“Adabiyotshunoslik asoslari” fanining maqsad va vazifalari - Литература - Рефераты

“Adabiyotshunoslik asoslari” fanining maqsad va vazifalari

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

“Adabiyotshunoslik asoslari” fanining maqsad va vazifalari Reja: 1. Adabiyotshunoslik –badiiy adabiyot haqidagi fan. 2. Adabiyotshunoslik asoslari fanining ob`ekti va vazifalari. 3. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari: a) Adabiyotshunoslikning asosiy soxalari; b) Adabiyotshunoslikning yordamchi soxalari. 4. Fanning tuzilishi, mazmuni va vazifalari.

Adabiyot atamasi arabcha “adab” so`zining ko`plik shaklidir. U keng va tor ma`nolarda ishlatiladi. Keng ma`noda ishlatilganda kitoblar, risolalar, maqolalar, umuman, ko`pchilikning o`qishi uchun mo`ljallangan nashrlar tushuniladi. Bunday adabiyotlar turli soxalarga bo`linadi va turlicha nomlar bilan yuritiladi: “Qishloq xo`jaligi adabiyoti”, “Texnika adabiyoti”, “Meditsina adabiyoti”, “Badiiy adabiyot” singari. Adabiyot atamasi tor ma`noda qo`llanganda faqat badiiy adabiyotlar (romanlar, qissalar, hikoyalar, she`rlar, balladalar, dramalar, qasidalar) tushuniladi. Maxsus, tor va profetsional ma`nodagi “adabiyot” atamasi o`zbek adabiy tiliga XX asrning boshlarida kirib kelgan. O`tmishda badiiy adabiyot bilan birga ilmiy, tarixiy, axloqiy kitoblar ham adabiyot atamasi tushunchasi ham doirasiga kiritilgan. O`rta asrlarda shunday asarlar ham yaratilganki, ulardan so`z san`ati ilm-fan, odob-axloq masalalari bilan qorishib ketgan (“Qobusnoma”, “Qutadg`u bilig”, “Boburnoma” singari). Bundan tashqari sof badiiy asarlar ham “adabiyot” atamasi tushunchasi doirasiga kiritilgan. She`riy asarlar “nazm”, “manzuma”, “abyot”, “she`r” atamalari bilan nasriy asarlar “nasr” nomi bilan yuritilgan. She`riy to`plamlar uchun “devon”, “bayoz” singari atamalar qo`llanilsa-da, umumiy maxsus atama ishlatilmagan. XX asr boshlarida Hamza, Abdulla Avloniy va boshqalar o`zlarining badiiy asarlarini “adabiyot” deb atay boshlaganlar. XX asrning 20-yillariga kelib, badiiy asarlarga nisbatan “adabiyot” atamasini qo`llash odat tusiga kirgan. Adabiyotshunoslik badiiy adabiyot – so`z san`ati haqidagi fandir. Badiiy adabiyotning muhim xususiyatlarini rus tanqidchisi I.Belinskiy “Adabiyot so`zining umumiy ma`nosi” asarida ko`rsatib o`tadi. Uningcha, adabiyotning eng muhim va umumiy xususiyati 3 tadir: 1. Adabiyot doimo ommaviylikka suyanadi, ya`ni adabiyot boy va kambag`alga, erkak va ayollarga, yoshu-qariga, demak irqi, millati, dinidan qat`iy nazar hammaga birdek xizmat qiladi. 2. Adabiyot ma`lum shaxslar, talant egalari tomonidan yaratiladi. Shu nuqtai nazardan yozma adabiyot bilan xalq og`zaki ijodi bir-biridan farqlanadi.

Og`zaki ijodning bunyodkori xalq bo`lsa, yozma adabiyot ma`lum bir shaxslar tomonidan yaratiladi. 3. Adabiyotning badiiyligidir, ya`ni unda hayot obrazlar orqali tasvirlanadi. So`z vositasida inson qalbi kashf etiladi, u orqali hayot jonli qilib, boyitib ta`sirli qilib tasvirlanadi. “Adabiyotshunoslik” so`zi kelib chiqish jihatdan “adabiyot” so`ziga tojikcha “shinos” (yaxshi bilish, tayin etish) fe`li va o`zbekcha lik qo`shimchasini qo`shilishidan paydo bo`lgan. “Shinos” fe`li o`zbek tili taqozosiga ko`ra, “shunos” shaklini olgan. “Adabiyotshunoslik” atamasiga Qisqacha Adabiyot ensiklopediyasida shunday ta`rif berilgan: “Adabiyotshunoslik – badiiy adabiyotni uning mohiyatini, kelib chiqishini va ijtimoiy aloqalarini har taraflama o`rganuvchi fandir; so`z orqali badiiy fikrlashning negizi, zamini, tuzilishi, tarixiy-adabiy jarayonning lokal (ma`lum joy, davrga oid) va umumiy qonuniyatlari haqidagi bilimlar jamidir”. Izzat Sulton “Adabiyot nazariyasi” fan sifatida” nomli maqolasida adabiyotshunoslik haqida shunday deydi: “1. Adabiyotshunoslikning diqqat markazida dastavval adabiyotning eng yaxshi namunalari, ya`ni klassik asarlar va klassik yozuvchilar ijodi turadi. Ana shunday asarlar va yozuvchilar ijodi tahlili jarayonida badiiy adabiyotning qonuniyatlari, o`ziga xos xususiyatlari kashf etiladi. 2. Adabiyotshunoslik tarixiy-adabiy jarayon – adabiyotning ma`sum bir davrda rivojlanish sharoiti va yo`llarini o`rganadi, qonuniyatlarini ochadi. 3. Adabiyotshunoslik adabiyotni yaratuvchilarning o`zlarining adabiyot va tarixiy –adabiy jarayon haqida aytgan fikrlari ham hisobga oladi, ularga tayanadi. Demak, adabiy klassika, buyuk yozuvchilarning adabiyot haqidagi fikrlari, tarixiy-adabiy jarayon va uning hamma arboblari faoliyati, ijodiy mahsuloti – adabiyotshunoslikning ob`ektidir. Adabiyotshunoslikning asosiy vazifasi biridan, adabiy jarayonni, adabiyot taraqqiyoti an`analari, qonuniyatlari- chuqur o`rganishdan iborat. Adabiyotshunoslik badiiy adabiyoti zamon talablari asosida tinimsiz rivojlanib

borishga va xalqqa xizmat qilishga da`vat etadi. Ikkinchidan, adabiyotshunoslik kitobxonning estetik didini shakllantirishga, uni nazariy jihatdan qurollantirishga xizmat qilishi kerak”. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari ikkiga bo`linadi: I. Adabiyotshunoslikning asosiy soxalari: 1. Adabiyot nazariyasi – so`z san`atining mohiyati, sotsial tabiati, taraqqiyot qonuniyatlari, kishilik jamiyati rivojidagi o`rni va rolini, o`ziga xos xususiyatlarini tahlil qiladi. 2. Adabiyot tarixi – so`z san`atining vujudga kelishi va rivojlanishini tadqiq etadi. Kishilik jamiyatining rivojida badiiy adabiyotning roli va ahamiyatini belgilaydi. Adabiyot tarixi adabiyot nazariyasi qoidalariga suyanib ish ko`radi va, ayni chog`da, uni yangi ilmiy xulosalar bilan boyitadi. 3. Adabiy tanqid – har bir davrning adabiy hodisalari, yozuvchilari ijodi haqida o`z vaqtida muhokama yurgizadi, ularni badiiy adabiyotning vazifalari va o`z zamonasining ijtimoiy talablari nuqtai nazaridan tahlil etadi, baholaydi. II. Adabiyotshunoslikning yordamchi soxalari: 1. Adabiyotshunoslik istoriografiyasi – adabiyot tarixi, adabiyot nazariyasi va adabiy tanqidning barcha davrlardagi tarixiy taraqqiyotiga oid materiallar majmui, ularning umumlashmasi. Istoriografiya adabiyotshunoslik fanlari erishgan yutuqlarni umumlashtirish yo`li bilan uning taraqqiyotiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. 2. Matnshunoslik – tadqiq etish, sharhlash, ommabop yoki akademik nashrga tayyorlash maqsadida adabiyot va folklor asarlarini o`rganish, ularning yaratilishi tarixini aniqlash, aslga yaqinroq matnini tiklash ishlari bilan shug`ullanadi. Matnshunoslik badiiy asarning u yoki bu nusxasi yoxud nashri nechog`li mukammal, nomukammalligi bilan shug`ullanadi. 3. Adabiyot bibliografiyasi – badiiy adabiyot va adabiyotshunoslikka oid asarlar ko`rsatkichi matnlar, maqolalar, materiallar va manbalarni aniqlaydi, tadqiq etilayotgan mavzuning ishlanish tarixini kuzatib borishga yordam beradi.

Bibliografiyaning ikki tipi mavjud: a) ilmiy tadqiqot ishlariga yordam beradigan bibliografiya; B) o`qish uchun tavsiya qilinadigan asarlar bibliografiyasi. “Adabiyotshunoslik asoslari” fani uch bo`limdan iborat: 1-bo`lim---“Badiiy adabiyot h aqida ta`limot”. 2-bo`lim --- “Badiiy asar h aqida ta`limot”. 3-bo`lim---“Adabiy jarayon” deb nomlangan. Kurs davomida adabiyot nazariyasining asosiy tushunchalari xaqida ma`lumot beriladi. Adabiyot tarixi va nazariyasining asosiy tushunchalari xaqida ma`lumot beriladi. Adabiyot tarixi va nazariyasini o`rganish uchun shart-sharoitlar yaratiladi. Bu kursda, asosan, badiiy adabiyotning umumiy xususiyatlari, badiiy asar tabiati va adabiy jarayonning eng muxim muammolariga e`tibor qilinadi.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. To`xtaBoboyev. Adabiyotshunoslikka kirish kursi bo`yicha o`quv-metodik qo`llanma. T., 1979. 2. H.Umurov. Adabiyot nazariyasi. T., 2002. 3. I.Sulton. Adabiyot nazariyasi. T., 1980. 4. Aristotel. Poetika. T., 1980. 5. Abu Nasr Farobiy. She`r san`ati. T., 1979. 6. www.Ziyonet.uz

Похожие

Bolalar adabiyoti fanining maqsad va vazifalari

Adabiyotshunoslik fanining asosiy va tarkibiy qismlari

Adabiyotshunoslik - fan

Hozirgi adabiy jarayon kursining maqsad va vazifalari

Adabiyotshunoslik fan sifatida