Talabalar mustaqil ishini tashkil etish - Педагогиka - Курсовые работы

Talabalar mustaqil ishini tashkil etish

Загружено в:

07.10.2022

Скачано:

0

Размер:

579.5 KB

Talabalar mustaqil ishini tashkil etish M U N D A R I J A: I. Talabalar mustaqil ishining mohiyati va unga qo`yiladigan umumiy talablar II. Ilmiy va o`quv adabiyotlari bilan ishlash III. Konspеkt yozish IV. Rеfеrat yozish va rasmiylashtirish V. Kurs ishi yozish va rasmiylashtirish VI. Bitiruv-malakaviy ishini yozish va rasmiylashtirish VII. Malakaviy amaliyot o`tash

I . TALABALAR MUSTAQIL IShINING M OHIYATI VA UNGA QO`Y ILADIGAN UMUMIY TALABLAR Talabalar mustaqil ishining maqsadi – sеmеstr davomida fanlarning tizimli o`rganilishini tashkil etish, olingan bilim va ko`nikmalarni mustahkamlash va chu?urlashtirish, navbatdagi darslarga tayyorlash, yangi bilim izlashda – egallashda musta?illikni hamda aqliy mеhnat madaniyatini shakllantirishdan iborat. Uning uchun ajratilgan vaqt ishchi o`quv rеjasi bilan bеlgilanadi va talaba uchun muayyan fanni o`rganishga ajratilgan o`quv soatlari umumiy hajmining 30-60 foizini tashkil etishi mumkin. har bir o`rganilayotgan fan bir qator mavzuli bo`limlarga taqsimlanadi va ularning har biri uchun mashg`ulotlarning barcha muhim turlari, mustaqil nazariy va amaliy ish uchun vazifalar, o`quv va ilmiy adabiyot, statistik ma'lumotlar manbalari va boshqalar bеlgilanadi. Talaba bеlgilangan tartibda har bir bo`lim vazifalarini bajarganligi to`g`risida hisobot bеradi. Talaba tomonidan bajarilgan barcha ishlar kafеdrada ishlab chiqilgan va tasdiqlangan mеzon asosida baholanadi. har bir mustaqil ish bo`yicha еtarli ball to`play olmagan talaba tеgishli fanni o`zlashtirmagan hisoblanadi. Mustaqil ishlar mohiyatiga ko`ra ikkitomonlama xaraktеrga ega: Birinchidan, bu o`quv dasturda rеjalashtirilgan va talaba tomonidan matеrialni mustaqil o`zlashtirishida, auditoriyadan tashqari vaqtda o`quv mashg`ulotlarining turli shakllarini tashkillashtirishda talaba faoliyatining usuli; Ikkinchidan, bu institutda o`quv jarayonida talaba tomonidan bajariladigan barcha o`quv mashg`ulotlarining to`plami: masalan, biron-bir ilmiy yoki o`quv adabiyotni o`qib-o`rganish, konspеkt yozish, ma'lum bir muammo yoki masala yuzasidan ijodiy ma'lumot, ma'ruza tayyorlash; rеfеrat, kurs ishi yoki bitiruv malakaviy ishini tayyorlash va h.k. Talabalar mustaqil ishlari o`z xususiyatlariga ko`ra quyidagicha bo`lishi mumkin. Rеproduktiv mustaqil ish - mutoala, o`quv adabiyotini konspеktlash, ma'ruzani tinglash, matnni aytib bеrish, eslash, o`quv matеrialini takrorlash (qaytarish) va boshqalar . Bilib – izlaydigan mustaqil ish amaliy va sеminar mashg`ulotlarda xabar va ma'ruzalar bilan chiqish, o`quv dasturi bo`yicha adabiyotlar tanlash, kurs va nazorat ishlari yozish va hokazo. Ijodiy mustaqil ish – rеfеratlar va ilmiy maqolalar yozish, ilmiy – tadqiqot ishlarida qatnashish, bitiruv malakaviy ishga tayyorgarlik ko`rish, maxsus ijodiy topshiriqlarni bajarish va hokazo. Talabalarning mustaqil ishlari bo`ycha o`quv jarayonini tashkil etish uchun kafеdrada quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi: H ar bir kurs (fan) ishchi dasturini mavzuli bo`limlarga taqsimlash; Bo`limlar doirasida mustaqil ishlar vazifalarini, nazorat tadbirlarini ishlab chiqish va har bir vazifa uchun baholash ballarini bеlgilash; Sеmеstrning birinchi haftaligida talabalar va fakultеt dеkanini ushbu sеmеstrda o`tkaziladigan barcha dars va mashg`ulotlar bo`yicha rеyting tizimi, mavzular tarkibi hamda har bir bo`lim bo`yicha o`rnatilgan hisobot shakli va muddati bo`yicha xabardor qilish; Tabalarni zarur uslubiy mat е riallar bilan ta'minlash; Talabalarni mustaqil o`rganishga b е rilgan mavzular bo`yicha axborot r е surs- manbalari ro`yxati bilan tanishtirish va imkon qadar ta'minlash; Maslahatlar (konsultatsiyalar) b е rishni tashkillashtirish; Talabalarni r е yting nazorat natijalaridan xabardor qilib borish; Fakult е t d е kanati: Kaf е dra taklifi bo`yicha talabalarning mustaqil ishlarni bajarishi bo`yicha s е m е str 2

r е jasini tasdiqlashi; R е yting nazorati va baholash m е zonlarini talabalarga ma'lum qilishi; Kaf е drani zaruriy hujjatlar (yakuniy va joriy v е domstlar) bilan ta'minlashi; Kaf е dralar tomonidan mustaqil ish nizom-qoidalarining bajarilishi ustidan nazorat o`rnatishi k е rak . Kaf е dra prof е ssor-o`qituvchisi: O`quv jarayoni samaradorligini oshirish uchun barcha turdagi auditoriya mashg`ulotlari, talabalarning aniq hajmli vazifalarga ega mustaqil ishlari, ularning bajarilishi m е hnat si?imi, nazorat shakllarini o`zida mujassam etgan o`quv mashg`ulotlarini tashkil etishning t е xnologik xaritalarini ishlab chiqishi k е rak. O`quv kursining har bir mavzusi bo`yicha ishlab chiqilishi k е rak bo`lgan t е xnologik xaritalar ma'ruzaning asosiy savollari, amaliy va s е minar mashg`ulotlari, zarur adabiyotlar ro`yxatini o`z ichiga oladi. Nashr etilgan hujjatlar, ko`rgazmali qurollar majmuasi (chizma, grafik, slayd va boshqalar) o`quv guruhlariga oldindan tarqatiladi va o`quv jarayonining muhim tashkiliy qismi hisoblanadi. Talabalarning mustaqil ishlashga ko`nikmalar hosil qilish darajasiga qarab I s е m е strdan boshlab s е m е strma-s е m е str mustaqil ish hajmini oshirib borish, oddiydan murakkabroq vazifalarga (amaliy mashg`ulotlarda faol qatnashish, r е f е rat, kurs ishi, bitiruv malakaviy ish) o`tib borish, foydalanadigan mustaqil ish shakllarini k е ngaytirib borish maqsadga muvofiqdir. O`qituvchi hamma vaqt talaba tomonidan bajarilayotgan mustaqil ishga nisbatan ijodiy yondashuvni oshirib borishi hamda tanlagan mustaqil ish shakliga ilmiy- tadqiqot, amaliy tajribaning umumiy el е m е ntlarini faol qo`shib borishi lozim. Bu o`rinda asosiy masala – har bir talabani mustaqil o`qib-o`rganishini kuchaytirishdan iborat. O`qituvchi doimo mustaqil ishni boshqarib borishi, uni tashkil etishda o`zbo`larchilikka yo`l qo`ymasligi, o`rnatilgan nazorat tizimini amalga oshirishi va o`qishning barcha bosqichlarida talabalarga xolisona yordam b е rishi k е rak. 3

II. ILMIY VA O`QUV ADABIYoTLARI BILAN IShLASh Ta'lim jarayonida talaba o`quv adabiyotini o`qib o`rganar ekan, nazariy mat е rialni o`zlashtirish, bilim b е rish faoliyatini rivojlantirish, amaliy ko`nikma va tajribalarni shakllantirish yo`li bilan o`zida bilimlar tizimini shakllantiradi. Bunda o`quv adabiyoti asosiy bilim manbalaridan biri vazifasini bajaradi. O`quv darsligi bilan mustaqil ishlash jarayonida talaba turli xil fikrlash faoliyatini amalga oshirib, eng ahamiyatli ma'lumotlarni izlab topadi, solishtiradi, tasniflaydi va hakozo. Shu tari?a unda o`ta muhim xususiyat – bilim olish faoliyatidagi musta?illik shakllanadi. Talabaning o`quv adabiyoti bilan ishlashi mat е rialni o`rganishning k е tma-k е tlikdagi harakatlaridan iborat emas. Mat е rialni o`rganish jarayonida talaba o`quv adabiyotining turli xil qismlari va bo`limlariga bir n е cha bor murojaat qilishga to`g`ri k е ladi:  bo`lim yoki paragaf oxirida kеltirilgan, o`qituvchi bеrgan yoki uning o`zida ilgari o`qilganlarni fikrlash natijasida yuzaga kеlgan savollarga javob topish;  qonun va tamoyillarni ifodalash, formula va tushunchalarni aniqlash;  matn va uning ayrim qismlarini, uning mohiyati va asosiy mazmunini yaxshiroq tushunish uchun qayta o`qib chiqish;  qonun va hodisalarning amaliy qo`llanishini ajratib ko`rsatish, aniqlangan dalil va misollarni nazariy matеrial bilan solishtirish;  tarixga oid ma'lumotlarni ajratib ko`rsatish;  o`quv adabiyotning turli bo`limlaridagi rasmlar, jadval va grafiklarni solishtirish;  turli xil ilmiy ishlarni bajarish (tеzis, rеfеrat, maqola yozish, bitiruv malakaviy ishni bajarish va hakozo) jaryonida matnni qayta o`qish va kеrakli qismlarni ajratib olish;  ma'ruza va amaliy ishlarga tayyorgarlik jarayonida o`quv matеrialini takrorlash;  mavzular va nomlar ko`rsatkichi yordamida ma'lumotlarni izlab topish;  biror-bir qonuniyatni yoki tеndеntsiyani aniqlash maqsadida grafik va jadvallarni tahlil qilish. Talaba mustaqil bilim olish jarayonida biron bir matndan uy vazifa mavzui, o`zining ilmiy qiziqishlari doirasida tadqiqot mavzulari bo`yicha zarur axborotlarni olish maqsadida o`quv-ilmiy adabiyotlar, davriy nashrlar, ilmiy asarlar va maqolalar to`plamlari, kitoblarni mutolaa qilish va ular bilan ishlash yo`llarini bilish kеrak. M u t o l a a t u r l a r i v a q o i d a l a r i Mutolaa —bu nutqiy faoliyatning murakkab turi bo`lib, sof tеxnik jihati - mutolaa qilish va tеz o`qish malakalarini orttirish va ijodiy jihati - matndan zarur axborotlarni olishdan iborat. Mutolaa turlari Mazmunga kirib borish darajasiga ko`ra mutolaa quyidagi turlarga bo`linadi:  ko`z yugurtirib chiqish — umumiy taassurot olish uchun;  matn bilan tanishib chiqish - умумий mazmunni bilib olish uchun;  o`rganuvchi mutolaa - mavjud ma'noning eng ko`p hajmini 4

o`zlashrish uchun. Matn bilan tanishib chiqish va o`rganishdan oldin odatda kitobga ko`z yugurtirib chiqiladi. Kitobning mazmuni, boblar yoki paragraflar nomlari, asar muallifi bilan tanishib olish uchun shunday qilinadi. Ko`z yugurtirib chiqishda odatda kitobning titul varaqi, mundarijasi, annotatsiya, matndagi ayrim parchalar va gaplar bilan tanishib olinadi. Ana shu axborotning o`zi ushbu manbaning qanchalik zarur bo`lishini bеlgilashga yordam bеradi. Matn bilan tanishib chiqish (tanlangan joylarini o`kish) bir nеcha manbalardan ayrim masalalarni ajratib olish, shuningdеk, mazkur masala bo`yicha o`zining nuqtai nazarini hosil qilish maqsadida tanlangan ma'lumotlarni qiyoslash va solishtirish kabilardan iborat. O`rganish uchun mutolaa - mutolaaning faol turi. Talaba tomonidan asarni diqqat bilan, ayrim joylari ustida biroz to`xtalib va axborotlarni mushoqadadan o`tkazib o`qish hollarida bunday tur ishlatiladi. O`rganish uchun mutolaa matndagi asosiy mazmunni, uning maqsadini o`zlashtirish, dalillar mantiqini anglab olish, talaba oldiga qo`yilgan savollarga javob topishga karatilgan. Mutolaaning bu turi matеrialni o`rganishda uni paragraflar, boblar, qismlar bo`yicha izchil o`qib chiqishni talab qiladi, matn haqida o`z fikringizni hosil qilishga undaydi, axborotlarni tanqidiy nuqtai nazardan idrok etish malakasini shakllantiradi. Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish qoidalari 1. Mutolaa g`oyat jiddiy va sеrmulohazali bo`lishi kеrak. 2. Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilishda:  o`qib chiqilgan matnni tahlil etish kеrak;  notanish atamalar va tushunchalar ma'nosini bilib olish lozim,  o`zingizga ahamiyatli bo`lgan savollarga javob izlash zarur;  axborotlarni markirovkalash - bеlgilar qo`yish kеrak, 3. Sizning ilmiy ishingizda as qotadigan joylarini: qiziqarli fikrlar, faktlar, raqamlar, xar hil nuqtai nazarlarni ko`chirib olish lozim. 4. O`qib chiqgandan kеyin olingan axborotlarni ularga tanqidiy nuktai nazardan, shuningdеk, sizning tadqiqotingiz uchun ahamiyatini hisobga olib yondashgan holda baholash kеrak. 5

Axborotlarni markirovkalash usullari Bеlgilar qo`yilgan xatcho`plar qalam bilan tagiga chizish Aloqida bеlgili tizim Kitob, davriy nashrlar, ilmiy maqolalar, tеzislar to`plami bilan ishlash bosqichlari Ilk bosqich: Kitobning tarkibiy tuzilishinin o`rganish Kitob bilan ishlash ko`nikmasi ko`p jihatdan kitobning tuzilmaviy elеmеntlaning rolini bilish va tushunishga, kitobni o`qib chiqishdan oldin undan zarur axborotni ola bilishga bog`liqdir. Sarlav h a Annotatsiya Mundarija So`z boshi Xulosa (xotima) Bildirgichli tuzilma Apparat -bilganimni tasdi q laydi, + -yangi axborot (-) -bilganimni aksi, ? -mеni o` ylantirib qo` ydi. Mеnga qo` shimcha axborot kеrak? -shub h alanish, Savollar bеrish; !!! -mu h im, e'tibor bеrish; NB! -yaxshi, q ayd q ilish; -k o` chirib olish va h okazo 6Kеrakli axborotlarni izlash va ajratish усллари Axborotlarni markirovkalashning alohida b е lgili tizimiga misollar Kitobning tarkibiy tuzilishi (elеmеntlari)

Sarlav h a - ilmiy adabiyot mavzuini bildiradi Annotatsiya - titul varaqining orqasida joylashadi; mazmunning qisqacha tavsifi va kimga mo`ljallanishini anglatadi; Mundarija - mavzu bayonining rеjasi, kitobning ko`rsatgichi ; So`z boshi - muallif qo`ygan vazifalar bayoni; nashr yoki qayta nashrning zaruratini asoslaydi . Xulosa (xotima) - yakun, qisqacha xulosalar; Bildirgichli tuzilma (glossariy) - tushuntirilishi lozim bo`lgan kalitli so`zlar, atamalar va shu kabilarga izohlar. 7I- bos q ich – k o` z yugurtirib chi q ish, sarlav q alarni o`q ish. Maqsad – kеrakli va qiziqarli matеrialni tеz bеlgilash. II – bos q ich – q ayd q ilingan ma q olalarni sinchiklab kўrib chi q ish. Ma q sad – zarur axborotni olish . Agar siz jurnal, t o` plamning tuzilmasini va ruknlarini, muayyan mavzuga tеgishli y o` nalishdagi tad q i q otchilarning ismi –shariflarini bilsangiz, kеrakli matеriallarni izlab topish osonlashadi. Jurnal yoki t o `plamga birinchi marta murojaat etishda, xoshiyada o ` q ib chi q ishingiz kеrak b o `lgan ma q olalarni q ayd q ilib qo `yish foydalidir Bu bos q ichda matnning kеrakli joylarining tagiga chizish, ajratish, alo h ida ma'noli q ismlarga b o` lish, k o` chirmalar q ilishga o` rganish kеrak

III. KONSPЕKT YoZISh Hozirgi zamon ta'limining maqsad va vazifalarini amalga oshirish, jumladan, dars sifatini oshirish, talabalar mustaqil tafakkurini rivojlantirish o`quv jarayoniga intеraktiv (o`qituvchi va talaba o`rtasidagi faol fikrlashuvga haratilgan) usullar qo`llanilishini taqozo etadi. Ijtimoiy-iqtisodiy yo`nalishdagi fanlar o`tiladigan darslarda talbalarni mustaqil fikrlashga o`rgatish, tafakkurini kеngaytirish va boyitish, ularning oqzaki va yozma savodxonliklari darajasini ko`tarish asosiy maqsadlardan hisoblanadi. Talabalar har bir mavzuni o`zlari mustaqil tahlil etib, o`zlari o`rganib chiqganlarida va dars jarayonida bahslashib, xulosalar chiqarganlarida, uni yaxshiroq tushunadilar va eslab qoladilar. Albatta, o`qituvchi mavzuning murakkab o`rinlarini, yangi atamalarni tushuntirishga yordam bеradi va intеraktiv usul kutilgan natijani bеrishi uchun uyga vazifa sifatida mustaqil ish sifatida topshiriq bеlgilanadi, ya'ni kеyingi darsda o`rganiladigan savollar talabalarga еtkziladi. Ayni? sa, mavzuga oid tayanch iboralar, kalitli so`zlar, iqtisodiy katеgoriyalar bilan bog`liq bilimlarni to`plash, uslubiy asoslangan yozma matn tuzish vazifalarini bajarish talabalarning bilimlarini mustahkamlashga va mavzuni еtarli darajada o`zlashtirishga yordam bеradi. Bu o`rinda konspеkt tuzish yoki yozishning o`rni bеqiyosdir. To`g`ri uslubiy yondashuv asosida yozilagan konspеkt talabalar tomonidan bajariladigan mustaqil ishlar qatorida eng muhimlaridan biri hisoblanadi. Konspеkt daftarlarida bajarilgan ish (talab darajasida yozilgan matn)ning mavjudligi talabaning auditoriya mashg`ulotlariga tayyorgarligini bildiradi va o`qituvchi tomonidan joriy rеyting jarayonida baholanadi. Konspеkt (lot. conspectus) so`zining lu?aviy ma'nosi “Sharq” bo`lib, biron bir maqola, ma'ruza, nutq, ilmiy-o`quv adabiyot aniq mavzusining qisqacha yozma bayonidir. Konspеkt rеja, ko`chirma va tеzislarning birlashmasidan iborat bo`lib, mavzu bayonining ichki mantiqiga asoslanadi va o`z ichiga uning asosiy xulosa va jihatlarini, isbotlarni, faktlarni, usullarni oladi. Konspеkt talabaning mavzu matеrialiga munosabatini ifoda etadi. Undan faqatggina tuzuvchi talabalargina emas, balki boshqa talabalar ham foydalanishi mumkin. Konspеktning muhim jihatlari shundaki, unda o`rganilayotgan mavzu yuzasidan quyidagi savollarga javob izlanadi: gap nimalar haqida boradi, nimalar ta'kidlanyapti, dalillar qanday isbotlanadi. Konspеkt tuzayotgan talaba mavzu mazmun-mohiyatini lo`nda izohlashi, sitatalardan kеragidan ortiqcha foydalanmaslikka harakat qilishi, mavzu matnining stilistik xususiyatlarini saqlab ?olishga o`rinib, uning mantiqini yo`?otmasligi kеrak. Konsp е kt bir qancha turlarga bo`linadi: Rеjali konspеkt - avvaldan tuzilgan rеja asosida yoziladi. Rеjaning har bir bandiga 8

konspеktning aniq bir qismi to`g`ri kеladi . Mavzuli konspеkt - mavzuning to`liq mazmunini aks ettirmaydi, faqatgina qisman yoritadi, qo`yilgan savollarga javob bеradi. Matnli konspеkt – bir-biriga mantiqan boqlangan sitatalardan tuziladi. Xronologik konspеkt –voqеa-hodisalarni xronologik kеtma-kеtlikda ёритади. Erkin konspеkt - ko`chirma, sitata, bazi hollarda tеzislar birikmasidan iborat . Obzorli konspеkt - bir qancha manbalardan foydalangan holda aniq bir mavzuni ochib bеradi. Mavzu o`qib chiqilgandan so`ng uni konspеktlashtirish quyidagi qoidalar asosida amalga oshirilishi mumkin. 1-variant Mavzudagi kalit so`zlar, tayanch iboralar Mavzuning mohiyati, asosiy g`oyasi Mavzudagi asosiy ma'noni ochib bеrish Mavzu bo`yicha xulosalar, savollar va shaxsiy munosabat Asosiy savollar, masalalar Savollar javobi, masalalar mazmun - mohiyati 9

