариясининг аксиомалари. Эҳтимолларни ҳисоблашнинг классик усули Режа: 1. Аксиоматик методнинг моҳияти. 2. Элементар ҳодисалар фазоси. 3. А.Н.Колмогоров аксиомалари ва улардан келиб чиқадиган теоремалар. 4. Эҳтимолларни ҳисоблашнинг классик усули.

Таянч иборалар: Аксиоматик метод, элементар ҳодисалар, элементар ҳодисалар фазоси, барча қисм тўпламлар, айнан тенглаштириш, қисм тўпламларининг бирлашмаси, кесишмаси, тўлдирувчи тўплам, биргаликда бўлмаган ҳодисалар, қарама-қарши ҳодисалар, мумкин бўлмаган ҳодисалар, оддий қўшиш аксиомаси, кенгайтирилган қўшиш аксиомаси, эҳтимолий модел, тасодифий миқдор. Аксиоматик методнинг моҳияти Юқорида тасодифий ҳодисанинг эҳтимолини тажрибалар сони ошганда шу ҳодисанинг юз бериш частотаси яқинлашадиган миқдор каби тасаввур қилинган эди. Бу эса қатъий математик назарияга асос бўлмайди. Эҳтимоллар назариясига қатъий математик тус бериш А.Н.Колмогоров томонидан киритилган аксиомалар ёрдамида амалга оширилади. Аксиоматик методнинг моҳияти шундаки, энг аввал муайян назариянинг таърифланмайдиган тушунчалари белгилаб қўйилади ва сўнгра назариянинг барча жумлалари бошқа тушунчаларга асосланмасдан шулардан келтириб чиқарилади. Элементар ҳодисалар фазоси Элементар ҳодисалар деб, биринчидан, тажрибанинг ҳар бир ўтказилишида улардан фақат ва фақат биттасининг юз бериши; иккинчидан, айнан шу тажриба билан боғлиқ бўлган ихтиёрий А ҳодиса элементар ҳодисаларга «ажралиши» зарурлиги билан характерланувчи ҳодисаларга айтилади. Масалан, А 1 , А 2 , А 3 , А 4 , А 5 , А 6 (1) (бу ерда, А i i очконинг тушиши) элементар ҳодисалардир. Яна бир мисол, айтайлик тажрибамиз текисликдаги  соҳага кичкина шарча ташлашдан иборат бўлсин. Шарчанинг  соҳанинг бирорта аниқ нуқтасига тушиши элементар ҳодисадир. Лекин бу мисолда элементар ҳодисалар тўплами чексиз. Умуман олганда қаралаётган тажриба учун элементар ҳодисалар

