Adabiy ta’lim metodlari - Литература - Рефераты

Adabiy ta’lim metodlari

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Adabiy ta’lim metodlari. Reja: 1.Adabiy ta’lim metodinng o’quvchi faoliyati shakllanishidagi ahamiyati. 2.Adabiy ta’lim metodini asoslash negizlari. 3.Adabiy ta’lim metodlari va ularning tarkibi.

Adabiyot o’quv fani sifatida murakkab,ko’p qirrali mazmunga ega bo’lganligi sababli,darsda o’quvchilarning estetik ,axloqiy va aqliy taraqqiyotiga,bilimlarni ongli,chuqur va puxta egallashlariga,ularda bilish va anglash ko’nikmalarini o’stirishga yordam beradigan usul va uslublar qo’llaniladi.Masalan,o’qiyuvchi,ijodiy o’qish,evristik,tadqiqot,reproduktiv usullarini qo’llaydi. Adabiyotni o’quv fani sifatida o’rganishning birinchi bosqichi-badiiy asarni o’zlashtirishdi.O’qituvchi o’quvchini badiiy asar orqali hayot bilan tanishtiradi,unda hayotni ko’rish va anglashga qiziqish hissini o’stiradi.Ko’rish va anglash asarni chuqur,ijodiy o’zlashtirishning zaruriy shartidir. O’quvchniing shaxsiy ijodiy tajribasi,ijodiy o’qish usuli bu shartlarni amalga oshirishga katta yordam beradi.Badiiy asarni o’qish ilmiy va publisistik asarlarni o’qishdan sifat jihatdan farq qiladi.Ijodiy o’qish so’zga,jumlaga,vaznga alohida e’tibor berishni talab qiladi. Ijodiy o’qish usuli adabiyotga xos usuldir.Chunki,adabiyot fanining muhim qismi so’z san’atidir.O’quvchida badiiy asar vositasida badiiy didni rivojlantirish,badiiy kechinma va qobiliyat hosil qilish va o’stirish ijodiy o’qish usulining asosiy xususiyatdir.O’quvchi badiiy so’zni tinglashni,qadrlashni,undan zavqlanishini,ifodali so’zlash va yozishni bilishi kerak.Ijodiy o’qish o’quvchilarda ana shu ko’nikmalarni o’stirishni ta’minlaydi. Badiiy qabul qilish,estetik zavqlanish adabiyotni ilmiy asosda anglashda birinchi va muhim bosqich hisoblanadi.Chunki badiiy qabul qilish va estetik zavqlanish orqali asar obrazlari,til xususiyati o’zlashtiriladi. Ijodiy o’qish usuli quyidagi ta’lim usullarida qo’llaniladi. 1.O’qituvchining ifodali o’qishida ,badiiy so’z ustalarining o’qishida ,aktyorlarning pesadan ayrim parcha,ko’rinishlarni ijro etishida . 2.O’quvchilarning ifodali o’qishida,o’qituvchining badiiy asarni sharh bilan o’qishida va asardagi nafosatni ko’rsatish maqsadida qiladigan qisqacha nutqida. 3.Asarni o’qish bilan o’quvchilarda hosil bo’lgan tasavvurni faollashtirish maqsadida suhbat o’tkazishda.

4.Asarni o’qish natijasida yuzaga kelgan va o’quvchilarning anglash faoliyatini rivojlantirish niyatida qo’yilgan masalalarni muhokama qilishda. 5.Asar tahlilidan keyin o’quvchning badiiy tasavvurini kuchaytirish yoki umlashtirish maqsadida o’tkazilgan suhbatda,o’qituvchining yakunlovchi nutqida. 6.Hayotiy kuzatishlar va asar matni bo’yicha ijodiy topshiriqlarni muhokama qilishda. Bu usulllar o’quvchilarning o’qish faoliyatida quyidagi ish turlarini faollashtirishni taqozo qiladi: -badiiy asarni sinfda va uyda o’qish; -asarni uning xususiyatiga e’tibor bergan holda ifodali o’qishni,yoddan o’qishni; -lavhalarni jonli,obrazli tushunishga yordam beradigan sarlavha topish va reja tuzishni; -matnga yaqin qilib qayta hikoyalashni,badiiy hikoyalashni; -ssenariylar tuzish,o’qilgan asar mazmuniga doir rasmlar chizishni; -o’qilgan kitob,ko’rilgan kinokartina,teatr,teletomosha haqida qisqacha taqriz yozishni; -asarga doir rasmlar haqida fikr bildirishni,rasm,xotira asosida turli janrda insho yozishni. Darsda qo’’lanilgan har bir usul o’quvchilar faoliyatida u yoki bu ish turini yuzaga keltiradi,o’qituvchi o’quvchilar faoliyatida yuzaga keltiradi,o’qituvchi o’quvchilar faoliyatida yuzaga kelgan bu ish turining tartibli rivojlanishiga rahbarlik qiladi. Adabiyotni o’quv fani sifatida o’rganishning keyingi ikkinchi bosqichida ham badiiy asar asosiy material sifatida o’rganiladi.Ammo bu bosqichda asar tanqidiy materiallar,shu sinf dasturida ko’rsatilgan nazariy yoki tarixiy materiallarga bog’liq va o’quvchilarning yoshi,bilim darajasi hisobga olingan holda tahlil qilinadi,asarni o’zlashtirish ,uning tahlili yozuvchi qo’ygan adabiy,axloqiy,ijtimoiy ,falsafiy masalalarni aniqlashda,ularni hal qilish yo’llarini belgilashda,asar tarkibiy qismlarining o’zaro uzviy bog’liqligini tushunishda,o’z fikr-mulohazalarini izchillikda,dalillar asosida og’zaki va yozma bayon etishda

o’quvchilarga ko’maklashish,asarni tahlil qilishni o’rgatishdan iborat bo’ladi.Bu ishda evristik usuli unga katta imkoniyat beradi. Evristik usul quyidagi ta’lim usullari orqali yuzaga keladi: 1) o’quvchilar fikrini asar tahliliga yo’naltiradigan,bilimli mustaqil egallashga,egallash usullarini o’rganishga yordam beradigan,mantiqiy jihatdan aniq savollar tuzish; 2) badiiy asar matni yoki tanqidiy maqolalar bo’yicha butun sinf yoki bir nguruh o’quvchilar uchun topshiriqlar tuzish; 3) to’plangan materiallar asosida mustaqil suratda o’quvchilar qiladigan og’zaki bayon va yozadigan insho mavzularini belgilash; 4) o’quvchilarning o’zlariga asarni tahlil qilish uchun savollar tuzishni,asarlar va ulardagi obrazlar,lavhalarni taqqoslashni taklif etish; 5) o’qituvchi qoi’ygan masalalar bo’yicha suhbat uyushtirish. Izlanish usuli o’quvchilarga adabiyotshunoslik fanini yaxshi o’zlashtirishga yordam beradi,ya’ni o’quvchilar bu usul orqali adabiy asarni tahlil qilish yo’llari va usullarini,nazariy tushunchalarni,tarixiy-adabiy dalil va qonuniyatlarini bilib oladilar. Izlanish usuli o’quvchilarda tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi,bilimlarni o’zlashtirishga o’rgatadi,adabiy asar,tanqidiy maqola va boshqa materiallar ustida ishlash ko’nikmalarini o’stiradi. Izlanish usulida o’quvchilar quyidagi ish turlarini bajaradilar: -o’qituvchi qo’ygan masala,mavzu bo’yicha badiiy asar,darslik va boshqa o’quv qo’llanmalardan materiallar to’playdilar; -o’qituvchi bergan savol,topshiriq bo’yicha asarda ifodalangan ayrim lavhalarni yoki bir butun asarni tahlil qiladilar; -asar yoki uning biror bo’limi qurilishini,uslub xususiyatini,asarda ifodalangan lavha va tabiat manzalarini,qahramonlarni qiyosiy o’rganish rejasini tuzadilar; -asarni tahlil qilish,turli janrdagi asarlarni qiyosiy o’rganish natijasida chiqargan xulosalarini bayon qiladilar;