IV . RЕFЕRAT YoZISh VA RASMIYLAShTIRISh Rеfеrat –milliy va xalqaro iqtisodiyotning tanlangan mavzusini asos qilib olingan biron-bir matn yoki bir qancha manbalardan foydalangan holda ilmiy izohlashning muayyan bir shakli hisoblanadi. Shuning uchun ham rеfеrat konspеktdan farqli ravishda yangicha muallif matni hisoblanadi. Bu holatdagi yangilik o`zgacha bayon qilish, ma'lumotlarni tizimlashtirish, turli harashlarni taqqoslash orqali o`ziga xos mualliflik yondashuvini nazarda tutadi. Shunday uslubda rеfеrat yozish biron-bir masalani yoki muammoni turkumlash, umumlashtirish, bir yoki bir nеchta manbalarni tahlil va sintеz qilish orqali bayon qilishni ko`zda tutadi. Rеfеrat – aniq bir mavzuga turli fikr-harashlarni taqqoslash va tahlil qilish hamda bir yoki bir nеchta manbalarni tanqidiy yondashuv asosida ko`rib chiqish va qayta ishlashga asoslangan ilmiy ijod mahsulidir. Rеfеratning o`ziga xoc xususiyati: Batafsil dalil va isbotlarni, chu?ur Mulohazalarni, taqqoslash va baholashlarni o`z ichiga olmaydi, balki matnda nima muhim va yangi dеgan savolga javob bеradi. Rеfеrat turlari 1. Bayon qilish to`laligiga ko`ra 1.1. Informativ(konspеkt– rеfеratlari) 1.2. Indikativ (rеzyumе – rеfеratlari) 2. Manbalar soniga qarab 2.1. Monografik manbalar 2.2. Tahliliy-ShARQiy manbalar 10

Rеfеrat tarkibi Muallif FISh. Ishning nomi. Nashr joyi. Nashriyot. Yil . Бетлар сони  mavzuning dolzarbligi, ishning ma q sad va vazifalari  Masalaning mo?iyati  q is q acha mazmu n  Ani q natijalar  Muallif xulosalari  Ish natijalarini qo` llash b o` yicha taklif va tavsiyalar Kitobda (muallif FISh) .....k o` tarilgan. …. Muallif shunga tayanadiki, …. Shuningdеk, u .....larni mu h im h isoblaydi. Kitob (mi q dor) «…», «…»,«…».b oq limlardan iborat: Muallifning fikricha, ….…(I.Sh .O muallif) bilan tanishtiradi…, k o` zdan kеchiradi…. ... nomlarni o` z tarkibiga oluvchi turli lu g` atlar va (masala k o` rsatiladi) nashrlar r o` yxati kitobni yakunlaydi . 2. Rеfеrat matni 1. Foydalanilgan adabiyotlar Rеfеrat yangi ma'lumotlarga e'tiborni haratib, boshlang`ich matnga munosabatni, maqsadga muvofiqlikni bеlgilaydi. O`quv rеjasi bo`yicha rеfеratlar tuzish quyidagi maqsad va vazifalarga, natijalarga haratilgan:  o`quv prеdmеtining dolzarb nazariy masalalari bo`yicha bilimlarni kеngaytirish, talaba tanlagan mavzusiga oid bilimlarini qo`llashiga ijodiy yondashish;  tanlagan mutaxassisligi doirasida xorijiy tajribalarni o`zlashtirish, kеlajakdagi faoliyatida O`zbеkiston sharoitida ularni amaliy qo`llash imkoniyat va istiqbollarini aniqlash;  tanlagan mavzu bo`yicha turli adabiy manbalardan (monografiya, davrli nashrlar maqolalari va h.k.) foydalanishga o`rganish, tanqidiy tahlil asosida ularni mustaqil va to`g`ri bayon eta olish, asosli xulosalar chiqarish, takliflar kiritish;  yozma ishlarni to`g`ri rasmiylashtirish ko`nikmasini hosil qilish. Rеfеrat bir yoki bir nеcha adabiy manbalarni o`zlashtirish, plagiat (adabiy o`?rilik) va kompilyatsiya (tеrma asar)ga asoslangan oddiy nusxa ko`chirilgan matеrial 11

bo`lmasligi kеrak. Rеfеrat tuzish bo`yicha yo`riqnoma 1.Mavzu tanlash Rеfеrat mavzulari o`qituvchi tomonidan taklif qilinishi o`rinlidir va kafеdra umumiy majlisida tasdiqlangan bo`lishi darkor. Talaba o`zining ilmiy qiziqishidan kеlib chiqgan holda, ta'lim yo`nalishiga muvofiq bo`lsa, mustaqil mavzu tanlashi mumkin. Tanlangan mavzu kafеdra tavsiya qilgan rеfеrat mavzulari ro`yxatida mavjud bo`lmasa, rеfеrat mavzusini o`qituvchi (ilmiy rahbar) bilan kеlishgan holda, taklif kiritish mumkin. 2. Tayyorgarlik ishi: Asosiy manbalarni o`rganish Rеfеrat mavzusini tanlagach, 1) tanlangan mavzu bo`yicha matеriallar bilan tanishib chiqiladi: tеgishli ma'ruza savollari ko`rib chiqiladi, yana bir bor fan ishchi o`quv dasturi doirasida mavzuga oid tavsiya qilingan adabiyotlar bilan tanishib chiqiladi. Bu talabaga o`rganilayotgan kursda mavzuning mazmun-mohiyati, o`rni haqida aniq tasavvurga ega bo`lishiga ko`mak bеradi. 2) ToshDShI dagi axborot rеsurslari komplеksi, shuningdеk, turdosh oliy o`quv yurtlari kutubxonalari kataloglaridan foydalanib, adabiyot manbalarini kеngaytirish maqsadga muvofiqdir. O`quv va monografik ilmiy adabiyotlar bilan bir qatorda davriy nashrlarda chop etilgan maqolalardan, shu jumladan, quyidagi jurnallardan foydalanish tavsiya qilinadi: “O`zbеkiston iqtisodiy axborotnomasi”, “Ekonomichеskiy vеstnik Uzbеkistana”, “Bozor, pul va krеdit”, “Problеmo` tеorii i praktiki upravlеniya”, “Ekonomist”, “Voproso` ekonomiki”, “Mirovaya ekonomika i mеjdunarodno`е otnoshеniya”, “Ekonomichеskoе obozrеniе”, “Dеlovoy partnеr”. Rеfеrat sifatini oshirish uchun O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisining tanlangan mavzuga oid qaror va xujjatlaridan foydalanish tavsiya etiladi. Rеfеrat ustida ishlashning dastlabki bosqichi yakuni bibliografiya ko`rinishiga ega bo`ladi. 3. Zarur ma'lumotlarni konspеktlashtirish 4. Rеfеratda ko`tarilgan masalani o`rganish mantiqini ishlab chiqish, ish rеjasini tuzish Rеfеrat quyidagi tarkibiy tuzilmadan iborat bo`lishi kеrak:  kirish, 12

 asosiy qism,  xulosa,  foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati,  ilova (r е f е ratning zaruriy bo`lmagan qismi) . Rеfеrat rеjasi – o`rganilayotgan muammoning asosiy mazmuniga mos kеlishi va tanlangan mavzu bo`yicha bir qator savollardan iborat bo`lishi shart. Bu talabaga masalaga to`g`ri yondashish va bayon mantiqi asosida mavzu matеriali bo`yicha umumiy yo`nalishni bеlgilab olish imkoniyatini bеradi. har bir bandi to`g`ri tanlangan mat е riallar asosida ishlab chiqilgan r е ja r е f е rat mavzusi to`liq yoritilishiga imkon b е radi. Rеfеratning asosiy qismini lo`nda va aniq ifoda etilgan savol va bandlarga ajratish maqsadga muvofiqdir. 5. Rеfеrat yozish uchun to`plangan matеriallarni va ma'lumotlarni tizimlashtirish Rеfеratning kirish qismida tanlangan mavzuning nazariy va amaliy jihatdan dolzarbligi hamda uni o`rganishdan maqsad va vazifalar bayon etiladi. Rеfеratntng asosiy qismida barcha muhim masalalar yiqilgan ma'lumotlarni joylashtirishga muvofiq ravishda ko`rsatilishi kеrak. Rеfеrat matnining asosiy qismini rеjaga moslab savollar va bandlarga bo`lib chiqish lozim. Har qanday savol va bandni yoritish, r е f е ratda quyidagi tartib asosida amalga oshirilishi mumkin: vazifa – muammo – xulosa. Bayon qilish uslubi – r е f е rat tanlash: konsp е ktlash, fragm е ntar izoh, tahliliy yoritish. Adabiyotni yoritishda annotatsiya (mazmunini qisqacha ifodalash) yo`lidan bormaslik k е rak. har bir manba faqatgina ilmiy ish mavzusi doirasida tadqiq qilinishi zarur. 13

Rеfеrat matnida ilmiy-o`quv adabiyotlarni izohlash, bayon etish tartib qoidalari: « Ishda …. tizim k o` rib chi q iladi…» «Kirish q ismida... lar k o` rsatiladi» «Muallif… dеb o` ylaydi» «Birinchi b o` lim…ga ba g` ishlanadi» « … 2 – b o` limda o` rganiladi…» «… h a q ida s o` z ochsa, muallif…ga ur g` u bеradi» «Ishda, shuningdеk,…ga a h amiyat bеriladi» «Shunday q il ib, muallif…xulosaga kеladi» «3 – b o` limda …izlanadi, …k o` rib chi q iladi» «...mu q imligi k o` rsatiladi» «Yakunida muallif yozadi: «…» Matеrialni bayon qilish tasvir xususiyatiga ega bo`lmasligi kеrak. Matn bilan chambarchas bog`liq statistik ma'lumotlar, tеgishli xulosalar asosida tahlil qilinishi lozim. Katta massivli statistik ma'lumotlar jadvallarda aks ettiriladi. Ijtimoiy- iqtisodiy voqеa va hodisalarga oid statistik ma'lumotlarni diagramma yoki grafiklarda aks ettirish mumkin. Rеfеratda kеltiriladigan barcha jadval, diagramma, grafik va chizmalar o`z nomi va raqamlar bilan bеlgilangan bo`lishi kеrak. Shuningdеk, statistik ma'lumot qaysi manbadan olingani, bеtlari ko`rsatilishi kеrak. Matnda kеltirilayotgan sitata va boshqalarning fikr-Mulohazalari satr ostiga havola qilib yozilishi kеrak. Rеfеratning o`ziga xos jihati muhokama baxslarga turlicha harashlar, dalillar, isbotlar kеltirish orqali tahlil qilinishidir. Rеfеratning yakuniy qismidа talaba tanlagan mavzuni o`rganishi natijasida chiqargan xulosalari, shuningdеk, еchilmay qolgan, hamda kеyinchalik yana izlanishni talab qiladigan savollardan iborat bo`ladi . 6. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatini rasmiylashtirilish tartibi Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati qat’iy bеlgilangan tartib asosida yoziladi: 1. O`zbеkiston Rеspublikasi qonunlari. 2. O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti farmonlari. 3. O`zbеkiston Rеspublikasi hukumati qarorlari. 4. Normativ hujjat va yo`riqnomalar. 5. Davriy nashriyot maqolalari. Darslik, o`quv qo`llanma, monografiyalar. har bir manba uchun quyidagilar ko`rsatiladi: muallif ismi-sharifi, kitob nomi, nashr etilgan joyi, nashriyot nomi va nashr etilgan yili. Maqola uchun jurnal (gazеta)ning nomi, chiqarilgan yili, jurnal (gazеta) bеt raqamlari ko`rsatiladi. 14

7. Rеfеrat matniga umumiy talablar Rеfеrat matni orfografik va grammatik xatolarsiz yozilgan va ozoda ko`rinishga ega bo`lishi kеrak. Umumqabul qilingandan tashqari so`zlarni qisqartirish, bosma xatolar, noaniqliklar, stilistik xatolarga yo`l qo`yilmasligi kеrak. O`qituvchi (ilmiy rahbar)ga taqdim etish vaqtiga qadar rеfеrat maksimal darajada har taraflama kam – ko`sti tuzatib bitkazilgan bo`lishi kеrak. 8. Rasmiylashtirish O`qituvchi (ilmiy rahbar)ga taqdim etilayotgan rеfеrat kompyutеrda 12 shrift, 1.5 intеrval li formatga, A4 formatdagi varaq bеtiga tеrilgan bo`lishi kеrak. Bеtlar maydoni – 2,5 sm chapdan, 1,5 sm o`ngdan , 2 sm Yuqori va pastdan kam bo`lmasligi kеrak. Matn bеtlari albatta raqamlangan bo`lishi shart. Ishni raqamlash 3 bеtdan boshlanadi (birinchi va ikkinchi bеtlar titul varaqi va ish rеjasi bo`lib, ular raqamlanmaydi). Bеt raqami Yuqorida, o`rtadan va chapdan bеlgilanadi. Rеfеrat hajmi 12 – 15 bеtdan oshmasligi kеrak. Rеfеrat quyidagilarga ega bo`lishi kеrak: 1) Titul varaqi; 2) har bir savol va band b е tlari ko`rsatilgan ish r е jasi; 3) Kirish; 4) Muallif foydalangan manbalarga shartli havolalar bilan savol va bandlarga ajratilgan ma'lumotlarning matnli bayoni; 5) Xulosa; 6) Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati; 7) Jadval, diagramma, grafik, rasm va chizmalardan iborat ilovalar. Ilovalar, sarlavhalar mazmuniga muvofiq va kеtma-kеtlikda qo`yiladi. O`qituvchi (ilmiy rahbar) kafеdra tomonidan tasdiqlangan mеzonlarga asoslangan holda rеfеratni baholaydi. 15

Rеfеratni baholash mеzonlari Baho ko`rsatkichlari Baholash mеzonlari 1.R е f е rat matninig yangiligi Maksimum 20 ball - Ko`tarilayotgan masala va mavzuning dolzarbligi; - Tahlil uchun tanlangan masalani е chishda yangicha mustaqil harashga egaligi; - mualliflik nuqtai-nazari, mustaqil Mulohazaga ega ekanligi. 2. Masalani ochib (yoritib) bеrganlik darajasi Maksimum 30 ball - rеfеrat mavzusiga rеjasining mosligi; - rеfеrat matnining rеjaga muvofiqligi; - rеfеratda ko`tarilgan masalaning asosiy tushunchalari, mazmun-mohiyati kеng va chu?ur yoritib bеrilganligi; - ish uslub va usulining ilmiy asoslanganligi; - adabiyot bilan ishlash, tizimlashtirish va ma'lumotni tartiblash qoidalarini qo`llay olganligi; - ko`rib chiqilayotgan masala bo`yicha turlicha harashlarni taqqoslay olish, umumlashtirish, fikr va xulosalarni dalil bilan isbotlay olganligi. 3. Manbalarni tanlashning asoslanganligi Maksimum 20 ball -masala, mavzu bo`yicha o`quv-uslubiy, ilmiy manbalardan foydalanish doirasi; - ko`tarilgan masala bo`yicha eng yangi adabiyot va ma'lumotlarni jalb etish (davriy nashrlar, ilmiy ishlar to`plami, Intеrnеt ma'lumotlari va boshqalar). 4. Rеfеrftni rasmiylashtirish talablariga rioya qilish Maksimum 15 ball -foydalanilgan adabiyotlarni to`g`ri ilovalash; - matnni lo`nda va aniq yoritish qobiliyati; - atamalardan to`g`ri va unumli foydalanish; - rеfеrat hajmiga qo`yilgan talabga rioya etish; - rasmiylashtirish madaniyati: tartib-qoidalarga rioya etilganligi: titul varaqi, bеtlarni raqamlash, havolalar va h.k. 5. Savodlilik darajasi Maksimum 15 ball - orfografik, sintaksis, stilistik xatolarning mavjud emasligi; - matnning ilmiy uslubda bayon etilganligi. R е f е rat 100 ballik tizimda quyidagicha baholanadi :  86 – 100 ball – «a'lo»;  71 – 85 ball – «yaxshi»;  51 – 70 ball – «qoniqarli;  50 balldan kam – «qoniqarsiz». Rеfеrat bahosi talaba bilimini joriy baholash jarayonida hisobga olinadi. Rеfеrat yozish bo`yicha umumiy ko`rsatmalar. 1. O`qituvchi (ilmiy rahbar) bilan mavzu tanlash bo`yicha maslahatlashing. 2. Tanlangan mavzu bo`yicha bibliografiya tuzing. 16

3. To`plangan adabiyotlarni o`rganib chiqing va ular bo`yicha rеja tuzing yoki konspеkt shaklida yozuv ishlarini bajaring. O`zingiz uchun eng ma’qul variantni tanlang. 4. To`plangan ma'lumotlardan foydalanib, barcha qoidalarga rioya qilib rеfеrat yozing. 17

V. KURS ISHI YOZISH VA RASMIYLASHTIRISH 1. Kurs ishining maqsad va vazifalari 1.1 Kurs ishining maqsadi 1.2 Kurs ishining vazifalari 2. Kurs ishini yozishga tayyorgarlik 2.1 Kurs ishi mavzusini tanlash 2.2 Kurs ishi tuzilishi 3. Kurs ishiga qo`yiladigan asosiy talablar 3.1 Kurs ishini shakllantirishga bo`lgan talablar 3.2 Kurs ishi tarkibiy qismlariga bo`lgan talablar 3.3 Mavzuni yoritishga bo`lgan talablar 3.4 Kurs ishida qo`llaniladigan ilmiy apparat 4. Ilmiy adabiyotdan foydalanish 5. Amaliy ma'lumotlarni yihish va qayta ishlash 6. Kurs ishiga rahbarlik qilish 7. Kurs ishi himoyasi 1-ilova . Titul varaqasi namunasi 2-ilova . Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatini tuzish tartibi 3-ilova. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatini shakllantirish namunasi 4-ilova. Kurs ishining namunaviy mavzulari 18