тўпламини  деб белгилаб шу тажриба билан боғлиқ бўлган ҳар бир ҳодисани  тўпламнинг қисм тўплами деб қараймиз. А.Н.Колмогоров аксиомаларида А ҳодиса унга мос келтирилган қисм тўпламга айнан тенглаштирилади. Масалан, «ўйин соққасида жуфт сондаги очко тушди» (А ҳодиса) ҳодисаси (1) тўпламнинг {А 2 , А 4 , А 6 } қисм тўпламидан иборат, “Шарча  соҳанинг чап ярим қисмига тушди” (А ҳодиса) ҳодисаси эса, тўпламнинг шу айтилган қисм соҳасидаги нуқталар тўпламидир. Ҳодиса тушунчасига бундай ёндошиш ҳодисалар йиғиндиси ва кўпайтмасини тўплам назариясидаги маъноларига айнан тенглаштирди. Яъни А ва В ҳодисаларнинг йиғиндиси уларга мос қисм тўпламларнинг бирлашмасига, А ва В ҳодисаларнинг кўпайтмаси эса шу қисм тўпламларнинг кесишмасига, А ҳодисага қарама-қарши  А ҳодиса эса А ни  тўпламга қадар тўлдирувчи тўпламга айланади. Бирор  тўплам берилган бўлиб, унинг элементлари элементар ҳодисалардан иборат бўлсин. Ҳодисалар нимани ифодалашининг аҳамияти йўқ.  тўпламнинг қисм тўпламлари тайин қилинган ва улар ҳодисалардан иборат бўлиб, қуйидаги шартлар бажарилсин. I.  тўпламнинг ўзи ҳодиса бўлсин. II. Агар А – ҳодиса бўлса, у ҳолда  А ҳам ҳодиса. III. Агар А 1 , А 2 . . . лар ҳодиса бўлса, у ҳолда А 1 +А 2 + . . . ҳам, А 1 А 2 . . . ҳам ҳодиса. Эслатма. III шартда қатнашган А 1 , А 2 . . . қисм тўпламлар сони чекли ҳам, чексиз ҳам бўлиши мумкин.  - тўплам элементар ҳодисалар фазоси деб аталади. А.Н.Колмогоров аксиомалари ва улардан келиб чиқадиган теоремалар 1-аксиома. Ҳар бир А ҳодисага унинг эҳтимоли деб аталувчи манфий бўлмаган Р(А) сон мос келтирилган. 2-аксиома. Агар А 1 , А 2 , . . . жуфт-жуфти билан биргаликда бўлмаган ҳодисалар бўлса, у ҳолда

Р ( А 1 + А 2 + . . . ) = Р ( А 1 ) + Р ( А 2 ) + . . . ( 1 ) Эслатма. А i ҳодисалар сони чексиз бўлса, ўнг томонда қаторнинг йиғиндиси қаралади, чекли бўлганда эса, унга нисбатан кучсизроқ шарт қаралади. 2`-аксиома. Агар А ва В биргаликда бўлмаган ҳодисалар бўлса, у ҳолда Р(А+В)= Р(А)+Р(В) (2) (2) ни оддий қўшиш аксиомаси , (1) эса кенгайтирилган қўшиш аксиомаси дейилади. 3-аксиома. Р(  )=1 1-3 аксиомалар А.Н.Колмогоров томонидан киритилган бўлиб, улар эҳтимоллар назариясининг асосини ташкил қилади. 1-теорема. Р(А)+Р(  А)=1 бўлади. Исбот. Маълумки, А+  А=  . Бундан 1=Р(  )=Р(А+  А)=Р(А)+Р(  А). 2-теорема. Р(А)  1. Исбот. Р(  А)  0 бўлгани учун Р(А)+Р(  А)=1 дан Р(А)  1 келиб чиқади. 3-теорема. Р(А+В)=Р(А)+Р(В)-Р(АВ) тенглик ўринли. Исбот. А ва В лар  нинг қисм тўпламлари бўлганлигидан А=АВ+А  В, А+В=В+А  В тенгликлар ўринли эканлиги Эйлер доиралари ёрдамида тушунтирилиши равшан Ҳар иккала тенгликка қўшиш аксиомасини тадбиқ этамиз: Р(А)=Р(АВ)+Р(А  В), Р(А+В)=Р(В)+Р(А  В) Иккинчи тенгликдан биринчи тенгликни айирсак исбот талаб этилган тенглик келиб чиқади. А В ВА  В А  В АВ

