Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish (amaliy mashg‘ulot) - Алгебра - Рефераты

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish (amaliy mashg‘ulot)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.6923828125 KB

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish (7-amaliy mashg‘ulot) Т yevarak-atrof tushunchasi — keng ma’nodagi, murakkab, serqirra tushunchadir. Biz, tevarak-atrof ma’nosida, bizni o‘rab turuvchi obyektiv olam xarakteristikasini anglaymiz. Biz tevarak-atrof haqidagi bilim va malakalarni egallash uchun, shuningdek uning shakli, belgilari haqida, ularning tuzilishi, balandligi, uzunligi, kengligi haqida, predmetlarning joylashuvi, ularning orasidagi masofani aniqlashdagi va belgilay olishni o‘rganish uchun, tevarak- atrof haqidagi tushunchalarini yanada mustahkamlash uchun- turli tevarak-atrof kategoriyalariga murojaat qilamiz. Tevarak-atrofni chamalash, oriyentirovka qilish tushunchasi, masalasi murakkab masaladir. Tevarak-atrofii oriyentirovka qilishda turgan yoki belgilangan joy taxminga olinadi: Masalan: a) kishi tevarak - atrofni yaxshilab kuzatib “O‘zi turgan nuqta” haqida ma’lumot bera olish; yon atrofidagi obyektni tushuntira bilishi kerak: 6) o‘zi qo‘yib ketgan predmet yoki insonni qayta tevarak-atrofni chamalash orqali topib kelishi yoki aniq ma’lumot bera olishi kerak; v) inson tevarak - atrofni obyektlicha tushintirayotganda, chalkashtirmay, predmetlarning bir xil yoki har xilligini tushintira olishi, shuningdek qaysi predmet qaysinisining ortida, oldida, orosida, uzoq, yaqinligi, xullas orasidagi masofa haqida to‘la ma’lumot bepa olishi kerak. Tevarak-atrof haqidagi, aniq mo‘ljal olishga har bir inson ega bo‘lishi kerak. Bu bilimlar esa ularga yoshlikdan beriladi. Inson aktiv harakatini davom ettirishi uchun koordinatsiyani va uni mo‘ljal olishni yaxshi bilishi kerak. Ko‘pchilik bu usuldan faqat bir joydan ikkinchi bir joyga adashmasdan borib kelishi uchungina foydalanadi.

Mo‘ljal olishni aniq belgilay olish, joylarni yaxshi o‘zlashtirish uchun, shu odamning eslab qolish qobiliyati, xotirasi, diqqat — e’tibori, o‘ylash, esga tushirish, ko‘z oldiga keltira olish kabi qobiliyatlari ancha mustahkam bo‘lishi kerak. Aks holda, bu qobiliyatlari zaif odamlar oriyentirovkani yaxshi belgilay olmaydilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak-atrofni kuzatishning ahamiyati. Ba’zi maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar hali tevarak atrofni kuzatishni, uni oriyentirovka qilishni yaxshi o‘zlashtira olmagan bo‘lishlari ham mumkin bo‘ladi. Masalan: o‘z uylariga borishni bilmaydi. Lekin, aksincha bog‘da bolalar bilan u o‘ynaladigan o‘yinlarning kamchiligi, mashg‘ulotlar va boshqa ko‘pgina bolalar ijodi tevarak-atrof bilan bog‘liq. Tevarak - atrofni anglashda psixofiziologik mexanizmga ham bog‘liqdir, u nison ongidagi ko‘rish, eshitish, so‘zlash, eslab qolish, xotira kabi qobiliyatlar (analizatorlar) yordamida dinamik sistemadek saqlanib qoladi. Ayniqsa bunda harakatlanuvchi analizatorlar va ichki his-tuyg‘ularining roli ahamiyatlidir. Tevarak atrofni idrok qilish biror bir mo‘ljal asosida foydalana bilishni talab qiladi, bola ilk yoshidan boshlab o‘zining sezgilari orqali idrok qiladi, ya’ni tanasining tomonlari bilan mo‘ljal qiladi. Bog‘cha yoshida bola tevarak-atrof tushunchalarini so‘zlarda ifodalanishini egallaydi: oldinda- orqada, yuqoriga- pastga, chapga-o‘ngra. Yosh bolada tevarak atrofni idrok qilishda bolaning shaxsiy tanasi asosiy markaz bo‘lib hisoblanadi va u o‘zining tanasiga nisbatan sezgi organlari orqali mo‘ljalga oladi. Keyinroq borib unga yana bir sistema qo‘shiladi. Bu nutqda ifodalashdir ya’ni so‘zlar bilan. Bu narsa bolalarda tomonlarni o‘ziga tegishlilarni sezgi, farqlash, aniqlashxususiyatlarini mustahkamlash natijasida bo‘ladi, qaysiki bu tomonlar: yuqoriga, pastga, oldinga, orqaga, o‘ngga, chapga.

