Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш назарияси ва методикаси - Алгебра - Рефераты

Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш назарияси ва методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.3125 KB

Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш назарияси ва методикаси Режа: 1. Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш 2. Математикани ўргатишда у тарбиявий чоралар

Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш Тушунча - бу предметлар ва ҳодисаларни баъзи бир муҳитни аломатларига кўра фарқлаш ёки умумийлаштириш натижасидир. Масалан, сон, миқдор, кесма, тўғри чизиқ ва ҳоказо. Аломат (белги) эса предмет ёки ҳодисаларнинг бирбирига ўхшашлиги, тенглиги ёки фарқланишини билдирувчи хоссадир. Предметлар деганда объектлар назарда тутилади. Одатда, объектлар маълум муҳим ва муҳим бўлмаган хоссаларга эга. Муҳим хосса фақат шу объектга тегишли ва бу хоссасиз объект мавжуд бўла олмайдиган хоссаларга айтилади. Объектнинг мавжудлигига таъсир қилмайдиган хоссалар муҳим бўлмаган хоссалар ҳисобланади. Объект нимани англатишини билиш учун унинг хоссалари мавжуд бўлса, у ҳолда бу объект ҳақида тушунча мавжуд дейилади. Тушунча номланади, шунингдек, мазмун ва ҳажмга эга бўлади. Объектнинг барча муҳим хоссалари биргаликда тушунчанинг мазмунини ташкил этади. Бир хил муҳим хоссаларга эга бўлган объектлар тўплами тушунча ҳажмини ташкил этади. Демак, тушунча ҳажми битта тушунча билан номланиши мумкин бўлган объектлар тўплами ҳам экан. Математик тушунчалар ўз навбатида инсоният тўплаган катта тажрибани умумлаштириш натижасида юзага келади ва моддий дунёнинг туб моҳиятини акс эттиради, лекин реал объектларнинг кўпгина хоссаларидан кўз юмган ҳолда уларни идеаллаштириш натижасида ҳосил бўлади. Математик тушунчаларни шакллантириш мактабгача ёшдаги болаларни математикани ўргатишга тайёрлаш мактабнинг зарур предметларидан бири сифатида тан олинган. Болаларда математик тушунчаларни шакллантириш назарияси ва методикасининг бош масаласи болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг дидактик асосларини ишлаб чиқишдан иборат. Бу ўз навбатида дунёни чуқур билиш, фикрлашни ривожланишини янги методларини ўрганиш каби вазифаларни бажариш орқали ечилади.

Болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг назарий жиҳатлари психологик, педагогик ва бошқа фундаментал фанлар асосида яратилади: — кўргазмали дастурли ҳужжатлар (болаларда математик тушунчаларни шакллантириш бўйича кўрсатмалар ва ҳоказо); — методик адабиётлар (махсус журналларда чоп этилган мақолалар, масалан, мактабгача тарбия тўғрисида ўқув қўлланмалар, ўйинлар ва ҳоказо); — жамоа ва якка тартибда иш олиб бориш, илғор тажриба ва олимларнинг фикрлари. Ҳозирги кунда болаларда математик тушунчаларни шакллантириш муаммоси илмий асосланган методик тизимга эга. Уларнинг асосий элементлари мақсад, мазмун, методлар, ишни ташкил этиш шакл ва усуллари бир-бири билан узвий боғлиқдир. Улар орасидаги асосий мақсад тасаввурни шакллантиришга қаратилади. Математик тушунчаларни шакллантириш - инсон ижодий фаолиятининг бутун мақсадли амалга ошириладиган педагогик жараёнидир. Унинг мақсади - болаларни фақат математикани билишдан эмас, балки уларни ҳаётга тайёрлаш, ўзларининг ҳаётдаги ўринларини топа олишларига ёрдам беришдан иборат. Болаларда математик тушунчаларни ривожлантириш фанининг асосий масалалари қуйидагилардан иборат: — болаларда математик тушунчаларни ривожлантириш даражаси нуқтаи назаридан иккинчи кичик, ўрта, катта ва мактабга тайёрлов гуруҳлари учун шартлар режасини асослаш; — математик тушунчаларни ривожлантириш мактаб математикасини ўрганишга тайёрлашни режалаш; - математик тушунчаларнинг ривожлантириш йўллари ва шартларини ишлаб чиқиш;