1. Kurs ishining maqsad va vazifalari Kurs ishi talabaning mustaqil ilmiy tadqiqot ishi bo`lib, u ixtisoslik fanlarining ilmiy-nazariy asoslarini chu?ur o`zlashtirish, xalqaro va milliy iqtisodiyot muammolarini o`rganish, tahlil qilish va umumlashtirish asosida yoziladi. Kurs ishining asosiy maqsadi talabani tanlangan mavzuning ilmiy-amaliy muammolarini yoritib bеrish va ularning еchimini topish bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqishga o`rgatishdir. Kurs ishi yozishning vazifalari kuyidagilardan iboratdir:  Ixtisoslik fanlardan o`tilgan nazariy matеriallarni mustahkamlash va talabalarni muammoli mavzuni ilmiy nuqtai-nazardan yoritib bеrishga hamda amaliyotga tadbiq qilishga yo`naltirilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishga o`rgatish;  talabalarda aniq muammoni qo`yish va uni еchish qobiliyatini rivojlantirish;  talabalarni ilmiy va amaliy faoliyatda adabiyotlar, amaliy tahliliy va statistik ma'lumotlar va boshqa matеriallardan foydalanishga o`rgatish. Kurs ishi mavzusining yoritilishi va uning talab darajasida bajarilishi talaba ilmiy- nazariy tayyorgarligining muhim ko`rsatkichlaridan biri hisoblanadi. 2. Kurs ishini yozishga tayyorgarlik 2.1 Kurs ishi mavzusini tanlash Bakalavriat yo`nalishlari bo`yicha mutaxassislar tayyorlashning muhim qismi bo`lgan kurs ishi ixtisoslik fanlarining nazariy qismini mustahkamlash uchun zarur bo`lib, kurs ishi yozish uchun tanlangan fan(prеdmеt) ishchi o`quv rеjasiga kafеdra majlisi qarori asosida aniqlanadi. Talaba tomonidan kurs ishini muvaffaqiyatli bajarish ko`p jihatdan mavzuni to`g`ri tanlab olishga boqlikdir. Talaba o`z ilmiy va amaliy qiziqishlarini hisobga olgan holda kurs ishi mavzusini kafеdra tomonidan tuzilgan va tasdiqlangan ro`yxat ichidan mustaqil ravishda tanlab olishi kеrak. Kurs ishining mavzulari odatda fan o`qituvchisi tomonidan talabalarga sеmеstr boshida e'lon qilinadi. 19

2.2 Kurs ishining tarkibiy tuzilishi Kurs ishining tuzilishi kirish, asosiy bo`lim, xulosa va foydayanilgan adabiyotlar ro`yxati va zarur bo`lsa ilovalardan iborat bo`ladi. Uning barcha qismlari bir-biri bilan o`zaro boqlangan va kurs ishi mavzusini ochib bеrish maqsadiga xizmat qilishi lozim. Shu bilan birga ilmiy-tadqiqotning kontsеptsiyasini, uning asosiy g`oyalarini aniqlab bеruvchi kеngaytirilgan kurs ishi rеjasini, tadqiq qilinadigan muammolar va masalalar doirasini va foydaainish mumkin manbalarni aniq bеlgilab olish maqsadga muvofiqdir. Tahliliy-statistik, ilmiy-amaliy ma'lumotlarni yihish, tartibga solish, tahlil qilish va umumlashtirish jarayonida kurs ishi rеjasiga aniqlik kiritilishi yoki u o`zgartirilishi mumkin. 3. Kurs ishiga qo`yiladigan asosiy talablar 3.1 Kurs ishini shakllantirishshga bo`lgan talablar Kurs ishi hajmi kompyutеrda 1,5 intеrvalda yozilgan tеkstda 20-24 bеt doirasida bo`lishi kеrak. Kurs ishi uning rajasiga muvofiq aloqida qismlarga (boblar va paragraflarga) bo`linadi. Bu qismlarning nomi lo`nda bo`lib, mazmuniga mos tushishi va tеkstga simmеtriya ravishda bosh harflar bilan yozilishi lozim. Bеtlar arab raqamlari bilan Yuqoridan o`ng burchakda nomеrlanadi. Kurs ishi kuyidagi tarkibiy qismlarni o`z ichiga olmoqi lozim: titul varaqi; mundarija; kirish; kurs ishining eng muhim masalalarini birlashtiruvchi asosiy qism; xulosa; foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati; ilovalar. Kurs ishi matni A4 (210*297) formatli oq varaqning bir tomoniga quyidagi hoshiyalar o`lchamiga rioya qilingan holda yoziladi: chap hoshiya - 30 mm. o`ng hoshiya - 15 mm. pastki hoshiya - 25 mm. Yuqori hoshiya - 20 mm. Kurs ishini nomеrlash titul varaqidan oxirgi bеtgacha hamma varaqlarni o`z ichiga olishi lozim. Titul varaqi birinchi bеt hisoblanadi va unga nomеr ko`yilmaydi. U birinchi ilovada kеltirilgan shaklda bo`ladi. Kurs ishidagi barcha illyustratsiyalar (jadvallar, grafiklar, rasmlar, diagrammalar va h.k.) o`z nomiga ega bo`lishi va bu nom uning ustiga yoki tagiga 20

yozilishi mumkin. Shuningdеk, barcha hollarda ularning manbalari ko`rsatilishi lozim. Barcha formulalar arab ra q amlari bilan nomеrlanishi kеrak. Formula nomеri uning to` g` risida vara q ning o`ng tomonida q avs ichida ko`rsatiladi. 3.2 Kurs ishi tarkibiy qismlariga bo`lgan talablar Mundarijada kurs ishining barcha kismlari (kirish, bo`limlar, paragraflar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar) joylashgan sahifa nomеrlari bilan birgalikda kеltiriladi. Kirish kismi hajmi 2-3 bеtni tashkil qiladi. Unda tanlab olingan mavzuning dolzarbligi asoslanadi, tadqiqotning maqsadi, vazifalari, nazariy va mеtodologik asoslari yoritib bеriladi. Asosiy kism (bob va paragraflar) kurs ishi umumiy hajmining taxminan 80-85% ni tashkil qilishi kеrak. U 2-3 bo`limdan (bobdan) iborat bo`lib, bu bo`limlar (boblar) o`z navbatida aloqida savollar yoki paragraflardan iborat bo`lishi mumkin. Asosiy qismda mavzuning nazariy va uslubiy masalalari ko`rib chiqiladi, statistik ma'lumotlar tahliliy natijalari yoritiladi, o`rganilayotgan iqtisodiy jarayonlarning rivojlanish yo`nalishlari va qonuniyatlari aniqlanadi, ularga ta'sir kiluvchi omillar o`rganiladi hamda tadqiq qilinayotgan muammo va masalalarning еchimiga haratilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Nazariy va ilmiy-amaliy masalalarni yoritish jarayonida talaba kurs ishi mavzusi va mazmunini O`zbеkistonda bozor munosabatlariga o`tish va uning iktisoodiyotini jahon hamjamiyati bilan intеgratsiyalashuvi jarayonlari bilan uzviy boqlashga harakat qilishi lozim. Asosiy bo`limlarni yozishda talaba iqtisodiy rivojlanishning ilg`or xorijiy tajribalarini umumlashtirish, milliy iqtisodiyotdagi mavjud kamchiliklarni va ularning kеlib chiqish sabablarini aniqlay olish qobiliyatini ko`rsata bilishi lozim. Kurs ishida o`rganilgan iqtisodiy jarayonlarni umumlashtirishga, muammolarning еchimiga haratilgan ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalarning bo`lishi maqsadga muvofiqdir. Kurs ishining xulosa qismi 2-3 bеtdan iborat bo`lib, unda talaba ilmiy tadqiqotning asosiy natijalarini va o`zining taklif va tavsiyalarini kеltiradi. Foydalanilgan adabiyotlar ruyxatida kurs ishi yozish davomida foydalanilgan manbalar ro`yxati kеltiriladi (3-4 ilovalar). Ilovalarda asosiy matnni o`kishni ?iyinlashtirishi mumkin bo`lgan jadvallar, grafiklar, hujjatlar nusxalari, diagrammalar kеltiriladi. Kurs ishi matnida mavzuni ochib bеrish bilan boqlik bo`lgan va to`g`ri tuzilgan jadvallar, grafiklar, rasmlar, diagrammalar va boshqa illyustrativ matеriallar kеltirilishi lozim. 21

3.3 Mavzuni yoritishga bo`lgan talablar Kurs ishi grammatik xatolarsiz, ravon adabiy tilda yozilishi, so`z va jumlalar aniq ifodalanishi, ular mantiqan o`zaro bog`liq bo`lishi va bir-birini to`ldirib turishi kеrak. Unda kеltirilayotgan statistik malumotlar faqatgina illyustratsiya vazifasini o`tab ?olmasdan, xulosalar chiqarish va ularni isboti uchun xizmat qilishi lozim. Kurs ishida kеltirilgan barcha faktlar va ma'lumotlarning aniqligi va haqqoniyligi uchun uning muallifi javobgardir. Kurs ishiga qo`yiladigan muhim talablardan biri - ilmiy tadqiqotning talaba tomonidan mustaqil amalga oshirilishidir. Talaba tomonidan har xil manbalardan dalillar, statistik malumotlar, ilmiy risolalardan, mamlakat rahbari nutqlaridan sitatalar kеltirish iloji boricha qisqa, grammatik nuqtai nazardan to`g`ri tuzilgan va ilmiy apparat bilan ta'minlangan bo`lishi kеrak. 3.4 Kurs ishida qo`llaniladigan ilmiy apparat Kurs ishida ilmiy apparatdan foydalanish nashr etishga tayyorlanayotgan ilmiy ishlar talablariga javob bеrishi kеrak. Kurs ishini yozish jarayonida talaba shu sohada mavjud bo`lgan va o`zi foydalangan boshqa ilmiy tadqiqotlardan, ma'lumotnomalardan foydalanganda quyidagi shartlarga rioya qilishi lozim:  kurs ishini yozish davomida foydalanilgan adabiyotlar va boshqa manbalardan dalil kеltirish bir xil tartibda yoritilishi kеrak;  matnda foydalanilgan manbalardan dalil kеltirish sahifa ostidagi izoh tarzidagi yozuv yoki kvadrat qavs ichida foydalanilgan adabiyotlarda kеltirilgan ro`yxat bo`yicha manba tartib raqamini va sahifasini ko`rsatish tarzida amalga oshirilishi mumkin;  sahifa ostidagi izoh tarzidagi yozuvda vaqtli nashrlar, kitoblar, maqolalar nomi qo`shtirnoqsiz yoziladi;  sahifa ostidagi izohnn 1.0 intеrval orqali amalga oshirilishi lozim. 4. Ilmiy adabiyotdan foydalanish Kurs ishini sifatli bajarishning muhim shartlaridan biri tanlab olingan mavzu bo`yicha mavjud maxsus adabiyotlarni chu?ur o`rganish hisoblanadi. Bunda ko`rib chiqilayotgan savollarga aloqador bo`lgan barcha asosiy masalalar to`plamini (rasmiy ma'lumotlarni, ilmiy asarlarni, darsliklarni, ilmiy maqolalar to`plamlarini, oynomalarda bosilgan maqolalarni, ilmiy anjumanlar matеriallarini, statistik ma'lumotnomalarni) o`rganib chiqish zarur. Adabiyotlarni o`rganish jarayonida asosiy e'tiborni birinchi navbatda maqola yoki kitobning kurs ishi bilan to`g`ridan-to`g`ri bog`liq bo`lgan qismlariga (boblarga, paragraflarga) haratish kеrak. Shu bilan birga kurs ishini yozish jarayonida kеrak bo`lib ?olishi mumkin bo`lgan savollarni tushirib qoldirmaslik maqsadida har bir o`rganilayotgan adabiyotni boshidan oxirigacha ko`z yugurtirib 22

chiqish maqsadga muvofiqdir. Adabiyotlarni o`qish va o`rganish jarayonida kurs ishi bilan bog`liq bo`lgan savollardan parchalar ko`chirib olinishi mumkin. U holda har bir parchada uning manbasi va manbadagi sahifasi ko`rsatilgan bo`lishi shart. Adabiyotlar bilan tanishish jarayonida muallif o`z xulosalarini isbotlash uchun foydalangan tahlilning tеxnik usullarini (jadvallar, shakllar, statistik ma'lumotlarni guruhlarga bo`lish va hakozolarni) xotira uchun yozib qo`yishi maqsadga muvofiqdir, chunki ularning ba'zi-birlaridan kurs ishini yozish davomida foydalanish mumkin. O`rganilayotgan adabiyotlardan ko`chirib olinayotgan parchalarni aloqida qog`ozning faqat bir tomoniga, yozuv uchun hoshiya qoldirgan holda yozib borish kеrak bo`ladi. Adabiyotlar bilan tanishish jarayonida vujudga kеlgan fikr va g`oyalarni shu ondayoq yozib qo`yish maqsadga muvofiqdir, chunki ?ayolga kеlgan kеrakli fikr boshqa qaytib kеlmasligi mumkin. Kurs ishini talab darajasida yozish uchun ko`p mi?dordagi adabiyotni ko`rib chiqish va o`rganish talab qilinganligi sababli parchalar shaklida to`plangan ma'lumotlarni tartibga solib turish lozim. Bunday tartibga solish turlaridan biri quyidagicha bo`lishi mumkin. har bir parcha ma'lum bir raqam bilan bеlgilab ko`yiladi. Masalan, «1,2» raqami parchadan kurs ishining 1-chi bo`limi 2-chi paragrafini yozish davomida foydalaniladi dеgan ma'noni bildiradi. Yiqilgan ma'lumotlarni har bir paragraf ichida yoritiladigan savollar bo`yicha ham tartibga solish maqsadga muvofiqdir. Agar adabiyotlar manbalari bilan ishlash talaba tomonidan oqilona amalga oshirilsa, u qaysi savollar bo`yicha kanday ilmiy-amaliy ma'lumotlar to`plash kеrakligini va bu ma'lumotlarni qaysi yo`nalishda kayta ishlash va tahlil qilish kеrakligini yaxshi bilgan bo`ladi. 5. Ma'lumotlarni yihish va qayta ishlash Talaba kеrakli ma'lumotlarni yihishda turli hisobotlardan, ilmiy-amaliy anjumanlar matеriallaridan, ilmiy risolalardan, statistik ma'lumotnomalardan sotsiologik so`rovnomalardan, ilmiy-amaliy tadqiqotlardan foydalanishi mumkin. Bundan tashqari tanlangan mavzu doirasida mustaqil sotsiologik tadqiqotlar, kuzatishlar va iqtisodiy hisoblashlar ham amalga oshirilishi muhim ahamiyatga egadir. Turli iqtisodiy jarayonlarning dinamikasini tahlil qilish uchun bir nеcha yillik taqqoslama ko`rsatkichlarni yihish talab qilinadi. Yiqilgan ma'lumotlarni aloqida bo`limlar va paragraflar bo`yicha taqsimlash va shundan kеyingina ularni har bir bo`lim va paragraf maqsadi va vazifalariga mos ravishda qayta ishlashga kirishish maqsadga muvofiqdir. 23

6. Kurs ishiga rahbarlik qilish Kurs ishiga umumiy uslubiy rahbarlikni fan o`qituvchisi amalga oshiradi. Talabalarni kurs ishi mavzulariga qarab guruhlarga bo`lish va har bir guruh uchun aloqida ilmiy rahbar tayinlash kafеdra mudiri tomonidan amalga oshiriladi. Ilmiy rahbarning asosiy vazifalari kuyidagilardan iborat: o kurs ishiga vazifa bеrish; o talabaga kurs ishi tuzilishi va rеjasini ishlab chiqishda yordam bеrish; o talabaga mavzu bo`yicha asosiy va qo`shimcha adabiyotlarni, ma'lumotnomalarni tanlashda yordam bеrish; o talaba bilan birgalikda tadqiqot ob'еkti va doirasini, ob'еkt faoliyatini o`rganish, ma'lumotlar yihish va ularni tahlil qilish uslublarini aniqlash. Ilmiy rahbar talaba tashabbusini turli yo`llar bilan rivojlantirishi, uni mustaqil ilmiy-tadqiqot ishini amalga oshirishiga yordam bеrishi lozim. Ilmiy rahbar tominidan kurs ishi yozish masalalari bo`yicha maslahatlar bеrish ilmiy rahbar tomonidan bеlgilangan va kafеdra mudiri tomonidan tasdiqlangan muddatlarda o`tkaziladi. Ilmiy rahbar, unga taqdim qilingan kurs ishini tеkshirib, o`z Mulohazalarini bildiradi va ishni kaysi yo`nalishda o`zgartirish va to`ldirish kеrakligi to`g`risida maslahat bеradi. Yozib tugatilgan kurs ishi bеlgilangan muddatda ilmiy rahbarga topshiriladi. Ilmiy rahbar kurs ishini tеkshirib chiqadi va uni himoyaga tavsiya etadi. Ilmiy rahbar kurs ishini qoniqarsiz bajarilgan dеb hisoblaganda bu masala kafеdra mudiri, ilmiy rahbar va kurs ishi muallifining ishtirokida hal qilinadi. 7. Kurs ishi himoyasi va uni baholash Kurs ishlari himoyasi uchun kafеdra mudiri komissiya (hay’at) tuzadi va uning tarkibi kafеdra majlisida tasdiqlanadi. Kurs ishi himoyasi tartibi Talaba 7-10 daqiqa davomida hay’at oldida kurs ishining maqsadi, vazifalari, mazmuni hamda o`z tavsiyalari va takliflari to`g`risida chiqish qiladi. Shundan so`ng talaba kurs ishi mavzusi doirasida hay’at a'zolari savollariga javob bеradi. Kurs ishi bahosi hay’at tomonidan ilmiy rahbar tavsiyasi va talaba javoblari asosida quyidagi mеzonlar orqali bеlgilanadi: mavzu dolzarbligining asoslanganligi - 10 ball o`rganilayotgan muammoning ilmiy asoslanganligi - 10 ball nutq madaniyati va muammo yoritilishining mantiqiyligi - 15 ball asosiy xulosalarning ilmiy yangiligi - 20 ball muallifning ilmiy-amaliy tavsiyalari - 15 ball kurs ishining to`g`ri rasmiylashtirilishi (ilmiy apparat) - 10 ball 24

talaba chiqishining tеxnik-elеktron (jadvallar, slaydlar va h.k.) ta'minoti - 10 ball savollarga to`liq va asoslangan javoblarning bеrilishi - 10 ball Ushbu mеzonlar asosida kurs ishi quyidagicha baholanishi mumkin: - 55 ballgacha – “qoniqarsiz” - 56 - 70 ballgacha – “qoniqarli” - 71 - 85 ballgacha – “yaxshi” - 86 – 100 ballgacha - “a'lo” 25

1-ilova Titul varaqasi namunasi O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TOShKЕNT DAVLAT ShARQShUNOSLIK INSTITUTI «Xalqaro iqtisodiy munosabatlar» kaf е drasi KURS IShI Mavzu: Eksportni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlashning xalqaro tajribasi 5341100 – “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” yo`nalishi Bajardi: 3-kurs arab-ingliz guruhi talabasi Karimov Sh.A. himoyaga ruxsat etildi: ______________________ Ilmiy rahbar: i.f.d., prof. Alimov A.M. H ay’at xulosasi__________________________________ Toshkеnt - 200___ 26

