Абдулла Орипов ижоди - Литература - Рефераты

Абдулла Орипов ижоди

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Абдулла Орипов ижоди Р е ж а 1. Янги ўзбек адабиёти тарихида Абдулла Орипов ижодининг тутган ўрни. 2. А.Ориповнинг ҳаёт йўли. 3. А.Орипов лирикаси. 4. А.Орипов достонлари. 5. А.Орипов драмалари. 6.Танқид ва адабиётшуносликда А. Орипов ижодининг ўрганилиши.

АБДУЛЛА ОРИПОВ (1941 йилда туғилган) Абдулла Орипов 60-йилларда Эркин Воҳидов, Омон Матжон, Ҳалима Худойбердиева, Ойдин Ҳожиева сингари ижодкорлар билан бир қаторда ўзбек адабиётига кириб келди. Шоир ижодининг илк давридан бошлаб ўз услуби ва ўзига хос янгроқ овози билан шеъриятимизда янгилик яратиб, кўпчиликнинг диққатини ўзига жалб қилди. Абдулла Орипов 1941 йил 21 мартда Қашқадарё вилояти Косон тумани Некўз қишлоғида туғилган. У 1958 йилда Тошкент Давлат Университети филология факультетининг журналистика бўлимига кириб, 1963 йилда тамомлаган. Сўнгра у 1963-74 йиллар оралиғида нашриётда, 1974-80 йилларда “Шарқ юлдузи”, “Гулхан” журналларида ишлади. Ундан кейин Ўзбекистон Республикаси Ёзувчилар уюшмасида турли лавозимларда фаолият кўрсатди. Абдулла Орипов қисқа вақт давомида муаллифлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш қўмитасига раҳбарлик қилди. Ҳозирги кунда шоир Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг раҳбаридир. Қишлоқдаги маъсумона маъюс ҳаёт, табиат сокинлиги, муҳаббат каби туйғулар уни шоирликка ундади. Шоир кўнглининг илҳом булоғи очилди. Шоирнинг илк шеърлари талабалик даврида матбуотда эълон қилина бошлади. Абдулла Ориповнинг биринчи тўплами 1965 йилда “Митти юлдуз” номи билан босилиб чиқди. Шоирнинг баъзи илк шеърларида мавҳумлик аломатлари, баҳсли ва зиддиятли

ўринлар сезиларди. Бироқ уларни ғоявий нуқсон сифатида эмас, балки ўсиш қийинчиликлари тарзида қабул қилиш лозим. “Митти юлдуз” тўплами шоирнинг ҳақиқий ижод йўлига кирганлигидан далолат берувчи китоб сифатида майдонга келган эди. Абдулла Орипов бу тўпламга киритилган шеърларида табиат манзаралари тасвирига кўпроқ ўрин беради. Масалан “Арча” шеърида шоир ўзининг туйғулари юксак чўққига кўтарилганлигини кўрсатишга ҳаракат қилди. Тошйўнар уста ногаҳон арчанинг устига тош тушириб юборади. Аммо арча букилмайди. Йиллар ўтиб, қайтиб келган уста ҳайратдан қотиб қолади: арча тошни бошида кўтарганча гуркираб ўсиб турарди... Ҳақиқатдан узоқ бўлган бу воқеа тасвири билан шоир нима демоқчи? Бу шеърда бутун ҳаёт ҳақиқати намоён бўлади. Дастлабки чоғларда Абдулла Орипов ўзининг яшашдан кузатган мақсадлари ва асосий эстетик принципларини қуйидагича ифодалаган эди: Мен шоирман Истасангиз шу. Ўзимники эрур шу созим. Бировлардан олмадим туйғу Ўзгага ҳам бермам овозим. Шоир А.Орипов “Митти юлдуз” шеърий тўпламидан кейин яна бир неча китоблар эълон қилди: “Кўзларим йўлингда” (1966), “Онажон” (1969), “Чашма”, “Руҳим” (1971), “Ўзбекистон” (1972), “Ҳайрат” (1974), “Юртим шамоли” (1976), “Нажот қалъаси” (1980), “Йиллар армони” (1984), “Ишонч кўприклари” (1989), “Муножот”

(1992), “Дунё” (1995), “Ҳаж дафтари” (1995), “Сайланма” (1996) шулар жумласидандир. Ҳозирги кунда Абдулла Ориповни бутун мамлакат яхши билади ва унинг асарларини севиб ўқийди. У осонликча ижодий камолотга эришмаган албатта. Зотан, шоир ёшлигиданоқ ижодий ишга катта масъулият билан қаради. Бинобарин, устоз А.Қаҳҳор: “Абдулланинг битта хислати менга маъқул. У фақат ўзи кўрган ва ўзи билган нарсаларнигина ёзади”, - деб бежиз айтмаган. Бунинг устига, шоир асарга жило ва сайқал беришдан асло эринмайди. Чунки у шеъриятни виждон иши деб билади. Шунинг учун ҳам у самимий ихлос ва мамнуният билан: Бошин эггай ҳамиша Остонангда Абдулло, Энг олий бахтим менинг, Онажоним, шеърият, Топган тож-тахтим менинг, Жонажоним шеърият, - деб куйлайди. Абдулла Орипов шеърларида фалсафий теранлик билан жўшқин лиризм уйғунлашиб кетган. Унинг “Ўзбекистон”, “Муножот”ни тинглаб”, “Авлодларга мактуб”, “Ўйларим”, “Баҳор”, “Биринчи муҳаббатим”, “Юзма-юз”, “Отелло”, “Куз”, “Саратон”, “Денгизга” ва бошқа қатор шеърларида мана шу хусусият яққол сезилади. Бу фусункор ва теран шеърлар ўзбек миллий адабиётининг мумтоз намуналари бўлиб, юксак бадиийлиги,

мантиқан кучлилиги, жўшқинлиги, ёқимлилиги ва лирик туйғуларга бойлиги билан ажралиб туради: Эшилиб, тўлғониб ингранади куй, Асрлар ғамини сўйлар “Муножот”. Куйи шундай бўлса, ғамнинг ўзига Қандай чидай олган экан одамзод. Кўринадики, Абдулла Орипов фикрлар ва эҳтирослар шоиридир. Унинг ижодий қамрови кенг, фикри теран ва мустақил, бадиий мушоҳадалари кучли, эҳтироси жўшқин, парвози юксак. У лоқайдликни билмайди. Ана шунга кўра, шоир шеърлари жўшқинлиги ва лирик туйғуларга бойлиги билан ўқувчиларни мафтун этади. Абдулла Ориповнинг “Жаннатга йўл” драматик достонида қиёмат ва охират, дўзах ва жаннат, савоб ва гуноҳларни ўлчайдиган афсонавий тарози сингари тушунчалар ва фантастик воқеалар ҳақида ҳикоя қилинади. Йигит, Она, Ота, Дўст, Ўспирин, Қария сингари ҳаётий қаҳрамонлар билан бирга достонда Тарозибон, Фаришта, Ҳур қиз, Югурдак, Садо каби рамзий образлар ҳам яратилган. Булар орқали шоир адолат ва тўғриликка, виждон ва инсофга, ахлоқ-одоб ва яхшиликка доир умуминсоний қадриятларни, олижаноб фазилатларни тарғиб- ташвиқ этишда диний тушунчалардан ҳам, рамзий образлардан ҳам донолик билан фойдалана олган. Шоирнинг достондан кўзлаган мақсади охирги мисраларда ифодаланган: Бир ривоят баҳонаю, достон сўйладим, Турли-туман тақдирларни айлаб мужассам,

Одамларга ибрат бўлсин, дея ўйладим. Инсон ва унинг ҳаёти ҳақидаги фалсафий ўйларга ҳамда уларнинг янгича талқинига бойлиги сабабли “Жаннатга йўл” достони ва умуман, мазкур асар киритилган “Нажот қалъаси” китоби Абдулла Орипов ижодининг гуманистик моҳияти чуқурлашганлигидан далолат беради. Шу билан бирга мазкур китоб шоир ижодий йўлининг етуклик босқичи бошланганлигини билдирувчи жиддий адабиёт ҳодисаси сифатида майдонга келган эди ва республиканинг “Ҳамза” номидаги давлат мукофотига сазовор бўлган эди. Шоир ўзи айтганидек, ҳақиқий инсонийлик, илм ва заковат, меҳр- муҳаббат инсонни доимо яхшилик ва эзгуликка ундайди. Худди мана шу ғоялар шоирнинг “Ҳаж дафтари” туркум шеърларида ҳам яққол намоён бўлган: Тегирмон тошидек айланди тақдир, Карвонлар тўзғиди, сарбонлар басир, Банди бўлган эди, Улуғ юрт, ахир, Келдим, мадад бергил, ё Каъбатуллоҳ. Авж олди иғвою фириб, разолат, Йиғлади бир четда етим адолат. Борми саодатга, ахир, кафолат, Келдим, мадад бергил, ё Каъбатуллоҳ. Шоир яратган достонлардан яна бири “Ранжком” (1988) деб аталади. Шоир бунда фалсафий ғояларни илгари суради. Азизим, дил қасрига бесўроқ кира кўрма, Унда қўш-қўш илонлар, аждаҳолар ётади.

Сен бировни топтай деб беҳуда от сурма – Ҳар кимнинг ўз қуёши, ўз уфқига ботади... Достонда жамиятдаги инсонларнинг ҳаётидаги гўзалликни топташга бўлган ҳаракат қилувчилар ширкати тузилиши кўрсатилади. Достон воқеаси “Ранжком” аъзоларининг ўзаро суҳбати ва фаррош аёлдан дакки еб, шарманда бўлиши асосига қурилган. Кўринадики, “Ранжком” достонида нореал ҳаёт ҳодисаси акс этган, хаёлий ташкилот аъзоларининг кирдикорларини кўрсатишга ҳаракат қилинган. Абдулла Ориповнинг “Ҳаким ва ажал” (1980) достонида эса асар ғоясини гавдалантиришда узоқ ўтмиш манзараларидан ўринли фойдаланилган. Жаҳон тиббиёт илмининг буюк даҳоси Абу Али ибн Сино ҳақида ёзилган бу достонда умуман, инсон ҳаётига тааллуқли ва абадий замонавий бўлган муаммолар кўтарилган. Унда ҳаёт ва инсон, илм ва ўлим, олижаноблик ва ҳасадгўйлик ҳақидаги теран ижтимоий фикрлар бадиий тарзда гавдалантирилган. Достонда ҳакимнинг ҳасадгўй шогирди Мирзо маликага бўлган муҳаббатини юрагига сиғдира олмай устозини ўлдиради ва дунё, сукут ичра бўлган донишманд танасининг уйғонишини кутади: Бу сукутнинг тугайдиган замони йўқдир, Бу умрнинг поёни йўқ, у вақтдан ҳоли. Кўради-ю, сўзлай деса забони йўқдир, Эшитади, турай деса йўқдир мажоли. А.Ориповнинг шеъриятидаги ўзига хослик унинг ажойиб образлар топа олишида ҳам кўринади. Масалан, шоир “Сабрнинг таги сариқ олтин” мақолига ўхшаб кетадиган насиҳатомуз

“Шошмаслик ҳақида баллада” яратган ва кутилмаган тимсоллар топа олиш маҳоратини яққол намоён қилган: Заминга шошмасдан қадам қўй, бўтам, Шошмасдан айланар ернинг ўзи ҳам. Абдулла Ориповнинг эстетик қарашларидан аён бўлишича, лирика инсоният бадиий тафаккури, яратган ва яратадиган мўъжизалардан бири бўлиб, кишининг олам ва борлиққа ҳиссий эмоционал муносабати орқали одамларни эзгуликка, руҳиятни поклашга чорловчи маънавий бойлик ҳисобланади. Ҳар бир миллат ўзининг мана шундай маънавий бойлигига эга. Мана шундай бойликлар таржимони шоирдир. Нодир истеъдод эгаси А.Орипов таржимон сифатида А.Пушкин, Т.Г.Шевченко, В.Чаренц, Н.Ганжавий, Қ.Қулиев шеърларини, Дантенинг “Илоҳий комедия” асарини таржима қилди. Айниқса, Дантенинг “Илоҳий комедия”сидаги фалсафий қарашлар ва мажозий тимсоллар А.Орипов шеъриятига, хусусан, “Жаннатга йўл” достони майдонга келишига кучли таъсир кўрсатган эди. Бундай таъсирланишни шоир қуйидаги мисраларда ифодалаган эди: Энди хуш сувларда кўтаргум елкан, Даҳо иқтидорим чарх урар тағин, Ғаддор мавжларда у адашиб елган. Абдулла Қодирий ўзининг машҳур асарида “Мозийга қайтиб иш кўрмоқ хайрлидир” деб айтиб ўтади. А.Орипов шоир сифатидаги яратган шеър ва достонларидан ташқари драматургияга ҳам қўл урди. У “Соҳибқирон” драмасини ёзди. Драма беш пардадан иборат бўлиб, адиб ўтмишдаги буюк бобокалонимиз

Темурнинг давлат бошқаруви, ҳаёти ва туйғуларини кўрсатиб беришга ҳаракат қилади. “Мен нимани кўриб, ҳис этган бўлсам, шуни қаламга олишга ҳаракат қилганман”, - дейди шоир. Шу маънода А.Ориповнинг инсоннинг сир-синоатини билишга, бадиий инкишоф этишга, мураккаб руҳий олами манзараларини чизишга бўлган ҳаракати, юрак моҳиятини очишга иштиёқи мудом шеърларида акс этади: Инсон қалби билан ҳазиллашманг Сиз, Унда она яшар, яшайди Ватан. Уни жўн нарса деб ўйламанг ҳаргиз, Ҳайҳот! Қўзғалмасин бу Қалб дафъатан!.. А д а б и ё т л а р А.Орипов асарлари : 1. Йиллар армони. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986. 2. Ҳаж дафтари. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1996. 3. Сайланма. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти. 1997. Абдулла Орипов ижоди ҳақида :

1. Шарафиддинов О. Шеърият – қалб ёлқини. “Ҳаёт билан ҳамнафас” китобида. Т., “Ёш гвардия”, 1983. 2. Қўшжонов М. Онажоним – шеърият. Т., “Ўқитувчи”, 1984. 3. Ғафуров И. Шеърият – курашчанлик демак. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1984.йил

Похожие

Абдулла Орипов 5

Абдулла Орипов ( Abdulla Oripov)

Абдулла Қодирий ижоди ( Абдулла Кодирий)

Абдулла Каххор Ижоди

Абдулла Каххор Ижоди