А.Н.Колмогоров аксиомалари тасодифий натижали тажрибаларни тавсифлаш учун қулай математик схемани беради. У қуйидагидан иборат. 1. Элементар ҳодисалар фазоси деб аталувчи  тўплам. 2.  тўпламнинг ҳодисалар деб аталувчи ва I , II , III шартни қаноатлантирувчи қисм тўпламлари системаси. 3. Ҳодисалар тўпламида аниқланган ва 1, 2, 3 аксиомаларни қаноатлантирувчи Р(А) функция. Бу учта объектлар мажмуаси муайян тажрибанинг эҳтимолий модели деб аталади. Бунга кўра эҳтимоллар назарияси предметини аниқ таърифлаш имкониятига эга бўламиз: Эҳтимоллар назарияси мумкин бўлган барча эҳтимолий моделларни ўрганади. Эҳтимолларни ҳисоблашнинг классик усули Элементар ҳодисалар фазоси  чекли тўплам бўлсин. Бу тўпламнинг элементлари (элементар ҳодисалар) А 1 , А 2 , А 3 , . . . А n бўлсин. Агар бирорта А ҳодиса тенг эҳтимолли k та элементар ҳодисаларнинг йиғиндиси кўринишида ифода қилинса, у ҳолда Р(А)=n k формула ўринли бўлади. Бу формулани қуйидагича ўқиш мумкин: А ҳодисанинг юз бериш эҳтимоли унинг юз беришига қулайлик тўғдирувчи элементар натижалар сонининг барча элементар натижалар сонига нисбатига тенг. Бу формула ёрдамида эҳтимолни ҳисоблаш классик усул дейилади. Мисол. Œйин соққаси икки марта ташланди. Иккала ташланганда ҳам тушган очколар йиғиндиси 10 га тенг бўлиш эҳтимоли нимага тенг? Ечиш. Биринчи ташланганда i очконинг, иккала марта ташланганда j очконинг тушишини A ij орқали белгилаймиз. У ҳолда А 11 А 12 . . . А 16 А 21 А 22 . . . А 26

. . . . . . . . . . . А 61 А 62 . . . А 66 кўринишдаги 36 та ҳодисани ўйин соққасини 2 марта ташлашдан иборат тажрибанинг элементар натижалари сифатида қараш мумкин. Тажрибанинг ҳар бир ўтказилишида бу ҳодисаларнинг ( A ij ) бири ва фақат бири юз беради ва улар тенг ҳуқуқли. А ҳодисанинг юз беришига А 46 , А 55 , А 64 натижалар қулайлик туғдиради, демак k =3. Бундан эса Р(А)= 12 1 36 3   n k Бунга кўра, агар ўйин соққасини икки марта ташлаш тажрибаси кўп марта такрорланса А ҳодисанинг юз бериш частотаси 12 1 сонга яқин бўлади, яъни 12 та тажрибадан биттасида А ҳодиса юз беради. Энди қуйидаги масалани қараймиз. 2-мисол. Œйин соққаси икки марта ташланган. Иккала ташланганда ҳам тушган очколар йиғиндиси жуфт сон, шу билан бирга иккинчи ташланган соққада ҳар доим 6 очко тушиши эҳтимолини топинг. Ечиш. Худди юқоридагидек тажрибанинг мумкин бўлган элементар натижаларининг жами сон 36 га тенг. А ҳодисага (ҳеч бўлмаганда битта ёқда 6 очко чиқади, тушган очколар йиғиндиси жуфт сон) қулайлик тўғдирувчи натижалар қуйидаги бешта натижа бўлади (биринчи ўринда биринчи ташлашдаги очко, иккинчи ўринда иккинчи ташлашдаги очко, сўнгра улар йиғиндиси ёзилган) 1) 2, 6; 6+2=8, 2) 4, 6; 4+6=10, 3) 6, 6; 6+6=12, 4) 6, 2; 2+6=8, 5) 6, 4; 6+4=10 Изланаётган эҳтимол ҳодисага қулайлик туғдирувчи натижалар сонининг барча мумкин бўлган элементар натижалар сонига нисбатига тенг Р(А)= 36 5

Похожие

Эхтимоллар назариясининг асосий тушунчалари 2

Эхтимоллар назарияси предмети Кискача тарихий маълумотлар. Ходиса эхтимоллиги Классик схема

Эхтимоллар назариясининг предмети ва унинг иктисодий, техник масалалар учун ахамияти

Эхтимоллликнинг статистик ва геометрик таърифлари. Шартли эхтимоллик. Ходисалар богликсизлиги

Топология базаси. Ажралувчанлик аксиомалари