Hamza Xakimzoda Niyoziy - Литература - Рефераты

Hamza Xakimzoda Niyoziy

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2097.5 KB

Hamza Xakimzoda Niyoziy Reja: 1.Hamzaning ijodiy merosi haqida; 2.Hamzaning hayoti va ijodiy faoliyati; 3.Hamza-jadid, muallim. 4.Hamza-shoir, taraqqiyparvar arbob; 5.Hamza-dramaturg; 6.Hamza-ma`rifiy,madaniy ishlar tashkilotchisi.

Hamza Xakimzoda Niyoziy - XX asr o`zbek adabiyoti va madaniyati taraqqiyotiga ulkan hissa qo`shgan yirik namoyandalaridan, shoir, pedagog, dramaturg va teatr arbobi. U serqirra ijodkor sifatida badiiy adabiyotning hamma turlarida qalam tebratdi, adabiiy ijod bilan o`qituvchilik, rejissorlik, musiqa san`atini qo`shib olib bordi. Natijada o`lmas nazmiy va sahna asarlarini yaratdi. Devon, «Milliy ashullar uchun milliy she`rlar majmuasi», «Zaharli hayot yohud ishq qurbonlari», «Maysaraning ishi» kabi she`riy to`plam va dramalari mana shunday ijodning yorqin namunalaridir. Hamza Turkiston o`lkasida jadidchilik harakati shakllanayotgan bir pallada badiiy ijodga kirib keldi va bu harakatning butun mazmunidan shaklu shamoiligacha uning badiiy ijodida va amaliy faoliyatida o`z ifodasini topdi. Jadid pedagogi sifatida usuli savtiya maktablari ochib, ular uchun darslik va majmualar yaratdi. Hamza 1889 yil 6 martda Qo`qonda ziyoli – tabib Ibn Yamin Niyoz o`g`li oilasida tug`ilgan. Ibn Yamin o`zbek, arab, fors tillarida mukammal savodli bo`lib, Qo`qon ulamolari orasida katta e`tiborga loyiq tabib edi. Hamza dastlab mahalla maktabida, 1899–1906 yillarda Qo`qon madrasalarida o`qigan, bir muncha vaqt rus – tuzem maktabida rus tilini o`rgangan. Hamzaning ijodiy takomiliga «SHo`ro» jurnali kabi «Tarjimon», «Vaqt», «Taraqqiy», «Xurshid», «Shuhrat», nomidagi gazetalar ham kuchli ta`sir ko`rsatgan. Hamza 1910 yili Toshkentda, 1911 yili Qo`qonda usuli jadid maktablarini ochib o`qituvchilik qilgan. Biroq Chor ma`murlari uning maktablarini yopib qo`yaveradi. 1912 yili u haj safariga chiqadi. Afg`oniston, Xindiston, Turkiya, Arabiston mamlakatlarining markaziy shaharlarida bo`ladi. Hamza qayerda bo`lmasin, u yerning ta`lim-tarbiya, o`quv mussasalari bilan tanishadi. U haj safaridan qaytgach, ijodga beriladi. 1914 yilda dastlab Marg`ilonda keyin Qo`qonda usuli jadid maktabi ochadi. Bu haqda tarjimai holida: 1914 yilning oxirlarida Marg`ilonda maktab ochdim. Sakkizinchi oygacha bormay Andrey ismindagi Skoblev maorif rahbari tomonidan majburiy yopildi.. . Undan yana Ho`qand kelib, yo`qsil bolalar uchun pulsiz o`qish maktabi ochdim.. . o`zim 4 oycha davom ettirgandan keyin uyezd nachayligi Medinskiy tomonidan

tintuv bo`lib yopildi. Lekin hech bir qanday qog`ozlarim qo`liga tushmagani uchun qamalmay qutuldim». Hamzabu davrda yangi maktablar uchun «Yengil adabiyot», «O`qish kitobi», «Qiroat kitobi» kabi darsliklarni yaratadi. Hamza o`z ijodini an`anaviy lirik she`rlar yozishdan boshlagan. U «Nihoniy» (yashirin, mahfiy) tahallusida ijod qildi. 1905-1914 yillarda ushbu tahallusda yaratgan she`rlarini to`plab, «Devoni Nihoniy»ni tuzgan. Devonga shoirning 177 she`ri kiritilgan bo`lib, ulardan 150 tasi g`azal, qolganlari masnaviy, murabba`, muhammas, musaddas va 1 ta maktubdan tashkil topgan: bulardan 165 ta she`r o`zbek tilida, 2 ta she`r o`zbek va rus tilida shiru-shakar janrida yozilgan. Shoir ijodida muhim o`rinni ajoyib she`riy guldastalari – «Milliy ashulalar uchun milliy she`rlar majmuasi» egallaydi. Bu umumiy nom ostidagi 7 she`riy to`plamga 1915-17 yillarda yozilgan she`rlari kiritilgan. Bu she`riy to`plamlar: «Atirgul», «Oqgul», «Qizilgul», «Pushtigul», «Sariqgul», «Yashilgul», «Sapsargul». Ularda xalqning ijtimoiy-siyosiy ongini uyg`otish, ilm ma`rifatga da`vat etish g`oyasi yetakchi edi: Bu nihon qon yig`lab millat uchun laylu nahor, Yoz o`tub, qish keldi holo, bizga bo`lgan yo`q bahor, Sarsari bodi jaholat qilmak istar toru mor, Chora shul maktab ochaylik, shoyad o`lsin sabzazor, Ey musulmonlar, qachon bir darda darmon istariz? Millata shavkat, taraqqiy sha`nu davron istariz? Hamzaning «Milliy ashulalar uchun milliy she`rlar majmuasi»dagi mazkur 7 to`plamga kirgan she`rlari, matbuotda e`lon qilingan she`r va publisistik maqolalari, yaratgan dramalari, «Milliy roman» lari uning jadidchilik harakatining badiiy adabiyotdagi yirik namoyondalaridan biriga aylanganligini ko`rsatadi. Hamza «Quloq notalari ila eshitilib kelmish milliy tabarruk ashulalarimizning o`rni yo`qolmasun uchun ba`zi qabih she`rlar o`rniga» milliy ruh, millatning istiqlol haqidagi orzu-intilishlarini ifodalovchi so`zlar bilan bu xalq kuylarini muzayyan qilish, bu bilan millatni uyg`otish vazifasini o`z oldiga qo`ygan. Hamza milliy

istiqlol g`oyalarining musiqa, xalq qalbiga tezroq va ta`sirliroq kirib borishi mumkinligini yaxshi tushungan. Shoirning birinchi jahon urushi arafasida xalq orasida mashhur bo`lgan «Lo`m-lo`m Mamajon» ashulasi ohangida yaratgan. «Yig`la Turkiston» she`rini olib ko`raylik. Lo`m-lo`m, lum-lum Mamajon, Mamajon, Istakonda choy ichgan, lo`m-lo`m Mamajon. Muammo: Hamza millatni jaholat, istibdod botqog`idan qutqarish uchun qanday ijodiy-ma`rifiy ishlarni amalga oshirgan. Shoir sifatida milliy taraqqiyotga eltuvchi qaysi she`rlarni yozgan? Hamza milatini jaholat, istibdod, ilmsizlik tufayli fojei ahvolga tushgan Turkistonni yig`lashga da`vat etadi: sen shunday yig`laginki, xatto «ruxsiz tanlar tebransin», seni shunday ahvolga solgan, o`zini zillatga (tubanlik), xorlikka botgan millat uyg`onsin! «Lo`m-lo`m Mamajon» ashulasidagi sho`h ohang o`rnini qayg`u va uning ohangida millatni ilm-fanga da`vat egallaydi. Darig` tutmang ilm uchun ketsa molu jon, O`quv farzligi ming yo`l Quronda farmon, Ma`rifatsiz tonulmas, axkomi imon, Ilmsizga aytilmas komil musulmon, Yig`la, yig`la, Turkiston, yig`la Turkiston, Ruhsiz tanlar tebransun, yig`la Turkiston. Hamza 1928 yilning avgustida sho`ro hukumatining topshirig`iga binoan Shohimardonga boradi, u yerda mavjud hukumat siyosatini barqaror qilishda, ruhoniylarga qarshi kurashda faol ishtirok etadi va 1929 yil 18 mart kuni shu kurashning qurboni bo`ladi.

ADABIYOTLAR: 1. Hamza. Asarlar. V tomlik. I-V tom. T.1989 y. 2. Milliy uyg`onish davri o`zbek adabiyoti. T. 2004 y. 3. K.Hoshimov va boshqalar. Pedagogika tarixi. T. 1996 y. 4. www . wiki . arxiv . uz / xamza _ hakimzoda _ niyoziy .. htm 5. www.ozbekadabiyoti.uz

Похожие

Hamza Hakimzoda Niyoziy

Hamza Hakimzoda Niyoziy ijodi

Hamza Hakimzoda Niyoziy (1889-1929)

Hamza Hakimzoda Niyoziy (Jadid namoyondalari) 2

Abdulla Avloniy va Hamza ijodi