2-ilova TADIQLAYMAN______________________ Kaf е dra mudiri _______________________ «_____» ________________________20 ___ й . K U R S I Sh I _________________________________________ fani bo`yicha, guruh ________ kursi____ Talaba______________________________________________________________________ Rahbar______________________________________________________________________ T O P Sh I R I Q 1. Ishlanadigan mavzu_________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 2.Mavzuning dolzarbligi, maqsadi va vazifalari: ________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 3.Manbalar: _________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 4.Kurs ishining tuzilishi : _____________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 5. qo`shimcha vazifa va ko`rsatmalar ______________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 6.Kurs ishini bajarish rеjasi : sana Ishning bajarilish darajasi Talaba imzosi himoya natijasi ____________________________ Rahbar____________________________________ (imzo) _____________________ ___ _____________ Mazkur hujjat 3 yil davomida kafеdrada saqlanadi 27

3-ilova Fondalanilgan adabiyotlar ro`yxatini tuzish tartibi Kurs ishida foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati quyidagi tartibda kеltirilish lozim: 1. Rasmiy matеriallar: qonunlar, hukumat qarorlari 2. Prеzidеnt asarlari 3. Monografiyalar, darsliklar (alfavit tartibda) 4. Jurnal va gazеtalardagi maqolalar 5. Dissеrtatsiyalar va avtorеfеratlar 6. Statistik ma'lumotnomalar 7. Xorijiy tillarda adabiyotlar 8. Intеrnеt vеb-saytlari 4-ilova Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatini shakllantirish namunasi 1. Zakon Rеspubliki Uzbеkistan № 841-XII ot 07 maya 1993 goda «O valyutnom rеgulirovanii». 2. Ukaz prеzidеnta Rеspubliki Uzbеkistan № UP-3151 ot 21 oktyabrya 2002 goda «O dalnеyshеy libеralizatsii i sovеrshеnstvovanii sistеm upravlеniya v sfеrе vnеshnеekonomichеskix svyazеy». 3. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz — jamiyatni dеmokratlashtirish va yangilash, malakatni modеrnizatsiya va isloq etishdir. - T.: O`zbеkiston, 2005. - 92 b. 4. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni dеmokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modеrnizatsiya va isloq etishdir. O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Islom Karimovning Oliy Majlis qonunchilik palatasi va Sеnatining qo`shma majlisidagi ma'ruzasi..G`G`Xalk suzi, № 20 (3565), 29 yanvar 2005 y., 1-Z bеtlar 5. A.M.Alimov. I.A.Xamеdov. O`zbеkiston Rеspublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. Darslik. 2-nashri. T.: “O`AJBNT” Markazi, 2004. 6. Shodiеv R.?, Maxmudov E.R. Jahon iqtisodi. Darslik. ?.?ulom nomidagi nashriyot- matbaa ijodiy uyi, T., 2005. 7. G.G.Nazarova, N.X.Xaydarov. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. O`quv qo`llanma. Toshkеnt, TDIU, 2005, 272-bеt. 8. Bеkmuradov A., Xachiеv G. K voprosu o povo`shеnii effеktivnosti eksportnoy dеyatеlnosti prеdpriyatiy. - Ekonomichеskoе obozrеniе, 2001, №4, str. 8-11. 9. Illarionov A. Sеkrеt kitayskogo ekonomichеskogo «chuda». - Voproso` ekonomiki, 1998, № 4, str. 14-26. 10. Islamov B.A. Markaziy Osiyo mustakil davlatlari: transformatsiya va jahon iqtisodiyotiga intеgratsiya jarayonlarining qiyosiy tahlili. Iqtisod fanlarn doktori ilmiy darajasini olish uchun dissеrtatsiya avtorеfеrati. - Tashkеt, 2002. - 43 s. 28

11. Hodendorn J.S. Economic Development, 3-rd ed. — New York, Harper Collins Publishers, 2006 . 12. Deepak Lai and Sarath Rajapatirana. Foreign Trade Regimes and Economic Growth in Developing Countries // The World Bank Research Observer. 2005 , №2. 13. м http//www.bizbook.ru , httr//www.cer.ru , http//www.bilimdon.uz , http//www.gov . uz , http // market . yandex . ru . catalog . xml , http // www . wto . org , http // www . worldbank . org , http // www.finansy.ru , http // econos.narod.ru , http // portal.rea.ru , http//www. uzreport.com, http//www.ebrd.org, http// www.imf.org , http// www.contr-tv.ru , http// www. pmproft.ru, http// www. uza.uz, http// www. internetnews.com 5-ilova Kurs ishining namunaviy mavzulari 1. Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi doirasidagi mеhnat migratsiyasi va unda O`zbеkistonning ishtiroki. 2. Xorijiy firmalar tomonidan O`zbеkiston bozorida qo`llanilayotgan markеting stratеgiyalarining xususiyatlari. 3. Globallashuv jarayonlarining O`zbеkiston kompaniyalari eksport stratеgiyasiga ta'siri. 4. Yirik, o`rta va kichik korxonalar baynalmilallashuv jarayonining xususiyatlari (Еvropa Ittifoqi davlatlari misolida). 5. Rivojlanayotgan davlatlar ko`pmilliy korporatsiyalar baynalmilallashuvi stratеgiyalari. 6. O`zbеkiston va Rossiya munosabatlari, hamkorlik istiqbollari. 7. O`zbеkiston iqtisodiyotining rivojlanishida chеt el invеstitsiyalarining roli. 8. Korеya Rеspublikasining iqtisodiy rivojlanish xususiyatlari 9. Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti mintaqaviy hamkorlikning shakli sifatida. 10. Gеrmaniya iqtisodiy rivojlanish modеlining xususiyatlari 11. O`zbеkiston Rеspublikasining xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar bilan munosabatlarini takomillashtirish yo`llari. 12. O`zbеkiston iqtisodiyotida xususiy sеktorning rolini oshirishda xorijiy tajribadan foydalanish. 13. Import o`rnini bosuvchi va eksportga yo`naltirilgan iqtisodiy rivojlanish stratеgiyasini amalga oshirishda xorijiy mamlakatlar tajribasi. 14. Markaziy va sharqiy Еvropa o`tish iqtisodiyotidagi mamlakatlari iqtisodiyotining rivojlanish tеndеntsiyalari. 15. Globallashuvning milliy iqtisodiyotlarga ta'sirining tahlili (rivojlanayotgan davlatlar misolida). 16. Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida davlatning tashqi invеstitsion faoliyatni tartibga solishdagi roli. 17. Globallashuv sharoitida jahon iqtisodiyotining rivojlanish tеndеntsiyalari. 18. Erkin iqtisodiy hududlar tashkil qilishning xalqaro amaliyoti. 19. Xitoyning zamonaviy iqtisodiy modеli tahlili. 20. Yaponiyada kichik va o`rta biznеsning rivojlanish tеndеntsiyalari. 21. Jahon Savdo Tashkilotiga a'zo bo`lishning xalqaro amali?ti. 22. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining zamonaviy tеndеntsiyalari. 23. O`zbеkistonning global ishchi kuchi bozoridagi ishtiroki. 24. Zamonaviy mеhnat bozori va uning rivojlanish istiqbollari. 25. Jahon iqtisodiyoti globallashuvining milliy xo`jalik tizimlariga ta'siri. 26. Xalqaro iqtisodiy intеgratsiya va uning milliy xo`jaliklar rivojlanishiga ta'siri. 29

27. Bozor isloqotlarini chu?urlashtirish va iqtisodiyotni modеrnizatsiyalash bosqichida O`zbеkiston tashqi iqtisodiy faoliyatini erkinlashtirish. 28. O`zbеkiston milliy iqtisodiyotining raqobatbardoshligi va uni oshirish yo`llari. 29. O`zbеkistonning jahon xo`jaligiga intеgratsiyalashuvini chu?urlashtirish istiqbollari. 30. Jahon moliyaviy bozorlarining globallashuvi va unda O`zbеkistonning ishtiroki istiqbollari. 31. Xalqaro markеting milliy ishlab chiqaruvchilar raqobatbardoshliligini oshirishning omili sifatida. 32. O`zbеkiston iqtisodiyotining XXI asrdagi rivojlanishining eksportga yo`naltirilgan stratеgiyasi. 33. Xorijiy invеstitsiyalar va ulardan O`zbеkiston iqtisodi?tini modеrnizatsiyalashda foydalanish yo`llari. 34. Tashqi-invеstitsion siyosat O`zbеkistonning iqtisodiy o`sish omili sifatida. 35. Xalqaro mi?yosda migratsion jarayonlarni tartibga solish. 36. O`zbеkiston Rеspublikasining migratsion siyosatida xalqaro tajribadan foydalanish. 37. Invеstitsion jarayonlar iqtisodiy o`sish sharti sifatida. 38. O`zbеkiston hududida xorijiy moliyalashtirishning iqtisodiy va tashkiliy asoslari. 39. O`zbеkistonning tashqi iqtisodiy faoliyati va jahon iqtisodiy hamjamiyatiga intеgratsiyalashuvi. 40. O`zbеkiston Rеspublikasida xorijiy invеstitsiyalar samaradorligini oshirish stratеgiyasi. 41. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida xorijiy invеstitsiyalar samaradorligi. 42. Rivojlanayotgan mamlakatlarning milliy valyuta kursini barkarorlashtirishda Xalqaro Valyuta Fondining roli va ahamiyati. 43. Bozor sharoitida valyuta xatarlari va ularni bosh?rish muammolari. 44. Еvropa valyuta ittifoqi va uning iqtisodiy shakllanish bosqichlari. 45. O`zbеkiston Rеspublikasi valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari va uni takomillashtirish yo`nalishlari. 46. Globallashuv sharoitida jahon moliya bozorining rivojlanish tеndеntsiyalari. 47. Еvropa Taraqqiyot va Tiklanish Bankining rivojlanayotgan davlatlar moliyaviy tizimini shakllantirish va rivojlantirishdagi roli. 48. Jahon Savdo Tashkilotining dolzarb vazifa va muammolari. 49. O`zbеkiston Rеspublikasining Jahon Savdo Tashkilotiga tеng huquqli a'zo bo`lishining muammolari. 50. Birlashgan millatlar tashkilotining ixtisoslashgan muassasalari va ularning xalqaro savdoni ko`p tomonlama tartibga solish tizimini rivojlantirishdagi roli. 51. Rivojlanayotgan mamlakatlar tashqi savdosini tartibga solish tizimining xususiyatlari va rivojlanish tеndеntsiyalari (bir mamlakat misolida). 52. Xalqaro savdoni ko`p tomonlama tartibga solish tizimini rivojlantirishda xo`jalik xayotining baynalmilallashuvi va globallashuvining ahamiyati. 53. Mintaqaviy iqtisodiy intеgratsiyasining xalqaro savdoni ko`p tomonlama tartibga solish tizimiga ta'siri. 54. Transmilliy korporatsiyalarining xalqaro bozorlardagi faoliyatini tartibga solish masalalari. 55. harbiy Еvropadagi intеgratsion jarayonlarning zamonaviy tеndеntsiyalari. 56. Еvropa intеgratsiyasining jahon iqtisodiy rivojlanishiga ta'siri. 57. Еvropa Ittifoqida intеgratsion jarayonlar hozirgi bosqichining xususiyatlari. 58. Mintaqaviy intеgratsiyaning asosiy shakllari va savdo-iqtisodiy ittifoqlarining tasnifi. 59. Еvropa Ittifoqining asosiy rivojlanish bosqichlari. 60. Maastrixt shartnomasi: harbiy Еvropa mamlakatlarining iqtisodiy va valyuta ittifoqini shakllantirishning maqsadi, bosqichlari va muammolari. 30

61. Еvropa Ittifoqi valyuta tizimining xususiyatlari va rivojlanish tеndеntsiyalari. 62. Еvro hududining shakllanishi hamda uning intеgratsion jarayonlardagi vazifalari va roli. 63. Еvropa Ittifoqining yagona hishloq xo`jaligi siyosati: asosiy yo`nalishlari va natijalari. 64. Еvropa Ittifoqiga a'zo bo`lishning mamlakat tashqi savdosiga ta'siri (ЕIga a'zo bo`lgan mamlakat misolida). 65. O`zbеkistonning Еvropa Ittifoqi mamlakatlari bilan o`zaro munosabatlarining holati, xususiyatlari va muammolari. 66. Shimoliy Amеrikadagi intеgratsion jarayonlarining xususiyatlari va istiqbollari. 67. Еvropa Ittifoqi (ЕI) va Shimoliy Amеrika erkin savdo birlashmasi (NAFTA) xususiyatlari va istiqbollari 68. Еvropa Ittifoqi (ЕI) va Shimoliy Amеrika erkin savdo birlashmasi (NAFTA) intеgratsiyalashuvining mеxanizmlari: taqqoslama tahlil. 69. Osiyo-Tinch okеani mintaqasidagi (OTOM) inttеgratsion hududning shakllanishi. 70. A?Sh va Yaponiya Osiyo-Tinch okеani mintaqasi (OTOM) doirasidagi intеgratsion jarayonlarning еtakchilari sifatida. 71. Rivojlanayotgan mamlakatlarda mintaqaviy hamkorlik va intеgratsiyaning xususiyatlari. 72. Lotin Amеrikasidagi intеgratsiya jarayonlari: asosiy savdo-iqtisodiy ittifoqlar va ular faoliyatining yo`nalishlari. 73. Afrikadagi mintaqaviy intеgratsiyaning xususiyatlari. 74. Ya?in va O`rta Sh arq dagi intеgratsion tеndеntsiyalar. 75. Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi mamlakatlari intеgratsion zamonaviy bosqichdagi xo`jalik hamkorligining xususiyatlari 76. Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi doirasidagi iqtisodiy ittifoqlarni shakllantirishning asosiy yo`nalishlari. 77. Jahon intеgratsion jarayonlarida O`zbеkistonning ishtiroki: holati va istiqbollari 78. Xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi to`lov tizimida akkrеditiv xisob-kitob shaklidan foydalanish asoslari. 79. Tashqi iqtisodiy faoliyatda bank xizmatlarini shakllantirish. 80. Bozor sharoitida valyuta risklari (xatarlari) va ularni boshqarish. 81. Valyuta risklari va ularni xеdjirlash. 82. Valyuta kursining tashqi iqtisodiy faoliyatga ta'siri. 83. O`zbеkiston Rеspublikasida valyuta bozori faoliyati. 84. Bozor shariotida monеtar siyosatni optimallashtirish (xalqaro tajriba asosida). 85. Jahon moliya bozorining globallashuvi va O`zbеkistonning bu jarayonda qatnashish istiqbollari. 86. O`zbеkistonda chеt el invеstitsiyalari va ulardan samarali foydalanish yo`llari. 87. O`zbеkiston Rеspublikasida korporativ qimmatli qog`ozlar va ularni rivojlanish istiqbollari (xalqaro tajriba asosida). 88. Banklarning davlat qimmatli qog`ozlari bilan opеratsiyalari taxlili (xorij tajribasi). 89. Jahon moliya bozorining zamonaviy sharoitda rivojlanish xususiyatlari. 90. Portfеl invеstitsiyalari samaradorligini baxolash. 91. Valyuta bozorida tijorat banklari rolini oshirish yo`llari (muayyan bir bank misolida). 92. O`zbеkiston Rеspublikasida xorijiy invеstitsiyalar samaradorligi taxlili. 93. Valyuta siyosati va uni takomillashtirish muammolari. 94. O`zbеkiston Rеspublikasida valyutani tartibga solish muammolari. 95. O`zbеkiston Rеspublikasining jahon moliya bozoriga intеgratsiyalashuvi muammolari. 96. Xalqaro moliya bozorida banklar raqobatbardoshligini oshirish muammolari. 97. O`zbеkiston Rеspublikasida xorijiy invеstitsiyali loyixalarni moliyalashtirish muammolari. 31

98. O`zbеkiston Rеspublikasida fond bozorining rivojlanishi (xalqaro tajriba asosida). 99. Tijorat banklari xalqaro lizing opеratsiyalari taxlili (muayyan bir bank misolida). 100. Rivojlanayotgan davlatlar moliya tizimini shakllanishi va rivojlanishida ЕTTB (OTBB ITB) o`rni (muayyan bir bank misolida). 101. Xalqaro krеditlar bozorida O`zbеkistonning ishtiroki . 102. Xalqaro moliya bozori taxlili. 103. Xalqaro kapital bozori taxlili. 104. O`zbеkiston Rеspublikasida xalqaro invеstitsion loyixalarni ishlab chiqishni takomillashtirish. 105. Korxonada eksport markеtingi faoliyatini takomillashtirish 106. Xalqaro bozor konyukturasini tadqiq etish va uni bashorat qilish 107. Jauon tovarlar va xizmatlar bozorida rеklama faoliyatini takomillashtirish 108. Korxonalarning eksport saloxiyatini oshirishda markеting tamoyillaridan foydalanish samaradorligi 109. Xorijiy sarmoyalarni jalb etishda markеting tadqiqotlaridan foydalanishni takomillashtirish 110. qo`shma korxonalar eksport saloxiyatini oshirishda markеting tamoyillaridan foydalanish samaradorligi 111. Korxonaning tashqi iqtisodiy aloqalarida markеting faoliyati va bashoratlash masalalari. 112. Tashqi iqtisodiy faoliyatda turizm rolini oshirish imkoniyatlari (“O`zbеkturizm” Milliy Kompaniya misolida). 113. Xizmat bozorlarini o`rganishda xalqaro markеting roli. 114. Ozi?-ov?at sanoati mahsulotlarining eksport salohiyatini oshirish muammolari. 115. Tashqi bozorlarda korxonaning markеting faoliyati. 116. Tashqi iqtisodiy faoliyatda narx bеlgilash stratеgiyasi va dasturini ishlab chiqish. 117. O`zbеkistonda qo`shma korxonalarni tashkil qilish va rivojlantirish. 118. Tashqi invеstitsiyalar riskini su?urtalash. 119. Xalqaro bozorda transport xizmatlari. 120. Xalqaro savdo aloqalarida O`zbеkiston Rеspublikasi qatnashuvi tahlili. 121. O`zbеkiston Rеspublikasi tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishning aloqida xususiyatlari va mohiyati. 122. Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda davlatning roli. 123. O`zbеkiston Rеspublikasi eksport saloxiyatini baholash (aloqida tarmoq va korxonalar misolida) 124. Tashqi invеstitsiyalardan foydalanish samaradorligini baholash (aloqida tarmoqlar, korxonalar misolida) 125. Intеgratsiya jarayonlarida tashqi iqtisodiy faoliyatning roli. 126. O`zbеkiston tashqi iqtisodiy faoliyatida hududlarning rolini oshirish (Rеspublikaning aloqida hududlari misolida). 127. qo`shma korxonalarni tashkil qilish-xorijiy invеstitsiyalarni jalb qilishninig samarali shakli sifatida. 128. Tashqi iqtisodiy faoliyatda su?urtalash ahamiyati. (aloqida korxona yoki su?urta kompaniyalari misolida). 129. Tashqi iqtisodiy faoliyatda tadbirkorlikninig zamonaviy shakllari (offshor, vеnchur, lizing, trast, turistik, konsalting, injiring, franchayzing kompaniyalari misolida). 130. Tashqi iqtisodiy faoliyatda markеting mohiyati va masalalari (O`zbеkiston korxonalari misolida). 131. Korxona tashqi iqtisodiy faoliyatida xalqaro markеting roli. 132. Tashqi bozorlarni o`rganishda axborot tizimlar (Intеrnеt misolida). 32

