Aylana va uning tenglamasi - Алгебра - Рефераты

Aylana va uning tenglamasi

Загружено в:

16.12.2019

Скачано:

0

Размер:

133 KB

Аylаnа vа uning tеnglаmаsi T а` r i f. Mаrkаz dеb аtаlаuvchi nuqtаdаn bаrоbаr uzоqlikdа yotuvchi nuqtаlаrning to`plаmigа аylаnа dеyilаdi. To`g`ri burchаkli kооrdinаtаlаr sistеmаsidа аylаnаning rаdiusi R vа mаrkаzi А (а ; b) nuqtаdа bo`lsin. N (х ; y) аylаnаdаgi iхtiyoriy nuqtа. Аylаnаning tа`rifigа ko`rа: АN=R. Ikki nuqtа оrаsidаgi mаsоfаni tоpish fоrmulаsigа аsоsаn:. ) ( ) ( 2 2 b y a x AN     Tеnglikning ikkitа tоmоnini kvаdrаtgа ko`tаrib, АN=R ekаnligini e`tibоrgа оlsаk 2 2 2 ) ( ) ( R b y a x     kеlib chiqаdi. (1-chizmа) 1 – c h i z m a. ) , ( y x N aylananing ixtiyoriy nuqtasi bo`lgani uchun (1.1) tenglama aylananing markazi ) , ( b a A nuqtada bo`lgan kanonik (sodda) tenglamasi deyiladi. Aylananing tenglamasi o`zgaruvchi koordinatalarga nisbatan ikkinchi darajalidir. Xususiy holda, agar aylananing markazi koordinatalar boshida bo`lsa, uning tenglamasi: 2 2 2 R y x   (1.2) (1.1) tenglamada qavslarni ochib va ba`zi bir ayniy almashtirishlarni bajarib, aylananing quyidagi tenglamasini hosil qilamiz: 0 2 2 2 2 2 2 2        R b a by ax y x (1.3)1. 1 xA Ny x aR R 0 A (0,0)by a x

Bu tenglamani 2–tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi (1) bilan solishtirganda aylana tenglamasi uchun quyidagi ikkita shart bajarilganini ko`rish mumkin: 1) x , y koordinatalar ko`paytmasi bo`lgan x y li had qatnashmayapti; 2) 2x va 2y lar oldidagi koeffisientlar o`zaro teng, ya`ni 0 С A ; 0 B . Bu holda (1) tenglama 0 2 2 2 2      F Ey Dx Ay Ax (1.4) ko`rinishda bo`lib aylanani tasvirlaydi. Agar A D a  ; A E b   ; 2 2 2 2 A AF E D R    (1.5) bo`lsa, (1.4) tenglama (1.2) tenglamaga aylanadi va, aksincha (1.1) tenglamadan (1.5) formulalar yordamida (1.4) tenglamaga o`tish mumkin. Mumkin bo`lgan uchta holni ko`ramiz: 1) 022  AFED . Bu holda 2 2 2 2 2 A AF E D A E y A D x               (1.6) tenglama va demak, unga teng kuchli bo`lgan (1.4) tenglama ham markazi       A E A D O ; 1 nuqtada bo`lgan, radiusi A AF E D R    2 2 dan iborat aylanani aniqlaydi. 2) 0 2 2    AF E D . Bu holda (1.6) tenglama 0 2 2             A E y A D x ko`rinishga ega bo`ladi. Ushbu tenglamani va demak, unga teng kuchli bo`lgan (1.4) tenglamani haqiqiy yagona       A E A D O ; 1 nuqtani tasvirlaydi. 3) 022  AFED bo`lsa, (1.6) yoki (1.4) tenglamaning radiusi mavhum bo`lib, bu holda haqiqatda aylana mavjud bo`lmasa-da, umumiylik nuqtai nazaridan mavhum aylana deyiladi.

T a` r i f. Aylana bilan umumiy bitta ) ; ( 1 1 y x M nuqtaga ega bo`lgan to`g`ri chiziq aylanaga o`tkazilgan urinma deyiladi. Agar ) ; ( 1 1 y x aylananing biror nuqtasining koordinatasi bo`lsa, u holda bu nuqtadan aylanaga o`tkazilgan urinmaning tenglamasi (1.2) tenglama uchun 2 1 1 Ryyxx  (1.7), yoki (1.1) tenglama uchun 2 1 1 ) )( ( ) )( ( R b y b y a x a x       (1.8). ko`rinishda yoziladi. 1 – m i s o l. Markazi )3;1( nuqtada va radiusi 3 ga teng bo`lgan aylananing tenglamasini tuzing. Y e c h i s h . 1 a ; 3b , 3 R . Bularni (1.1) formulaga qo`yamiz: J a v o b: 9 )3 ( )1 ( 2 2     y x 2 – m i s o l. Markazi )4;2 ( nuqtada bo`lgan va )4 ;3(  nuqtadan o`tadigan aylana tenglamasini tuzing. Y e c h i s h . Radiusni aylana markazidan uning birorta berilgan nuqtasigacha bo`lgan masofa sifatida topamiz. Ikki nuqta orasidagi masofani topish formulasidan foydalansak: 89 64 25 )4 4 ( )2 3( 2 2        R J a v o b: 89 )4 ( )2 ( 2 2     y x 3 – m i s o l. )5;8(A va )4 ;1 (   B nuqtalardan va markazi absissalar o`qida bo`lgan aylananing tenglamasini tuzing. Y e c h i s h . Aylananing markazi )0; (a C bo`lsin. U holda ikki nuqta orasidagi masofani topish formulasiga ko`ra 2 2 2 2 )4 0( ) 1 ( )0 5( ) 8(         a a . Bu ifodani soddalashtirib, quyidagini topamiz: 4 72 18    a a ; )0;4( C

41 5 )4 8( 2 2     AC R. Aylananing tenglamasi: 41 )4 ( 2 2    y x . 4 – m i s o l. Aylananing radiusini va markazining koordinatalarini toping: 0 13 10 6 2 2      y x y x Y e c h i s h . Berilgan tenglamani ushbu ko`rinishda yozamiz: 0 13 10 6 2 2      y y x x x x 6 2 va y y 10 2 ikki hadlarni to`la kvadratlargacha to`ldirib, ushbuni hosil qilamiz: 13 9 25 5 5 2 3 3 2 2 2 2 2           y y x x yoki 21 )5 ( )3 ( 2 2     y x , bundan 3  a ; 5b , 21  R . ADABIYOTLAR : 1. T.Jo`raev va boshqalar. “Oliy matematika asoslari”. 1–qism, “O`zbekiston”, T. 1995 2. T.Shodiev. “Analitik geometriyadan qo`llanma”, “O`qituvhi”, T. 1973

3. B.A.Abdalimov. “Oliy matematika”, “O`qituvhi”, T. 1994 4. V.E.Shneyder va boshqalar. “Oliy matematika qisqa kursi” 1–qism, “O`qituvchi”, T. 1985 5. Fizika, matematika va informatika (ilmiy – uslubiy jurnal), №4 va №6, 2004 6. S.P.Vinogradov. Oliy matematika “O`qituvchi”, T. 1964 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Ko‘pburchaklar va aylana

Aylana va doira

Uchburchaklar va aylana

Ikkinchi tartibli chiziqlar. Aylana va ellips

Sirt tenglamasi. Fazoda tekislik va to’гri chiziq tenglamalari