Komil Xorazmiy hayoti va ijodi - Литература - Рефераты

Komil Xorazmiy hayoti va ijodi

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2061 KB

Komil Xorazmiy hayoti va ijodi (1825 – 1899 YIL) Reja: 1. Komil Xorazmiy ijodini o`rganilish tarixi. 2. Komilning tarjimai holi haqida. 3. Komil Xorazmiy – davlat va jamoat arbobi. 4. Shoirning ijodiy merosi. Komil Xorazmiyning tarixiy asarlari. 5. Komil Xorazmiy – bastakor, musiqashunos va tarjimon.

Otashzabon shoir Komil hayotlik chog`idayoq xalqning e`tiboriga tushgan va ijodiga bo`lgan qiziqish paydo bo`la boshlagan hamda zamondagi shoirlari tomonidan tan olingan edi. Shuning uchun ham shu davrda tuzilgan ko`plab qo`lyozma va toshbosma bayoz-majmualarda shoir ijodidan namunalar kiritildi. Shuningdek, XIX asr o`zbek adabiyoti va tarixida yirik manba sanalmish Ogahiyning “Gulshani davlat”(1855-1856), Muhammad Yusuf Bayoniyning “Shajarai xorazmshohiy”(1911-1913), Ahmad Tabibiyning “Majmuat-ush-shuaro” (1908), H.Laffasiyning «Xiva shoir va adabiyotchilarining tarjimai hollari» (1920) kabi asarlarda Komil Xorazmiy o`z ijodiy faoliyati bilan fazlu kamolotga erishgan shoir, tiyran aql hamda fikrda sobit davlat va jamoat arbobi sifatida yuqori baholangan. Shayx Sulaymon Buxoriy “Lug`ati chig`atoyi va turki usmoniy” (1880- 1881) asarida ayrim so`zlar izohi uchun “mashohir shuaro”larning she`rlaridan misollar olgan. Munis, Ogahiylar qatorida Komil Xorazmiy she`rlaridan misollar keltirishi shoirning hayotlik chog`idayoq mashhur bo`lganligidan dalolatdir. Ingliz va rus tarixchilari tomonidan Komil shaxsiga alohida e`tibor qaratilgan. Xususan, Sankt-Peterburgda chop etilgan “1873 yilgi Xiva yurishi” nomli ruscha rasmiy manbada, F.M.Lobosevichning “1873 yilgi Xiva yurishining bayoni” nomli asarida, Mak-Gaxanning ingliz tilidan tarjima qilingan “Oksusdagi harbiy harakatlar va Xivaning taslim bo`lishi” (“Voyenniye deystviya na Oksuse i padeniye Xivi”, Moskva 1875) kabi kitoblarda shoir faoliyatiga maxsus to`xtalingan. Qolaversa, N.Ostroumov muharrirlik qilgan “Turkiston viloyatining gazeti” (1891-1894 yillardagi) sahifalarida bir qancha she`rlari bosilib turdi. Komil Xorazmiyning musiqa sohasidagi xizmatlari B. Rahimov va M.Yusuf Devonzodalarning “Xorazm musiqiy tarixchisi” (Moskva, 1925) kitobida, keyinroq esa V.Belyayevning “O`zbekiston muzika asboblari” (“Muzikalniye instrumenti Uzbekistana, M. 1933) asarlarida alohida e`tirof etilgan. Shoir Komilning hayoti va ijodini ommalashtirish va ilmiy tadqiq etish, asosan, 1945 yildan boshlandi. 1945 yilda nashr etilgan O.Sharafiddinovning “O`zbek adabiyoti tarixi” xrestomatiyasida, 1947 yilda chop etilgan “O`zbek

poeziyasi antologiyasi” da keng kitobxonlar ommasiga shoir ijodi taqdim etildi. 1947 yilda adabiyotshunos M.Yunusov Komil ijodiga bag`ishlangan nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi, 1958 yilda shoirning hayoti va ijodini yorituvchi “Komil Xorazmiy” nomli kitobini nashr ettirdi. 1961 yilda shoirning “Tanlangan asarlari” (nashrga tayyorlovchi R.Majidiy), 1975 yil shoir “Devon”i nashrdan chiqdi. Komil Xorazmiy ijodi maktab va oliy o`quv yurtlarida o`rganila boshlandi. G`.Karimovning “O`zbek adabiyoti tarixi” (III kitob) darsligida shoir Komil hayoti va ijodiga alohida fasl ajratilgan. Shuningdek, “O`zbek adabiyoti tarixi besh tomlik” (1980) ning 5-tomida K.Xorazmiyning hayoti va ijodiy merosining tahlili uchun 32 sahifa ajratilgan. Bulardan tashqari adabiyotshunoslar A.Hayitmetov, V.Zohidov, A.Qayumov, N.Qobilov, N.Jumaxo`ja va I.Adizovalarning shoirning turli jihatlarini ochuvchi bir necha maqolalari e`lon qilingan. Ko`rinadiki, Komil Xorazmiy milliy adabiyotimizda mustahkam o`rin topdi. Muhammadniyoz Komil 1825 yilda Xivada ziyoli xonadonida tug`ildi. Uning otasi Abdulla Oxund madrasa mudarrisi bo`lib, o`z davrining peshqadamlaridan edi. Shoirning asli ismi Muhammadniyoz bo`lib, ba`zi manbalarda Niyozmuhammad, Polvonniyoz deb yuritilgan. Xorazmliklar qisqartirib “Matniyoz” deb chaqirganlar. Komil (yetuk, mukammal) Xorazmiy esa nisba taxallusdir. Pahlavon laqabi esa uning jang maydonlaridagi jasorati evaziga berilgan. Muhammad Yusuf Bayoniyning “Shajarai xorazmshohiy” asarida Komil navqiron yoshlaridagi jasorati shunday lavhalarda beriladi: “Bir kun Ko`rganli bir yamutkim, Qorabaloq laqabi bila mulaqqab erdi, bag`oyat zabardast va mergan edi. Bir miqdor yamutga bosh bo`lub, Muhammadmurod devonbegining sangariga kelib urush boshladi, lashkarga ondin ko`p dastburdlar (ziyon-zahmatlar- T.M)yetdi, bir kun Muhammadmurod devonbegi dedi: “Har kishi ushbu Qorabaloqni otini ursa, besh yuz tillo va o`zini ursa, ming tillo berurman”. Pahlavonniyoz yuz boshi bu so`zni eshitib, bir qo`hna yof (ariq-T.M.)ning ichi bila buqub yurub maydonning bir tarafida bir qo`hna devor bor edi, oning panohiga bordi, ul vaqtda qaroboloq maydonga ot solib keldi. Pahlavonniyoz onga bir o`q

otdi. O`q otiga tegib yiqildi. Qoraboloq otdin judl bo`lub bildikim, ul devorning orqasida kishi bordur, ul yerda bir necha to`p yulg`un bor erdi, oning panohiga kirib turdi. Ul vaqtda Pahlavonniyoz boshig`a kiygan nimani miltuqning uchig`a ildurub, ohista yuqoriga ko`tardi. Ul vaqtda yamutlar bildilarkim, endi ul mergan (Komil nazarda tutilyapdi-T.M) Qoraboloqning ustiga borib oni qatl etar. Filhol, hujum etib ot soldilar va Qoraboloqni olib qayttilar”1. Ko`rinadiki, hech kim bas kela olmaydigan zabardast pahlavon Qoraboloqqa Muhammadniyoz Komil bas keldi, uni chekinishiga majbur qildi. Jangdagi bunday jasoratdan keyin Muhammadniyoz Komil adabiy siymosini bezaguvchi “Pahlavon” nomi bilan mashhur bo`ldi. Komil ibtidoiy ta`limni eski maktabda, yuqori tahsilni Xiva madrasalarida oldi. Ammo oilaviy sharoit, ya`ni otasining bevaqt vafoti tufayli o`qishni biroz to`xtatishga majbur bo`ladi, keyinchalik oila tirikchiligini ma`lum izga solib olgach, yana tahsilni davom ettiradi. Madrasa tahsilida u arab va fors tillarini mukammal o`rganib, bu tildagi adabiyotlarni, mumtozlarimiz ijodini chuqur o`rgandi. Keyinchalik o`zi “Komil” taxallusi bilan she`rlar yoza boshladi. Ogahiydek ulug` shoirning “Gulshani davlat” kitobida nomining zikr etilishi ijod olamida tezda shuhrat qozonganidan darak beradi. Komil Xorazmiy yaxshi xattot ham edi. U bu san`atni yuqori darajada egalladi, xatto Muhammad Panoh, Xudoybergan muhrikon devon, Muhammad Sharif G`arro kabi shuhratbardor shogirdlar yetishtirdi. Uning o`g`li Muhammad Rasul ham xattotlik ilmini o`rgandi, yaxshigina xattot bo`ldi. “Mirzo” taxallusi bilan she`rlar yozib, “Devon” tuzdi. Komil shoir sifatida el orasida erta shuhrat qozondi. Uning dovrug`ini eshitgan o`sha davrdagi Xiva xoni Sayid Muhammadxon uni saroyga xizmatga chaqiradi. Moddiy va ma`naviy suyanchig`i bo`lmagan shoir uchun bu taklif qo`l keladi va u saroyda mirzalik lavozimida ishlay boshlaydi. Saroy muhitini yaxshi tushungan Komil tiyraklik bilan ish olib boradi. Sayyid Muhammadning vafotidan keyin taxtga uning o`g`li Muhammad

Raximxon Soniy (1865) o`tiradi. Hukmfarmon Muhammad Raximxon II uni tez orada mirzaboshilik (mirzalarga boshliq) vazifasiga tayinlaydi. Bu lavozim Komilga shoirlikdan tashqari davlat siyosatchisi mas`uliyatini ham yuklagan edi, ayni shu lavozimdalik chog`ida davlatning ahvoli tang, ya`ni Xiva Rossiya vassaliga aylanish arafasida edi. 1873 yilning oxirlarida devonbegilik lavozimiga ko`tariladi. Bu vazifa esa bugungi bosh vazir vazifasiga to`g`ri keladi. Demak, Komil zimmasidagi yuk juda og`ir edi. U har taraflama aql va idrok bilan ish tutishi lozim edi. Bu vaqtda Xiva ruslar tomonidan egallangan, yurt erkinligi deyarli qo`ldan ketgan edi. Turkiston general gubernatori fon Kaufman boshchiligidagi rus qo`shinining xonlik qo`shiniga bergan zarbalari hamda to`kilgan behuda qonlarni ko`rgan Muhammadniyoz Komil shu suronli vaziyatdan kelib chiqib ish ko`rishni lozim topadi, ya`ni huquq va erklari cheklangan xonlikni shu holatida saqlab qolishni mutlaqo yo`q bo`lib ketishdan ko`ra ma`qulroq yo`l deb biladi va natijada uning taklifi bilan 1873 yilning 12 avgustida Xiva yaqinidagi Gandimiyon qishlog`ida Rusiya bilan Xiva xonligi o`rtasida sulh tuzildi. Bu voqea tarixda “Gandimiyon shartnomasi” nomini oldi. Sulhparvar va tadbirkor devonbegi Komil shu yo`l bilan o`z xalqini behuda qirg`indan ozroq muddatga bo`lsa-da saqlab qoladi. Komilning siyosiy arbob sifatida tutgan bunday oqilona tadbirlari ingliz va rus siyosatdonlarini-da e`tiborini tortadi. Chunonchi, Mak-Ga Xan 1873 yil Xiva xonligi voqealari haqidagi ingliz tilidagi maxsus kitobida Komil Xorazmiyni sulhparvar va dono tadbirkor sifatida e`tirof etadi. F.I.Lobosevich bu janglarning bevosita ishtirokchisi bo`lganligi uchun ham bu voqeadan ta`sirlanib “Matniyozning bu vaqtda o`z vataniga ko`rsatgan xizmati beqiyos katta bo`ldi”deb yozadi. Komil devonbegi vazifasidaligida Xiva madaniy hayotining rivoji uchun ham ko`p xayrli ishlarni qilgan 1874 yili chet ellardan tipografiya uskunalarini keltirtirib, O`rta Osiyoda ilk bora toshbosma yo`lidagi kitob nashr etishni yo`lga qo`ydi. Bir so`z bilan aytganda, eng yirik ma`naviy tadbirga tashkilotchilik qildi, albatta bunga Xiva xoni Feruz moddiy va ma`naviy rahnamo edi.

Anglashiladiki, Komilning butun sa`y-harakatlari yurt tinchligi, osoyishtaligi yo`lida xonlikning Rusiya imperiyasi bilan munosabatlarini yaxshilash, xalqning madaniy hayotini rivojlantirish uchun edi. Afsuski, uning bunday xayrli amallari qadrlanmadi, aksincha, asta-sekin barham topib, uning o`rnini hasad, tahqir va kamsitish egallaydi. Xiva xoni Muhammad Raximxon II Feruz sobiq devonbegi Matmurod Kaluga surgunidan ozod bo`lib qaytgach, “Shajarai Xorazmshohiy”da alohida e`tirof etilganidek, “mirzaboshini (Komil Xorazmiyni – T.M) burung`i mirzaboshlik mansabida barqaror etib, Muhammadmurod devonbegiga devonbegilik mansabin” qaytarib beradi. Bu voqea Muhammadmurodga qanchalik qanot bergan bo`lsa, Komilga shunchalik og`ir bo`ladi. Taqdirning bu kabi ko`p iztiroblari uning sog`ligiga ham ta`sir qiladi. Laffasiy tazkirasida umrining oxirida ko`zi ojizlanib qolgani haqida shunday ma`lumot bor: "Komil parishonhol bo`lganidin g`amu hasratlar tortib, natijada ikki ko`zig`a qaro suv kelib, ojiz bo`lib qoladur... Xeva tabiblarig`a bir necha muolaja qildursa-da, hech bir foyda bermay, balki avvalgidan yamonlashadi. Shul sababli, Komil xondin ruxsat olib Toshkondga borib ko`z do`xtirlarga muolaja qildiradur. Ammo ko`zining og`rig`i kundin-kun shiddatlig` bo`lg`onin bayon qilib xong`a ariza beradur. Xon dog`i ancha tasalliyi xotir bo`lg`udek hech bir marhamat iltifotlar qilmaydur. Ammo mirzaboshlig` mansabin o`g`li Muhammad Rasulboyg`a marhamat qiladur. Komil juda ham dard chekib, shikastxotirlikda asholi xastalikg`a duchor bo`lub, uch kun muddat yostuqqa bosh qo`yub, 1315 (1897-98) yil, it yilida 72 yoshida yuz ming nadomatlar bilan oxirotg`a safar qiladur”. Tarixiy manbalarda qayd etilganidek, shoir Komil Xorazmiy 1897 yilda, 72 yoshida vafot etadi. Shoir Komil Xorazmiyning hayot mundarijasini kuzatsak, ma`lumotlar uni Moskva va Peterburg shaharlarida 2 marta: birinchisi 1873, ikkinchisi 1883 yilda Feruz boshchiligidagi 17 kishilik hay`at tarkibi bilan borganligi, 1891, 1896-97 yillarda Toshkentda bo`lganligini ko`rsatadi. Demak, shoir sayohatlarda juda kam

bo`lgan. U o`zining butun hayotini xalq xizmatiga, badiiy ijodga va san`atga baxshida qilgan. Komil Xorazmiy ana shunday otashzabon shoir va fidoiy san`atkordir. Sohibidevon Komil Xorazmiy qoldirgan adabiy merosning asosiy qismini g`azallar, muxammas, musaddas, musabba`, murabba`, muammo, ruboiy, qasida va masnaviylar tashkil etadi. Shoir lirikasi o`z mazmuni, umumiy ruhi va uslubi jihatidan o`ziga xoski, unda hayot va insoniy kechinmalar obyektiv va real kuylanadi. Komil Xorazmiy ijodiyotining asosiy qismini ishqiy lirika tashkil qiladi. Shoir hijron qiynoqlari, ma`shuqa vasfi, u bilan bog`liq kechinmalarni o`ziga xos tarzda mahorat bilan tasvirlaydiki, o`quvchi ko`z oldida chin muhabbat manzarasi paydo bo`ladi. Shoir bir ishqiy manzumasida: Ul quyosh meni vahkim, asru zor etib ketti, Zarradek dilu jonim beqaror etib ketti deya quyoshga mengzagan, quyosh deb atagan sevgilisini vasliga zor, uning hajrida dilu jonu beqaror ekanligidan kuyunsa, yana bir ishqiy she`rida yorning tavsifini, uning baland sarv qomatiyu, o`ynoqi fusunkor ko`zlarini erkalabgina jozibalik misralarda ifodalaydiki, ko`z oldiningizda malaksiymo bir pari suratlanadi: Qomatim ham aylagan ul sarvi sarafrozlar, Ko`zlarim nam aylagan ul chashmi afsunsozlar. Lirik qahramonimizga mahbubaning yoqimli harakatlariyu nozu karashmalarigacha yoqadi va shuning izhorini ishqqa to`la iliq sartlarda beradi: Bani shaydo edon ul mahvashi tannozlardurlar, Niyozim qilmayin manzuri masti nozlardurlar. Oshiq mutlaqo asir bo`lgach, Laylini sevgan Majnun kabi ishq tuzog`iga tushadi, sahrolar kezib sargardon, ma`shuqa ishqi o`tida otashparast bo`ladi: Domi muhabbatingga to poybast bo`ldum,

Layli yo`lida go`yo Majnun mast bo`ldum, Tun-kun urub toku po`, sahronishast bo`ldum, Bu dasht aro quyundek bepou dast bo`ldum, Ishqing o`tig`a go`yo otashparast bo`ldum. Komil yetuk so`z san`atkorlari ergashib kamol topdi. Ayniqsa, Navoiy va Fuzuliy ijodidan ozuqalandi, ulardan ilhom oldi. SHe`rlaridagi salaflari bilan mavzu va ohang uyg`unligi boisi ham shundan. Chunonchi, Fuzuliyning Parishon holing o`ldum, so`rmading holi parishonim, G`amingdin darda dushdum, qilmading tadbiri darmonim, Ne dersan ro`zigorim bo`ylami kechsun, go`zal xonim, Go`zim, jonim, afandim, sevdigim davlatli sultonim deb boshlanuvchi mashhur murabba`siga monand misralarni Komil ijodida uchratamiz: O`tib ko`b oyu yillar, so`rmading holi parishonim, Ijobing shiddatidin og`zima yetmishdurur jonim, Ne din bir demading yillarda, ey kamtar sana xonim, Chu Yusuf Misri izzat masnadida mohi Kan`onim. Yoki Navoiyning do`stlik, unga sadoqatda bo`lishlik, bevafo do`stlikning iztiroblarini aks ettiruvchi “Bo`lmangiz” radifli g`azaliga Komilning bog`langan muxammas taxmisi: Zinhor el ixtiloji birla hurram bo`lmangiz, Mehnatni har dam fuzulu rohati kam bo`lmangiz, Men kabi bori nadomatdin qadi ham bo`lmangiz, Do`stlar, odam eliga yoru hamdam bo`lmangiz, Yor ila hamdam demaykim, oshno ham bo`lmangiz.

Bu misralarda mavzu va ohang uyg`unligi tabiiy, ammo Navoiy satrlariga Komil misralari shunday mos tushganki, shoir ijodida bunday navoiyona ruhning ufurishi uning ulkan she`riyat sohibi bo`lib yetilganidan nishona. Yana bir misol: Sen husn shohidursen, men kamtarin g`uloming, Gar zulm, var karam qil,-bordur mango muborak. O`lsam dog`i yo`lungdin bosh olmog`um, nigoro, Mendin vafo munosib, sendin jafo muborak. So`z san`atining nafis bu namunasi shoh va shoir Boburning: Sen gulsenu, men faqir bulbuldurmen, Sen shu`lasenu, ul shu`laga kuldurmen. Nisbat yo`q deb ijtinob aylamakim, Shohmen elga, vale senga quldurmen barchaga mashhur ruboiysini eslatadi. K.Xorazmiy ijodida real voqelikda ro`y berayotgan ijtimoiy-siyosiy hodisalarga to`g`ri (obyektiv) yondoshib mulohaza yuritadi. Ayniqsa, saroy muhitidagi nosog` kayfiyat shoirni chuqur iztirobga soladi. Siyosat borasidagi tadbirlari, fidoiyligiga qaramay devonbegilikdan chetlashtirilishi shoirga og`ir botadi, bu hol ruhiy azob bo`lib vujudini kemira boshladi. Bunday nohaq munosabatga javoban shoir “Aylama” radifli g`azalida nazmiy norozilik bildirdi. Shuningdek, shoir saroydagi hamda jamiyatdagi illatlarni fosh hajv xarakteridagi “Fuzalo”, “Juhalo” she`rlari bilan ham maydonga chiqdi. “Fuzalo” shunday boshlanadi: Yutubon bu zamonda qon fuzalo, Kulfat o`qigadur nishon fuzalo.

“Juhalo”da esa pok insonlarga turli ig`voyu-illatlari bilan ozor berayotgan ichi qora razil kimsalarni ochiqdan-ochiq qoralab, ularning portretini shunday tasvirlaydi: No`sh etib, rish va mayin, yetmay ulus dodig`a, Bilmadilar dame oyini adolat juhalo. Shoirning ijtimoiy mazmundagi she`rlaridan birida “Ochg`ali otlandi to sultoni jamiqbol suv” deya Muhammad Rahimxonning ariq qazdirayotganini obodonchilikka qo`shgan hissa sifatida baholaydi. Komilning ijtimoiy-siyosiy she`rlari orasida “Dar bayoni ta`rif va tavsifi Toshkand” qasidasi e`tiborlidir. Negaki, u o`zbek tilida bitilgan Toshkent haqidagi ilk qasida edi. Qasida o`sha davrdayoq “Turkiston viloyati gazetasi”da bosilib chiqdi. Hajman 100 misrani tashkil etuvchi bu qasidada shoir Toshkent safari taassurotlari bayon etiladi. SHe`rda an`anaviy lirik boshlanma (“nasib”)dan keyin sayohat to`g`risida xabar qisqa beriladi-da, to`g`ridan-to`g`ri Toshkentning ta`rif- tavsifiga o`tiladi. Toshkentning go`zal bog`lari, zilol ariqlari, suvlari, uning “ayyomi xazon”i (kuzi) shunday tasvirlanadi: Bo`ldi mehmon joyimiz haq lutfidin, bir, bog`kim, Mevazoru, lolazoru, naxlzori Toshkand. Komil Xorazmiy nafaqat shoir, balki yaxshigina musiqashunos va bastakor ham edi. O`zi soz ham chalardi. Bu san`atni yoshligidan egallagandi. U Rossiya va Toshkent safarlarida ham u yerlarning musiqasi bilan qiziqadi. Xorazm musiqiy merosini yozib olishda jonbozlik ko`rsatadi. Xalq musiqasini yozib olish maqsadida tanbur asbobini tanlaydi. “Tanbur nota”si shundan mashhur bo`lgan. Komil “Rost” maqominigina yozib ulguradi, xolos. Uning bu xayrli ishini o`g`li Muhammad Rasul davom ettiradi. Komil Xorazmiy bastakor sifatida “Murabbai Komil”, “Peshravi Komil”ni yaratdi. Bu kuylar “Rost” maqomiga bog`lab yaratildi va notaga ko`chirildi. Komil musiqiy merosining qimmati shundaki, u yangi kuylar yaratish bilan birga Yevropa notasini o`zbek musiqasiga tatbiq qildi, xorazm notasini joriy etdi.

Komil Xorazmiyning ijodiy faoliyati serqirra. Uning faoliyatida tarjimonlik ham muhim o`rin tutadi. XVIII asr fors-tojik adabiyoti namunalaridan Mumtoz taxallusli Barxurdor bin Mahmud Turkman Farohiyning “Mahbub-ul- qulub” (xalq orasida “Mahfil oro” nomi bilan mashhur) asarini o`zbek tiliga tarjima qildi. Faxriddin Ali Sayfiyning “Latoyifut-tavoyif” (XVI) asarini forschadan o`zbekchaga o`girdi. Tarjimon Komil asarni qayta ishlab, bir qismini yangilaydi. Prof. Sh. Yusupovning qaydicha, 452 hikoyatdan 345 tasini keltirib, eskirganlarini tushirib qoldiradi. Shu tariqa kitob “Latoyifuz-zaroyif” (Zarif latifalar) nomi bilan tarjima qilinadi. Komil Xorazmiyning ziddiyatlarga boy hayoti va mahsuldor ijodi XIX asr o`zbek adabiyotini yorqin sahifasini tashkil etadi.

Adabiyotlar: 1. Avaz O`tar o`g`li. «Devon». T, 1976 yil. 2. Y.Yusupov «Avaz». T, 1954 yil. 3. Y.Yusupov «Xorazm shoirlari». T, 1967 yil. 4. V.Mirzayev «Avaz O`tar o`g`li. Hayoti va ijodi». T, 1961 yil. 5. «Avaz». Saylanma. T, 1984 yil. 6. «Ayyomiy». Saylanma. T, 1984 yil. 7. N.Qobulov, V.Mo`minova, I.Haqqulov «Avaz va uning adabiy muhiti». T, 1987 yil. 8. B.Qosimov «Izlay-izlay topganim…». T, 1983 yil. 9.S.Siyoyev «Avaz». Roman. T, 1987 yil. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Komil Xorazmiy hayoti va ijodi 2

Munis Xorazmiy hayoti va ijodi

Haydar Xorazmiy ijodi

Haydar Xorazmiy ijodi

Komil Yashin ijodi