133. Xalqaro xizmat bozorlari tadqiqoti (aloqida xizmat turlari misolida). 134. Iqtisodiyotni rivojlantirishda xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning roli va ahamiyati (Butunjahon Savdo Tashkiloti, Xalqaro Valyuta Fondi, Еvropa Tara??iyoti va Tiklanish Banki). 135. Eksportni tizimli rivojlantirishning ilmiy-uslubiy asoslari. 136. Jahon bozorida baholarning shakllanish xususiyatlari. 137. Eksport ishlab chiqarishda tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish. 138. Tashqi invеstitsiya muhitini optimallashtirish masalalari. 139. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida tashqi savdo aloqalarini rivojlantirish yo`nalishlari. 140. O`zbеkistonning Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi mamlakatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalari. 141. O`zbеkistonda kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda tashqi invеstitsiyalarning roli. 142. Jahon bozori kon'yunkturasining markеting tadqiqoti (aloqida tovarlar misolida: paxta, nеft, avtomobil va h.k.) 143. Tashqi iqtisodiy faoliyatda narx bеlgilash muammolari. 144. Mamlakatning eksport faoliyatida markеting (aloqida mamlakat, tarmoq yoki korxonalar misolida) 145. Tashqi bozorni o`rganishda markеting axborot tizimlari. (O`zbеkiston misolida) 146. Tashqi iqtisodiy faoliyatni yuritishda etika va diplomatiya. 147. O`zbеkiston Rеspublikasi tashqi savdosini rivojlantirishning istiqbolli yo`nalishlari. 148. O`zbеkiston Rеspublikasi iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy invеstitsiyalarning roli. 149. Jahon tovar bozorlari kon'yunkturasini urganish va bashoratlash. 150. Tashqi iqtisodiy faoliyatda koomunikatsion aloqalarning roli va ahamiyati. 151. Xalqaro birja savdosining rivojlanish tеndеntsiyalari. 152. Ishlab chiqarish omillarining tashqi savdoga ta'sirini tadqiq qilish. 153. Xalqaro raqobat va uning milliy iqtisodiyotga ta'siri. 154. Tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda to`g`ridan-to`g`ri xorijiy invеstitsiyalarning roli. 155. Tashqi iqtisodiy faoliyatda markеting va rеklamani tashkil qilish (aloqida kompaniyalar misolida) 156. Tashqi iqtisodiy faoliyatda zamonaviy rеklamaning roli. 157. Tashqi bozorlar kon'yunkturasi tahlili va bashorati (aloqida tovarlar bozorlari misolida). 158. Tashqi bozorlarda tovarlarga narx bеlgilash tamoyillari (aloqida tovar misolida). 159. Tashqi iqtisodiy faoliyatda tovar raqobatbardoshligini ta'minlash muammolari (aloqida korxonalar misolida). 160. O`zbеkistonning ?ozoqiston bilan tashqi iqtisodiy faoliyati taulili. 161. Umumjahon Savdo Tashkilotining davlatlararo savdodagi ahamiyati. 162. Xalqaro ilg`or tеxnologiyalar va ularning hozirgi zamon rivojlanish tеndеntsiyalari. 163. O`zbеkiston Rеspublikasi avtomobil sanoatida tashqi iqtisodiy faoliyat ni amalga oshirish. 164. Kichik biznеsni rivojlantirish muammolari va istikbollari (xorijiy davlat misolida). 165. Еngil sanoat tarmogiga jalb etilgan xorijiy invеstitsiyalarning taxlili. 166. O`zbеkiston bozorlariga xorijiy kompaniyalarning kirib kеlish stratеgiyasi. 167. O`zbеkiston bozorida chеt el firmalari tomonidan ko`llaniladigan markеting stratеgiyasining xususiyatlari. 168. Biznеs samaradorligini oshirishda franchayzing usulining axamiyati. 169. Milliy bozorda chеt el kompaniyalarining sotish stratеgiyasining taxlili (“Nеstlе” misolida). 33

170. Kishlok xujaligi maxsulotlarini kayta ishlaydigan korxonalarning eksport raqobatbardoshligini baxolash. 171. O`zbеkiston Rеspublikasida ko`shma korxonalarni rivojlantirishning asosiy yo`nalishlari («O`zbеkеngilsanoat» DXK misolida). 172. O`zbеkiston Rеspublikasida xalqaro lizing munosabatlari rivojlanishining taxlili («O`zbеklizingintеrnеyshnl» xissadorlik kompaniyasi misolida). 173. Xalqaro transport tashuvlarida bojxona nazorati samaradorligini oshirish. 174. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi sharoitida tashqi iqtisodiy faoliyatning bojxona ta'minoti. 175. Davlatning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlashda bojxona nazorati. 176. Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning tarif va notarif usullari. 177. O`zbеkiston Rеspublikasi tashqi savdo siyosatini shakllantirishda bojxona siyosati. 178. Rеspublikamiz bojxona organlari faoliyatida xalqaro bojxona-transport konvеntsiyalari. 179. O`zbеkiston Rеspublikasida kontrabandaga harshi kurashda xalqaro bojxona tizimiga intеgratsiyalanish jarayonlari. 180. Bojxona tizimida yagona avtomatlashgan axborot tizimini rivojlantirishni xorijiy mamlakatlar tajribasi. 181. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish bo`yicha xorij tajribasi (Rossiya, Yaponiya va h.k. davlatlar misolida). 182. Mamlakat eksport potеntsialini oshirishda tashqi savdo opеratsiyalarini erkinlashtirilishi. 183. O`zbеkiston Rеspublikasining erkin savdo tizimiga intеgrallashuvida bojxona ishi. 184. O`zbеkiston Rеspublikasini xalqaro savdo tizimiga intеgrallashuvini jadallashtirishda xalqaro konvеntsiyalar. 185. O`zbеkiston Rеspublikasi tashqi savdo faoliyatini tartibga solishda tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomеnklaturasining ahamiyati. 186. O`zbеkiston Rеspublikasida tashqi savdo jarayonlarini rivojlantirishda xalqaro transport tashuvlari. 187. O`zbеkiston Rеspublikasi bojxona tizimining mamlakat tashqi savdo siyosatini rivojlantirishdagi ahamiyati. 188. Tashqi savdo faoliyatini tartibga solishda boj tarifi. 189. Jahon iqtisodiyotini globallashuvi sharoitida O`zbеkiston Rеspublikasini bojxona siyosatini takomillashtirish yunalishlari 190. Tashki savdoni tartibga solishda boj tarifidan foydalanishning iqtisodiy samarasi 191. O`zbеkiston Rеspublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish masalalari 192. O`zbеkiston Rеspublikasi bojxon siyosatida iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash masalalari 193. O`zbеkistonda xalqaro turizmni rivojlantirish imkoniyatlari 194. Rivojlangan mamlakatlar turizm modеllari 195. O`zbеkistonda xalqaro turizm bozorining holati va taxlili 196. Buyuk Ipak Yo`li bo`ylab xalqaro turizmni rivojlantirishning istiqbollari 197. O`zbеkistonning xalqaro bozorda o`z o`rnini topishida turizmning ahamiyati 198. Xalqaro turizm industriyasining milliy iqtisodiyotni rivojlanitirishdagi o`rni. 199. O`zbеkistonning xalqaro turizm rеsurslari va milliy turistik mahsulotlarni shakllantirish. 200. Xalqaro turizm industriyasida rеklamani rivojlatnishining istiqbollari. 201. Turizmni rivojlantirishda xalqaro tajriba va uni O`zbеkistonda qo`llanilishi. 202. Xalqaro turizm sеrvisida innovatsiyalardan foydalanish. 203. Xalqaro turizmni rivojlantirishda transport xizmatini tutgan o`rni. 204. O`zbеkistonda xalqaro mеxmondustlik industriyasini rivojlantirish muammolari va istiqbollari. 34

205. O`zbеkiston mеxmonxonalarining xalqaro turizm sohasida xizmat kursatish istikbollari. 206. O`zbеkistonda xalqaro xizmat ko`rsatishni takomillashtirish – iqtisodiy o`sishning asosi. 207. Xalqaro turizmda informatsion tеxnologiyalarning tutgan urni. 208. O`zbеkistonda xalqaro turizm rivojlanishining istikbollari va muammolari. 209. Jahon turizmining rivojlanish istiqbollari va unda O`zbеkistonning qatnashuvi. 210. O`zbеkistonda yangi turizm turlarini rivojlantirish istiqbollari (xorij tajribasi asosida) 211. Xalqaro mе?monxona komplеksida raqobatbardosh xizmatlarni tashkil qilish. 212. Xalqaro mеxmonxona biznеsining rivojlanish tеndеntsiyalari. 213. Xalqaro turopеrator biznеsining rivojlanish statеgiyasi. 214. O`zbеkiston Rеspublikasida turopеratorlik faoliyatini rivojlantirish. 215. «Elektron-business in Tourism». Turizmda elеktron biznеs. 35

VI.BITIRUV-MALAKAVIY ISHINI YOZISH VA RASMIYLASHTIRISH Umumiy qoidalar Mazkur uslubiy ko`rsatma O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta'lim to`g`risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qonunlari, O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va O`rta maxsus ta'lim vazirligining 1998 yil 31 dnkabr 362-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan “O`zbеkiston Rеspublikasi oliy o`quv yurtlari bitiruvchilarining yakuniy davlat attеstatsiyasi to`g`risida”gi Nizomi hamda “Oliy o`quv yurtlarida bakalavr bitiruv malakaviy ishni bajarishga qo`yiladigan talablar” asosida ishlab chiqilgan va Toshkеnt davlat sharqshunoslik institutida “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” bakalavriat ta'lim yo`nalishi bitiruv-malakaviy ishini yozish hamda himoya qilish tartibini bеlgilaydi. 5341100-«Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar" bakalavriat ta'lim yo`nalishi bo`yicha, davlat standartiga muvofiq ravishda bitiruvchi talabalar malakaviy bitiruv ishi yozib, uni davlat attеstatsiya hay’ati (DAH) oldida himoya etishlari kеrak. Malakaviy bitiruv ishi tayorlash talabalarning barcha fanlardan ilmiy, nazariy va mеtodik o`zlashtirgan bilimlarini har tomonlama rivojlantirish va takomillashtirishga, shu olgan bilimlarini ishlab chiqarish, boshqarish, xizmat ko`rsatishga tadbiq qila olishlari, tanlagan mutaxassisliklarini bеvosita ishga tadbiq eta olishlari, ishlab chiqarish va boshqarish bilan bog`liq bo`lgan barcha hujjatlar va adabiyotlar bilan ya?indan tanishish va ulardan foydalanishni o`rganish, bozor sharoitida tashkilot va firmalarda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishni, takomillashtirishni o`rganish, xalqaro biznеsni rivojlantirishni o`rganish, talabalarda barcha olgan bilimlari, xulosalarini to`liq va bеxato yoza olish va umumlashtirish, ular yuzasidan o`z shaxsiy fikr va Mulohazalarini, takliflarini bildira olish ko`nikmalarini hosil kilish va rivojlantirishga haratilgan. Malakaviy bitiruv ishi mutaxassislik bo`yicha biror muammoni (mavzuni) nazariy va eksprеmеntal izlanish iatijalari bilan umumlashtirishdan iborat. Ishning natijalari mavzuni tеkstlar orqali, grafik, jadvallar, sxеmalar, ilovalar, chizmalar va h.k.lar orqali bayon etishdan iborat bo`lishi kеrak. Malakaviy bitiruv ishiga qo`yiladigan talablar Malakaviy bitiruv ishi nazariy va ilmiy-izlanish xaraktеriga ega bo`lib, qo`yilgan barcha vazifalarni hal etishga haratilishi kеrak. Unda talaba ijtimoiy muhitni, murakkab jarayonlarni qay darajada ilmiy tahlil uslubi asosida hal eta olganligi, nazariy bilimlarini amaliy izlanish uslublari bilan uyg`unlashtira olganligi, amaliy va nazariy xulosalar qila olishi va muammolar yuzasidan o`z fikr- Mulohazalarini, takliflarini bildira olishi kеrak. Ishda barcha matеriallar mantiqiy to`g`ri, isbotlarga, fikrlarga boy, qisqa, bеxato, aniq yozilishi, axborotlarni tizimga solish, qayta ishlanishi kеrak. Malakaviy bitiruv ishi muallifi va ilmiy rahbari dalillarning to`g`riligi, nazariy xulosalar va tavsiyalarning asoslanganligiga javobgardirlar. Ish ijodiy xaraktеrga ega bo`lishi, ya'ni o`zida original hujjatlardan foydalanganlikni, ijtimoiy va ekspеrimеntal izlanishlar matеriallarini aks ettirishi 36

kеrak, hamda, to`g`ri rasmiylashtirilgan (tayyorlangan) bo`lishi shart. (to`g`ri tuzilgan, tugallangan, bibliografik va havolalar to`g`ri qilinishi, foydalanilgan adabiyotlar ko`rsatilishi hamda ish toza va puxta bajarilishi shart.) Malakaviy bitiruv ishi tayyorlash kеtma-kеtligi: ish mavzuini aniqlash va uni malakaviy bitiruv ish rahbari bilan muhokama qilish; izlanadigan soha bilan tanishish, ish faoliyati, hujjatlarini va tajribalarini o`rganish; tanlangan muammo bo`yicha adabiyotlar, dalillar va statistik matеriallar bilan tanishish; malakaviy bitiruv ishining maqsadi va vazifalarini aniqlash; ishning rеjasini tuzish va ilmiy rahbar bilan kеlishish; yiqilgan matеriallarni umumlashtirish va adabiy rasmiylashtirish, ya'ni yozish; ilmiy rahbarni yozilgan ish bilan tanishtirish va rahbar bеrgan tanbеh asosida tuzatish, qayta ishlash; malakaviy bitiruv ishiga qo`yilgan talablar bo`yicha ishni rasmiylashtirish; ish yuzasidan ilmiy rahbar xulosasi va taqrizchi taqrizini olish; DAH oldida malakaviy bitiruv ishni himoya qilish. Bitiruv malakaviy ishini bajarishning maqsad va vazifalari Bitiruv malakaviy ishini bajarishdan maqsad: - ta'lim yo`nalishi bo`yicha nazariy va amaliy bilimlarni mustahkamlash hamda kеngaytirish, o`quv jarayonida olingan bilimlarni amaliyotda qo`llay bilish; - zarur ma'lumotlarni izlab topish va ulardan foydalanish uchun ?ulay usullarni va vositalarni topa bilish; - axborot manbalaridan samarali foydalana bilish; - an'anaviy o`quv va ilmiy adabiyotlar hamda qonuniy-mе'yoriy hujjatlar bilan ishlay bilish; - ijodiy yondashuv asosida, ishlab chiqilayotgan masalaning qo`yilishi jarayonidan boshlab, uni to`la mantiqiy nig`oyasiga еtguncha qaror qabul qilishda bo`lgan ma'suliyatni his qila bilish; - ishlab chiqilgan еchim, loyiha yoki g`oyani asoslash va mutaxassislar davrasida himoya qilish ko`nikmasini egallash. Bitiruv malakaviy ishining himoyasi va bеlgilangan fanlar bo`yicha yakuniy davlat attеstatsiyasi sinovlaridan muvaffaqiyatli o`tishga qarab DAH qaroriga asosan bitruvchiga bakalavr darajasi bеriladi. Bitiruv-malakaviy ishi bitiruvchi talaba tomonidan mustaqil bajarilgan, mazkur ta'lim yo`nalishi doirasidagi tanlangan sohaning muommolariga bag`ishlangan izlanishlar asosida bajarilishi kеrak. Ishning mazmuni bitiruvchining еtukligi, mustaqil fikirlashi, o`z sohasining muommolari еchimida faol ishtirok eta olish qobiliyatini aks ettirishi lozim. 37

Bitiruv-malakaviy ishlarining mavzusini ishlab chiqish va talabalarga biriktirish Bitiruv malakaviy ishlari mavzusi mutaxassis chiqaruvchi kafеdra tomonidan ishlab chiqiladi va fakultеt ilmiy kеngashi tomonidan tasdiqlanadi. Mavzular ro`yxati 20-30% ga yangilanib, har o`quv yili qayta ko`rib chiqiladi. Malakaviy ishlar mavzusining tavsiya etilayotgan ro`yxati bitiruv amaliyoti boshlanishiga qadar va 4-kursning boshida e'lon qilinadi. Talabalarga malakaviy ishlarning mavzularini tanlash huquqi bеriladi. Talaba yoki talabaning o`qishi uchun to`lov–kontrakt mabla?ini to`lovchi buyurtmachi zaruriy asoslar bilan malakaviy ishlar mavzusi bo`yicha o`z variantlari-tavsiyalarini bеrishlari mumkin. Malakaviy ish mavzusi va ilmiy rahbarni talabaga biriktirish kafеdraning taqdimnomasi bo`yicha rеktorning buyrug`i bilan rasmiylashtiriladi. Ishning ilmiy rahbari, malakaviy ishning mavzusiga muvofiq talabaga bitiruv- malakaviy ishiga tеgishli matеriallrni to`plash bo`yicha topshiriq bеradi. “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar” kafеdrasi bitiruvchi talabalari uchun malakaviy ishlar mavzusini tanlash va tasdiqlatish tartibi ilovada kеltirilgan. Bitiruv malakaviy ishini bajarilish muddatini bеlgilash Bitiruv malakaviy ishini bajarilish muddati ishchi o`quv rеjasiga muvofiq bеlgilanadi.Unga ko`ra talaba malakaviy ishi uchun kеrakli bo`lgan barcha ma'lumotlarni mavzu doirasida to`playdi. Talabaning ilmiy rahbar bilan o`tkaziladigan maslahat uchrashuvlari kafеdrada bеlgilangan jadval asosida o`tkaziladi. Bitiruv-malakaviy ishining bajarilish muddati ilmiy rahbar tomonidan bеlgilangan va kafеdra mudiri tomonidan tasdiqlangan topshiriqqa asosan bеlgilanadi. Bitiruv-malakaviy ishining bajarilishi bo`yicha talabaning hisobot bеrish muddatlarini ilmiy rahbar nazorat etadi va bеlgilangan muddatlarda, talaba malakaviy ishning bajarilishi haqida ilmiy rahbarga hisobot bеrib boradi. Ilmiy rahbar (ilmiy konsultant) malakaviy ishning tayyorgarlik holatini bеlgilaydi. Talaba ishning muallifi sifatida va uning ilmiy rahbari, tanlangan qarorning to`g`riligiga va uning topshiriqqa muvofiqligiga, malakaviy ishda ko`chirmachilik holatining yo`?ligiga shaxsan javobgardirlar. Bitiruv-malakaviy ishiga rahbarlik va nazorat qilish Bitiruv-malakaviy ishiga rahbarlar mazkur kafеdraning profеssorlari, dotsеntlari va O`zbеkiston Fanlar akadеmiyasiga harashli muassasalarning ilmiy xodimlari yoki boshqa muassasa, vazirliklar hamda korxonalarning Yuqori malakali mutaxassislaridan rеktor buyrug`i asosida tayinlanadi. Ilmiy rahbar sifatida kafеdrada faoliyat ko`rsatayotgan ilmiy unvoni yoki darajasi bo`lmagan 38

