Главная страница
Рефераты
Литература
Adabiy matn yuzasidan o`tkaziladigan seminar mashg`ulotlari
Adabiy matn yuzasidan o`tkaziladigan seminar mashg`ulotlari
Загружено в:
10.09.2022
Скачано:
0
Размер:
2088.5 KB
Скачать
Похожие
Adabiyot bo`yicha fakultativ mashg`ulotlar. adabiyot to`garagi
Uzluksiz ta`lim tizimida o`zbek tilidagi adabiy materiallarni darsdan tashqari ishlar jarayonida o`rganish
Adabiyotdan sinfdan tashqari ishlar
Adabiy-nazariy tushunchalarni o`rgatish
Rusiyzabon o`quvchi (talaba)larning o`zbek tilidagi adabiy namunalarni mustaqil o`qishlariga rahbarlik qilish
![nasriy asar matniga doir mukammal lug`at tavsiya qilinishi ham foydadan xoli emas. SHe`riy va nasriy asarlar quyidagi ruknlar ostida joylashtirilishi mumkin: O`zbekiston Respublikasining mustaqilli. Oltin kuz. O`qituvchilar va murabbiylar kuni va h.k. Yozuvchi yoki shoirning hayoti hamda ijodiy faoliyati, asarlari, ularga doir annotatsiyalar dasturiy adabiy materiallar va darsdan tashqari o`qish uchun mo`ljallangan, shuningdek, tadbirlarda foydalanish mumkin bo`lgan asarlar hajmida tayyorlanib, kompyuter xotirasiga kiritilgani ma`qul. Bu materiallarga o`quvchi(talaba)lar istagan paytda murojaat etishlari mumkin. Kompyuterlashtirish imkoniyati bo`lmagan sharoitda, har bir yozuvchi yoki shoir hayoti hamda ijodi bo`yicha albomlar tuzish maqsadga muvofiqdir. Nashriyotlar chiqarilgan albomlardan foydalanish va materiallarni ham kompyuterga kiritish katta naf keltiradi. Bu albomlarning yaxshi tomoni shundaki, ular illyustrativ materiallar bilan boyitilgan. Bu borada diafilmlar ham alohida o`rin tutadi. Adabiyot darslarida ta`limning texnika vositalaridan foydalanish xususida tadqiqot olib borgan Ќ .Ernazarovning ““Oygul bilan Baxtiyor” ertagini o`rganishda o`quv diafilmlaridan foydalanish” degan maqolasida bunday deyiladi: “Diafilmning ahamiyati shundaki, u o`quvchilarning badiiy asarda tasvirlangan joy, voqea va obrazlar haqida to`liq tasavvur hosil qilishlariga yordam beradi” [122,148]. Lekin bugungi kunda diafilmlarni kompyuter xotirasiga joylash ulardan foydalanish imkoniyatlarini yana ham oshiradi. Badiiy asar yuzasidan yaratilgan videotasmalar ovozi bo`ladi. Lekin u yerda aks ettirilgan tabiat, uy-joy tasvirlari, qahramonlarning portretlari, voqeadan keltirilgan lavha ustidagi ishlar ko`rsatmalilikdan foydalanishga doir metodika asosida uyushtirilmog`i lozim. Bu o`rinda professor S.Nishonovaning adabiyot darslarida tasviriy san`at asarlari tahlili [184] mazmunidagi metodik tavsiyalari alohida o`rin tutadi.](/data/documents/6a354773-565b-4ee8-8a2e-7c167c838a25/page-9.png)
![Davr sharhlari, ma`lum davrda yashab ijod qilgan yozuvchi va shoirlarning tarjimai holiga oid ma`lumotlar yoshlar adabiy saviyasining o`sishida muhim ahamiyat kasb etadi. Metodist olima T.R.Niyazmetovaning “Adabiy ta`limda kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanish” degan maqolasida 7-sinfda Zulfiya hayoti va ijodiga doir videotasmalar, “Umr daftari” deb nomlangan ko`rsatuvdan yozib olingan lavhalarni o`quvchilar e`tiboriga havola etish xususida qimmatli maslahatlar beradi [185]. Adabiy asarni o`qib, uning mazmunini rusiyzabon o`quvchi yoki talaba tushuna olishi uchun kompyuterda matnni o`ng tarafiga lug`at berish mumkin. Masalan: YULDUZLI TUNLAR Pirimqul Qodirov Yigirma uch yoshli Humoyunning yigit yuragi kasallikni axiri yengdi. Oradan bir hafta o`tgach, u kasal ko`rishga kelganlarni o`rnidan turib qabul qildi. Yana ikki kundan so`ng otasini borib ko`rish uchun o`zi uydan chiqdi. Bobur kutubxonaning xonai xosida qadimiy bir qo`l yozmani o`qib o`tirgan edi. Humoyun uning qarshisida tiz cho`kib: — Men sizning iltijongiz bilan shifo topmishmen! — dedi. — O`zimga kelganimdan beri xudodan tilaymenki, siz men uchun qilgan tasaddiqni dargohida qabul etmasin! Bu ulug` davlatni barpo etdingiz, hammamizning suyangan tog`imiz o`zingizsiz! Parvardigor bizga rahm qilsin! — Mana, shukur, yuribmen-ku, o`g`lim. Hozirgi isitma-yu uyqusizlik menda bulturdan beri bor. — Ruhoniylar: „Hazratim o`g`liga kelgan naqd ajalni o`zlariga oldilar", — deb ko`nglimga g`ulg`ula solmoqdalar! — Sen nechun ularga ishonursen? Boshimizga og`ir kun tushganda shayxulislom menga o`z hukmini o`tkazmoqchi bo`ldi. Mana, xayriyat, tuzalib ketding. Agar o`shanda uning gapiga kirib, ko`hinur olmosini tasadduq qilsam, ruhoniylar g`olib](/data/documents/6a354773-565b-4ee8-8a2e-7c167c838a25/page-10.png)