Asosiy tomonlarni 3 ta gruppasi, qaysiki odam tanasining turli qismlari bo‘yicha eng birinchi bo‘lib yuqori farqlanadi. Bunda bola, tanasi vertikal holatida aniqlaydi. Qolganlari esa kechroq aniqlanadi va farqlanadi bola tomonidan. Bola tomonlarining juft, qarama qarshi tomonlarini gruppasini o‘zlashtirsa ham, hali u uning aniqligida yanglishadi. Bolalar uchun asosiy qiyinchiliklar o‘ng va chapni ajratishdir. Kuzatishlardan bola bu qarama — qarshi tomonlarni asta — sekin egallab boradi, qaysiki ularni tajribalari orqali egallab boradilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak-atrofni o‘rganish. Ма ktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan o‘tkazilgan tajribalardan shuni ko‘rish mumkin-ki bolalar tevarak-atrofini oriyentirovka qilishga o‘rganayotganlaridayoq oddiy terminlardan murakkabroqda, tevarak-atrof terminlariga o‘ta boshlaydilar. Ularning nutqdaridagi «shu yerda», «u yerda», «mana» kabi so‘zlari (biror predmetni ko‘rsatib, aytib) «yonida», «yaqinda», «yonma- yon» kabi yangi terminlar bilan, almashinishi buning yaqqol guvohi bo‘la oladi. B о la oriyentirovka qilishga o‘rganayotganida «yonma-yon» so‘zining ma’nosiga keyinroq tushunadi, yoki«o‘rtada», «orasida» kabilarni o‘rganib bo‘lgach, keyinroq «atrofida», «chetida», yoki «yonidan», yanakeyinroq borib bola bu so‘zlarni atroflicha tushuna boshlaydi va chap tarafdami? Yoki o‘ng tarafdami? farqlay boshlaydi. Lekin bolalarga tevarak atrofni oriyentirovka qilishga o‘rgatish ishini turli yo‘llar va yo‘llanmalar bilan tushintirish kerakligini unutmaslik kerak.

Pedagogik masala № 1. Katta tarbiyachi bitta gruppada faqat 2 ta tarbiyachi o‘tkazgan matematika mashg‘ulotini kuzatdi. Mana bu yozuvlarni tahlil qiling: «Zahpo Voxidovnada» mashg‘ulot uchun hamma narsa oldindan tayyorlangan. Bolalar mashg‘ulotga kirishdilar. Tarbiyachi bolalarga hulqlari haqida eslatishni yodidan chiqarmadi. Mashg‘ulot davomida bolalar aktiv qatnashdilar, o‘rtoqlariga yordam berdilar, aniq bo‘lmagan narsalarni to‘g‘riladilar. Sanash ko‘nikmasi mustahkam, ko‘z bilan chamalashlari rivojlangan, lekin jismoniy tarbiya daqiqasi jarayonida bolalar engashganlarida yo‘nalishni adashtiradilar. Naima Hoshimovna bolalarni mashg‘ulotga 10 minut kechga qolib taklif qildi, ya’ni navbatchilar stolga tarqatma materiallarni tarqatib chiqishga ulgurmadilar. Mashg‘ulot jarayonida bolalarning diqqatlari bo‘lindi, o‘tirgan joylarida shovqin qildilar. Harakat vaqtida oriyetirovka qilishda xatolar ko‘p bo‘ldi, bolalar o‘ng va chap yo‘nalishda ko‘p adashdilar. Tarbiyachi bolalarni shoshiltirdi., mashg‘ulotta yakun yasamadi, lekin bolalarning xulqiga obyektiv baho berdi. Baqt so‘zi rus so‘zidan kelib chiqqan, ya’ni vaqt — «vremya» degani aylanmoq ma’nosini bildiradi. O‘tgan, hozirgi va kelasilar o‘zaro shunday aloqa qilganki, o‘rinlarini bir-birlariga almashtira olmaydilar. Vaqtning qaytmas xususiyatlari shuki vaqtning bir tomonga yo‘nalib o‘tishi, u tabiat va jamiyatning chiqishi yo‘nalishini ifodalaydi. Vaqtning asosiy qabul qilinishi bu sezish qobiliyatidir. Har xil kompleks analizator vaqtni sezish qobiliyatining cho‘zilishiga ta’sir qiladi, lekin asosiy xususiyati deb I.M.Sechenov eshitish va tananing sezgi qobiliyatlariga e’tibor bergan «Vaqt tovush va tananing sezish qobiliyati insonga vaqt haqida tushuncha beradi, shunda ham to‘la o‘z mazmuni bilan emas balki vaqt bir tomonlama tovushning tortilishi va tananing sezishini tortilishi. Shuning uchun I.M.Sechenov eshitish va sezish xususiyagidan bu vaqt bo‘shlig‘ining /drob/ analizatorlari degan edi. Shunday qilib, aniq vaqt intervallarini vaqtinchalik baholash tasirlanish va tormozlanish dinamik protsessida aniqlanadi. Vaqt intervalida differensirovka bu vaqtga nisbatan shartli reflekslarning xosligidir.