— болаларда математик тушунчаларни ривожлантиришни таъминловчи методик кўрсатмалар бериш. Гнеденко ўз ишларида математик қобилиятларнинг икки даражасини ажратиб кўрсатади: “Оддий ўрта қобилият” (ушбу қобилият бошланғич мактаб курсини ўзлаштириш учун замин бўлган) ва “ўртадан юқори бўлган қобилият”, яъни математик билимларни осонликча эгаллашда масалаларнинг ақл ечимини топишда намоён бўладиган қобилиятдир. Математикани ўргатишда у тарбиявий чораларга ушбу омилларни киритади : 1) болаларда ўқишга бўлган қизиқиш, билим ва кўникмаларни шакллантириш; 2) машғулот жараёнига бўлган масъулиятлиликни тушунтириш; 3) ўз кучига, қобилиятига бўладиган ишончни тарбиялаш; 4) математика кейинги босқич учун “замин” эканлигига ишончлиликни тарбиялаш. Математик тушунчаларни шакллантиришда С.И.Шварцбурд қуйидаги компонентларни ажратади: 1) кенг қамровли тасвирлашни ривожлантириш; 2) асосийни танлай билиш, абстракт фикрлашни билиш; 3) аниқ ҳолатдан саволни математик ифодалашга ўтишни билиш; 4) таҳлил қилишни, аниқ ҳолатларга бўлишни билиш; 5) илмий хулосаларни аниқ материалда ишлашни билиш; 6) математик масалани ечишда тоқат қилишни билиш, дедуктив фикрлаш кўникмаларини ҳосил қилиш; 7) янги саволларни бериш (қўйиш)ни билиш. Демак, илк математик қобилиятлар шундай инсоний хусусиятлар орқали ифодаланадики, улар математика илмида юқори ижодий фаолият кўрсатишга имкон яратади.

Билим ва кўникмаларни ўрганувчиларнинг кўпчилиги билиш бу математик масалада қўйилган мақсадга муваффақиятли эриштирувчи билим ва кўникмаларга асосланган инсоний қобилиятдир. “Билиш”нинг айни шундай ифодаланиши ушбу изланишда кўрилмоқда. “Кўникма” боланинг масалани ечишдаги шахсий тажрибасида ифодаланувчи фаолият деб кўрилади. Билимни ўзлаштириш ва билим ҳамда кўникмаларнинг шаклланиши ўртасидаги боғланиш болаларнинг билимларига асосланган билим ва кўникмаларни эгаллашда кўрилади. Ушбу кўникма ва билимлар ҳисобида болаларда янги билимлар, тушунчалар ўзлаштирилади. И.А.Маркушевич мактабгача таълим олдида турган асосий вазифа болаларда математик тушунчаларни ривожлантиришдир дейди. И.А. Маркушевич болаларда қуйидаги кўникмалар ҳосил қилиш учун батафсил методологик дастурни беради: 1) саволнинг моҳиятини аниқлаш; 2) аниқ қўйилган саволдан схемага ўтиш (схемалаштиришни билиш); 3) берилган фаразлардан мантиқий хулосаларни келтириш; 4) берилган саволни таҳлил қилиш; 5) назарий фикрлашдан келиб чиққан хулосаларни аниқ саволларда ишлатишни билиш; 6) хулосаларни таққослаш; 7) шартларнинг натижаларига бўлган таъсирни баҳолаш; 8) олинган хулосаларни умумийлаштириб, янги саволларни қўйиш. Юқорида келтирилган билимлар боланинг ижодий фикрлаши асосида ётади ва бу билимларни болаларда мактабга қадам қўйгунча мунтазам

ривожлантириш лозимдир. Геометрик тушунчаларни ривожлантиришда болаларда мустақил фикрлашни шакллантирувчи бошқа билим ва кўникмаларни шакллантириш муҳимдир. Болаларда математик тушунчаларни ривожлантириш бир қатор шартларга боғлиқ: Биринчидан , бола олдин эгаллаган билим ва кўникмаларга эга бўлиши муҳимдир. Иккинчидан , математик тушунчаларнинг мазмуни кетма-кетликда бўлиши шартдир. Учинчидан , бола математик тушунчаларни ўзлаштириш жараёнини ўрганиб, келиб чиқадиган хулосаларни билиши шарт. Ушбу вазифаларнинг бажарилиши боланинг билим ҳажми ва ақлининг ривожланганлик даражасига боғлиқ. Шунинг учун биринчи босқичда педагог (тарбиячи)га ақлий куч ва тиришқоқликни кўп талаб қилмайдиган масалаларни таклиф этиш керак. Бунда бола содда математик тушунчани ўзлаштириши, кейин эса бора- бора боланинг ўзи мустақил ишлаш кўникмасини ҳосил қилгунича математик тушунчаларни ривожлантириб, мураккаблаштириш керак. Математик тушунчани ўзлаштириш жараёнидан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлиги шу тушунчанинг мазмунига ҳам боғлиқ. Ҳар бир тушунчадаги маълумотлар математик тушунчалар ва ғояларнинг мантиқий тугалланган доирасидир, бу эса тарбиячи томонидан фаол ўзлаштирилган, қайтадан ишлаб чиқилиб охиригача ўйланган бўлиши керак. Болаларда математик тушунчаларни шакллантиришда таълимнинг дидактик тамойилларини ҳисобга олиш керак. Математик тушунчаларни ривожлантириш ва уни мураккаблаштириш диалектиканинг асосий қонунларидан бири бўлган инкорни инкор қонуни асосида қурилган бўлиши керак. Бу қонунга кўра, бир муаммони бошқа бир муаммога алмаштириш улар орасидаги аниқ боғланишга асосланган бўлиши керак.

Кейинги ва олдинги масалалар орасидаги қонуний боғланиш уларнинг ички сифати бирлигидан келиб чиқади. Бу сифатий бирлик ҳар бир тўплам масалаларнинг қандай мақсад учун тузилиш структурасидан келиб чиқади. Масалалар ечишда уддабуронлик билан хулосалар чиқара олиши, пайдо бўлган муаммоларни ечишнинг йўлларини топа билиши ҳам зарур. Масалалар ечишда педагог (тарбиячи)ларда шаклланган билимдан тўлиқ фойдаланишга имконият берадиган энг қулай ва содда масалаларни ечишдан ишни бошлаш кутилган натижаларга олиб келиши мумкин. Шунингдек, бундай ишларни амалга ошириш танланган масалаларнинг мазмунига, уларнинг турли- туманлигига, ечиш усулларига, қолаверса, машғулотнинг ташкил қилинишига ҳам боғлиқ бўлади. Мактабгача таълимда ҳар бир машғулот тугалланадиган мақсадни ўзида мужассамлаштирган бўлиши керак. Машғулот етарли даражада қониқарли ва муваффақиятли ўтишлиги учун тарбиячи машғулотнинг умумий таълим, тарбиявий ва ривожлантирувчи мақсад ҳамда вазифасини, уни амалга ошириш усулларини аниқ тушунган ва эгаллаган бўлиши керак. Машғулотда масалалар ечиш жараёнида ҳар бир бола унинг мустақил фикрлашини ривожлантиришга имкон берадиган математик билимлар тизимига, махсус ва умумий ўқув кўникма ҳамда малакаларига, ривожланганлик ва тарбияланганлик даражасига эришган бўлиши керак. Машғулотнинг ҳар бир мақсади аниқ бўлиб, билимда аниқ бир сифат ўзгаришни кўзда тутган бўлиши керак. Болада масалалар ечиш учун тегишли кўникма ва малакалари, мантиқий ҳамда ижодий фикрлаш фаолияти, қолаверса, унда ахлоқий тарбияси ҳам тўла шаклланган бўлиши керак. Тарбиячи савол ёрдами билан болани

рағбатлантириши, машғулотларда уни, муаммоли жараёнлар яратиш, эркин ижодий машғулотлар ташкил қилиши керак. Бу ишларни амалга оширишда қуйидаги қатор шартларга риоя қилиши керак ва зарур: — тасодифий “бўшлиққа” йўл қўймайдиган машғулотнинг бориш тезлигини сақлаб турмоқ; — ишнинг бошланишига қадар барча тушунтиришлар, буйруқ ва кўрсатмалар аниқ қилинган бўлиши зарур; — педагог (тарбиячи) ўз тушунтиришларида болаларнинг индивидуал жавоблари вақтида болаларнинг фикрлаш фаолиятини доимий равишда фаоллаштириб бориши керак; — болаларнинг барчаси ишлаётган пайтда уларни ортиқча гаплар билан чалғитмаслик, хонада айланиб юрмаслик ва айрим гуруҳ болаларига бериладиган танбеҳлар юқори овозда айтилмаслиги керак; — ишнинг шакли ва кўриниши ҳар хил бўлишлиги; — муҳокама қилинаётган материални таҳлил қилишда ҳар хил стратегик усулларни ташкил қилшдан фойдаланиш; — мактабга тайёрлов гуруҳида иш тажрибаси шуни тасдиқлайдики, бир масалани турли усуллар билан оғзаки ечиш болаларнинг мантиқий фикрлашини, уддабуронлигини, тезда тиклай олишини, пайдо бўлган бар хил муаммоларни оғзаки бажаришнинг тўғри йўлини топа билишлик қобилиятини янада ривожлантиради ва шакллантиради. Бу эса гуруҳда болаларни шартли равишда айрим гуруҳларга бўлиш имкониятини беради: 1. Масалани ечиш учун аниқ кўрсатмаларга муҳтож бўлган болалар гуруҳи; 2. Масалани ечиш учун умумий кўрсатмаларга (мавзу, бўлим, ечиш усули) муҳтож бўлган болалар гуруҳи; 3. Масалани ечиш учун кўрсатмаларга муҳтож бўлмаган болалар гуруҳи. Бундай туркум масалаларни аста-секин мураккаблаштириб бориб, педагог (тарбиячи)ларда қатор натижаларни тезроқ олиш қобилиятини ишлаб чиқиш мумкин. Бундай мазмундаги ишлар тарбияланувчиларда математикага

бўлган қизиқишни уйғотади, касб-ҳунарга қизиқтиради, уларда қизиқиш жавобгарлигини таъминлайди ва ҳоказо.

Адабиётлар рўйхати: 1. “Мактабгача таълимга қўйиладиган давлат талаблари” Т.: 2017 Такомиллаштирилган “Болажон” таянч дастури. Т.: 2016. 2. Ишмухамедов Р.Ж., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар.Т.: “Ниҳол” нашриёти, 2013, 2016. 3. Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг тадбиқий асослари Т.: 2006. 4. Ишмуҳамедов Р. Ўқув жараёнида интерфаол услублар ва педагогик технологияларни қўллаш услубияти. Т.: РБИММ, 2008.

Похожие

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тасавурларини шакллантириш методикаси

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг замонавий технологиялари

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тасаввурларини шакллантириш методикаси (2-3 амалий машғулот)

Математик тасаввурларни шакллантириш назарияси ва методикасининг назарий асослари

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг замонавий технологиялари (8-амалий машғулот)