-asarni faqat adabiy manbalar yordamida emas,balki adabiyotga yaqin boshqa san’at asarlariga bog’liq holda tahlil qiladilar; -munozaralarda so’zga chiqadilar; -hajm jihatidan kichik va umumlashtiruvchi mavzuda insho yozadilar. Adabiyotni o’rganishning uchinchi bosqichi-ijodiy fikrlashni rivojlantirishga,tadqiqotchilik faoliyatini egallashga qaratilgan mustaqil ishlarni bajarish orqali badiiy asar mohiyatini ochish,tahlil qilishdan iboratdir. Badiiy asarni bu tartibda o’rganishda tadqiqot usuli yuzaga keladi.Tadqiqot usulidan kuzatilgan maqsad-adabiyotning o’ziga xos xususiyatini kengroq yoritish,o’quvchilarni adabiy asarni mustaqil tahlil qila bilishga tayyorlash,ularda asarning g’oyaviy va badiiy ahamiyatini baholash ko’nikmasini o’stirish,ularning badiiy didini takomillashtirishdan iboratdir. Tadqiqot usluli ,o’z vazifasiga ko’ra,izlanish usuliga yaqin tursa-da,undan farq qiladi:izlanish usuliga o’qituvchi o’quvchilar oldiga vazifalar qo’yib,ish uslublarini egallagan o’quvchilar bilim va bilganlarini amalda qo’llash orqali muhim masalalarni hal qiladilar. Tadqiqot usuli quyidagi uslublar orqali amalga oshiriladi: 1) o’qituvhchi seminar mashg’uloti uchun mavzular tavsiya qiladi,o’quvchilar o’zlarini qiziqtiradigan mavzuni tanlab oladilar; 2) o’qituvchi butun sinf o’quvchilari oldiga masalalar qo’yadi,o’quvchilar uni ko’pchilik yoki yakka holda ishlaydilar; 3) o’qituvchi dasturiga kiritilmagan biror asarni mustaqil tahlil qilishni topshiradi yoki tahlil uchun o’quvchilarning o’zlari asar tanlaydilar; 4) o’qituvchi adabiy mavzuda estetik,adabiyotshunoslik,axloqiy masalalar bo’yicha ijodiy xarakterdagi mavzularni tavsiya etadi. O’qituvchi vazifalar topshirish bilan birga,maslahatlar uyushtirib,murakkab masalalarni hal qilishda o’quvchilarga ko’maklashadi,shu yo’l bilan o’quvchilar ishining mazmunli,to’g’ri,g’oyaviy puxta bo’lishiga erishadi. Tadqiqot usulida o’quvchilar faoliyati quyidagi turlarda bo’ladi:

-o’rganiladigan asarni yoki uning bir qismini, unda tasvirlangan bir lavhani mustaqil tahlil qiladilar; -ikki yoki bir necha asarni mavzu bo’yicha,g’oyaviy,adabiy-tanqidiy,tarixiy- adabiy reja yordamida taqqoslaydilar; -adabiy asarni sahnalashtirilgan nusxasi bilan taqqoslaydilar; -asar obrazini sahnada ijro etgan aktyorlarning ijodiy mahoratiga baho beradilar. Umuman,evristik va tadqiqot usullari o’quvchilarning fikrini rivojlantiradi,ularda mustaqil fikrlash ko’nikmasini o’stiradi.

Adabiyotlar 1.Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. T., 2008 2.Barkamol avlod orzusiT.,2000. 3.Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari.T.: “O’zbekiston”,2008 4 .Zunnunov A. Hotamov N. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1992 5 .Dolimov S. Ubaydullayev H. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1967 6.Yo’ldoshev Q. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996 7 .To’xliyev B.Adabiyot o’qitish metodikasi.T., 2006. 8.Yo’doshev Q. Yoniq so’z. T.: “Yangi asr avlodi”, 2006.

Похожие

Adabiy ta’lim metodlari

Adabiy ta`lim metodlari. Adabiyot o`qituvchisi va adabiyot darslari

Adabiy insonshunoslik

Adabiy jarayon

Adabiy asar tuzilishi