![mezon — mizan (nazvaniye sedmogo mesyatsa solnechnogo goda, sootvetsvuyuqego periodu 22 sentabrya – 21 oktabrya) qavs — kavs (nazvaniye devyatogo mesyatsa solnechnogo goda) asorat — oslojneniye hazrat — velichestvo Metodist olim R.Yo`ldoshevning fikricha, ma`nosi unutilgan va notanish so`zlar va so`z shakllarining anglanishini turli yo`llar bilan (shuningdek, illyustrativ materiallar yordamida) ta`minlash ma`lum darajada o`qishning sintetik (tarjimasiz) kechishini ta`minlaydi yoki tarjimali o`qishga bo`lgan ehtiyojni kamaytiradi [46]. “Sovremenniy urok russkogo yazika i literaturi” qo`llanmasida ta`kidlanganidek, o`quvchilarning lisoniy hozirligi yetarli bo`lmasa, qo`shimcha tayanchlarni o`z vaqtida yaratib berish zarur [98,130]. Yuqoridagi kabi lug`atlar ana shunday tayanch vazifasini o`taydi. Bugungi kunda asar yoki undan olingan parcha yuzasidan, shuningdek, yozuvchi yoki shoirning hayoti hamda ijodi, u yashab ijod qilgan adabiy muhit va davr bo`yicha xilma-xil testlar yaratilgan. Ularni darslar rus tilida olib boriladigan sinf(guruh)lardagi adabiy ta`lim imkoniyatlariga moslab qaytadan ko`rib chiqish zarurati paydo bo`lmoqda. Bu testlarni kompyuterlar xotirasiga kiritish yangi axborot texnologiyalarini qo`llash uchun qulay shart-sharoitlar vujudga keltiradi. Tabaqalashtirilgan ta`limni joriy etishda ham bunday testlarning o`z o`rni bor. Rusiyzabon o`quvchi(talaba)larni nazarda tutgan holda asarning til xususiyatlarini anglatishga doir vazifalar tizimi xali yaratilganicha yo`q. Bu ish ta`lim rus tilida olib boriladigan sinf(guruh)larning rus adabiyoti darslarida o`zlashtirilgan nazariy ma`lumotlarni hisobga olgan, o`zbek adabiyotiga xos yangi tushunchalarni bayon etgan holda amalga oshiriladi. O`zbek tili mashg`ulotlari uchun ma`lumotlar omborini yaratish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri ekanligi yuqoridagi mushohadalarimizdan ham](/data/documents/6a354773-565b-4ee8-8a2e-7c167c838a25/page-12.png)
![Yuqoridagi so`zlarning aksariyat qismi 2-7-sinflar lug`at minimumida bor va ular o`rganilgan. Faqat ma`lum sabablarga ko`ra unutilgan bo`lishi mumkin. Lug`at ishini tashkil etishda R.Yo`ldoshev, D.Toshxo`jayevalarning tavsiyalaridan [108] foydalanish qo`l keladi. D.Toshxo`jayeva o`quvchilarni “Shiroq” afsonasini o`qish va mazmunini o`z so`zi bilan qayta hikoya qilishga tayyorlash sinov-tajriba darslarini ishlab chiqar ekan, bir necha dars oldin boshlanadigan lug`at ishi metodikasini ham kengroq yoritgan va bu ishlar o`z samarasini bergan. “Jasur qiz” parchasini o`qishga bir dars qolganda “Matnga doir lug`at” o`qitiladi, so`zlarning talaffuzi mashq qildiriladi. Qisman mustahkamlash ishlari bajariladi. Alanglatmoq (zastavlyat oglyadivatsya), turli vaziyatga solib ko`rmoq (probovat stavit v raznoye polojeniye), azob (mucheniye), ma`shuqa (vozlyublennaya), mahbasi, kafsh, kezinmoq, sahn (ploshad), daricha (okoshko), tirqish (otverstviye), oydin, dovul, "gum-gum", durkum-durkum, iskamoq (vdixat), yuragi orziqmoq, titroq, mirzoboshiliq, munosabatsiz (besseremonno), mirzolik, hayajonini tindirmoq (uspokoit svoye volneniye), basharti, og`ir oshmmoq, entikmoq, mushkulot, chamalamoq, mantiqsiz, so`lish olmoq (sdelat vzdox), timirskilamoq, omonat, o`spirin, bemahalda, o`ng`aysiz, parvosiz, ko`lanka, zaif, soch o`rimlari, to`piq, do`ndiq, ishora qilmoq (podat znak), bedona mahsi (ichigi), kala kafsh, g`oyai omol, pisand qilmoq, ikkilangansimon, taraddudlanmoq, ta`ziman, qo`zg`almoq, dahboshi, besoqol (bezborodiy), taqsir, go`rso`xta, hiringlamoq (xixikat). II. “Jasur qiz” parchasini o`qish darsi. Dars lug`at-kartochkalar asosida asarga doir so`zlarni takrorlashdan boshlanadi. So`ngra o`qituvchi qisqa kirish so`zi so`zlaydi. Bunda A.Qodiriyning hayoti, ijodi, romanlari, “Mehrobdan chayon” romani, bu asarlarning badiiy qiymati, jahon romanchiligiga qo`shgan ulkan hissasi haqida mo`jaz ma`lumot beradi. Matnni o`qitishdan oldin o`quvchilarga quyidagi muammoli savol va topshiriqlar havola etiladi: Nihoyat, “Jasur qiz” parchasi o`qiladi. JASUR QIZ](/data/documents/6a354773-565b-4ee8-8a2e-7c167c838a25/page-15.png)