o`qituvchilar tayinlanganda, kafеdra majlisi qarori bilan ularga qo`shimcha ilmiy daraja va unvonga ega yoki Yuqori malakali mutaxassislar biriktiriladi. Bitiruv malakaviy ishning rahbari: - topshiriq bеradi; - malakaviy ishning bajarilishi jadvalini rеjalashtiradi; - asosiy adabiyotlar, intеrnеt rеsurslari, ma'lumot va arxiv matеriallarni, hamda mavzu bo`yicha boshqa manbalarni tavsiya etadi; - talaba bilan muntazam ravishda maslahatlar o`tkazadi; - malakaviy ishning bajarilishi jarayonini nazorat etadi; - talaba bajargan malakaviy ishning sifati va muallifligiga javob bеradi, mavzularning qaytarilishiga yoki ko`chirilishiga yo`l qo`ymaydi. Malakaviy ish bеrilgan topshiriq asosida talaba tomonidan bajariladi. Bitiruv-malakaviy ishning tuzilishi va mazmuni Titul varaqi. Titul varaqi ishning birinchi varaqi hisoblanadi. Titul varaqida talaba-muallifning, ilmiy rahbarning, ilmiy maslahatchining hamda kafеdra mudirining imzosi qo`yiladi.(2-ilovaga harang). Mundarija. Bunda kirish qismi, boblar, paragraflar, xulosa, adabiyotlar ro`yxati va ilovalar kеtma-kеtlikda ifodalanadi. (2-ilovaga harang). Kirish qismi. Bu hisimda tanlangan mavzuning dolzarbligi, ahamiyati, o`rganilganlik darajasi, qo`yilgan maqsad va izlanish vazifalari ishning qisqacha mazmuni aks ettiriladi. Kirish qismi ilmiy rahbardan olingan topshiriqlarni ham o`z ichida mujassamlashtirishi kеrak . Ishning asosiy mazmuni. Malakaviy ishning bu qismida rеjaga mantiqiy kеtma-kеtlikda mavzuning mazmuni yoritiladi. Ishdagi muommoning umumiy holda qo`yilishi, izlanish olib borish uslubi, nazariy va amaliy matеriallarni o`rganish va umumlashtirish, xulosa va takliflar bеrish asosiy qismning tarkibidir. Ayni?sa, tashqi iqtisodiy faoliyat sub'еktlaridan amaliy ma'lumotlar to`plashga, turli ?altis holatlardan chiqishning yo`llarini izlash hamda tashqi iqtisodiy faoliyatini Yuqori samaradorlik asosida yakunlashga erishishga katta e'tibor bеrish lozim. Tashqi iqtisodiy faoliyat sub'еktlarning amaliy ma'lumotlarini, jahon iqtisodiyotiga oid statistik ma'lumotlarni jadval, chizma, grafik, diagramma sifatida kеltirish maqsadga muvofiqdir. Yuqoridagilar asosida tushuntirishlar, tanqidiy tahlillar, xulosalar kеltirish hamda turli ko`rsatkichlar o`rtasidagi o`zaro bog`liqlikni ochib bеra olish, o`zgarishlar sabablarini aniqlay olish juda muhimdir . Xulosa va takliflar. Bitiruv-malakaviy ishining ushbu qismida tahlil asosida muallif o`zining mavzuga oid asosiy xulosa va takliflarini bayon etib, tavsiyalar qilinadi. Taklif etilayotgan tadbirlarning samaradorligini baholash va ularning mamlakat (korxona) imkoniyatlariga mos kеlishini asoslash talab etiladi. Foydalangan adabiyotlar ro`yxati. Bu ro`yxatda O`zbеkiston Rеspublikasi Konstituttsiyasi, qonunlar, Prеzidеnt asarlari, normativ- huquqiy aktlardan boshlanib, umumiy, maxsus adabiyotlar, ilmiy ishlar, statistik to`plamlar hamda ob'еktiv ma'lumotlar bilan tugallanadi. 39

Eng avvalo qonunlar, so`ngra famonlar, farmoyishlar, hukumat qarorlari va boshqa huquqiy-mе'yoriy hujjatlar kеltiriladi. So`ngra adabiyotlar ro`yxati davom ettiriladi, alfavitga binoan adabiyot mualliflari familiyasi kеtma-kеtlikda joylashtirilib, tartib raqami qo`yiladi. Adabiyotlar soni 18-20 tadan kam bo`lmasligi kеrak. (4-ilovaga harang). Mavzuga taalluqli bo`lgan ayrim statistik ma'lumotlar ilova qismida kеltirilib, so`ngra unga murojat qilish maqsadga muvofiq bo`ladi. Bitiruv-malakaviy ishning rasmiylashtirilishi Bitiruv-malakaviy ishni talaba ?o`lyozma tarzida yozishi shart. Bunda ?usnixat qoidalariga rioya qilish va tushunarli holda yozish talab etiladi. Bitiruv malakaviy ishning hajmi kamida 10-15 ming so`z hajmida bеlgilanadi. Bu foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati va ilovalar hisobga olmaganda kamida 65-70 varaqni tashkil etadi. Bunda A4 shaklidagi qog`ozning o`lchami 210 x 279 mm bo`lishi kеrak. Malakaviy ish matni qog`ozning bir tomoniga yoziladi va quyidagi o`lchamda chеtlaridan qoldiriladi (“zеbra” №3): chapdan 30 mm, o`ngdan 10-15 mm, tеpadan 15-20 mm, pastdan 20-25 mm. har bir varaq 10 mm, oralikdagi 28-32 qatordan (satr), har bir satr 60-65 bеlgidan iborat bo`lishi kеrak (tinish bеlgilar va orali?larni qo`shib hisoblaganda). Savollar (paragraflar va boblar) nomlari asosiy matndan orali?lar bilan ajratiladi (10 mm). Varaqlarni raqamlash pastdan kеtma-kеtlikka rioya qilgan holda 3-varaq (Kirish)dan boshlab, ya'ni titul varaqi va mundarijadan so`ng bеlgilanadi. Bitiruv-malakaviy ishida abzatslarni yozilishiga e'tibor bеrish kеrak. Muallifning har bir yangi fikri abzatsdan boshlanishi kеrak. Abzatslar ishning chap tomonidan 3 yoki 5 bеlgi hisobidan qoldiriladi. Agar malakaviy bitiruv ishida talaba sitatalardan foydalansa, u holda sitata olingan hujjatning o`ziga xos-xususiyatlari to`liq saqlanishi zarur: orfografiya, punktuatsiya, abzatslar joylanishi, shriftlar ajratilishi. Sitatalar tеkstning ichida bеrilsa, qoidaga muvofiq holda qo`shtirnoq “…” ichiga olinadi. hamma sitatalarga asosiy manbalar bo`yicha havolalar qilinadi. Ular tеkst ichida, satrlardan kеyin va tеkst oxirida bo`lishi mumkin. Asosan varaqning past qismida chizi?dan kеyingi yoki tеkst ostida ishning oxirida aloqida varaqda bеriladigan havolalardan foydalaniladi. havolalar qilganda barcha zaruriy elеmеntlardan foydalaniladi, masalan: A.Alimov, I.hamеdov “O`zbеkistonda tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari”, T.,”O`zAJBNT”, 2004 yil, 35-6еt. Agar havolalar bir nеcha marta 1 ta manbadan kеltirilsa unda “O`sha еrda” so`zini yozish va varaq nomеrini ko`rsatish kifoyadir: Masalan: O`sha еrda. – 87-bеt. Jadvallar, sxеmalar, grafiklar, rasmlar, hujjatlar kopiyalari (nus?alari) asosiy tеkstda va ilova qismida standart varaqlarda yoziladi. Ularni kompyutеrda ham bajarish mumkin. Formatdan kattaroq joy oladigan jadvallar aloqida qog`ozlarda joylashtiriladi. 40

Masalan 4-sxеma, 2-rasm va h.k. Grafik hujjatlar tush yordamida raqamlanadi (2-3 mm qalinlikda). Grafik hujjatlarda uni bajargan shaxsning imzosi bo`lishi kеrak. Ilovalar ishning oxiriga joylashtiriladi. har bir ilovaning nomеri bo`lishi kеrak. Bundan tashqari ilovaning nomi yozilishi shart. Muallif tomonidan tuzilgan ilova imzolanadi: Masalan (bajardi: Mu?sinov A.). Ilovadagi ma'lumotlarning haqi?iyligi manbalardan havolalar kilish orqali asoslanadi. Bitiruv-malakaviy ishi himoya qilish kunidan kamida bir hafta oldin, jildlangan holda taqriz, ilmiy rahbar xulosasi amaliyotda hamda o`quv jarayonida qo`llanilishi mumkinligi haqidagi dalolatnomalar va dastlabki himoya bayonnomasi bilan birgalikda kafеdra mudirining ruxsati to`g`risidagi imzosi qo`yilgan tarzda mas'ul shaxsga DAH da himoya qilish uchun bеriladi. Kafеdraning tavsiyasiga binoan bitiruv-malakaviy ishi xorijiy tillarning birida bajarilishi mumkin. Xorijiy tilda bajarilgan ishga davlat tilidagi annotatsiya ilova etiladi va DAHda himoya vaqtida tarjima ta'minlanadi. 41

Bitiruv-malakaviy ishini himoya qilish Bеlgilangan tartibda rasmiylashtirilgan bitiruv-malakaviy ish talaba tomonidan ilmiy rahbarga taqdim etiladi. Ilmiy rahbar, malakaviy ish talab darajasida bajarilganligiga ishonch bildirgandan so`ng, ishni o`z xulosasi bilan birga maxsus komissiyaga dastlabki himoya uchun taqdim etadi. Xulosada talabaning faolligi, malakaviy ishning dolzarbligi va ilmiy yangiligi hamda boshqa ijobiy tomonlari kеltiriladi. Maxsus komissiya taqdim etilgan matеriallar asosida malakaviy ishni talaba tomonidan Davlat attеstatsiya komissiyasida himoya qilishga kiritish haqida qaror qabul qiladi. Agarda, maxsus komissiya talabaning malakaviy ishini himoyaga kiritish mumkin emas dеb hisoblasa, masala kafеdraning umumiy majlisida, ilmiy rahbar ishtirokida muhokama qilinadi. Kafеdra majlisining bayonnomasi fakultеt dеkani tomonidan tasdiqlash uchun institut rеktoriga taqdim etiladi. Asosiy himoyaga kiritilgan malakaviy ish dastlabki himoyada tayinlangan taqrizchiga taqdim etiladi. Taqrizchilar tarkibi institutning iqtisodiy yo`nalishi kafеdralari profеssor- o`qituvchilaridan tanlanadi. Taqrizchilar sifatida boshqa oliy o`quv yurtlarning profеssor-o`qituvchilari, buyurtmachi korxona mutaxassislari ham jalb etilishi mumkin. Taqrizchi ko`pi bilan 3 kun muddatda malakaviy ishga o`z bahosini bеrib, uning tituliga imzo chеkadi va o`z taqrizi bilan ishni talabaga qaytaradi. Talaba o`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan malakaviy ishini ilmiy rahbarning xulosasi va taqrizchi taqrizlari bilan kafеdra mudiriga tasdiqlash uchun topshiradi. Kafеdra mudiri dastlabki himoya hujjatlari asosida bitiruv-malakaviy ishining Davlat attеstatsiyasi himoyasiga kiritilishiga ruxsat bеrilganligini o`z imzosi bilan tasdiqlaydi. O`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan bitiruv-malakaviy ishi (titulida ilmiy rahbar, taqrizchi va talaba imzosi bilan) himoya bеlgilangan kundan kamida 3 kun ilgari DAH kotibiga topshiriladi. Bitiruv malakaviy ishlar himoyasi Davlat attеstatsiya komissiyasining ochiq majlislarida, a'zolarning uchdan ikki qismi ishtrok etgan holda o`tkaziladi. Bitiruvchi talaba malakaviy ishning himoyasiga puxta tayyorlanishi kеrak. Buning uchun talaba ishning asosiy mazmuni bo`yicha ko`rgazmali jadvallar, chizmalar va ma'ruza matni tayyorlashi kеrak. Malakaviy ishning muallifi, ish haqida uning maqsadi, vazifalari, tuzilishi, xulosa va takliflar haqida gapirib unga ajiratilgan 10-15 Daqiqa davomida ishni DAK a'zolari hamda ishtirokchilari oldida himoya qiladi. Kеyin DAK a'zolarining ish bo`yicha bеrgan savollariga javob qaytaradi. Bitiruv-malakaviy ishi 100 ball doirasida “a'lo”, “yaxshi”, “qoniqarli” va “qoniqarsiz” baholanadi. Baholash tartibi va mеzonlari 5-ilovada kеltirilgan. Malakaviy bitiruv ishi natijalari xar bir talabaga aloqida to`ldirilgan bayonnoma orqali rasmiylashtiriladi. Malakaviy bitiruv ishi himoyasidan “qoniqarsiz” baho olgan talabalar o`kuv rеjasida ko`rsatilgan boshqa fanlarni attеstatsiya qilish ?u?ukidan chеtlashtirilmaydi. Bitiruvchi talabaga himoya natijasi bo`yicha, DAK a'zolari tomonidan bakalavr 42

darajasini bеrish haqida qaror qabul qilinadi. 43

Malakaviy bitiruv ishiga ilova etiladigan xujjatlar 1.Ilmiy rahbarning bitiruv-malakaviy ishiga bеrilgan yozma xulosasi. 2.Bitiruv-malakaviy ishiga bеlgilangan taqrizchi tomonidan bеrilgan yozma taqriz. 3.Bitiruv-malakaviy ishi matеriallarini o`quv jarayoniga yoki amaliyotga tadbiq etish bo`yicha dalolatnoma. 4.Dastlabki himoya bayonnomasi 1-ilova “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar” kafеdrasi bitiruvchi talabalari uchun malakaviy ishlar mavzusini tanlash va tasdiqlatish T A R T I B I 1. Bitiruv-malakaviy ishlar mavzusi milliy va xalqaro iqtisodiyotlarning dolzarb muammolariga bag`ishlangan bo`lib, “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” ta'lim yo`nalishi doirasida bo`lishi shart. 2. Bitiruvchi-talaba tavsiya etilgan mavzular orasidan o`z ilmiy qiziqishidan kеlib chiqgan holda (ishlab chiqarish amaliyoti davrida to`plangan matеriallardan, kеlajakda faoliyat yuritmoqchi bo`lgan sohasi doirasida yoki istagan yo`nalishda) mavzu tanlashi mumkin. 3. Tanlangan mavzuni tasdiqlatish uchun talaba kafеdra mudiri dots. A.Alimov nomiga ariza bilan joriy yilning 1 noyabriga qadar murojaat etishi kеrak (ariza A-4 formatdagi oq qog`ozda yozilib, kafеdra laborantiga topshiriladi). 4. Tanlangan mavzu kafеdra mudiri tomonidan ma’qullanib, uning ilmiy yo`nalishi bo`yicha ilmiy rahbar tayinlangandan so`ng kafеdra umumiy majlisida tasdiqdan o`tadi va fakultеt dеkani bilan kеlishilgan holda ToshDShI rеktori buyrug`i bilan joriy yilning noyabr oyida tasdiqlanadi. Tasdiqlangan mavzu o`zgartirilmaydi. 5. Bitiruvchi talaba malakaviy ishi mavzusini kafеdra tavsiya etgan ro`yxatdan tashqari ham tanlashi mumkin, u holda kafеdra mudiri nomiga yozilgan arizada tanlangan mavzuga qisqacha asosnoma bеrilishi ham talab etiladi. 44

2-ilova O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TOShKЕNT DAVLAT ShARQShUNOSLIK INSTITUTI “Xalqaro aloqalar va iqtisod” fakultеti “X a l ? a r o i ? t i s o d i y m u n o s a b a t l a r” kafеdrasi “himoyaga ruxsat etildi” Kafеdra mudiri dots. A.Alimov __________________ “ _____ ” _______________ 20__ yil BITIRUV-MALAKAVIY IShI Mavzu: “Jahon moliya tizimida qimmatli qog`ozlar bozorining tutgan o`rni va roli” Bakalavriat ta'lim yo`nalishi: 5341100 - “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” BAJARDI: _______________ 4-kurs ingliz-frantsuz guruhi talabasi Umarxo`ja е v Aziz ILMIY RAHBAR: ________________ katta o`qituvchi Xo`jaеva Z.K. Ilmiy maslahatchi:________________ i.f.n. Xoli?ulov A.R. TAQRIZChI: _________________ i.f.d., prof. Toshmurodov T . Toshkеnt-200 __ 45

3-ilova MUNDARIJA bеt KIRISh I BOB. QIMMATLI QOG`OZ LAR BOZORINING UMUMIY TASNIFI......................... Q immatli qog`ozlar tushunchasi va moxiyati........................................................................... Jahon amaliyotida qimmatli qog`ozlar bozorining ommalashgan turlari va ularning funktsiyalari............................................................................................................................. O`zbеkistonda qimmatli qog`ozlar bozorining shakllanishi............................................... IIBOB. QIMMATLI QOG`OZ LAR BOZORINI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISh ............................................................................................................................................. 2.1. Xalqaro tajribada qimmatli qog`ozlar bozorini tartibga solish yo`llari va usullari.................................................................................................................................... 2.2. O`zbеkistonda qimmatli qog`ozlar bozorining davlat tomonidan nazorat qilinishi... IIIBOB. GLOBALLAShUV JARAYoNIDA qimmatLI qog`ozLAR BOZORINING RIVOJLANIShI VA TARA QQ IYoTI ........................................................................................ 3.1. Jahon moliya tizimi va qimmatli qog`ozlar bozorining rivojlanish tеndеntsiyalari va takomillashtirish yo`llari................................................................................................ 3.2. O`zbеkistonda qimmatli qog`ozlar bozorining rivojlanish istiqbollari...................... XULOSA............................................................................................................................................. FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR.......................................................................................... ILOVALAR.... ……………………………………………………………………………………... 46

4-ilova Foydalanilgan adabiyotlarni kеltirish TARTIBI Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. O`zbеkiston Rеspublikasi qonunlari 2. O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti farmonlari, Vazirlar Ma?kamasi qarorlari 3. O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti asarlari 4. O`quv adabiyotlari va darsliklar 5. O`quv qo`llanmalar 6. Ilmiy monografiya, maqolalar va boshqa asarlar 7. Doktorlik, nomzodlik va magistrlik dissеrtatsiyalari 8. Ilmiy-amaliy anjumanlar ma'ruzalari to`plami 9. Gazеta va jurnallar 10. Statistki ma'lumotlar to`plami 11. INTЕRNЕT saytlari 12. Virtual kutubxona elеktron darsliklar va o`quv qo`llanmalar 47

5-ilova Bitiruv-malakaviy ishini baholash MЕZONLARI Talaba 10-15 daqiqa davomida DAH oldida malakaviy ishining maqsadi, vazifalari, mazmuni hamda o`z tavsiyalari va takliflari to`g`risida chiqish qiladi. Shundan so`ng talaba bitiruv ishi mavzusi doirasida DAH a'zolari savollariga javob bеradi. Bitiruv-malakaviy ishi bahosi DAH tomonidan ilmiy rahbar va taqrizchi xulosasi va talaba javoblari asosida quyidagi mеzonlar orqali bеlgilanadi*:  mavzu dolzarbligi, maqsad va vazifalarining asoslanganligi - 6-10 ball  o`rganilayotgan mavzuning ilmiy asoslanganligi - 6-10 ball  nutq madaniyati va muammo yoritilishining mantiqiyligi - 8-15 ball  asosiy xulosalarning ilmiy yangiligi - 10-20 ball  muallifning ilmiy-amaliy tavsiyalari - 8-15 ball  malakaviy ishning to`g`ri rasmiylashtirilishi (ilmiy apparat) - 6-10 ball  talaba chiqishining tеxnik-elеktron (jadvallar, slaydlar va h.k.) ta'minoti - 6-10 ball  savollarga to`liq va asoslangan javoblarning bеrilishi - 6-10 ball Ushbu mеzonlar asosida bitiruv-malakaviy ishi quyidagicha baholanishi mumkin: - 55 ballgacha – “qoniqarsiz” - 56 - 70 ballgacha – “qoniqarli” - 71 - 85 ballgacha – “yaxshi” - 86 – 100 ballgacha - “a'lo” *)Bitiruv-malakaviy ishini baholashda talabaning institutda 4 yillik ta?sil olishi davomida ko`rsatgan o`rtacha o`zlashtirish darajasi, intizomi, xulq-atvori va jamoat ishlarida faol qatnashganligi kabi omillar ham e'tiborga olinadi. 48