Ikkinchi kichik guruh Kichik gruppada bolalarning ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi vaqt oraliqlari haqidagi tasavvuri aniqlanadi. Sutka qismlarini kichkintoylar o‘z faoliyatlari mazmunining o‘zgarishiga hamda shu vaqt oralig‘ida o‘z atroflarida bo‘lgan katta yoshli kishilar faoliyatiga qarab farq qiladilar. Avval kundalik tartib, bolalarning uyqudan turish, ertalabki gimnastika, nonushta, mashg‘ulot vaqtlari qat’iy belgilab qo‘yilganligi va sutkaning bo‘laklari haqida tasavvur hosil qilish uchun real sharoitlar yaratadi. Pedagog vaqt bo‘lagining nomini aytadi va bolalarning shu vaqtta mos bo‘lgan faoliyat turlarini sanab chiqadi. “Hozir ertalab, biz gimnastika qildik, yuvindik, endi esa nonushta qilamiz yoki allaqachon nonushta qilib bo‘ldik, shug‘ullanib ham bo‘ldik. Hozir kunduz kun. Tez orada tushki ovqatni yeymiz”. Bolalar asta sekin erta bilan, kunduzi, kechqurun, kechasi so‘zlarining aniq mazmunini tushinib oladilar, ularga emotsional rang beradilar. Bolalar o‘z nutqlarida ulardan foydalana boshlaydilar. O‘rta guruh Kichik gruppa singari bu gruppada ham vaqtni bilish bolalarni asosan, kundalik hayotida o‘stirib boriladi muhimi bu o‘rgatishining puxta hissiyot asosida amalga oshirilishidir. Pedagog sutka qismlarining nomini bolalar va ularga yaqin katta yoshli kishilarning ertalab, kunduzi, kechqurun, kechasi nima qilishlari bilan bog‘liq, bolalarning sutka qismlari haqidagi tasavvurlarini aniqladi.

Katta guruh O‘quv yilining boshida katta gruppa bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi kabi vaqt qismlari haqida tasavvurlar mustahkamlanib vaqt bolalar faoliyatining konkret mazmuni va ular atrofidagi kattalar bilangina emas, balki vaqtning obyektivrok ko‘rsatkichlari — tabiat hodisalari (quyosh chiqishi) bilan bog‘laydilar. «Kecha», «bugun», «ertaga» kabi vaqt belgilarining o‘zgaruvchanligi va nisbiyligi bolalarining ularni o‘zlashtirishlarida qiyinchilik tug‘diradi. Besh yoshli bolalar bu so‘zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so‘zlarning mazmun ahamiyatini ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: «Biz siz bilan kecha qayerda bo‘ldik?», «Parkka qachon borgan edik?». Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta kunlarining nomini shuningdek, kecha haftaning qaysi kuni ertaga qaysi kuni ekanligini aytadilar. Matematika mashg‘ulotlarida vaqti-vaqti bilan bolalarga hafta kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oldin va keyinqanday kun kelishini aytish. Pedagog «Qaysi kunlari rasm chizish mashg‘ulotimiz bor? Musiqa mashg‘uloti-chi? deb savollarni almashtirib turadi. Bolalar tartib bilan sanashni, hafta kunlarini tartib bilan aytishni o‘rganib olganlaridan keyin kunni tartib nomeri bilan bog‘laydilar. Hafta kunlarining izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun “Hafta kunlari” so‘zli didaktik o‘yindan foydalanish mumkin. Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish bolalarda takrorli vaqtning o‘zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo‘lishiga uning ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016 2.Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. T.: 2017 3.Xasanboyeva.O.U. “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” T. «Ilm ziyo» 2006 y 4SH.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika”.“Tafakkur sarchashmalari”. T:. 2013 5.N.M.Kayumova “Maktabgacha pedagogika”. TDPU nashriyoti T:. 2013

Похожие

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish

Bolalarda fazoviy tasavvurlarni shakllantirish

Bolalarda predmetlarning o‘lchami va ularni o‘lchash haqidagi tasavvurlarni shakllantirish (amaliy mashg‘ulot)

Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot)