CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш ва дастур ҳосил қилиш - Алгебра - Рефераты

CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш ва дастур ҳосил қилиш

Загружено в:

19.12.2022

Скачано:

0

Размер:

225.595703125 KB

CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш ва дастур ҳосил қилиш Режа: 1. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг бошқа автоматлаштирилган тизимлар билан ўзаро таъсири 2. CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш

1. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг бошқа автоматлаштирилган тизимлар билан ўзаро таъсири Реал ишлаб чиқариш шароитида автоматлаштириш тизимларининг (АТ) ҳамма турлари у ёки бу даражада бир-бири билан ўзаро таъсирда бўлиши лозим, Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими эса- бевосита илмий-тадқиқотларнинг автоматлаштирилган тизимлари (ИТАТ), ишлаб чиқаришни технологик тайёрлашнинг автоматлашган тизимлари (ИЧТТ АТ), ишлаб чиқаришни бошқаришнинг автоматлашган тизимлари (ИЧБАТ) билан мулоқотда бўлади. Кўрсатилган тизимларнинг ўзаро таъсири оддий ҳужжатлар ва машина кодлари ёки машинали олиб юрувчиларга ёзилган кўринишдаги ахборотларни алмаштириш йўли билан амалга ошади. Автоматлаштирилган лойиҳалаш ривожланишининг бошқа аҳамиятли йўналишлари: оптималлашган лойиҳалаш методларини ривожлантириш ва такомиллаштириш; хусусан конструкциялашни ўзини автоматлаштиришни ривожлантириш; Автоматлаштирилган лойиҳалаш технологиясини такомиллаштириш. Оптималлаштирилган лойиҳалаш методларини ривожлантириш ва такомиллаштириш янги математик методларни ишлаб чиқишни, мос АДТни ва АЛТ ҳисоблаш комплекси унумдорлигини оширишни талаб қилади. Автоматлаштирилганлойиҳалаштехнологиясинингтакомиллашишилойи ҳалашни бо сқичларга бўлишнингўзгаришига ва лойиҳавийишларнинг босқичлар орасида қайта тақсимланишига олиб келади. Шунингдек, техникавий воситарининг таркиби, дастурий ва ташкилий таъминотини сезиларли ўзгартиришни талаб қилади. Тизим принциплари ва структураси Лойиҳалаш-лойиҳалаш учун топшириқ бўлган ҳолда бажарилади. Топшириқ жамиятнинг қандайдир техникавий буюмни олишга бўлган эҳтиёжини акс эттиради. Бу топшириқ у ёки бу ҳужжатлар кўринишида

бўлади ва объектнинг бирламчи баёни вазифасини бажаради. Лойиҳалаш натижасини, одатда, объектни берилган шароитларда тайёрлаш учун етарли маълумотларни жамлаган ҳужжатларнинг тўлиқ комплекти ўтайди. Бу ҳужжатлар объектнинг натижазий баёни бўлади. Лойиҳавий ечимларнинг ҳаммаси ёки бир қисми инсон ва ЭҲМларнинг ўзаро таъсири йўли билан олинадиган лойиҳалаш автоматлаштирилган деб, ЭҲМдан фойдаланилмайдиган лойиҳалаш эса, автоматлаштирилмаган лойиҳалаш деб аталади. Лойиҳалаш -бу объектнинг бирламчи баёни ва уни мавжуд қиладиган алгоритм асосида берилган шароитда ҳам мавжуд бўлмаган объектни яратиш учун зарур бўлган баёнини тузиш жараёнидир. Лойиҳалаш берилган талабларга жавоб берадиган, янги буюмни яратиш ёки янги жараённи амалга ошириш учун зарур ва етарли бўлган лойиҳаланадиган предмет баёнини олиш мақсадидаги изланиш, тадқиқот, ҳисоб ва конструкциялаш бўйича ишлар мажмуини ўз ичига олади. Лойиҳалаш-бу чуқур илмий билимларга ва ижодий изланишларга ҳамда маълум соҳада тўпланган тажриба ва кўникмалардан фойдаланишга асосланган, лекин сермашаққат оддий ишларни бажариш зарурати бўлган инсон бунёдкорлик фаолиятининг мураккаб, ўзига хос туридир. Лойиҳалашни автоматлаштириш деганда лойиҳани ишлаб чиқиш жараёнини бажаришнинг шундай усули тушуниладики, бунда лойиҳалаш процедуралари ва операциялари лойиҳаловчининг ЭҲМбилан чамбарчас мулоқотида амалга ошади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш ҳисоблаш техникаси воситаларидан мунтазам равишда фойдаланишни назарда тутади; бунда лойиҳаловчи ва ЭҲМ орасидаги функсияларни самарали тақсимлаш ва масалаларни машинада ечиш методларини асосли танлаш лозим. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимини яратиш учун: − математик усуллар ҳамда ҳисоблаш техникаси воситаларини қўллаш асосида лойиҳалашни такомиллаштириш;

− излаш, ишлов бериш ва маълумотни чиқариш жараёнларини автоматлаштириш; − оптималлаштириш ва кўп вариантли лойиҳалаш усулларидан фойдаланиш; − лойиҳаланаётган объектлар, буюмлар ва материалларнинг математик моделларини самарали қўллаш; − объектларни автоматлаштирилган лойиҳалаш учун зарур бўлган, маълумотнома тавсифидаги тизимлаштирилган маълумотларга эга маълумотлар банкини яратиш; − лойиҳа ҳужжатларини расмийлаштириш сифатини ошириш; − ижодий бўлмаган ишларни автоматлаштириш ҳисобига лойиҳаловчилар меҳнатининг ижодий улушини ошириш; − лойиҳалаш методларини унификациялаш ва стандартлаштириш; − Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими соҳасидаги мутахассисларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш; − лойиҳаловчи бўлимларнинг турли даражадаги ҳамда вазифаси ҳар хил бўлган автоматлаштирилган тизимлар билан мустаҳкам алоқада ишлаши зарур. Автоматлашган лойиҳалаш тизими- автоматлаштирилган лойиҳалашни бажарувчи лойиҳаловчи ташкилот ёки мутахассислар жамоаси билан боғланган автоматлаштирилган лойиҳалаш воситаларининг мажмуидир. Автоматлашган лойиҳалаш тизими техникавий воситалар ҳамда математик ва дастурий таъминлашни бирлаштиради; математик ва дастурий таъминот муҳандислик лойиҳалаш ва конструкциялаш масалаларининг хусусиятларини максимал ҳисобга олган ҳолда танланади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимида муҳандиснинг компьютер билан оператив боғланиши воситалари, махсус муаммоли- йўналтирилган тиллар ва ахборот-маълумот базаси қўлланилиши ҳисобига дастурлардан фойдаланиш қулайлиги таъминланади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг асосий вазифаси-

объект ва унинг таркибий қисмларини лойиҳалашни автоматлаштирилган тарзда бажаришдир. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими ва унинг таркибий қисмларини яратишда тизимий бирлик, бир-бирига мос келиш, типик хусусиятларга қараб тип ва турларга бўлиш ҳамда ривожланиш принципларига амал қилиш лозим. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими-инсон-машина тизимидир. Компьютер ёрдамида тузилган ва тузилаётган ҳамма лойиҳалаш тизимлари автоматлаштирилган тизимларга киради. Уларда лойиҳани техникавий воситалар ёрдамида ишлаётган инсон муҳандис салоҳиятли ўрин эгаллайди. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимида инсон биринчидан ҳали шакллантирилмаган масалани ва иккинчидан инсоннинг эврестик қобилиятлари асосида самаралироқ ечиладиган масалаларни ечади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизим-иерархик тизим. У ҳамма даражаларда лойиҳалашни автоматлаштиришга комплекс ёндошувни амалга оширади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими қўлланилганида лойиҳалашга блокли-иерархик ёндошув сақланиб қолиши керак. Лойиҳалашнинг иерархик даражалари иерархик нимтизим кўринишида автоматлашган лойиҳалаш тизимининг махсус дастурий таъминоти (ДТ) структурасида ўз аксини топади. Лойиҳалаш -тадқиқот, ҳисоблаш ва конструкторлик тавсифидаги ишлар комплексини бажариш асосида объектнинг бирламчи баёнини натижавий баёнга ўзгартирадиган жараёндир. Бирламчи баённи натижавий ўзгартириш оралиқ баёнларни туғдиради; улар лойиҳалаш тугаганини аниқлаш ёки уни давом эттириш йўлларини танлаш мақсадида қараб чиқиладиган предмет вазифасини ўтайди. Бундай баёнларни лойиҳавий ечимлар дейилади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими-очиқ ва ривожланувчи тизимдир. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими вақт ўтиши билан ўзгарувчи тизим бўлиши кераклигига камида иккита сабаб бор. Биринчидан, лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими

каби мураккаб объектни тўлиқ ишлаб чиқиш узоқ муддатни эгаллайди, шунинг учун лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг қисмлари тайёр бўла боргани сари уларни эксплуатацияга киритиш иқтисодий нуқтаи назардан фойдалидир. Эксплуатацияга киритилган тизимнинг базавий варианти кейинчалик кенгайтириб борилади. Иккинчидан, ҳисоблаш техникаси ва ҳисоблаш математикасининг доимий ривожланиши янги, анча такомиллашган математик моделлар ва дастурлар пайдо бўлишига олиб келади; улар эскирган, самарадорлиги кам бўлган аналогларни алмаштириши керак. Шу сабабли лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими очиқ тизим бўлиши, яъни янги метод ва воситаларни улаш қулай бўлган қобилиятга эга бўлиши зарур. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими- унификациялашган модуллардан максимал фойдаланиладиган ихтисослаштирилган тизимдир. Юқори самарадорлик ва универсаллик талаблари, одатда, бир-бирига қарама- қаршидир. Лойиҳалаш вазифаларини ечишда кам вақт ва материаллар сарф бўлишида ифодаланадиган лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг юқори самарадорлигига тизимларнинг ихтисослаштирилиши ҳисобига эришилади. Ихтисослаштирилган лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимини ишлаб чиқишга кетадиган сарфни камайтириш учун уларни унификациялашган таркибий қисмлардан максимал фойдаланган ҳолда тузиш мақсадга мувофиқдир. Турли техникавий объектларни моделлашда, уларни таҳлил ва синтез қилишда умумий ҳолатларни қидириш унификациялашнинг зарурий шарти ҳисобланади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг таркиби ва структураси Нимтизимлар лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг таркибий структуравий қисми бўлиб, лойиҳаловчи ташкилотнинг ташкилий структураси билан чамбарчас боғланади; уларда ихтисослашган воситалар комплекси ёрдамида автоматлашган лойиҳалаш тизимининг функционал тугал

масалалар кетма-кетлиги ечилади. Вазифаси бўйича нимтизимларни лойиҳаловчи ва хизмат кўрсатувчиларга ажратишади. Лойиҳаловчи нимтизимлар. Улар объектга йўналган бўлади ва лойиҳалашнинг маълум босқичини ёки ўзаро бевосита боғланган лойиҳалаш масалаларининг бир гуруҳини амалга оширади. * Лойиҳаловчи нимтизимларга мисоллар: буюмларни эскиз лойиҳалаш, корпус деталларини лойиҳалаш, механик ишлов бериш технологик жараёнларини лойиҳалаш. Хизмат кўрсатувчи нимтизимлар. Бундай нимтизимлар умумий тизимга ишлатилади ва лойиҳаловчи нимтизимлар ўз функсияларини бажаришда уларни қўллаб-қувватлашни ҳамда уларда олинган натижаларни шакллантириш, узатиш ва чиқаришни таъминлайди. * Хизмат кўрсатувчи нимтизимларга мисоллар: автоматлаштирилган маълумотлар банки, ҳужжатлаштириш нимтизимлари, график киритиш- чиқариш нимтизими. Амалий масалаларда лойиҳаланадиган объект моделларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш автоматлаштирилган лойиҳалаш тизим (ёки нимтизим)лари воситалари комплекси (АЛТВК) билан амалга оширилади. АЛТВК тизимининг структуравий қисмлари бўлиб турли воситалар комплекслари ҳамда ташкилий таъминлаш компонентлари хизмат қилади. Воситалар комплекси-лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимининг мос лойиҳаловчи ва хизмат кўрсатувчи нимтизимларидан фойдаланиладиган, нусхалаш учун мўлжалланган ва маълум тур, русум объектларини лойиҳалашга йўналган ва унификациялашган процедураларни бажаришга мўлжалланган компонентлар ва воситалар комплекси мажмуидир. Воситалар комплекси тайёрланадиган, нусхаланадиган ва лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимини таркибида қўлланиладиган саноат буюмларига киради ва спецификацияланадиган буюмлар каби

ҳужжатлантирилади. Автоматлашган лойиҳалаш тизими воситалари комплекси ва компонентларининг турлари. Воситалар комплекси икки турга бўлинади, улар техникавий, дастурий, ахборот воситалар ва иккинчи турдаги комбинациялашган воситалар комплекси. Бир турдаги таъминот воситалари комплекслари шу турдаги таъминлаш комплексларидан ёки компонентларидан таркиб топади; комбинациялашган воситалар комплекслари эса-ҳар хил турдаги таъминлаш комплекслари ва компонентлари мажмуидан ташкил топади. Вазифаси ишлаб чиқариш техникавий бўлган маҳсулотларга тааллуқли комбинациялашган лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими воситалари комплекслари икки турга бўлинади: − дастурий-методик комплекс (ДМК); − дастурий-техникавий комплекс (ДТК). Д а с т у р и й м е т о д и к к о м п л е к с лойиҳалаш объекти (объектнинг бир ёки бир неча қисми ёки бир бутун объект) бўйича тугал лойиҳа ечимини олиш ёки унификациялашган процедураларни бажариш учун зарур бўлган дастурий, ахборот ва методик таъминотлар (математик ва лингвистик таъминотлар компонентлари билан бирга) компонентларининг ўзаро боғланган мажмуидан иборат. 1-расм. Автоматлашган лойиҳалаш тизимларида технологик операция

Вазифаси бўйича ДМКлар умумтизимли ва базавийларга бўлинади; базавий ДМКлар ўз навбатида муаммога йўналган ва объектга йўналган бўлади. Дастурий-техникавий комплекс ДМКларнинг техникавий таъминотнинг комплекслари ва компонентлари билан ўзаро боғланган мажмуидан иборат. Вазифаси буйича Дастурий-техникавий комплекслар автоматлаштирилган иш жойи (АИЖ) ва марказий ҳисоблаш комплекслари (МҲК)га бўлинади. Воситалар комплекслари ўзларининг ҳисоблаш ва ахборот ресурсларини бирлаштириб нимтизим ёки бутун тизимларнинг локал ҳисоблаш тармоқларини ташкил қилади. Дастурий ахборот, методик, математик, лингвистик ва техникавий таъминот турларининг компонентлари воситалар комплексларининг таркибий қисми ҳисобланади. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими воситалар комплекси функсияларини самарали бажариши воситалар комплекслари таркибига кирувчи компонентларни сотиб олинадиганлари билан ўзаро мослашувини таъминлаган ҳолда ишлаб чиқиш ҳисобига эришилиши керак. Умумтизимий дастурий-методик комплекслар дастурий, ахборот, методик ва бошқа турдаги таъминотларни ўз ичига олади. Улар бошқарув, назорат, ҳисоблаш жараёнини режалаштириш, лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими ресурсларини тақсимлашни бажариш ва нимтизим ёки бутун лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими учун умумий бўлган бошқа функсияларни амалга ошириш учун мўлжалланган. Умумтизимий дастурий-методик комплексларга мисоллар: монитор тизимлари, маълумотлар базаларини (МБ) бошқариш тизимлари, ахборот- қидирув тизимлари, машина графикаси воситалари, диалогли режимни таъминловчи нимтизимлар ва ҳ.к. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими техникавий воситалар функсияларини бажаришини бошқарувчи монитор тизимлари.

Монитор тизимларининг асосий функсиялари: − талаб қилинадиган ва мавжуд ресурслар масалалари пакетини назорат қилувчи топшириқларни устуворлиги ва навбат номери ўрнатилган ҳолда маълумотлар базасига кириш ҳуқуқини шакллантириш; − топшириқлар ва масалаларни бошқариш тилларининг йўриқларига ишлов бериш ҳамда узилишларга бошқаришни илиб олиб, узилиш сабабини таҳлил қилиб ва уни лойиҳаловчига тушунарли терминларда изоҳлаб бериш; − нимтизимлар параллел ишлаган шароитларда диалогли ва интерактив- график ҳамроҳлигини ташкил қилувчи масалалар оқимига хизмат кўрсатиш; − автоматик режимларда лойиҳалаш операцияларининг бажарилиши сифатини таҳлил қилган, босқичнинг ёки маршрутнинг давом этиши мезонлари текширилган, маршрутнинг алтернатив қайтарилиши вариантларини танлаган ҳолда лойиҳалашни бошқариш; − тизимни ишлатиш статистикасини олиб бориш ва оптималлаштириш; − топшириқлар масалалар ва нимтизимлар, режали топшириқлар ва жорий кўрсатмалар ва сўровлар устуворлигини ҳисобга олган ҳолда лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими ресурсларини тақсимлаш; − ресурслар ва маълумотларни рухсат этилмаган киришдан ва назарда тутилмаган таъсирлардан ҳимоя қилиш. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимида ахборот- қидирув тизимлар қуйидаги функсияларни бажаради: − ахборот фонд (инфотека)ни маълумотлар билан тўлдириш; − рақамли маълумотларга арифметик ишлов бериш ва матнларга лексикавий ишлов бериш; − ахборот сўровларга зарур бўлган маълумотларни қидириш мақсадида ишлов бериш; − чиқувчи маълумотларга ишлов бериш ва чиқувчи ҳужжатларни шакллантириш. Ахборот қидирув тизимининг хусусияти шундаки, уларга келган сўровлар дастурий йўл билан эмас, балки бевосита фойдаланувчи томонидан шакллантирилади ва мониторга тушунарли бўлган формаллашган

тилда эмас, балки таянч сўзлар кетма-кетлиги кўринишида «дескриптор»лар деб номланувчи табиий тилда шаклланади. Сақлаш учун қабул қилинган ҳамма баёнларда бўлган дескрипторлар рўйхати дескрипторлар луғатини ташкил қилади ва қидирувчи йўриқларни шакллантиришга мўлжалланган. Маълумотлар банки катта лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимида маълумотларни ташкил қилишнинг юқори шакли ҳисобланади. Улар-муаммоли-йўналган ахборот-маълумотномалар тизимларидир. Бу тизимлар киритишнинг муайян вазифаларига боғлиқ бўлмаган зарур ахборотларни киритишни, ахборот массивлар сақланишини ҳамда фойдаланувчилар ёки дастурлар сўрови бўйича зарур бўлган ахборотни чиқаришни таъминлайди. Маълумотлар банкида фактографик кўринишдаги ахборотлардан фойдаланилади. Маълумотлар базасини бошқариш тизими (МББТ)-маълумотлар структураси кўринишида ташкил қилинган ахборот база билан ишлашни таъминлайдиган дастурий-методик комплексдир. МББТ қуйидаги асосий функсияларни бажаради: − маълумотлар базасини аниқлаб олиш, яъни схемаларнинг концептуал ташқи ва ички даражаларини баён қилиш; − маълумотларни базага ёзиш; − маълумотларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш, уларни қайта ташкил қилишни бажарган ҳолда уларнинг сақланишини ташкил қилиш; − маълумотларга кира олишни таъминлаш (қидириш ва чақириб олиш). Маълумотларни таниб олиш ва уларга кириш учун МББТда тил воситалари мавжуд. Масалан, маълумотлар структураси баёнидан ташкил топган маълумотларни таниб олиш тили ёрдамида таъминланади. Маълумотларга кириш функсияси маълумотларни манипуляция қилиш тили ва сўров қилиш тили ёрдамида амалга ошади. Қўллаб (тутиб) туриладиган структуралар бўйича МББТнинг иерархик, тармоқли ва нисбий (релятив) турларга мавжуд.

Машина графикасининг дастурий-методик комплекслари (ДМК) фойдаланувчининг компьютер билан мулоқотида график ахборот алмашинувини, геометрик масалаларни ечишни, тасвирларни шакллантиришни ва график ахборотни автоматик равишда тайёрлашни таъминлайди. Фойдаланувчининг компьютер билан график мулоқоти («киришнинг график методи») кириш-чиқиш нимдастурларига асосланади; бу нимдастурлар киритиш-чиқариш қурилмаларидан олинадиган командаларнинг қабул қилинишини ва уларга ишлов берилишини ҳамда ушбу қурилмаларга бошқарув таъсирларининг чиқарилишини таъминлайди. Геометрик масалалар ечими (график моделлаш) график ахборотларни қайта ўзгартиришга келтирилади; бу ўзгартириш қуриш, буриш, масштаблаш ва ш.к. турлардаги элементар график операцияларни у ёки бу кетма-кетликда бажарилишида ифодаланади. График моделлаш учун дастурий методик комплекслардан фойдаланилади; уларда алоҳида элементар график операциялардан ташқари уч ўлчамли тасвирларни график қайта ўзгартиришлар, проекция, кесим ва ҳ.к.ларни қуриш процедуралари амалга оширилиши мумкин. Одатда график ўзгартиришлар дастурий-методик комплексларида баъзи тез-тез фойдаланиладиган тасвирларни шакллантириш, график маълумотлар базасини бошкариш, графикли нимдастурларни созлаш учун воситалар назарда тутилади. Диалогли режим график ва белги (символ)ли ахборотларни киритиш, назорат қилиш, таҳрирлаш, қайта ўзгартириш ва чиқаришни амалга оширадиган дастурий-методик комплекслар ёрдамида амалга оширилади. Топшириқларни бажарилишини пакет режимида ва узоқдаги терминалларга натижаларни чиқаришни алоқа каналлари орқали таъминлайди. Лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизими вазифаси умумий бўлган диалогли дастурий-методик комплекслар билан бир қаторда ихтисослашган дастурий- методик комплекслардан ҳам фойдаланилади. Вазифаси умумий бўлган дастурий методик комплексларни лойиҳалаш жараёнларини

автоматлаштириш тизимини яратиш ва эксплуатация қилишнинг бошланғич босқичларида қўллаш мақсадга мувофиқ; бу дастурий-методолик комплексдан лойиҳалаш методологиясини, маълумотлар ва амалий дастурларга ишлов бериш технологиясини ишлаб чиқиш ва текшириш учун фойдаланилади. Кейинчалик лойиҳалаш жараёнларини автоматлаштириш тизимида диалогни ташкил қилиш бўйича махсус талабларни ҳисобга олган ҳолда ДМКларни модификациялаш мумкин. Бунда сўровларга диалогли ёки пакетли режимда ишлов берилишини; тизимнинг дастурчи бўлмаган фойдаланувчига йўналишини; юқори даража тиллардаги диалогли амалий дастурлар киритилиши (қўшилиши) йўли билан тизим кенгайтирилиши мумкинлигини; «меню» ва директивалар ёрдамида диалогни бошқариш имконини ҳисобга олиш зарур. Муаммога йўналтирилган дастурий методик комплекслар ўз ичига бошланғич маълумотларни, бутун лойиҳалаш объектига ёки унинг йиғма бирликларига бўлган талаблар ва чекланишларни автоматлаштирилган равишда тартибга солиш учун мўлжалланган дастурий воситаларни; лойиҳалаш объектининг физикавий ишлаш принципини танлашни; техникавий ечимларни ва лойиҳалаш объекти структурасини танлашни; конструкцияларнинг сифат кўрсаткичлари (технологиклиги)ни баҳолашни, деталларга ишлов бериш маршрутини лойиҳалашни олади. О б ъ е к т г а - й ў н а л т и р и л г а н дастурий методик комплекслар лойиҳалаш объектлари хусусиятларини предмет соҳаси мажмуи сифатида акс эттиради. 2. CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш Ишлаб-чиқаришни лойиҳалашда доимий қўл меҳнати эвазига бажарилар эди. Барча технологик жараёнлар тузилиб, токарликдастгоҳида детал шаклини олинарди. -детал шакли қолипини ўқиш. Технолог муҳандис-техник ҳужжатларни, деталнинг барча

кўрсаткичларини ишлаб-чиқаришдаги аҳамияти; заготовканинг энг оптимал қийматини аниқлаш ва унинг ҳужжатлари билан танишиш.

2-расм. CAM тизимлари дастурлари 3-расм. CAM тизимлари дастурлари

4-расм. CAM тизимлари дастурлари Лойиҳаловчи аниқ ва енгил равишда детал чизмасини ўқиб олади,чунки бу заготовка қолипини тайёрлашда ва унинг ўлчамларини олишда қулайлик яратади. -база юзалари ва шаклини аниқлаш. Муҳандис-технолог минимум ҳолатда деталнинг базалаш юзаларини ва шаклининг ҳолатини билиши; -детал элементларини аниқлаш. Автоматлаштирилган ишлаб-чиқаришда яна бир муҳим омиллардан бири катта линиялардаги дастгоҳларнинг кесувчи асбобларини ўрнатиш ҳисобланади. Роботлашган дастгоҳларда алоҳида юклатилган вазифаси пайвандлаш ва йиғиш функцияларини бажарувчи қурилмалар мавжуд бўлади. Лойиҳалаш жараёнлари тўла автоматлаштирилган бўлади. Автоматлаштирилган ишлаб-чиқаришда CAM-тизимларида бошқаришда бошқарув қурилмалари билан технологик жараён ўзаро боғлиқ бўлади ва технологик ўзгаришларни доимий бошқариб турилади.

5-расм. CAM тизимлари 6-расм. G-кодларини бошқариш пулти

Технологиядаги асосий тизимлар РДБ дастгоҳлардан ташкил топган бўлади. РДБ дастгоҳларига буйруқ берилганда автоматик равишда буйруқни қабул қилиб ишга тушади ва детални тайёр ҳолатга келгунга қадар бўлган операцияларни бажаради. CAM тизимларида ҳосил қилиш мумкин бўлган деталлар, Муҳандис-технолог деталнинг элементларини, геометрик ҳолатини, заготовканинг кесилаётган юзаларини билиши. Заготовканинг кесувчи кескич кесиши мумкин бўлган траекторияси билиши;-технологик жараёнга кесувчи кескични танлаш. 6-расм. Координаталар билан ишлаш 3.Дастур ҳосил қилиш Ишлаб-чиқаришни лойиҳалашда доимий қўл меҳнати эвазига бажарилар эди. Барча технологик жараёнлар тузилиб, токарликдастгоҳида детал шаклини олинарди. -детал шакли қолипини ўқиш. Технолог муҳандис-техник ҳужжатларни, деталнинг барча кўрсаткичларини ишлаб-чиқаришдаги аҳамияти;

-заготовканинг энг оптимал қийматини аниқлаш ва унинг ҳужжатлари билан танишиш. Лойиҳаловчи аниқ ва енгил равишда детал чизмасини ўқиб олади,чунки бу заготовка қолипини тайёрлашда ва унинг ўлчамларини олишда қулайлик яратади. 7-расм. РДБ тизимлари G-кодлари 8-расм. РДБ тизимлари G-кодлари Лойиҳаловчи аниқ ва енгил равишда детал чизмасини ўқиб олади,чунки бу заготовка қолипини тайёрлашда ва унинг ўлчамларини олишда қулайлик яратади.

-база юзалари ва шаклини аниқлаш. Муҳандис-технолог минимум ҳолатда деталнинг базалаш юзаларини ва шаклининг ҳолатини билиши мустаҳкамлиги ва бикрлиги, титрашгачидамлилиги, алоҳида юзаларнинг ишқаланишга чидамлилиги, деталнинг габарит ўлчамлари ва массаси ҳам ҳисобга олинади. Шу билан бир вақтда технологик факторларни ҳам ҳисобга олишимиз зарур бўлиб буларга заготовкани олиниш усули, материалнинг ишлов берилувчанлиги ва шуларга кетадиган сарф ҳаражатларни ҳам ҳисобга олишимиз керак. Турли хил тана деталлари учун асосан кулранг чўян ишлатилади, кам холларда углеродли пўлат, болғаланувчи чўян, легирланган пўлат ва рангли иметал қотишмаларидан фойдаланилади.Кулранг чўян тана деталлари учун конструктив материал ҳисобланади. 9-расм. Деталлар ҳосил қилиш Координаталар тизими учта асосий ўқдан x, y ва z ўқларидан ташкил топган. Дастгоҳнинг координаталар ўқи ҳам шу учта ўққа мўжжаланган бўлади. Токарликдастгоҳида z ўқи деталнинг вақт давомида айланишини ва кескичнинг детал юзасини кесишини таминлаш учун хизмат қилади.

x ўқи эса дасгохимизда суппорт юқори кареткасининг ҳаракатини таминлайди. 10-расм. РДБ тизимларини бошқарув бюролари

Назорат учун саволлар: 1. CАМ тизимларида технологик операцияларни лойиҳалаш босқичлари? 2. Дастур ҳосил қилиш усуллари? 3. CАМ тизимлари дастурлари? 4. CАМ тизимларида дастурлар тузиш кетма-кетлиги? 5. Дастур ҳосил қилишда ишлатиладиган кодлар?

АДАБИЁТЛАР 1. Ли, К. Основы САПР (CAD/CAM/CAE) / К. Ли. - СПб. : Питер, 2004. - 560 с. 2. Саидов Д.М. Солид Едге В20 дастур комплексида автоматик лойиҳалаш асослари.-Тошкент, 2011. 3. Основы автоматизированного проектирования. М.: Издателства МГТУ имени Н.Е.Баумана, 2002. -333 с. 4. Норенков, И.П. Основы автоматизированного проектирования : учебник. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. : Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2002. - 336 с. 5. Ш.Андерсон, С.Ешкабилов, С.Рўзимов, Ж.Содиқов, Р.Муҳаммадалиев, У.Селгрен. УГС И-ДЕАС НХ Сериес дастур комплексида автоматик лойиҳалаш асослари.-Тошкент: Фан, 2006.-326. 6. Норенков И.П. Введение в автоматизированное проектирование технических устройств и систем. М.: Высш. шк., 1986. -304 с. 7. Kjel Anderson (2005) Royal Istitute of Texnology, Machine design elements departmen. url: http/www.md.qth.се/-кан/Темпус/дай 5.htm (viewed Desember 24, 2005)

Похожие

Йиғув чизмаларини ҳосил қилиш. Технологик йиғиш

CАЕ тизимлари, имкониятлари ва қўлланилиши

Визуаллаштириш ва анимация

Чизмаларни ҳосил қилиш ва расмийлаштириш - проекциялар, кўринишлар, қирқимлар, ўлчамлар

Спецификаци яъни расмийлаштириш. Ижро деталлари ва чизмаларни расмийлаштириш