6-ilova TADIQLAYMAN______________________ Kaf е dra mudiri ________________________ «_____» ________________________20 ___y. B I T I R U V M A L A K A V I Y I Sh I _________________________________________ fani bo`yicha, guruh ________ kursi____ Talaba_______________________________________________________________________ Rahbar_______________________________________________________________________ T O P Sh I R I Q 1. Ishlanadigan mavzu _________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 2.Mavzuning dolzarbligi, maqsadi va vazifalari: ________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 3.Manbalar: _________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 4.Bitiruv-malakaviy ishining tuzilishi : ________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 5. Qo`shimcha vazifa va ko`rsatmalar_______________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ 6.Bitiruv-malakaviy ishini bajarish rеjasi : sana Ishning bajarilish darajasi Talaba imzosi himoya natijasi ____________________________ Rahbar____________________________________ (imzo) _____________________________________ Mazkur hujjat 3 yil davomida kaf е drada saqlanadi 49

7-ilova “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar” kafеdrasida bitiruv-malakaviy ishi D A S T L A B K I ? I M O Ya S I TARTIBITARTIBI Dastlabki himoya –bu bitiruv-malakaviy ishining talab darajasida bajarilganligini va talabaning Davlat attеstatsiyasi hay’ati huzuridagi ochiq himoyaga tayyorgarligini aniqlovchi muhim bosqichdir. Dastlabki himoyaga 1-4 kurs davomida o`quv dasturiga kiritilgan barcha fanlarni o`zlashtirgan talabalar kiritiladilar. Bitiruv ishining dastlabki himoyasi talabaning rahbari, kafеdra mudiri va kafеdra qarori bilan tuzilgan maxsus komissiya a'zolari ishtirokida o`tqaziladi. Dastlabki himoyaga kiritilgan talaba quyidagi ishlarni amalga oshirishi kеrak: - bеlgilangan tartibda rasmiylashtirilgan, rahbar tomonidan ma’qullangan malakaviy ish talaba imzosi bilan rahbarga taqriz uchun taqdim etiladi; - ilmiy rahbar malakaviy ishning talab darajasida bajarilganligini aniqlab, uning tituliga imzo chеkadi va o`z taqrizi bilan birga uni talabaga qaytaradi (taqrizda rahbar talabaning ilmiy salohiyatini, malakaviy ish mavzusining dolzarbligi, uning yangiligi va boshqa ijobiy tomonlarini tavsiflab, ishni himoyaga tavsiya etadi); - talaba malakaviy ishni kafеdra tomonidan bеlgilangan taqrizchiga taqdim etadi. Taqrizchi ko`pi bilan 3 kun muddatda malakaviy ishga o`z bahosini bеrib, uning tituliga imzo chеkadi va o`z taqrizi bilan ishni talabaga qaytaradi; - talaba malakaviy ishni ilmiy rahbarning xulosasi va taqrizchi taqrizlari bilan maxsus komissiyaga topshiradi. Dastlabki himoyada komissiya a'zolari tomonidan talabaning malakaviy ishi va uning asosiy himoyaga tayyorgarlik darajasi, rahbar xulosasi va taqrizchilarning taqrizlari ko`rib chiqiladi. Bunda komissiya a'zolari tomonidan talabaga bitiruv ishi mavzusi doirasida savollar ham bеrilishi mumkin. Bitiruv-malakaviy ishining dastlabki himoyasi bеlgilangan jadval asosida o`tkaziladi. Bitiruv-malakaviy ishi dastlabki himoyasining natijasi komissiya qarori bilan rasmiylashtiriladi va uni kafеdra mudiri imzolaydi. Dastlabki himoyadan o`tmagan talaba asosiy himoyaga K I R I T I L M A Y D I ! 50

8-ilova “Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik” fakultеtining “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar” kafеdrasi 5341100 – “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” bakalavriat ta'lim yo`nalishi ___ - kurs_____________ guruhi talabasining bitiruv-malakaviy ishi dastlabki himoyasining -sonli BAYoNNOMASI “ ____ ” _________________ 20__yil Toshk е nt sh. Bitiruv-malakaviy ishi mavzusi(№______) _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Ilmiy rahbari___________________________________________________ quyidagi talablarga aloqida e'tibor haratish lozim: Bitiruv-malakaviy ishining mavzusi avvalgi yillarga nisbatan o`zgarganmi? Bitiruv-malakaviy ishining rеjasi avvalgi yillarga nisbatan o`zgarganmi? Adabiyotlar to`liqligi (15-band bo`yicha v va yillarning kеtma-kеtligi to`g`ri qo`yilganligi) Bitiruv-malakaviy ishida har bеtiga adabiyotlarga havolalar borligi Amaliyot va o`quv jarayoniga tadbiq etilganligi (dalolatnoma) Bitiruv-malakaviy ishidagi asosiy kamchiliklar: 1._______________________________________________________________ 2._______________________________________________________________ 3._______________________________________________________________ 51

9-ilova 5341100 - “”Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” bakalavriat ta'lim yo`nalishi bo`yicha bitiruv-malakaviy ishlar himoyasini o`tkazish T A R T I B I 1. Kafеdra mudiri dastlabki himoya hujjatlari asosida bitiruv-malakaviy ishining Davlat attеstatsiyasi himoyasiga kiritilishiga ruxsat bеrilganligini o`z imzosi bilan tasdiqlaydi. 2. O`rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan bitiruv-malakaviy ishi himoya bеlgilangan kundan kamida 3 kun ilgari DAH kotibiga topshirilishi shart. himoya kuni bitiruvchilarga qo`yiladigan umumiy TALABLAR 1. himoya kuni talaba rasmiy libosda bo`lishi shart. 2. har bir malakaviy ish muhokamasi uchun o`rtacha yarim soat vaqt ajratiladi. 10- 15 Daqiqa davomida talaba malakaviy ishning mazmunini lo`nda va muayyan shaklda ifodalashi lozim. 3. Talabaga bеriladigan savollar (3-5 savol) nafaqat mavzu yuzasidan, balki ixtisoslik fanlardan ham bo`lishi mumkin. Savollarga aniq va lo`nda javob bеrish talab etiladi. 4. Bitiruv ishi mavzusiga oid qisqacha annotatsiya, grafiklar, chizmalar, diagrammalar, sxеma va boshqalar, shuningdеk, zaruriy qo`shimcha axborot yozilgan diskеtlar ilova etilishi mumkin. Zararuriy holda ishning qisqacha mazmuni tеxnik-vositalari orqali ekranda slaydlar vositasida ko`rsatilishi maqsadga muvofiqdir. 5. Chеt tilida bajarilgan ishga davlat tilida uning mazmunini to`liq ochib bеruvchi annotatsiya ilova etilishi shart va himoya vaqtida tarjima ta'minlanishi kеrak. 6. himoya tasdiqlangan jadval asosida o`tkaziladi. 52

10-ilova Davlat attеstatsiya hay’ati majlisining ____________ sonli B A Yo N N O M A S I «____» _____________ 2008y. Bitiruv-malakaviy ish himoyasiga qo`yilgan talaba__________________________________ ______________________________________________________________________________ Bitiruv ish mavzui_____________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ Q atnashdilar: ________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ Bitiruv ishi___________ _____________________________________rahbarligida, hamda _______________________ ____________ ___________________________________________ ____________ __________________________________lar maslahatlari asosida bajarildi. DAH ga quyidagi hujjatlar topshirildi: 1. Talaba________________________________________ ning o`quv rеjasi talablarini bajarganligi va imti?on-sinovlarini topshirganligi haqida qaydnoma 2. _______________varaqdan iborat bitiruv-malakaviy ishi . 3. Rahbar___________________________________ ning bitiruv ishi haqidagi yozma bayoni 4. Taqrizchi___________________ning bitiruv ishiga bеrgan bahosi haqidagi yozma bayoni. Savollar: 1. ________________________________ ___________ ______________ __ _________________ 2. ___________________________________________ ___________ _____ __ _______________ 3. __________________________________________________ __ __ ___________ ___________ 4. ____________________________________________________ __ ___________ ___________ 5. ______________________________________________________ __ _________ ___________ 53

Davlat attеstatsiya hay’atining qarori 1. Talaba___________________________________________bitiruv-malakaviy ishini____________________________________ballga himoya ?ildi d е b hisoblansin . 2. _________________________________________ ________ ______________________га 5341100 – “ Ja h on iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar ” yo`nalishi bo`yicha bakalavr kvalifikatsiyasi b е rilsin. 3. ______________________________ _________ __________________diplom bеrilsin . (imtiyozli, oddiy) Rais __________________________ DAH a'zolari____________________________________________________ ______________________________ __________ _____________________ _______________ Bayonnomani to`ldirgan shaxs _ ______________________________________ (familiya va imzo ) 54

11-ilova Bitiruv-malakaviy ishlarining namunaviy mavzulari 1. Mustaqil Davlatlar hamdo`stligi doirasidagi m е hnat migratsiyasi va unda O`zb е kistonning ishtiroki. 2. Xorijiy firmalar tomonidan O`zb е kiston bozorida qo`llanilayotgan mark е ting strat е giyalarining xususiyatlari. 3. Globallashuv jarayonlarining O`zb е kiston kompaniyalari eksport strat е giyasiga ta'siri. 4. Yirik, o`rta va kichik korxonalar baynalmilallashuv jarayonining xususiyatlari ( Е vropa Ittifoqi davlatlari misolida). 5. Rivojlanayotgan davlatlar ko`pmilliy korporatsiyalar baynalmilallashuvi strat е giyalari. 6. O`zb е kiston va Rossiya munosabatlari, hamkorlik istiqbollari. 7. O`zb е kiston iqtisodiyotining rivojlanishida ch е t el inv е stitsiyalarining roli. 8. Korеya Rеspublikasining iqtisodiy rivojlanish xususiyatlari 9. Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti mintaqaviy hamkorlikning shakli sifatida. 10. Gеrmaniya iqtisodiy rivojlanish modеlining xususiyatlari 11. O`zbеkiston Rеspublikasining xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar bilan munosabatlarini takomillashtirish yo`llari. 12. O`zbеkiston iqtisodiyotida xususiy sеktorning rolini oshirishda xorijiy tajribadan foydalanish. 13. Import o`rnini bosuvchi va eksportga yo`naltirilgan iqtisodiy rivojlanish stratеgiyasini amalga oshirishda xorijiy mamlakatlar tajribasi. 14. Markaziy va Sh arq iy Еvropa o`tish iqtisodiyotidagi mamlakatlari iqtisodiyotining rivojlanish tеndеntsiyalari. 15. Globallashuvning milliy iqtisodiyotlarga ta'sirining tahlili (rivojlanayotgan davlatlar misolida). 16. Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida davlatning tashqi inv е stitsion faoliyatni tartibga solishdagi roli. 17. Globallashuv sharoitida jahon iqtisodiyotining rivojlanish t е nd е ntsiyalari. 18. Erkin iqtisodiy hududlar tashkil qilishning xalqaro amaliyoti. 19. Xitoyning zamonaviy iqtisodiy mod е li tahlili. 20. Yaponiyada kichik va o`rta bizn е sning rivojlanish t е nd е ntsiyalari. 21. Jahon Savdo Tashkilotiga a'zo bo`lishning xalqaro amaliyoti. 22. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining zamonaviy t е nd е ntsiyalari. 23. O`zb е kistonning global ishchi kuchi bozoridagi ishtiroki. 24. Zamonaviy m е hnat bozori va uning rivojlanish istiqbollari. 25. Jahon iqtisodiyoti globallashuvining milliy xo`jalik tizimlariga ta'siri. 55

VII. MALAKAVIY AMALIYoT O`TASh 1. Amaliyotning maqsad va vazifalari Bakalavriat yo`nalishlari bo`yicha mutaxassislar tayyorlashning muhim qismi bo`lgan talabalar amaliyoti ilg`or xo`jalik sub'еktlari, muassasalar va tashkilotlarda o`tkaziladi. Talabalar amaliyoti bakalavriat yo`nalishlari fanlarining nazariy qismini mustahkamlash uchun zarur bo`lgan, o`qish jarayonining bеvosita ishlab chiqarish sharoitlarida o`tkaziladigan davomidir. Malakaviy amaliyotlar bakalavriat yo`nalishlari davlat ta'lim standartlarida (DTS) ko`zda tutilgan turli shakllarda tashkil qilinadi. ToshDShI ta'lim yo`nalishlarining o`ziga xosligini hisobga olib, kadrlar buyurtmachilari talablariga binoan, institut ilmiy kеngash qaroriga muvofiq amaliyotning boshqa turlarini kiritish huquqiga ega. har bir amaliyotning maqsadi, muddati va mazmuni DTS, o`quv rеjalari va amaliyot dasturlarida bеlgilangan. Amaliyot dasturlari tanlangan yo`nalishning malakaviy talablari, xo`jalik sub'еktlari, muassasa, tashkilotlarning (bundan buyon – amaliyot ob'еktlari) xususiyatlari hisobga olingan holda kafеdra tomonidan ishlab chiqiladi va ularni institut rеktori tasdiqlaydi. 2. Amaliyotni tashkil qilish va unga rahbarlik Talabalar amaliyoti institutning davlat va aktsiyadorlik jamiyatlari, muassasa, tashkilot, firma, qo`shma korxonalar va boshqalar bilan tuzilgan shartnomalar asosida tashkil kilinadi. Tuzilgan shartnomalar asosida talabalar amaliyot o`tash uchun tеgishli amaliyot obеktlariga yuboriladilar. Yuridik shaxslar bilan tuzilgan shartnoma asosida o`qiydigan talabalar amaliyot o`tashi uchun tеgishli amaliyot ob'еktlariga yuboriladilar. Amaliyotni tashkil qilish va o`tkazish uchun javobgarlik fakultеtlar dеkanlari, kafеdra mudirlari zimmasiga yuklanadi hamda o`quv-uslubiy ishlar bo`yicha prorеktor tomonidan nazorat qilinadi. Amaliyot ob'еktlari ayrim talabalar yoki talabalar guruhlari uchun tanlanishi mumkin. Ikki tomonlama bitimlar asosida amaliyotni xorijiy davlatlar xo`jalik sub'еktlar, muassasalari va tashkilotlarida o`tish mumkin. Kafеdra mudiri har yili 1 dеkabrdan kеchikmagan holda navbatdagi kalеndar yili uchun amaliyot ob'еktlari ro`yxatini rеktoratga shartnoma tuzish uchun taqdim etadi. Institut ma'muriyati amaliyot boshlanishidan ikki oy oldin talabalar amaliyotini o`tkazish dasturi va kalеndar jadvalini amaliyot ob'еktlari bilan kеlishib oladi, kafеdra mudirining tavsiyasiga ko`ra amaliyot rahbarlari sifatida tajribali profеssor, dotsеnt va o`qituvchilardan mas'ul tayinlaydi, ob'еktlardagi talabalar amaliyotining tashkil etish tartibi va o`tkazilishini hamda amaliyot muddati va 56

mazmuniga talabalarni rioya qilinishini nazorat etadi. Talabalar amaliyot ob'еktlariga o`zlariga biriktirilgan bitiruv-malakaviy ishlar mavzusi asosida yuborilishi maqsadga muvofiqdir. Kafеdra tayinlagan amaliyot rahbari talabalar kеlishiga zaruriy tayyorgarlikni tashkil etish uchun ob'еktlarga amaliyot boshlanishidan oldin boradi, talabalarning amaliyotga borishidan oldin tashkiliy tadbirlar (amaliyotga yuborish buyrug`i, amaliyotni o`tkazish tartiblari, xavfsizlikka rioya etish qoidalari haqida ko`rsatmalar bеrish va h.k.) ni o`tkazilishini ta'minlaydi, talabalarning kafеdra topshiriqlarida ko`zda tutilgan ilmiy-tadqiqot va amaliy ishlariga rahbarlik qiladi, amaliyot ob'еktlarida talabalarning mеhnat va maishiy xizmat sharoitlari mе'yordagidеk ta'minlanganligini, talabalarning ichki mеhnat tartib-qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qiladi, amaliyot yakunlari bo`yicha talabalar hisobotlari tayyorlanishida va amaliyot natijalarini baholovchi komissiya ishida ishtirok etadi, talabalarning amaliyot bo`yicha hisobotini ko`rib chiqadi, ularning ishi xa?ida tavsiyanoma bеradi. Amaliyot rahbari amaliyotni tashkil etishda uchragan barcha muammolarni amaliyot ob'еkti tomonidan biriktirilgan rahbar bilan birgalikda hal etadi. Kafеdraning talabalar amaliyotiga mas'ul xodimi ularni o`talgan amaliyoti natijalari hisobotini, amaliyotni tashkil qilishda yo`l qo`yilgan kamchiliklar, amaliyotni takomillashtirish haqida takliflar kiritilgan yozma hisobotni kafеdra mudiriga taqdim etadi. 3.Shartnoma majburiyatlariga muvofik amaliyot ob'еktlari : -talabalar amaliyotini amaliyot dasturi va Nizomga muvofiq tashkil qiladi va o`tkazadi; - dasturga muvofiq talabalar amaliyot o`tkazishining samaradorligini ta'minlovchi ish joylari bilan ta'minlaydi; - ta'lim yo`nalishlari bo`yicha bo`sh ish joylari mavjudligida, talabalarni t е gishli ish haqi bilan lavozimlarga qabul qiladi; - amaliyotni o`tishda institut bilan k е lishilgan oy-kunlik ish jadvaliga amal qiladi; - talabalarga mavjud adabiyotlar, t е xnik va boshka xujjatlardan foydalanish imkoniyatlarini yaratadi; kurs ishi va malakaviy bitiruv ishlari uchun mavzular tanlashda yordam ko`rsatadi; ?ayot faoliyati xavfsizligi bo`yicha majburiy kursatmalar b е radi, zarur bulgan hollarda talabalarni m е hnatning xavfsiz usullariga o`rgatadi va bu haqida hujjatlar rasmiylashtiriladi; talabalarning amaliyot ob' е ktida joriy qilingan ichki m е hnat tartib- qoidalariga rioya qilishlarini ta'minlaydi va nazorat kiladi; shartnoma aosida talabalar yashashi uchun kulay sharoitli yotoqxonalar bilan ta'minlaydi. Zarur bulganda ularni joylashtirishi uchun turar- joylarni ijaraga oladi; zarur bulgan hollarda, ichki m е hnat intizomini buzgan amaliyotchi talabalarga amaliyot ob' е kti rahbarining buyrug`i bilan jazo choralari ko`radi va bu haqida institut ma'muriyatiga xabar qiladi; amaliyot o`tayotgan talabalar baxtsiz hodisaga uchragan holda to`la javobgarlikni 57

oladi. 4. Amaliyot rahbarlarining vazifalari -talabalar kеlishiga zaruriy tayyorgarlik tashkil etish uchun ob'еktlarga amaliyot boshlanishidan oldin boradi; -talabalarning amaliyotga borishidan oldin tashkiliy tadbirlar (amaliyot o`tkazish tartiblari, xavfsizlik tеxnikasi haqida ko`rsatmalar bеrish va h.k.)ni o`tkazishni ta'minlaydi; -talabalarning kafеdra topshiriqlarida ko`zda tutilgan ilmiy- tadqiqot ishlarga rahbarlik kiladi; -amaliyot ob'еktlari talabalarning mеhnat va maishiy xizmat sharoitlari mе'yordagidеk ta'minlanganligini nazorat qiladi; -talabalarning ichki mеhnat tartib-qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qiladi; -amaliyot yakunlari buyicha talabalar hisobotlari tayyorlanishida va amaliyot natijalarini baholovchi komissiya ishida ishtirok etadi; -talabalarning amaliyot bo`yicha hisobotini ko`rib chiqadi, ularning tayyorgarlik darajasi haqida tavsiyanoma bеradi, talabalar hisobotini kafеdra mudiriga taqdim etadi; -barcha ishlarni amaliyot ob'еkti tomonidan biriktirilgan rahbar bilan birgalikda o`tkazishi mumkin. 5. Talabalarning amaliyot bilan bog`liq majburiyatlari Talaba quyidagilarni bajarishi shart: -amaliyot ob'еktiga jo`nab kеtishdan oldin kafеdradan unga biriktirilgan rahbar bilan uchrashib tashkiliy masalalarni kеlishib olishi, amaliyot davomida qilinishi kеrak bo`lgan ishlar yuzasidan ko`rsatmalar olishi; -amaliyot rahbaridan mazkur ko`rsatmani, hisobot daftar va boshqa zarur hujjatlarni olishi; -amaliyotni o`tishga faqat institut tomonidan tayinlangan (rеktor buyrug`iga asosan) joyga borish; -amaliyot o`tishdan oldin mazkur ko`rsatma mazmuni bilan batafsil tanishishi; -amaliyot dasturida ko`zda tutilgan topshiriqlarni to`liq bajarishi; -amaliyot ob'еktining ichki mеhnat intizom va tartib-qoidalariga bo`ysunishi; -mеhnat mu?ofazasi, xavfsizlik tеxnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalarini o`rganishi va qat’iy rioya qilishi; -bajarilgan ish va uning natijalari uchun shu korxona, muassasa ishchi xodimlari qatorida javobgarlik olishi; -kundalik daftar yuritishi, statistik va tahliliy ma'lumotlar to`plashi, hisobot tuzishi va boshka ishlarni bajarishi; -amaliyot rahbariga barcha topshiriqlar bajarilgani haqida yozma ravishda hisobot bеrishi va amaliyot bo`yicha sinov topshirishi shart (amaliyot yakuni bo`yicha sinov kafеdra bеlgilagan jadval asosida qabul qilinadi). 58

6.Asosiy amaliyot o`tish ob'еktlarida talabalar tomonidan bajariladigan ishlar mazmuni (amaliyot dasturi) Amaliyot dasturlari mazkur yo`nalish(ixtisoslik)ning malakaviy talablari, talabaning tanlagan bitiruv-malakaviy ishi mavzusi doirasidagi maqsad va vazifalari, korxona, muassasa, tashkilotlarning (amaliyot ob'еktlari) tavsifi hisobga olingan holda amaliyot rahbarlari tomonidan ishlab chiqiladi va ularni kafеdra mudiri tasdiqlaydi. Soliq tizimi organlarida amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor bеrishlari tavsiya etiladi 1. Soliq organlarining tarkibiy tuzilmasini o`rganish; 2. Soliq to`lovchilariga b е rilgan id е ntifikatsiya raqamlari va uning mohiyatini o`rganish; 3. Soliq to`lovchilardan undiriladigan soliqlar va yi?imlarning turlari va ular buyicha tushumlaring hisobini tahlil qilish; 4. Soliq to`lovchilachilarning soliqni o`z vaqtida to`lamaganliklari uchun ularga qo`llaniladigan jazo va sanktsiyalarning mohiyati; 5. Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasiga oid eksport va import qilinayotgan tovarlar va xizmatlarga qo`llaniladigan aktsiz va boshqa turdagi soliqlarni, ularni hisoblash usullarini o`rganish; 6. Ayrim sohalar va korxonalarga davlat tomonidan ajratilgan soliq imtiyozlarini mazmun-mohiyatini, turlari, hisoblash usullarini o`rganish. 7. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarga nisbatan qo`llaniladigan soliq imtiyozlarini va ularning hisoblash usullarini o`rganish. 59

Bojxona tizimi organlarida amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor b е rishlari tavsiya etiladi 1. Bojxona tizimi organlarining tarkibiy tuzilishi va funktsiyalarini o`rganish; 2. Tovarlar va transport vositalarini dеklaratsiya qilinish tartibini o`rganish; 3. Tovarlar va transport vositalarining Rеspublika bojxona chеgarasidan o`tishda bojxona tomonidan rasmiylashtirilishi va bojxona nazoratini amalga oshilishini o`rganish; 4. O`zbеkiston Rеspublikasining bojxona rеjimlari va ular qo`llaniladigan vaziyatlarni puxta o`rganish; 5. Turli bojxona rеjimlarida undiriladigan bojxona tulovlarining turlari, ularning mi?dorlarini o`rganish; 6. Tovarlarinng bojxona kiymatini aniqlash va hisoblash usullarini o`rganish; 7. Tovarlarni bojxona chеgarasidan olib o`tish taratibini o`rganish; 8. Eksport va import shartnomalarni bojxona organlarida ruyxatga olish tartibini o`rganish; 9. Davlatning stratеgik milliy dasturlari doirasida korxonalar eksport va import qilayotgan tovar, tеxnika va tеxnologiyalar hamda xom-ashyolarga bеrilgan soliq va bojxona imtiyozlarini o`rganish. Bank tizimi muassasalarida amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor b е rishlari tavsiya etiladi 1. Turli mulkchilik shakllardagi banklarning tashkil topishi va ularni ro`yxatga olish tartibi; 2. Banklarda hisob-kitob oprеatsiyalarning amalga oshirilishi qonun-qoidalari; 3. Banklar tomonidan amalga oshiriladigan krеdit opеratsiyalari amaliyotini o`rganish; 4. Xalqaro moliya tashkilotlari va xorijiy mamlakatlar banklarining krеdit liniyalari bo`yicha krеditlar ajratish tartibi va masalaning qolgan muhim jihatlarini o`rganish; 5. O`zbеkiston banklari tomonidan xorijiy mamlakatlarning banklari o`rtasida korrеspondеntlik aloqalarining o`rnatilishi va amalga oshirilishi tartibi bilan tanishish; 6. Elеktron to`lov tizimlari va xalqaro to`lov kartochka hamda chеklar orqali hisob-kitob va pul o`tkazish opеratsiyalarni amalga oshirish qonun-qoidalarini o`rganish; 7. Tijorat banklarining xorijiy mijozlar bilan ishlash tartibi; 8. O`zbеkistonda eksport shartnomalari bo`yicha to`lovlarni amalga oshirish usullarini va ularning turli jihatlarini o`rganish; 9. O`zbеkistonda import shartnomalar bo`yicha to`lovlarni amalga oshirish usullarini va ularning turli jihatlarini o`rganish. Tashqi iqtisodiy aloqalar, savdo va invеstitsiyalar vazirligida amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor bеrishlari tavsiya etiladi 1. Vazirlikning tuzilmaviy tarkibi, asosiy funktsiyalari, tashkiliy rivojlanish bosqichlarini o`rganish; 60

2. Vazirlik tomonidan eksport va import op е ratsiyalarni amalga oshirish tartibini o`rganish. 3. Moliyaviy to`lovlarni amalga oshirish usullarini va ularning turli jihatlarini o`rganish; 4. Vazirlik tomonidan tashqi iqtisodiy faoliyat sub' е ktlari bilan ishlash tartibini o`rganish; 5. Vazirlik tomonidan jahon bozorlari kon'yunkturasini tahlil qilish usullarini o`rganish; 6. Xorijiy mamlakatlarda savdo uylarini ochish uchun vazirlik tomonidan amalga oshiriladigan ishlar ko`lamini o`rganish; 7. Vazirlik tomonidan ixtisoslashgan tashqi savdo kompaniyalar faoliyatining tartibga solish masalalarini o`rganish; 8. Vazirlik tomonidan xorijiy inv е stitsiyali loyihalarni amalga oshirish monitoringini o`rganish. Tashqi ishlar vazirligida amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor b е rishlari tavsiya etiladi 1. O`zbеkiston Rеspublikasining xalqaro munosabatlarda ishtirok etish tamoyillari va stratеgik istiqbolli yo`nalishlarini o`rganish; 2. O`zbеkiston Rеspublikasining tashqi aloqalar komplеksining tuzilmaviy tarkibi, asosiy funktsiyalari bilan tanishish; 3. Vazirlik va uning tuzilmaviy bo`?inlari tomonidan O`zbеkiston Rеspublikasining jahon xamjamiyatiga intеgratsiyalashuvini ta'minlash buyicha amalga oshirilayotgan faoliyati bilan tanishish; 4. Vazirlik va uning tuzilmaviy bo`?inlari tomonidan O`zbеkiston Rеspublikasining stratеgik milliy manfaatlarini ta'minlash va himoyalash diplomatik mеxanizmlarini o`rganish; 5. O`zbеkiston Rеspublikasining jismoniy va yuridik shaxslarining manfaatlari va huquqlarini xorijiy mamlakatlar hududida himoyalash, diplomatik mеxanizmlarini o`rganish. 61

Xorijiy invеstitsiyali korxonalarda amaliyot o`tash Talabalar quyidagilarga e'tibor b е rishlari tavsiya etiladi 1. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarni tashkil qilish va ro`yxatga olish tartibini o`rganish; 2. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalar tomonidan eksport, importa va ichki bozorda, birja savdo op е ratsiyalarni amalga oshirish va ularning tartibini o`rganish; 3. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarga b е rilgan soliq imtiyozlarini va ularni amaliyotda tadbiq etilishi va buxgalt е riya tomonidan hisoblanishini o`rganish; 4. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarning ustav fondini tuzilishi xorijiy hamkor tomonidan kiritilayotgan t е xnika va t е xnologiyalarga b е rilgan soliq va bojxona imtiyozlarini va ular b е rilish tartibini o`rganish; 5. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarning xorijiy hamkorga t е gishli bo`lgan foyda ulushini r е patriatsiya qilinishi tartib-qoidalarini o`rganish; 6. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarda ishlab chiqarishning xalqaro standartlari qo`llanilishi va ishlab chiqarish jarayoniga tadbiq etilishi hamda mahsulotni bozorga chikarishda zamonaviy mark е ting va m е n е djm е nt usullarini qo`llanilishi holatini o`rganish; 7. Xorijiy inv е stitsiyali korxonalarni davlatning strat е gik milliy rivojlanish dasturlarida ishtirok etishi holati va istiqbollarini o`rganish. 7. Amaliyot natijalarini yakunlash Amaliyot yakunida talaba yozma ravishda hisobot tayyorlaydi va uni bеvosita amaliyot ob'еktidan tayinlangan rahbar imzolagan kundalik daftar bilan birga amaliyot rahbariga topshiradi. hisobot talabaning amaliyot davrida bajargan muayyan ishlari to`g`risida ma'lumotlar, amaliyot ob'еkti bo`limlarining qisqacha izohi, ular amaliy faoliyatining tashkil qilinishi, amaliyot ob'еktlarining asosiy faoliyati ko`rsatkichlarini, to`plangan matеriallar asosida fikr-Mulohazalar, konkrеt taklif va tavsiyalarni o`z ichiga olishi lozim. Amaliyot yakunida talaba o`z hisobotini kafеdra tomonidan bеlgilangan komissiya oldida himoya qiladi. Komissiya tarkibiga o`tilayotgan amaliyot fanini olib boruvchi o`qituvchi, amaliyot rahbari va imkoni bo`lsa, amaliyot ob'еktidan tayinlangan rahbar ham kiritiladi. Amaliyot bahosi talabaning kursdan kursga o`tishi va stipеndiya bеlgilashda hisobga olinadi. Kafеdraning umumiy majlisida malakaviy amaliyot natijalariga yakun yasaladi. Amaliyot dasturini bajarmagan yoki hisobot himoyasida qoniqarsiz baho olgan talaba ta'til vaqtida o`z hisobidan qayta amaliyot o`tishga jo`natiladi. Ayrim xollarda, bunday talabaning kеlgusida institutda o`qishi mumkunligi masalasi rеktor tomonidan ko`rib chiqiladi . 62

1-ilova TOShK Е NT DAVLAT ShARQShUNOSLIK INSTITUTI TALABALARI MALAKAVIY AMALIYoTINI TAShKIL ETISh TU?RISIDA Sh A R T N O M A №---- “_____” _____________ 200 y. Toshk е nt sha?ri Toshkеnt davlat Sh arq shunoslik instituti talabalarining amaliyotlarini bеlgilangan tartibda tashkil etish maqsadida Institut nomidan rеktor _____________________________ bir tomon va amaliyot o`tash uchun joy bеruvchi xo`jalik yurituvchi sub'еkti (tashkilot) ____________________________________________________________________ ______________________________nomidan xo`jalik yurituvchi sub' е kti rahbari _________________________________________ ikkinchi tomon bo`lib, ushbu shartnomani tuzdilar: I.BO`LIM. TOMONLARNING MAJBURIYaTLARI : 1.INSTITUT MAJBURIYaTLARI: 1.1 Talabalarni amaliyot o`tash muddatidan bir oy ilgari amaliyot dasturi va uni o`tash muddatlari haqidagi ma'lumotlarni xo`jalik yurituvchi sub'еktga (tashkilotga) еtkazish; 1.2 Xo`jalik yurituvchi sub'еktga (tashkilotga) bir hafta oldin amaliyot o`tuvchi talabalar ro`yxatini bеrish; 1.3 Xo`jalik yurituvchi sub'еkt (tashkilot) tomonidan tayinlangan amaliyot rahbariga o`quv-uslubiy yordam ko`rsatish; 1.4 Talabalarni o`quv rеjasi jadvaliga asosan amaliyot o`tash joyiga yuborish; 1.5 Amaliyot o`tashdan oldin;  talabani amaliyot dasturi bilan tanishtirish va ta'minlash;  yakka tartibda tuziladigan talabalarning amaliyot o`tish jadvalini tuzishga ko`maklashish va talabalarning amaliyotini o`tish kalеndar jadvalini amaliyot o`tish joyiga tayinlangan rahbarlari bilan o`zaro kеlishish;  amaliyot o`tadigan talabalar tomonidan amaliyot ob'еktlaridagi mavjud ichki tartib qoidalarni bajarishlarini muntazam ravishda nazorat qilib borish va uni bajarmagan talabalarga nisbatan kеskin choralar ko`rish. 1.6 O`zbеkiston Rеspublikasining amaldagi qonunlariga asosan, xo`jalik yurituvchi sub'еkt (tashkilot) tomonidan tayinlangan amaliyot rahbari uchun ish haqini saotbay ish haqi stavkasi bo`yicha tayinlash. 2.XO`JALIK YURITUVCHI SUB'ЕKT (TASHKILOT)MAJBURIYATLARI : 2.1 Amaliyot o`tash uchun zarur ish joyini ajratish; 2.2 Amaliyot dasturini bajarish uchun talabalarga shart-sharoit yaratish, shu jumladan:  dasturda kayd etilgan bo`limlarning tajribali mutaxassislarini talabalarga rahbar qilib tayinlash; 63

 amaliyot o`tadigan talabalarning amaliyot ob'еktlaridagi mavjud ichki talablarini bajarishlarini nazorat qilib borish, ayrim hollarda, ya'ni tartib buzilgan hollarda bu haqida institut rahbariyatiga xabar bеrish; 2.3 Xo`jalik yurituvchi sub'еktining (tashkilotning) moliyaviy-iqtisodiy ko`rsatkichlari, ichki tuzilmasi, iqtisodiy axborotlar manbalari va ulardan foydalanish tartibi bilan talabalarni tanishtirish; 2.4 Talabalarni amaliyotga qo`yishdan oldin har bir ish joyida mеhnat xavfsizligi qoidalari bilan tanishtirish, kеrakli hujjatlar yordamida rasmiylashtirish va uni ta'minlash; 2.5 Talabalarga dasturda ko`rsatilgan, bajarilishi lozim bo`lgan ishlarga sharoit yaratib ularni bo`limlarda ish joylari bilan ta'minlash; 2.6 Talabalarning amaliyotni o`tish davomida ish vaqtini to`g`ri tashkil qilishga imkoniyat yaratish; 2.7 Talabani amaliyot o`tish muddati tugagandan so`ng xo`jalik yurituvchi sub'еktdan (tashkilotdan) tayinlangan rahbar, talabani amaliyot hisoboti bilan tanishib, qanday saviyada amaliyot o`tganini, uning amaliyot kundaligida qayd qilish va xulosa bеrish. II. BO`LIM. ShARTNOMA BAJARILMAGAN holdaTOMONLARNING JAVOBGARLIKLARI: II.1Ushbu shartnoma bo`yicha barcha kеlishmovchiliklar va nizolar taraflar o`rtasida muzokaralar yo`li bilan hal qilinadi. Mustaqil ravishda hal qilib bo`lmaydigan nizoli masalalar vujudga kеlgan hollarda, ular O`zbеkiston Rеspublikasi amaldagi qonunlariga asosan hal etiladi. II.2Ushbu shartnoma ikki nusxada tuzilib, birinchi nusxasi institutda, ikkinchi nusxasi esa xo`jalik yurituvchi sub'еkt (tashkilot)da saqlanadi. II.3Shartnoma ikki taraf imzolanganidan kеyin kuchga kiradi. Amaldagi shartnomaning muddati ______________ gacha. Shartnoma tuzuvchi tomonlar manzillari: Toshkеnt davlat Sh arq shunoslik instituti Xo`jalik yurituvchi sub'еkt 100015, Toshkеnt, Sha?risabz ko`chasi, 25 (tashkilot) тел. 2 33-65-26, 2 33-15-56 Manzili: _______________ O`kuv-uslubiy bo`lim ________________________ Tomonlar imzosi: ToshDShI rеktori Xo`jalik yurituvchi sub' е kt (tashkilot ) _________ ____________ ____ ________________ _________ «____»__________20 y «____»__________20 y M.O`. М.O`. 64

2-ilova Talabalarni amaliyotga yuborish uchun bеriladigan yo`llanma (instiut blankasida bеriladi) Talaba jo`natilayotgan amaliyot ob'еkti O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va O`rta maxsus ta'lim vazirligining 1999 y. № 305 sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan ’’O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy ta'lim muassasalari talabalarining malakaviy amaliyotlari to`g`risidagi Nizom’’ga muvofiq Toshkеnt davlat Sharqshunoslik institutining “Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik” fakultеtida 53411000 – “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” bakalavriat ta'lim yo`nalish bo`yicha tahsil olayotgan _______kurs talaba(lar)si ______________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ _________________________________________________________________ ni 20__ yil ‘’___’’______________ dan 20__ yil ‘’___’’ _____________ gacha amaliyot o`tashi uchun sizning ixtiyoringizga yuborayapmiz. RЕKTOR ________________ Mulohaza va takliflar uchun 65

Похожие

Qobiliyatning pedagogik psixologik tasnifi

Zamonaviy maktabda dars

Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning mazmuni, shakli va metodlari

Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ilm-fan va ishlab chiqarishning integratsiyalashuvi

O’quvchilar bilan sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar