Диққатнинг асосий хусусиятлари - Психология - Дипломные работы

Диққатнинг асосий хусусиятлари

Загружено в:

29.06.2021

Скачано:

0

Размер:

15704 KB

“Психология” йўналиши бўйича қайта тайёрлаш ва малака ошириш курси тингловчиси МАВЗУ: Диққатнинг асосий хусусиятлари БИТИРУВ ЛОЙИҲА ИШИ « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Мундарижа КИРИШ...................................................................................................................3 I-БОБ. ДИҚҚАТНИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ ............................................................................................................... 1.1. Умумий психология фанида диққатни ўрганилганлиги..............................6 1.2. Диққатнинг асосий хусусиятига қаратилган таснифи................................11 II-БОБ. ДИҚҚАТНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШНИНГ МОДУЛ ИШЛАНМАСИ 2.1. Умумий психология фанининг ўқув дастури (Силлабус)........................................................................................................16 2.2. Диққатнинг асосий хусусиятлари мавзуси бўйича маъруза матни.......................................................................................................................40 2.3. Диққатнинг асосий хусусияти мавзусини ўқитишда интерфаол усуллар ва кейслар тўплами...................................................................................................52 2.4. Назорот топшириқлари (ЖН,ОН,ЯНлар бўйича саволлар ва тестлар) ........................................... .................................................................57 2.5. Диққатнинг асосий хусусияти мавзуси юзасидан тақдимот.................................................................................................................64 Глоссарий .............................................................................................................67 Хулоса ва таклифлар ..........................................................................................69 Адабиётлар руйхати ...........................................................................................71 Илова ................................................................................................................75-78 2 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

КИРИШ Мавзунинг долзарблиги. Юртимизда мустақилликка эришгандан сўнг давлатимиз раҳбари И.А.Каримов кўплаб ривожлантириш йўлида самарали ишлар амалга оширилганини таъкидлаб. Шу жумладан унинг натижаси сифатида бугунги кунда фан ва техника ютуқларидан кўришимиз мумкин. Шунингдек психология соҳасининг ўрганилмаган тармоқларини ўрганиш ва келажак авлодга етказиш йўлида кўплаб ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Дин психологияси психология ва диншунослик билимлари заминида вужудга келган бўлса ҳам, ўзига хос мавзу, мақсад ва вазифаларига эга бўлган фаннинг мустақил соҳаси сифатида ривожланиб келяпти. 1 Шахснинг психологик ҳаётини кўпинча қабул қилинадиган предметлар ва ҳодисалар, фикрлар ва ҳиссиётлар, улардан қолган таассуротлар, бўлиб ўтган воқеалар тўғрисидаги хотиралар сиймолари ва тасаввур этиладиган келажак сиймоларидан иборат оқим билан таққослайдилар. Бу оқимга, бизнинг атрофимиздаги оламдаги фаолиятимиз, бошқа инсонлар билан мулоқотимиз, ўзимизнинг психологик ва жисмоний ҳолатларимиздаги ўзгаришлар ва бошқалар оқибатида ҳосил бўлган янги- янги дарёлар бетўхтов қуйилаверади. Не сабабдан бизнинг психологик фаолиятимиз тошқинга айланмасдан муайян бир ўзан ичра оқиб, у ёки бу йўналишини сақлаб қолади? Бу тартиботга руҳиятимизнинг муҳим бир хусусияти – диққат туфайли эришилади. Одатда диққат идрок қилиш, хотира ёки тафаккур каби алоҳида психологик жараён сифатида қаралмайди. Лекин улар учун “ўзини қурбон қилиб”, онгимизнинг муваффақиятли ва аниқ ишини таъминлайди. Диққат доим муайян аниқ психологик жараёнларда намоён бўлади: биз тикилиб қараймиз, диққат билан қулоқ соламиз, яхшилаб ҳидлаймиз, масала устида ўйланамиз ёки, дунёдаги барча нарсани унутиб, иншо ёзамиз. Диққатимиз ташқи дунё объектларига ёки шахсий ички ҳаётимизга йўналтирилган бўлиши мумкин. 1 Karimov I.A. Asarlar to‘plami.1-17 jildlar. - Toshkent, “O‘zbekiston”, 1996-2009 3 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Бугунги кундаги, яъни ахборот глобаллашуви асрида ақлий фаолият юритаётган барча кишилар ўз диққатинг нималарга қодир эканлиги, унинг ҳажми ва хусусиятларини билиши, яъни содда қилиб айтганда ўз диққати билан дўстлашиши лозим. Диққат – психик ҳодиса. У орқали инсон объектив борлиқдаги ўз ҳаёти билан бевосита ёки билвосита боғлиқ бўлган элементларни англайди, топади, аниқлайди, ўрганади, тушунади ва бутун умри давомида билиб боради. Шу сабабли ҳам, бекорга диққат инсон учун “билиш жараёни” деб аталмаган. Бу ишнинг объекти инсон, гуруҳлар ва ташкилотлар бўлса предметини ташкил этади. Битирув лойиҳа ишининг мақсади. Умумий психология фанини ўқитишнинг назарий ва амалий масалаларини тадқиқ этиш, фан юзасидан электрон ўқув модули ишланмасини шакллантириш ҳамда ўқитишни такомиллаштириш бўйича хулосалар ва тасиялар ишлаб чиқишдан иборат. Битирув лойиҳа иши мақсадидан келиб чиқиб қуйидаги вазифалар белгилаб олинди: Биринчидан, олий таълим муассасаларида ўқитилаётган “Умумий психология” фани тараққиётининг устивор йўналишларини назарий ва амалий таҳлил қилиш; Иккинчидан, “Умумий психология” фанини ўқитишда Диққат бўлими бўйича инновацион таълим технологиялари ва илғор хорижий тажрибалардан фойдаланиш йўлларини ёритиш; Учинчидан, “Умумий психология” фанидаги диққатнинг ахамиятларини ўқув дастури мазмун моҳиятини очиб бериш; Тўртинчидан, “Умумий психология” фанидан электрон ўқув модули ишланмасини тайёрлаш ; Бешинчидан, олий таълим муассасаларида “Умумий психология” фанини ўқитишни янада такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш. 4 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Битирув лойиҳа ишининг объектини. Тошкент ислом университетида ўқитилаётган Умумий психология фани соҳасидаги назарий масалалар ва ташкилий характерга эга бўлган хужжатларни ўрганиш ташкил этади. Мавзунинг предмети. олий таълим муасасаларида умумий психология фанининг мазмун мохиятини ўрганиш хамда уни назарий ва амалий тадқиқ этиш хисобланади. Битирув лойиҳа иши назарий ва амалий аҳамияти. шу билан белгиланадики, тадқиқот натижасида олинган хулосалар “Умумий психология” фани бўйича ташкилий характерга эга бўлган ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун амалий дастур бўлиши мумкин. Олинган хулоса ва билдирилган таклифлардан таълим муассасалари фаолиятида, умумий психология фанларини ўқитишда ва такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин. Мавзунинг тузилиши ва хажми. Битирув лойиҳа иши кириш, икки боб, 7 та параграф, хулоса ва фойдаланилган адабиётлардан иборат ҳолда ёритиб берилган. Битирув лойиха ишида 33 га яқин адабиётлардан фойдаланилган. Ишнинг асосий ҳажми 79 бетни ташкил этади. 5 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

ДИҚҚАТНИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ 1.1. Умумий психология фанида диққатни ўрганилганлиги Одам бир вақтнинг ўзида турли нарсалар тўғрисида ўйлай олмайди ҳамда турли ишларни бажара олмайди. Шу сабабли, ҳар бир алоҳида онда одамнинг онги у учун энг муҳим ва аҳамиятли бўлган предмет ва ҳодисаларга йўналтирилади. “Кеча феномени” 2 номи остида маълум бўлган факт алоҳида долзарб ахборот таъсирининг ёрқин мисоли бўла олади. Тасаввур қилингки, Сиз бирор-бир тантанада ўтириб, қизиқарли суҳбатга киришиб кетгансиз. Кутилмаганда Сиз меҳмонларнинг бошқа бир давраси ичида бировнинг баланд бўлмаган овозда исмингизни айтганини эшитиб қолдингиз. Сиз дарров диққатингизни шу бошқа давра олиб бораётган суҳбатга қаратасиз ва ўзингиз ҳақингизда қизиқарли нарсаларни билиб олишингиз мумкин. Шу билан бирга, Сиз ўзингиз турган даврада айтилаётган гапларни эшитмай, суҳбат калавасини йўқотиб қўясиз. Сиз иккинчи даврага созланиб, биринчи даврадан узилиб қоласиз. Айнан сигналнинг юқори аҳамияти (унинг интенсивлиги эмас) бошқа меҳмонлар Сиз ҳақингизда нима ўйлашини билиш истаги, сизнинг диққатингизнинг йўналиши ўзгарганлигини белгилади. Йўналганлик деганда, авваламбор, психологик фаолиятнинг танлаш хусусиятига эга бўлган характерини, унинг объектларни атайин ёки бехосдан танлашини тушуниш лозим. Йўналганлик тушунчасига шунингдек вақтнинг маълум бир оралиғида фаолиятнинг сақланиб қолинишини ҳам киритиш лозим. Диққатли бўлиш учун у ёки бу фаолиятни танлашнинг ўзи кифоя эмас, шу танловни ушлаб қолиш, сақлаб қолиш лозим. Педагогик жараёнда, масалан, ўқувчиларнинг диққатини у ёки бу предмет ёки фаолиятга йўналтириш нисбатан осонроқ. Зарур вақт давомида сақлаб қолиш эса, анча қийинроқ. 2 Хрестоматия по вниманию Москва-1976 88.б 6 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Биз диққат ҳақида гапирганимизда, шунингдек диққатимизни фаолиятда жамлашни, чуқурлашишни ҳам назарда тутамиз. Инсон олдида турган масала қанчалик мураккаб бўлса, унинг диққати шунчалик равшан, зўриққан, қизғин ва чуқур бўлади ва аксинча, масала қанчалик осон бўлса, унинг диққати шунчалик суст бўлади. Шу билан бирга, юқорида кўрсатилганидек, диққатнинг жамланганлиги барча бегона нарсалардан чалғиш билан боғлиқ. Биз диққатимизни бир масала бўйича қанчалик жамласак, атрофга шунчалик беэътибор бўламиз, тўғрироғи, биз содир бўлаётган нарсаларни фаҳмлаймиз, лекин аниқ эмас. Шундай қилиб, бирор предметга диққат билан қарар эканмиз, у бизнинг тафаккуримизнинг марказида бўлади, бошқа қолган нарсалар шу пайтда суст қабул қилинади, бошқача қилиб айтганда, қабул қилишнинг чекка чегарасида қолади. Шу туфайли, фаолият тугалланмагунича, унинг мақсадига эришилмагунича, тасвир аниқ ва равшан бўлади, тасаввурлар ва фикрлар онгимизда сақланиб қолади. Шу билан бирга диққат яна фаолиятни назорат қилиш ва тартибга солиш функциясини ҳам таъминлайди. Диққат одатда мимикада, гавда ҳолатида, ҳаракатларда акс этади. Диққат билан эшитаётган тингловчини эътиборсизлик билан эшитаётган тингловчидан осонликча фарқлаш мумкин. Лекин баъзида диққат атрофдаги объектларга эмас, балки инсон онгидаги ҳаёллар ва образларга қаратилган бўлади. Бу ҳолатда интеллектуал диққат ҳақида гап кетади, у сенсор (ташқи) диққатдан бир мунча ажралиб туради. Шуни ҳам қайд этиш лозимки, баъзи ҳолларда, одам диққатини жисмоний ҳаракатларда юқори даражада жамлаганлигини намоён қилганда, мотор диққат тўғрисида гапириш мақсадга мувофиқ. Бунинг барчаси, диққат ўзининг билишга оид таркибига эга бўлмай, балки бошқа билишга оид жараёнларнинг фаолиятига хизмат кўрсатишидан далолат беради. Диққатнинг шу каби қизиқарли ва зиддиятли хусусиятлари, уларнинг келиб чиқиши ва моҳиятини турлича тушунтирган кўпчилик олимларнинг 7 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

нигоҳларини ўзига жамлади. Н.Н. Ланге 3 диққат табиати муаммосига қуйидаги асосий ёндашувларни ажратди: 1. Диққат ҳаракатли мослашувнинг натижаси сифатида . Ушбу ёндашув тарафдорлари, агар биз диққатимизни бир предметдан иккинчисига ўз ихтиёримизга биноан олиб ўта олар эканмиз, демак диққат мускулларнинг ҳаракатисиз мумкин эмас, деган фикрга таянишади. Айнан ҳаракат сезиш органларини энг яхши қабул қилиш шароитига мослаштиради. 2. Диққат онг ҳажмининг чекланганлиги натижаси сифатида . И. Герберт ва У. Гамильтон 4 , онг ҳажми деганда нимани тушунишларини ва унинг қанчалик катталигини тушунтирмай, кўпроқ интенсив бўлган тасаввурлар интенсивлиги паст бўлган тасаввурларни итариб чиқаради, деб ҳисоблашади. 3. Диққат ҳиссиёт натижаси сифатида . Айниқса инглиз ассоциацияли психологиясида ёрқин ривожланган ушбу назария, диққатнинг тасаввурнинг қизиқарли эканлигига боғлиқлигини кўрсатади. Ж. Мил шундай деган: “Ёқимли ёки оғир ҳисга ёхуд ғояга эга бўлиш ва уларга эътиборли бўлиш – бу айнан бир нарса” 5 . 4. Диққат апперцепция натижаси сифатида , яъни индивиднинг ҳаётий тажрибаси натижаси сифатида. 5. Диққат руҳиятнинг фаол қобилияти сифатида . Диққат кўринишларининг турли-туманлигини кўриб лол қолган баъзи психологлар, уни келиб чиқиши тушунарсиз бўлган бирламчи ва фаол қобилият сифатида қабул қилишади. 6. Диққат асаб қўзғатувчисининг кучайиши сифатида . Ушбу гипотезага мувофиқ, диққат марказий асаб тизимининг маҳаллий қўзғалувчанлигининг ошиши билан шартланган. 7. Асаб босилиши назарияси диққатнинг асосий факти – бир тасаввурнинг иккинчисидан устунлигини, биринчи тасаввур остида ётган 3 Умумий психология Э.Ғозиев Т.-2010й 406 б. 4 http//www.ziyonet . uz 5 Добр ынин Н.Ф . О селективности и динамики внимания-вопр.психол. 1975, номер 2 8 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

физиологик асаб жараёни бошқа тасаввурлар ва ҳаракатлар асосида ётган физиологик жараёнларни тутиб туради ёки босади, натижада онгнинг алоҳида концентрацияси факти ҳосил бўлади, деб тушунтиришга уринади. Замонавий маҳаллий психологлар орасида П.Я. Гальперин диққатнинг ўзига хос талқинини таклиф қилди. Унинг концепциясининг асосий қоидаларини қуйидагиларга жамлаш мумкин: - диққат шахснинг ориентирловчи-тадқиқот фаолияти жиҳатларидан бири бўлиб, айни пайтда инсон руҳиятида мавжуд бўлган образ, фикр, бошқа феноменнинг мазмунига қаратилган психологик ҳаракатни ифода этади; - ўзининг функцияси бўйича диққат шу мазмунни назорат қилишни ифода этади. Инсоннинг ҳар бир ҳаракати тахминий, ижрочилик ва назорат қисмларидан иборат. Шу охиргиси диққатнинг ўзи сифатида ифодаланган; - муайян маҳсулотни ишлаб чиқаришга қаратилган ҳаракатлардан фарқли ўлароқ, назорат фаолияти ёки диққат, алоҳида, ўзига хос натижага эга эмас; - психологик назорат фаолияти сифатидаги диққат нуқтаи назаридан, ҳам ихтиёрий, ҳам беихтиёр диққатнинг барча аниқ ҳаракатлари, янги ақлий ҳаракатларнинг шаклланиши натижасидир. Шубҳасизки, кўрсатилган назариялар реал фактларга таянади, лекин улар ажратилган феноменларни мутлақлаштириб, бошқа қолган кўринишларни рад этади. Диққат феноменини фақат унинг барча хусусиятлари бирлигидагина тўғри тушуниш мумкин. Ҳозирги пайтда қуйидаги умумий таъриф қабул қилинган. Диққат – бу онгнинг бирор реал ёки идеал объектга, индивиднинг сенсорли, интеллектуал ва ҳаракатли фаоллиги даражаларининг ошишини тақозо этадиган йўналтирилганлиги ва унда жамланганлигидир. Диққат нафақат психологик фаолият учун энг яхши шароит яратади, балки, инсонга атроф-муҳитдаги ва ўз организмидаги ўзгаришларга ўз 9 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

вақтида жавоб беришда ёрдам бериб, қўриқчилик хизматини ҳам олиб боради. Анатомия ва физиология курсидан маълумки, И.П.Павловнинг кўрсатишича, мияга келаётган қўзғатувчилар, сигналлар ориентирловчи- тадқиқот реакциясини, яъни онг учун “нима у?” деган рефлексини келтириб чиқаради 6 . Организм хулқ-атворнинг у ёки бу шакли билан кутилмаган ҳолатларга, янги вазиятларга жавоб бериш учун шай туради. Миямизда хавотирли сигнал ёна бошлади... Кейин эса, баҳоланишга қараб, сигнал лампочкаси ёхуд ўчади, ёхуд янада кучли тизимлар ишга тушади, баъзи дарвозалар ёпилади, баъзи дарвозалар очилади ва психологик ҳаёт оқими янги ўзан бўйлаб оқа бошлайди. Фаол диққатнинг физиологик механизмлари ҳақида сўз юритиб, шунга эътибор бериш лозимки, аҳамиятли таъсирларни танлаш фақат организмнинг, фаол мия фаолияти билан боғлиқ бўлган умумий ҳушёрлигидагина мумкиндир. Ҳушёрлик даражаларини ташқи аломатлардан аниқлаш мумкин бўлганидек, электроэнцефалограф (ЭЭГ) асбобида ҳам аниқлаш мумкин. Бу асбоб миянинг кучсиз токлари бўйича унинг электр фаоллигини аниқлайди. Одатда ҳушёрликнинг 5 та босқичи фарқланади: чуқур уйқу, мудроқ, осойишта ҳушёрлик, фаол (сергак) ҳушёрлик, ҳаддан ташқари ҳушёрлик. Самарали диққат осойишта ва фаол ҳушёрлик босқичларида мумкиндир, бошқа босқичларда эса диққатнинг асосий хусусиятлари ўзгаради ва фақат алоҳида функцияларнигина бажариши мумкин. Масалан, идрок пайтида фақат 1-2 та энг муҳим қўзғатувчиларга реакция бўлиши мумкин, бошқаларига эса реакция умуман бўлмайди. Шунинг учун, масалан, чарчаган она турли шовқинларда қаттиқ ухлайверади, лекин ёнида ётган боласининг енгилгина ҳаракатидан уйғонади. Мияни фаоллаштириш унинг носпецифик тизими, шу жумладан ретикуляр формация, диффузияли таламик тизими, гипоталамик тузилмаси, гиппокамп ва ҳ. орқали амалга оширилади. Шу тариқа, кўтарилаётган ретикуляр 6 Умумий психология Э.Ғозиев Т.-2010й 393 б. 10 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

формациянинг қўзғалиши бош мия қобиғида тезкор электр тебранишларининг пайдо бўлишини келтириб чиқаради (десинхронизация ҳодисаси), асаб жараёнларининг ҳаракатчанлигини оширади, сезувчанлик бошланишини пасайтиради, бу эса организм диққатининг умумий ҳолатига жуда ўхшашдир. Психологик фаолиятни муайян йўналишда жамлаш ва бир вақтнинг ўзида бошқа нарсалардан чалғишга, бош миясининг катта ярим паллалари қобиғида асабнинг қўзғалиш ва тормозланиш жараёнларининг ўзаро индукцияси қонуни туфайли эришилади, сиз у билан анатомия ва физиология курсида танишгансиз. Катта ярим паллалар қобиғида ташқи сигнал таъсирида юзага келган қўзғалиш ўчоғи қобиқнинг бошқа участкаларида тормозланишни келтириб чиқаради. Шу тариқа диққат қаратилган нарсани қабул қилиш ёки у ҳақда фикрлаш учун оптимал, яъни энг яхши шароит таъминланади. 1.2. Диққатнинг асосий хусусиятига қаратилган таснифи Диққат нафақат одамнинг психологик ҳаёти оқимининг йўналишига, балки унинг бошқа муҳим хусусиятларига ҳам жавоб беради. Ҳақиқатда ҳам, оқим кенг ёки тор ўзан бўйлаб оқиши мумкин. Бунга, биламизки, унинг энергияси боғлиқ бўлади; муайян йўналиш узоқ ёки қисқа муддат сақланиб туриши мумкин, бунда турли шароитларда оқимнинг бир ўзандан бошқасига ўзгариши турли тезликда амалга ошиши ва турли кучларни талаб қилиши мумкин; психологик ҳаёт оқими баъзида иккига бўлиниш ва параллель ёки параллель бўлмаган қўшимча каналлардан оқиши мумкин; ва ниҳоят, шу оқим бир текис ва осойишта оқмайди, улар ўз қирғоқларида пульсацияланиб уриб туради. Одамнинг психологик ҳаётининг мураккаб динамикаси диққатнинг асосий хусусиятларида намоён бўлади. Исталган фаолиятда муваффақиятга эришиш учун диққатнинг жамланиши ва барқарорлиги муҳим аҳамиятга эга, улар одамнинг психологик фаолиятининг чуқурлигини, давомийлигини ва интенсивлигини 11 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

характерлайди. Айнан диққатни жамлаш ва барқарорлаштириш, иштиёқ билан ишини қилаётган, муҳими учун бошқа иккинчи даражали қўзғатувчилардан кета оладиган одамларни фарқлайди. Агар ижодий фаолият жараёнининг таснифини билсангиз, австриялик ёзувчи С. Цвейгнинг 7 гапларини тўғрилигига ишонч ҳосил қиласиз, у “... рассом ва олим, асл донишманд ва ҳақиқий тентакни яратадиган бўлинмас диққатлик” тўғрисидаги буюк сир ҳақида гапирган. Ҳатто ўта барқарор ва жамланган диққатда ҳам унинг интенсивлиги даражасининг қисқа муддатли беихтиёр ўзгаришлари бўлади. Бу диққатнинг ўзгарувчанлигидир. Қулоғингизга соатни яқин келтиринг, шунда унинг чиқиллаши гоҳ тезлашиши, гоҳ секинлашиши ва бирданига бир лаҳзага тўхтаб қолишини эшитасиз. Диққат ўзгаришини иккиланган тасвирлар ёрдамида кўриш жараёнида ҳам кузатиш мумкин. Расмда нима кўряпсиз: қора фонда гулдонни кўряпсизми ёки оқ фонда иккита юз профилини кўряпсизми? Одам тасвирнинг иккаласини кўриши билан, диққатнинг ўзгариши кучга киради: тасвир худди пульсацияланаётгандек гўё, гоҳ соз гулдонни кўрасиз, гоҳ иккита юзни. Кесик пирамиданинг тасвири ҳам иккиланган. У баъзида учи томошабинга қаратилган қавариқ ҳолда, баъзида орқа деворига ботиқ ҳолда кўринади. Бунда яна бир карра диққатнинг ўзгариши намоён бўлади: девори гоҳ яқинлашади, гоҳ узоқлашади. Лекин, агар олдимизга шунчаки фигурани кўриш эмас, балки мураккаброқ вазифа қўйсак, диққат ўзгаришидан ҳоли бўлиш мумкин. Тасаввур қиламиз, жиҳозлаш лозим бўлган хона тасвири олдимизда турибди: ўнг томонга стол ва стулларни қўямиз, чап томонга деворга расм осиб қўйсак, яхши бўлади, полга гилам ёзамиз, шифтга люстра осамиз ва ҳоказо. Сиз хонани жиҳозлар экансиз, диққатнинг ўзгариши рўй бермайди. Шу тажрибадан диққатнинг барқарорлигини сақлаб қолиш 7 Величковский В.М. Современная когнитивная психология-М.,1982 Стр 151-183 12 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

борасида хулоса қилса бўлади: шахснинг ички ва ташқи фаоллиги зарур бўлади, у ўзининг олдига янги ва янги вазифаларни қўйиши лозим. Диққатни тақсимлаш деганда, субъектив тарзда кечинадиган, бир вақтнинг ўзида турли жинсли объектларнинг маълум миқдорини диққат марказида тутиб тура олувчи одамнинг қобилияти тушунилади. Айнан шу қобилият бир нечта ҳаракатларни бир вақтнинг ўзида, уларни диққатда сақлаб қолиб, бажаришга имкон беради. Бунга оддий мисол – Юлий Цезарнинг феноменал қобилиятлари – у, айтишларича, бир вақтнинг ўзида бир-бирига боғлиқ бўлмаган еттита ишни қила олган экан. Шунингдек маълумки, Наполеон ҳам ўз котибларига бир вақтнинг ўзида еттита жиддий дипломатик ҳужжатларни айтиб туришни уддалаган экан. Лекин, ҳаёт тажрибаси кўрсатишича, одам онгли психологик фаолиятнинг фақат битта турини бажаришга қодир экан, бир нечта ишни бир вақтнинг ўзида бажариш борасидаги субъектив ҳис эса, биридан иккинчисига тезликда ўта олишга боғлиқ экан. Илгари В. Вундт 8 ҳам кўрсатган экан, одам бир вақтнинг ўзида намоён бўладиган иккита қўзғатувчиларда диққатини жамлай олмас экан. Лекин баъзи ҳолларда одам ҳақиқатдан ҳам икки турдаги фаолиятни бажаришга қодир. Аслида, бундай ҳолларда, бажарилаётган фаолиятнинг биттаси тўлиқ автоматлашган ва диққатни талаб қилмайдиган бўлиши керак. Агарда бу шарт бажарилмас экан, фаолиятларни бирга бажариш амримаҳол. Диққатни тақсимлашни тадқиқ қилиш катта амалий аҳамиятга эга. Диққатнинг чалғиши (чалғитиш) – бу диққатнинг беихтиёр равишда бир объектдан иккинчисига ўтишидир. У бирор-бир фаолият билан машғул бўлган одамга бегона қўзғатувчилар таъсир кўрсатганда юзага келади. Чалғиш ички ва ташқи бўлиши мумкин. Ташқи чалғиш ташқи қўзғатувчилар таъсирида содир бўлади; бунда ихтиёрий диққат беихтиёр диққатга айланади. Кутилмаганда пайдо бўладиган ва ўзгарадиган куч ва частота билан таъсир кўрсатадиган предметлар ва ҳодисалар энг кўп чалғитувчилар ҳисобланади. Аввал ҳам айтилганидек, бу қўзғатувчиларга жавобан одамда қийин ўчадиган 8 Величковский В.М. Современная когнитивная психология-М.,1982 13 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

ориентирловчи рефлекс пайдо бўлади. Тингловчиларнинг ўқув машғулотлари пайтида синфда ҳам, уйда ҳам уларни асосий ишдан чалғитувчи предметлар ва таъсир кучлари бартараф этилиши лозим. Диққатнинг ички чалғиши қаттиқ хавотирлар, бегона ҳиссиётлар таъсири остида, одам айни пайтда машғул бўлган ишга нисбатан қизиқиши ва масъулияти бўлмаслиги туфайли пайдо бўлади. Ўқувчи диққат билан ва муваффақиятли ўқиши учун унинг ҳаётидан, машғулотлардан чалғитувчи ёмон хавотирларни: қўрқув, ғазаб, алам, ҳақорат каби ёмон хавотирларни бартараф қилиш лозим. Тингловчиларда машғулотларга бўлган барқарор ва чуқур қизиқишни тарбиялаш ҳам диққатнинг чалғишига қарши курашнинг муҳим шартидир. Паришонхотирлик деб одамнинг маълум бир нарсада диққатини узоқ вақт давомида жамлай олмаслигига айтилади. Икки турдаги паришонхотирлик учрайди: сохта ва ҳақиқий . Сохта паришонхотирлик – одамнинг бевосита ўраб турган предметларга ва ҳодисаларга, унинг бирор-бир предметга диққатининг ўта жамланганлиги туфайли юзага келган эътиборсизлигидир. Сохта паришонхотирлик – диққатнинг ўта жамланганлиги ва торлиги натижасидир. Паришонхотир диққатда турли бўлган ташқи таъсирларнинг акс этишини ноаниқлиги у қобиқнинг тормозланиш ҳолатида бўлган участкаларида содир бўлиши билан тушунтирилади. “Диққатни жамлаб ўйлашда, - деб ёзади И.П. Павлов, - бирор қизиқарли ишга берилиб кетганимизда, атрофимизда нималар содир бўлаётганини кўрмаймиз ҳам, эшитмаймиз ҳам – бу аниқ манфий индукция”. Ички жамлаш оқибати сифатидаги паришонхотирлик, одамнинг атроф муҳитда ориентир олишини қийинлаштирсада, ишга катта зарар етказмайди. Ҳақиқий паришонхотирлик ёмон. Шу каби паришонхотирликка чалғиган одам, бирор объект ёки ҳаракатда ихтиёрий диққатни қийинчилик билан белгилайди ва сақлаб қолади. Бунинг учун унга паришонхотир бўлмаган одамга нисбатан анча кўп куч-ирода керак бўлади. Паришонхотир одамнинг 14 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

ихтиёрий диққати беқарор, осонликча чалғийдиган бўлади. Ҳақиқий паришонхотирлик физиология жиҳатидан ички тормозланишнинг етарли бўлмаган кучи билан тушунтирилади. Нутқ сигналлари таъсири остида пайдо бўладиган қўзғалиш осонликча тарқалади, лекин қийин концентрация қилинади. Бунинг натижасида паришонхотир одам миясининг қобиғида мақбул қўзғалувчанликнинг беқарор ўчоқлари пайдо бўлади. Ҳақиқий паришонхотир диққатнинг сабаби ўпкага ҳаво келишини қийинлаштирувчи ва, бинобарин, мия катакчаларининг кислород билан озиқланишини камайтирувчи асаб тизимининг умумий бузилиши (неврастения), камқонлик, оғиз-бурун касалликлари бўлиши мумкин. Баъзида паришонхотирлик жисмоний ва ақлий толиқиш ва ўта толиқиш, оғир кечинмалар натижасида пайдо бўлади. Қизиқишларнинг бундай бетартиблиги паришонхотирликни мустаҳкамлайди холос, ўқишга ҳам халақит беради. Ҳақиқий паришонхотирликнинг сабаби боланинг оилада нотўғри тарбияланиши ҳам бўлиши мумкин: машғулотларида, ўйинларида ва дам олишида муайян режимнинг йўқлиги, унинг барча инжиқларининг бажарилиши, иш қилишдан озод этилиши. Фикрлар уйғотмайдиган, ҳиссиётларга тегмайдиган, иродани тўплашни талаб этмайдиган зерикарли дарс ўтиш – ўқувчилар диққатининг паришонхотирлиги манбаларидан бири. Мазкур муаммо, педагогнинг диққат психологиясига оид етарлича ахборотга, психотехникаларга эга эмаслигини кўрсатади. Танланган мавзуимизни назарий ва амалий аҳамиятлилиги ҳам бевосита шу масала билан боғлиқдир. 15 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

ДИҚҚАТНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШНИНГ МОДУЛ ИШЛАНМАСИ 2.1. Умумий психология фанининг ўқув дастури (Силлабус) 16 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

17 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Фаннинг Ишчи ўқув дастури ўқув, ишчи ўқув режа ва ўқув дастурига мувофиқ ишлаб чиқилди. Тузувчилар : Расулов А.И – TИУ , “ Психология ва фалсафий фанлар ” кафедраси доценти, п.ф.н. Досжанова Ю.Р. - TИУ , “ Психология ва фалсафий фанлар ” кафедраси ўқитувчиси. Ta қризчилар : Турсунов Л.С – ЎзМУ “Психология” кафедраси доценти, п.ф.н. Муллабоева Н. - ЎзМУ “Психология” кафедраси доценти, п.ф.н. Фаннинг ишчи ўқув дастури “ Психология ва фалсафий фанлар” кафедрасининг 201 _ йил “ ___ ” _________ даги “ ___ ” – сон йиғилишида муҳокамадан ўтган ва ТИУ Ўқув – Услубий Кенгашида муҳокама қилиш учун тавсия этилган. Кафедра мудири в.б. :__________________ Т.Норимбетов Фаннинг ишчи ўқув дастури T ИУ Ўқув – Услубий Кенгашида мухокама этилган ва фойдаланишга тавсия қилинган (201 5 йил __ август даги ___ - сонли баённома ). T ИУ Ўқув – Услубий Кенгаши раиси :_______________ Зоҳидов Қ.Т . Keлишилди: Ўқув – Услубий бўлим бошлиғи ___________Aрифжанов Ғ.T. 18 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

KИРИШ Президент Ислом Каримовнинг мамлакатимизни ижтимоий- иқтисодий ривожлантиришнинг 2012 йилги якунлари ва 2013 йилда сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасидан келиб чиқувчи сиёсий, назарий ғоялар ўқув курси мазмунига сингдирилди. Президентимиз томонидан кўрсатиб ўтилган, мамлакатимизни демократиялаштириш ва модернизациялаш борасида қўлга киритилаётган ютуқлар, мавжуд муаммолар ва уларни ҳал этиш йўлларини дарсларда ҳар томонлама таҳлил этилиши назарда тутилган. Шунингдек, И.А.Каримовнинг “Юксак маънавият - енгилмас куч” асари, БМТ Саммитининг Минг йиллик ривожланиш мақсадларига бағишланган ялпи мажлисидаги нутқи ҳамда “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш коцепцияси” номли маърузаси, “Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида”, “Тарихий хотира ва инсон омили – буюк келажагимизнинг гаровидир” номли китоблари мазмунини ўқув курсининг тегишли мавзуларида ёритиб бориш ҳисобга олинди. “Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш – мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” мавзуида 2013 йил 16-17 февралда бўлиб ўтган халқаро конференция якунлари, “Обод турмуш йили” Давлат дастури, “Тақдиримсан, бахтимсан мустақил Ватан” концепциясининг олий таълим соҳасига тегишли бандлари ижросини таъминлаш билан боғлиқ таълимни модернизациялаш масалалари ўқув дастури мазмунига сингдирилди. Фанни ўқитишнинг мақсад ва вазифалари талабаларда умумий психологик билимларни шакллантириш, воқелик ва жамиятдаги воқеа- ҳодисаларнинг, шахсни ўзида кечадиган жараён ва ижтимоий психологик билимларни шакллантириш, уларни жамият ҳаётида умумий психологик ҳодисалар, ҳолатлар ва жараёнларнинг моҳиятини таҳлил этишга, шахснинг камолоти ва унга таъсир кўрсатувчи омиллар, унинг индивидуал психологик хусусиятлари, эмоционал ва иродавий сифатларини таҳлил этишга ўргатишдан иборат. Инсон руҳиятини психологик тахлил этиш; умумий психология фанининг жамият ва шахс камолотидаг и ў рнини талабаларга тушунтириш; воқеа ва ҳодисаларни психологик нуқтаи назардан таҳлил ва тадқиқ этиш малакасини ҳосил этиш; шахс психологиясини умумий илмий асосларини ўргатиш ни; 19 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

жамият ва шахс ора сидаги муносабатни нг психологик қонуниятлари асосида ривожлантиришни; Фан бўйича талабанинг малакасига қўйиладиган талаблар Талабалар “Умумий психология” фанини ўрганиш жараёнида қуйидагиларни бажара олиши лозим: Умумий психология фанининг предмети ва унинг аҳамияти; замонавий психологик хизматнинг мухим белгилари; воқеликни психологик мушоҳада этиш; психологик фаолиятнинг намоён бўлиши ва унинг ўзига хос жиҳати; нарса-ҳодисаларни илмийлик ва мантиқийлик асосида ўрганиш; илмий тафаккур ва психологик тасаввурнинг уйғунлигини таъминлаш; мустақил ва замонавий фикрлаш; кундалик фаолиятда умумий психологик билимларни ва қоидалари ҳақида тасаввурга эга бўлиши, билиши ва қўллай олиш борасида кўникмаларга эга бўлиши лозим. Ўқув режадаги бошқа фанлар билан боғлиқлиги У мумий психология фани “Психология (дин социопсихологияси)” йўналишида таҳсил олаётган талабаларга мўлжалланган бўлгани учун бу фан ўқув режадаги дин психологияси , дин социологияси, дин фалсафаси, фалсафа, генетика, олий асаб тизими физиологияси ва анотомияси, социология, педагогика, математика ва математик моделлаштириш фанларида ўрганиладиган муаммолар ва бошқа шу каби умумкасбий ҳамда ихтисослик фанлари билан бевосита боғлиқ ҳисобланиб, улар бу фанга услубий асос бўлиб хизмат қилади. Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педагогик технологиялар Ўқув жараёни билан боғлиқ таълим сифатини белгиловчи холатлар қуйидагилар : Умумий психология фани дастурида кўрсатилган мавзулар маъруза, семинар шаклида олиб борилади, юқори илмий-педагогик даражада дарс бериш, муаммоли маърузалар ўқиш, дарсларни савол-жавоб тарзида қизиқарли ташкил этиш, илғор педагоги технологиялардан ва мултмедиа воситаларидан фойдаланиш, тингловчиларни ундайдиган. Ўйлантирадиган муаммоларни улар олдига қўйиш, талабчанлик, тингловчилар билан индивидуал ишлаш, эркин мулоқот юритишга, илмий изланишга жалб қилиш, шунингдек, фаннинг долзарб масалаларини талабаларга мустақил таълим сифатида ўзлаштириш учун бериш. Машғулотларни талабалар томонидан ўзлаштириш самарадорлигини таъминлашда, замонавий педагогик технологиянинг “Ақлий ҳужум”, “Лойиҳалаш”, "Кластер", "Бумеранг", "Матбуот конференцияси" сингари методлари орқали ҳамда слайдлар, 20 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

мультимедиа намойишлари билан ўтказиш ва машғулотлардаги маълумотлар мультимедиа воситалари ёрдамида тақдимот қилиш лозим бўлади. "Умумий психология" курсини лойиҳалаштиришда қуйидаги асосий концептуал ёндашувлардан фойдаланилади: Шахсга йўналтирилган таълим. Бу таълим ўз моҳиятига кўра таълим жараённинг барча иштирокчиларини тўлақонлий ривожланишини кўзда тутади. Бу эса таълим лойиҳалаштирилаётганда, албатта, маълум бир таълим олучининг шахсини эмас, аввало, келгусидаги мутахассислик фаолияти билан боғлиқ ўқиш мақсадларидан келиб чиққан холда ёндашишни назарда тутади. Тизимли ёндашув. Таълим техналогияси тизимининг барча белгиларини ўзида мужассам этмоғи лозим: жараённинг мантиқийлииги, унинг барча бўғинларини ўзаро боғланганлиги, яхлитлиги. Фаолиятга йўналтирилган ёндашув. Шахсни жараёнлий сифатларини шакииллантиришга, таълим олувчининг фаолиятини активлаштириш ва интенсивлаштириш, ўқув жараёнида унинг барча қобилятлари ва имкониятлари, ташаббускорлигини очишга ёналтирилган таълимни ифодалайди. Диалогик ёндашув. Бу ёндашув ўқув муносабатларни яратиш заруриятини билдиради. Унинг натижасида шахснинг ўз-ўзини фаолаштириши ва ўз-ўзини кўрсата олиши каби ижодий фаолияти кучаяди. Ҳамкорликдаги таълимни ташкил этиш. Демократик, тенглик, таълим берувчи ва таълим олувчи фаолият мазмунини шакиллантиришда ва эришилган натижаларни бахолашда биргаликда ишлашни жорий этишга эътиборни қаратиш зарурлигини билдиради. Муаммоли таълим. Таълим мазмунини муаммоли тарзда тақдим қилиш таълим олувчи фаолиятини активлаштириш усуларидан бири ҳисобланади. Бунда илмий билимни объектив қарама-қаршилигини ва уни хал этиш усулларини, диалектик мушоҳадани шакллантириш ва ривожлантиришни, амалий фолиятга уларни ижодий тарзда қўллашни мустақил ижодий фаолияти таъминлайди. Ахборотни тақдим қилишнинг замонавий воситалари ва усуларини қўллаш. Янги компьютер ва ахборот технологияларини ўқув жараёнида қўллаш. Ўқитишнинг усуллари ва техникаси. Маъруза (кириш, мавзуга оид, визуаллаш), муоммоли таълим, кейс-стадий, пинборд, парадокс ва лойиҳалаш усуллари амалий ишлаш. Ўқитишни ташкил этиш шакллари. Диолог, полилог, мулоқот хамкорлик ва ўзаро ўрганишга асосланган фронтал, коллектив гуруҳ. 21 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Ўқитиш воситалари. Ўқитишнинг анъанавий шакллари (дарслик маъруза матни) билан бир қаторда –компьютер ва ахборот технологиялари. Коммуникатив усуллар: тингловчи билан оператив тескари алоқага асосланган бевосита ўзаро муносабатлар. Тескари алоқа усуллари ва воситалар: кузатиш, блитс-сўров, оралиқ ва жорий ва якунловчи назорат натижаларини таҳлили асосида ўқув диагностикаси. Бошқариш усуллари ва воситалари: ўқув машғулоти босқичларни белгилаб берувчи технологик карта кўринишдаги ўқув машғулотларини режалаштириш, қўйилган мақсадларга эришишда ўқитувчи ва тингловчининг биргаликдаги харакати, нафақат аудитория машғулотлари, балки аудиториядан ташқари мустақил ишларни назорати. Мониторинг ва баҳолаш: ўқув машғулотида хам бутун курс давомида хам ўқтишнинг натижаларини режали тарзда кузатиб бориш. Курс охирида тест топшириқлари ёки ёзма иш вариантлари ёрдамида тингловчиларнинг билимлари баҳоланади. "Умумий психология" фанидан машғулотларнинг мавзулари ва соатлар бўйича тақсимланиши Т.р Мавзулар номи Жами соат Маъруз а Амалий Мустақил таълим 1 Диққат ҳақида тушунча 10 2 2 6 2 Диққат турлари 8 2 2 4 3 Диққатнинг асосий хус у сиятлар и 10 2 2 6 4 Ди ққат ва онг . 12 4 4 4 5 Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари 10 2 2 6 6 Диққат ва фаолият 8 2 2 4 7 Диққатнинг ривожланиши ва бузилиши 10 2 2 6 8 Хотира ҳақида умумий тасаввурлар 8 2 2 4 9 Хотира жараёнлари 8 2 2 4 10 Хотира турлари. 8 2 2 4 11 Хотира психологиясининг асосий далиллари ва қонуниятлари. 10 2 2 6 12 Хотира нинг ривожланиши ва 12 4 4 4 22 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

бузилиши. Жами: 104 28 28 58 Асосий қисм: фаннинг услубий жиҳатдан узвий кетма-кетлиги. Асосий қисмда (маъруза) фанни мавзулари мантиқий кетма-кетликда келтирилади. Ҳар бир мавзунинг моҳияти асосий тушунчалар ва тезислар орқали очиб берилади. Бунда мавзу бўйича талабаларга ДТС асосида етказилиши зарур бўлган билим ва кўникмалар қамраб олиниши керак. Маъруза машғулотлари 1-мавзу. Диққат ҳақида тушунча Диққатнинг аниқлаш кетма-кетлиги. Диққат сўзининг этимологияси. Диққатни бошқа психик ҳодиса ва жараёнлар билан таққослаш. Перцептив, интеллектуал ва ижро этувчи диққат. Диққатнинг психик ўрни ҳақидаги баҳслар ва унинг табиати. Диққатнинг мустақил фаолият эканлиги ёки бу бошқа психик фаолият учун ҳам хослиги. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муомоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 2-мавзу.Диққат турлари Ихтиёрсиз, рефлектор, инстинктив диққат (Ланге Н.Н.), бирламчи (Э.Титченер), натурал (Л.С.Виготский), зарурий (Н.Ф.Добринин), Ориентировка реакцияси-ихтиёрсиз диққат. Ихтиёрий диққат. Ихтиёрий диққатдан кейинги диққат (Н.Ф.Добринин). Ориентировка реакцияси-ихтиёрсиз диққатнинг физиологик кўриниши эканлиги. Ихтиёрсиз диққатнинг билиш эҳтиёжлари билан алоқаси (Ланге Н.Н.). Ихтиёрсиз диққат - изланувчанлик ва тадқиқотчилик фаолияти. Ихтиёрсиз диққатнинг шартловчи омиллар: жадаллиги, сифати, тўсатдан пайдо бўлиши, такрорланиши, ҳаракат ва янгилик. Диққат олди жараёнлар (Найсер У) ва уларнинг хулқ-атвор тузилмасидаги ўрни. Саралаб ўқиш диққат олди жараёнларини тадқиқ этишнинг усули сифатида. Ихтиёрий диққат (иккиламчи). Мақсадга эгалик ихтиёрий диққатнинг асосий аломати. Ихтиёрий диққатнинг психологик механизмлари. Перцепция жараёнлари-ихтиёрий диққатнинг асоси. Ихтиёрий диққатнинг билвоситалик характери. Ихтиёрий диққатни тадқиқ этишнинг қўш стимул методикаси. Ихтиёрий диққатдан кейинги диққат (Н.Ф.Добринин), бирламчи ихтиёрий диққат (Титчинер). Ихтиёрий ва ихтиёрсиз диққатлардан фарқи. Вужудга келиш шартлари. Ихтиёрий диққатдан кейинги диққатнинг педагогик аҳамияти. 23 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муомоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 3-мавзу.Диққатнинг асосий хусусиятлари Диққатнинг ҳажми. Диққат ҳажмининг индивидуал хусусиятлари. Диққатнинг тўпланиши. Диққатнинг барқарорлиги. Диққатнинг тебраниши. Диққатнинг кўчиши ва тақсимланиши. Материал характерига, фаолият турлари ва шахс установкасига кўра диққатнинг барқарорлиги. Диққатни бўлинишини белгиловчи омиллар. Таъсирларга чидамлилигини баҳолаш усуллари. Диққатнинг кўчиши ва тақсимланиши. Ҳар хил ҳаракатларга диққатнинг тақсимланиш қобилиятини белгиловчи омиллар. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 4-мавзу. Диққат ва онг Онгнинг аниқлиги ва фарқланувчанлиги-диққатнинг феноменал асоси. Диққат хусусиятлари ва хоссаларини баён этишда ўз-ўзини кузатиш методидан фойдаланиш. Диққат идрок хусусиятларини оширувчи. Танловчанлик диққатнинг муҳим жиҳатидир. Перцептив саралаш механизмлари. Диққат ахборотлар тушишини фильтрловчи. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 5-мавзу. Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари. Д иққатнинг ҳар хил шаклларини тадқиқ этишнинг объектив шакллари. Диққатнинг организм мускул установкаларига таяниб вужудга келишини ифодаловчи диққатнинг мотор назариясини тадқиқ этиш. Диққат, куч ва фаоллик. А.Р.Лурия тадқиқотларида диққатни нейропсихологик таҳлили. Диққат ресурслари назариялари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муомоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 24 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

6-мавзу. Диққат ва фаолият А.Н.Леонтьев концепциясида онг режаси, фаолиятлар, физиологик механизмлар. Н.А.Бернштейннинг ҳаракат тузилиши даражаси тўғрисидаги физиологик назарияси. Диққат назорат ҳаракати сифатида (П.Я.Гальперин). Жараённи онгли ва автоматик назорат қилиш. Онгли ва автоматик назоратлаш жараёнлари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 7-мавзу. Диққатнинг ривожланиши ва бузилиши Диққатнинг ривожланиш босқичлари. Фаоллик, установка ва диққат. Ихтиёрий диққатнинг олий психик функция эканлиги. «Бола диққати тарихи хулқ-атвор ташкил топишининг тарихи мавжуд». Диққатнинг бузилиши ва уни диагностика қилиш. Паришонхотирлик ва уни бартараф этиш. Диққатнинг бузилишини клиник жиҳатдан тадқиқ этиш ва уни диагностикадаги аҳамияти. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 8-мавзу. Хотира ҳақида умумий тасаввурлар Хотира ҳақида умумий тушунча. Хотира – ўтмиш тажрибаларни эсга олиб қолиш, эсга сақлаш ва унутишдан ибора жараён сифатида. Хотира билан боғлиқ ҳодисалар. Феноменал хотира. Хотира ва ўрганиш. Диққат ва хотира. Хотира ва шахс. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 9  мавзу. Хотира жараёнлари Хотира жараёнлари. Эсга олиб қолиш. Эсда сақлаш. Эсга тушириш. Таниш. Унутиш. Эсга олиб қолиш характери: ихтиёрий эсга олиб қолиш, ихтиёрсиз эсга олиб қолиш. Эсга олиб қолиш: билвоситалик ва бавоситалик характери. Эсга олиб қолишнинг фаолият мақсадига боғлиқлиги. 25 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Эсга олиб қолиш ва эсга туширишда индивидуал тафоввутлар. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 10-мавзу. Хотира турлари Хотира турларини классификациялаш шартлари. Кўриш хотираси. Эшитиш хотираси. Харакат хотираси. Образли хотира. Эйдитик хотира. Ихтиёрий ва ихтиёрсиз хотира. Сенсор, оператив, узоқ ва қисқа муддатли хотира. Хотиранинг индивидуал психологик хусусиятлари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 1 1 -мавзу. Хотира психологиясининг асосий далиллари ва қонуниятлари Материалнинг характери (ҳажми, бир хиллиги, маънога эгалиги). Машқлантиришнинг ўрни. Зейгарник самараси. Унутиш эгри чизиғи (Эббингауз). Ретроактив ва проактив тормозланиш. Реминисценция. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муоммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 12- МАВЗУ . Х ОТИРАНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ВА БУЗИЛИШИ Инсон хотирасининг ташкилий тузилиш тамойиллари. Хотира ассоциациялари. Хотира тараққи ёти. Хотирани амалий ўрганиш. Хотира функциясининг генетик асослари: онгсизлик, ихтиёрсиз хотира, ихтиёрий хотира. Хотиранинг бузилиши ва уни тиклаш йўллари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Бинго, блитс, мунозара, ўз-ўзини назорати. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 (Диққат ва хотира) фани бўйича маъруза машғулотларининг календар тематик режаси Маърузалар мавзулари соат 26 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

1-мавзу. Диққат ҳақида тушунча 2 2-мавзу.Диққат турлари 2 3-мавзу.Диққатнинг асосий хусусиятлари 2 4-мавзу. Диққат ва онг 4 5-мавзу. Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари 2 6-мавзу. Диққат ва фаолият 2 7-мавзу. Диққатнинг ривожланиши ва бузилиши 2 8-мавзу. Хотира ҳақида умумий тасаввурлар 2 9  мавзу. Хотира жараёнлари 2 10-мавзу. Хотира турлари 2 1 1 -мавзу. Хотира психологиясининг асосий далиллари ва қонуниятлари 2 12- МАВЗУ . Х ОТИРАНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ВА БУЗИЛИШИ 4 Жами: 28 Амалий машғулотларнинг ўтиладиган мавзулари Диққат ҳақида тушунча . Семинар: 1. Диққатнинг умумий тавсифи. 2. Диққатнинг кўп маъноли эканлиги. 3. Диққат сўзининг этимологияси. 4. Диққатнинг психик ўрни ҳақидаги мунозаралар. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муоммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “кластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13 2-мавзу.Диққат турлари 1-Семинар 1. Ихтиёрсиз, рефлектор, инстиктив диқат. 2. Ихтиёрий ва ихтиёрий диққатдан кейинги диққат. 3. Диққат ва унинг турларини шартловчи омиллар. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муоммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “кластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 3-мавзу.Диққатнинг асосий хусусиятлар. 1-семинар: 27 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

1. Диққат ҳажми ва уни ўлчаш йўллари. 2. Диққатнинг тўпланиши ва барқарорлиги. 3. Диққатнинг кўчиши ва тақсимланиши Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муоммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол- жавоб, “Бумеранг”, “кластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 4-мавзу. Диққатга таъсир кўрсатувчи омиллар 2-семинар: 1. Диққат ва установка. 2. Диққатнинг барқарорлиги 3. Диққатга таъсир кўрсатувчи омиллар: субъектив ва объектив. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 4-мавзу. Диққат ва онг ( 4 соат) 1-семинар: 1. Ди ққат ва онг функциялари орасидаги боғлиқлик. 2. Онг динамикаси ва диққат. 3. Онгнинг психологик структурасида диққат Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 5-мавзу. Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари 1-семинар: 1. Диққатнинг физиологик жиҳатлари идрокнинг аниқлиги сифатида. 2. Диққатнинг мотор назарияси 3. Диққатн инг илк физиологик назариялари. 4. Диққатнинг эмоция назарияси. 2-семинар: 1. Уйқу ва бедорликнинг нейрофизиологик механизмлари. 2. Миянинг ритмик электр фаоллиги ва диққат жараёнлари 3. Фаоллаштирувчи кўтарилувчи ва пасаювчи ретикуляр формация тизими назариялари. 4. Диффуз таламик проекцияловчи тизим концепцияси. 28 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

5. Фронтал таламик бошқариш тизими. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 6-мавзу. Диққат ва фаолият 1-семинар 1. А.Н.Леонтьев концепциясида онг, фаолият режаси, физиологик механизмлар. 2. Н.А.Бернштейннинг ҳаракат тузилиш даражалари физиологик концепцияси фаолият ва диққат структураси таҳлилида айланма бошқарув механизми. 2-семинар 1. Диққат фаолият ташкилий етакчи даражаси ишининг феноменал ва маҳсулдор намоён бўлиши. 2. Диққат назорат ҳаракати (П.Я.Гальперин). 3. Автоматик ва онгли назорат жараёнлари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 7-мавзу. Диққатнинг ривожланиши ва бузилиши 1-семинар 1. Диққатнинг ривожланиш босқичлари. 2. Фаоллик, шахс установкаси ва диққат. 3. Ихтиёрий диққат олий психик функция сифатида. 2-семинар: 1. Диққат органик ва маданий тараққиёти (Л.С.Выготский). 2. Диққатнинг бузилиши ва патологияси. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 8-мавзу. Хотира ҳақида умумий тасаввурлар 1-семинар 1. Хотира ва унинг психологик механизмлари 2. Хотира ва билиш жараёнлари 3. Хотира ва шахс фаолияти Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли 29 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 9  мавзу. Хотира жараёнлари 1-семинар 1. Ихтиёрий ва ихтиёрсиз эсга олиб қолиш. 2. Эсга тушириш ва таниш. 3. Ихтиёрий ва ихтиёрсиз эсга тушириш. 2-семинар: 1. Эсга олиб қолишнинг фаолият мақсадига боғлиқлиги. 2. Эсга олиб қолиш ва установка. 3. Эсга олиб қолиш ва эсга туширишда индивидуал тафовутлар. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 10-мавзу. Хотира турлари 1-семинар 1 . Хотира турларини классификациялаш. 2. Фаолият йўналишига кўра хотира турлари. 3. Хотиранинг фаолият мақсадига кўра турлари. 2-семинар 1. Хотиранинг вақтли боғлиқ турлари. 2. Хотира турларига доир назарий ёндашувлар. 3. Хотиранинг индивидуал психологик хусусиятлари. Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 1 1 -мавзу. Хотира психологиясининг асосий далиллари ва қонуниятлари Материалнинг характери (ҳажми, бир хиллиги, маънога эгалиги). Машқлантиришнинг ўрни. Зейгарник самараси. Унутишнинг эгри чизиғи (Эббингауз). Ретроактив ва проактив тормозланиш. Реминисценция. 1-семинар 1. Асаб тизимида изларнинг сақланиши. 2. Хотирада излар консолидацияси жараёни. 3. Узоқ муддатли ва қисқа муддатли хотиранинг физиологик механизмлари. 4. Хотирани таъминловчи мия тизимлари. 30 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

2-семинар: 1. Х ОТИРА АССОСАЦИЯЛАРИ . 2. Х ОТИРА ҚОНУНИЯТЛАРИ . 3. Х ОТИРАНИНГ ПИКТОГРАММА УСУЛИ 4. Мнемотехника Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 12- МАВЗУ . Х ОТИРАНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ВА БУЗИЛИШИ 1-семинар: 1. Хотира функцияларининг генетик жиҳатдан турли шакллари: а) онгсиз, ихтиёрсиз хотира; б) ўтиш, ташқи билвосита хотира; в) ихтиёрий, метахотира. 2. Хотиранинг генетик жиҳатдан турли шаклларининг ёш хусусиятлари. 3. Генетик жиҳатдан ҳар хил бўлган хотира шакллари ривожлантириш йўллари. 2-семинар: 1. Хотирани мустаҳкамлаш йўллари. 2. Ўқув фаолиятида хотира. 3. Оператив хотиранинг фаолиятдаги роли. 4. Хотиранинг бузилиши ва уни клиник ўрганиш . Қўлланиладиган таълим технологиялари: диалогик ёндашув, муаммоли таълим. Маъруза, намойиш этиш, савол-жавоб, “Бумеранг”, “каластер”, “блитс-сўров”, “фикрлаш харитаси”, кичик гурухларда ишлаш методлари. Адабиётлар: А1;А2;А3;Қ1;Қ2;Қ3;Қ4;Қ5;Қ6;Қ7;Қ8;Қ9;Қ10;Қ11;Қ12;Қ13;Қ14 Амалий машғулот маърузалари соат 1.Диққат ҳақида тушунча 2 2.Диққат турлари 2 3.Диққатнинг асосий хусусиятлар 2 4.Диққатга таъсир кўрсатувчи омиллар 4 5.Диққат ва онг 2 6.Диққатнинг психофизиологик индикаторлари ва механизмлари 2 7.Диққат ва фаолият 2 8.Диққатнинг ривожланиши ва бузилиши 2 9.Хотира ҳақида умумий тасаввурлар 2 10.Хотира жараёнлари 2 31 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

11.Хотира турлари 2 12. Хотира психологиясининг асосий далиллари ва қонуниятлари 4 Жами: 28 Мустақил таълим ташкил этишнинг шакли ва мазмуни. Мақсад: фан бўйича маъруза ва семинар машғулотларида муҳокама қилинган назарий материалларни ҳамда курс доирасида янги маълумотларни самарали ўзлаштириш. 1. Семинар машғулотга тайёргарлик кўриш – 10 соат (мустақил ишнинг 33%) 2. Мавзулар бўйича конспект, крассворд, эссе тайёрлаш ва бошқалар- 20 соат (мустақил ишнинг 67% ). Ахборот-услубий таъминот. Талабаларни Мустақил таълим топшириғилари кичик ва катта гуруҳларда мухокама қилинади. Шунингдек, маъруза ва амалий :ни олиб боришда замонавий педагогик технологиялар “Бумеранг”, “Кластер”, “Ақлий хужум”, “Думалоқ стол” каби интерфаол усуллардан фойдаланилади. 32 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Талабалар мустақил таълимнинг мазмуни ва хажми. № Мустақил иш мавзулари Берилган топшириқлар Бажари лган муддат и Ажрат илган соатлар 1 Диққатнинг танловачанлик ва йўналганлиги Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 2- ҳафта 2 2 Диққат хусусият сифатида эссе тайёрлаш Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 4- ҳафта 2 3 Диққатнинг психологик концепциялари (У.Джемс, Торндайк) Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 6- ҳафта 2 4 Ихтиёрий диққатни ривожлантириш йўллари бўйича тақдимот материали тайёрлаш Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 9, 10 - ҳафтал ар 2 5 Гамезо М.В. “Атлас по психологии” (1999) китоби асосида диққат сифатларини таҳлил этиш. Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 12- ҳафта 2 6 Н.Н.Ланге бўйича диққат концерциялари классификацияси схема кўринишида тасвирлаш. Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 14- ҳафта 2 7 Л.С.Выготскийнинг диққат ривожланиши ўрганиш тажрибалари Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 16- ҳафта 2 8 А.Н.Леонтьевнинг болалар диққатини тадқиқ этилиши бўйича тажрибалари таҳлили бўйича тест Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 18- ҳафта 2 33 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

топшириқлари тузиш. 9 П.И.Зинченконинг эсга олиб қолиш юзасидан олиб борган тажрибалари бўйича крассворд тузиш. Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 22- ҳафта 2 11 А.Р.Луриянинг “Маленькая книжка о большой памяти” асарини конспектлаштириш. Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 26- ҳафта 2 12 Хотиранинг бихевиористик концепциясини психологик Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 29- ҳафта 2 13 Лядиуснинг “Память в процессе развития” асарини таҳлил қилиш. Адабиётларни конспект қилиш. Индувидувал топшириқларни бажариш 33- ҳафта 2 Дастурнинг инфарматцион услубий таъминоти Мазкур фанни ўқитиш жараёнидан таълимнинг замонавий методлари, педогогик ва ахборот-коммуникасия технологияларини қўллаш назарда тутилган: Маъруза мазулари замонавий кампютер технологиялари ёрдамида призинтатция ва электирон дидактик технологиялардан фойдаланилган холда ўтказилади. Диққат ва хотира фанидан талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони Диққат ва хотира фани бўйича рейтинг жадваллари, назорат тури, сони ва ҳамда ҳар бир назоратга ажратилган максимал балл, шунингдек жорий ва оралиқ назоратларининг саралаш баллари, ҳақидаги фан маълумотлар бўйича биринчи машғулотда талабаларга маълум қилинади. Фан бўйича талабалардаги билими савияси ва ўзлаштириш даражасининг давлат таълим стандартларига мувофиқлигини таъминлаш учун қуйдиги назорат турлари ўтказилади: 34 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Жорий назорат (ЖН)- талабаларнинг фан мавзулари бўйича билим ва амалий кўникмалар даражасини аниқлқш ва бахолаш усули. Жорий назорат фаннинг хусусиятидан келиб чиққан холда амалий машғулотларда амалий оғзаки сўров, тест ўтказиш, сухбат назорат иши, коллеквиум, уй вазифаларини текшириш ва шу каби бошқа шаклларда ўтказилиши мумкин; Оралиқ назорат (ОН)- семестир давомида ўқув дастурининг тегишли (фанларнининг бир неча мавзуларни ўз ичига олган) бўлими тугаллангандан кейин талабанинг назарий билими ва амалий кўникма даражасини аниқаш ва баҳолаш усули. Оралиқ назорат бир семестрда бир (ёки икки) марта ўтказилади ва шакли (ёзма оғзаки, тест ва хоказо) ўқув фанига ажратилган умумий соатлар хажмидан келиб чиққан холда белгиланади; Якуний назорат (ЯН)-семестр якунида муаян фан бўйича назарий билим ва амалий кўникмаларни талабалар томонидан ўзлаштириш даражасини бахолаш усули. Якуний назорат асосан таянч тушунча ва ибораларга асосланган “ёзма иш” шаклида ўтказилади. ОН ўтказиш жараёни кафедра мудири томонидан тузилган комиссия иштирокида мунтазам равишда ўрганиб борилади ва уни ўтказиш тартиблий бузилган холларда ОН натижалар бекор қилиниши мумкин. Бундай холларда ОН қайта ўтказилади. Олий таълим муассасаси рахбарининг буйруғи билан ички назорат ва мониторинг бўлими раҳбарлигида тузилган комиссия иштирокида ЯН ни ўтказиш жараёни мунтазам равишда ўрганиб борилади ва уни ўтказиш тартиблари бузилган холларда, ЯН натижалари бекор қилиниши мумкин Талабаларнинг билим савияси, кўникма ва малакаларини назорат қилишнинг рейтинг тизими асосида талабанинг фан бўйича ўзлатирниши даражаси баллар орқалий ифодаланади. Диққат ва хотира фани бўйича талабаларнинг семестр давомидаги ўзлаштириш кўрсаткичи 100 баллик тизимда баҳоланди. Ушбу 100 баҳолаш турлари бўйича қуйдагича тақсимланади: Я.Н.-30балл, қолган 70 балл эса Ж.Н.-40 балл ва О.Н.-30 балл қилиб тақсимланади. Балл Бахо Талабаларнинг билим даражаси 86-100 Аъло Хулоса ва қарор қабул қилиш. Ижодий фикирлай олиш. Мустақил мушохада юрита олиш. Олган билимларини амалда қўллай олиш. Мохиятини тушунтириш. Билиш, айтиб бериш. Тасаввурга эга бўлиш. 71-85 Яхши Мустақил мушоҳада қилиш. Олган 35 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

билимларини амалда қўллай олиш. Мохиятини тушунтириш. Билиш, айтиб бериш. Тасаввурга эга бўлиш. 55-70 Қониқарли Мохиятини тушунтириш. Билиш, айтиб бериш. Тасаввурга эга бўлиш. 0-54 Қониқарсиз Аниқ тасввурга эга бўлмаслик. Билмаслик. • • Фан бўйича саралаш бали 55 баллни ташкил этади. Талабанинг саралаш балидан паст бўлган ўзлаштириши ретинг дафтарчасида қайд этилмайди. • Талабаларнинг ўқув фан бўйича мустақил иш жорий, оралиқ ва якуний назоратлар жараёнида тегишлий топшриқларни бажариши ва унга ажратилган баллардан келиб чиқган холда баҳоланади. Талабанинг фан бўйича рейтинги қуйдагича аниқланади: R = V * O’ 100 Бу ерда: V-семестрда фанга ажратилган умумий ўқув юкламаси (соатл ар да) ; O’ -фан бўйича ўзлаштириш даражаси (балларда)  Фан бўйича жорий ва оралиқ назоратларга ажратилган умумий балларнинг 55 фоизи саралаш балл ҳисобланади, ушбу фоиздан кам балл топлаган талаба якуний назоратга киритилмайди.  Жорий назорат ва оралиқ назорат турлари бўйича 55 балл ва ундан юқори бални тўплаган талаба фанни ўзлаштирган деб ҳисобланади ва ушбу фан бўйича якуний назоратга кирмаслигига йўл қўйилади.  Талабанинг семестр давомида фан бўйича тўплаган умумий бали ҳар бир назорат туридан белгиланган қоидаларга мувофиқ тўплаган баллар йиғиндисига тенг.  ОН ва ЯН турлари календар тематик режага мувофиқ деканат томонидан тузилган рейтинг назорат жадваллари асосида ўтказилади. ЯН семестрнинг охирги 2 ҳафтаси мобайнида ўтказилади.  ЖН ва ОН назоратларда саралаш балидан кам балл тўплаган ва узурлий сабабларга кўра назоратларда қатнаша олмаган талабага қайта топшириш учун, навбатдаги шу назорат туригача, сўнги жорий оралиқ назоратлар учун эса якуний назоратгача муддат берилади.  Талабанинг семестирда ЖН ва ОН турлари бўйича тўплаган баллари ушбу назорат турлари умумий балнинг 55 фоизидан кам бўлса ёки семестр якуний жорий, оралиқ ва якуний назорат турлари бўйича тўплаган баллар йиғиндиси 55 балдан кам бўлса, у академик қарздор деб ҳисобланади.  Талаба назорат натижаларидан норози бўлса, фан бўйича назорат тури 36 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

натижалари эълон қилинган вақтдан бошлаб бир кун мобайнида факулътет деканига ариза билан мурожаат этиш мумкин. Бундай холда факулътет деканинг тақдимномасига кўра ректор буйруғи билан 3 аъзодан кам бўлмаган таркибда апеллияция комиссияси ташкил этилади.  Апеллятция комиссияси талабаларнинг аризасини кўриб чиқиб, шу кунинг ўзида хулосасини билдиради.  Баҳолашнинг ўрнатилган талаблар асосида белгиланган муддатларда ўтказилиши хамда расмийлаштириши факултет декани, кафедра мудири, ўқув-услубий бўлим ҳамда ички назорат ва маниторинг бўлими томонидан назорат қилинади. Талабалар ОН дан тўплайдиган балларининг намунавий мезонлари № Кўрсаткичлар O Н баллари Макс 1-O Н 2-O Н 1 Дарсларга қатнашганлик даражаси.маъруза дарслардаги фаоллиги конспект дафтарининг юритилиши ва тўлиқлиги. 1 0 0 - 10 - 2 Талабаларнинг мустақил таълим топшириқларини ўз вақтида ва сифатлий бажариши ва ўзлаштириши. 1 0 0 - 10 - 3 Оғзаки савол жавоблар, коллоквиум ва бошқа назорат турлари ва натижалари бўйича 10 0 - 10 - Жами O Н баллари 30 30 - Талабалар ЖН дан тўплайдиган балларининг намунавий мезонлари № Кўрсаткилар ЖН баллари Макс 1- ЖН 2- ЖН 1 Дарсларга қатнашганлик ва ўзлаштириш даражаси. Амалий машғулотларда фаоллиги, амалий машғулот дафтарларининг юртилиши ва холати. 15 0-7,5 0-7,5 2 Мустақил таълим топшириқларининг ўз вақтида ва сифатлий бажарилиши. Мавзулар бўйича уй вазифаларини бажарилаиши ва ўзлаштириш даражаси. 1 5 0-7, 5 0-7,5 3 Ёзма назорат иши ёки тест саволларига берилган жавоблар 10 0-5 0-5 Жами ЖН баллари: 40 0-20 0 -20 37 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Якуний назорат “Ёзма иш” шаклида белгиланган бўлса, у ҳолда якуний назорат 30 баллик “Ёзма иш” вариантлари асосида ўтказилади. Агар якуний назорат марказлашган тест асосида ташкил этилган бўлиб фан бўйча якуний “Ёзма иш” шаклида белгиланган бўлса, у ҳолда якуний назорат қуйдаги жадвал асосида амалга оширилади. № Кўрсаткичлар ЯН баллари Макс Ўзлаштириш оралиғи 1 Фан бўйича якуний ёзма ишназорати 30 0- 30 Жами ЯН баллари: 30 0- 30 Якуний назоратда “Ёзма иш”ларни бахолаш мезони Якуний назорат “Ёзма иш” шаклида амалга оширилганда, синов кўп вариантли усулда ўтказилади. Ҳар бир вариант 3та назарий саволдан иборат. Назарий саволлар фан бўйича таянч сўз иборалар асосида тузилган бўлиб, фанинг барча мазмунларини ўз ичига қамраб олган бўлади. Ҳар бир назарий саволга ёзилган жавоблар бўйича ўзлаштириш кўрсаткичи 0-6,0 балл оралиғида баҳоланади. Амалий топшириқ масала эса 0-8,0 балл оралиғида баҳоланади. Талаба максимал 30 балл тўплаши мумкин. Ёзма синов бўйича умумий ўзлаштириш кўрсаткичини аниқлаш учун вариантда берилган саволларнинг ҳар бири учун ёзилган жавобларга қўйилган ўзлаштириш баллари қўшилади ва йиғиндиси талабанинг якуний назорат бўйича ўзлаштириш бали ҳисобланади. Тавсия этилган адабиётлар рўйхати Асосий адабиётлар 1. Каримов И.А. Асарлар тўплами.1-19 жилдлар. - Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996-2011. 2. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Тошкент, “Маънавият”, 2008. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг БМТ Мингйиллик ривожланиш мақсадларига бағишланган Саммити ялпи мажлисидаги нутқи // Халқ сўзи, 2010 йил 22 сентябрь. 4. Ғозиев Э.Ғ. У мумий психология. Т. Ўқитувчи . 20 10 й. 5. Ғозиев Э.Ғ. Психология. -Т., Ў зМУ «Университет», 2003. Қўшимча адабиётлар 38 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

1. Ғозиев Э.Ғ. Хотира психологияси. -ТошДу , 1994. 2. Бернштейн Н.А. Физиология движений и активность. М., 1990. 3. Введение в психологию / Под общей ред. А. В. Петровского. М., 1997. 4. Вилюнас В. К. Психологические механизмы мотивации человека. М., 1990. 5. Выготский СЛ. Собрание сочинений в 6-ти томах. М. 1984. 6. Гальперин П.Я. Введение в психологию. М., 1976. 7. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в психологию. М., 1988. 8. Дормашев Ю. Б., Романов В. Я. Психология внимания. - М., 1995. 9. Ж.Годфруа. Что такое психология? М. 1999 г. 2-том. 10. Зинченко Т. П. Память в экспериментальной и когнитивной психологии. - СПб, 2002. 11. Иванников В. А. Психологические механизмы волевой регуляции. М.,1991. 12. Изард К. Эмоции человека. М., 2001. 13. Ильин Е. П. Мотивация и мотивы. СПб, 2000. 14. Ильин Е. П. Психология воли. СПб, 2002. 15. Ильин Е. Психология индивидуальных различий. М. 2003 г. 16. Клонингер С. Теория личности: познание человека. -СПб.: Питер. 2003. -720 с. 17. Дормашев Ю. Б., Романов В. Я. Психология внимания. – М., 1995. 18. Зинченко Т. П. Память в экспериментальной и когнитивной психологии. – СПб, 2002. 19. Исследования памяти/ Под ред. Н. Н. Корж. М.: Наука, 1989. 20. Хрестоматия по вниманию/ Под ред. А. Н. Леонтьева, А. А. Пузырея, В. Я. Романова. М.: Питер, 2004. 21. Хрестоматия по общей психологии. Психология памяти/ Под. ред. Ю. Б. Гиппенрейтер, В. Я. Романова. М.: Изд-во Моск. ун-та, 1979. 22. Ғозиев Э.Ғ. Хотира психологияси. –ТошДу , 1994. Электирон таълим ресуслари: 1. http://textshare.tsx.org 2. http://www.mgimo.ru/fileserver/ 3. http://www.ssu.runnet.ru/ ... 4. http://www.philol.msu.ru/~rlc2001/ru/sch_14.htm 5. http://www.voppsy.ru 6. http://flogiston.ru/arch 7. http://psychol.ras.ru 8. http://psyberia.ru 39 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

2.2. Диққатнинг асосий хусусиятлари мавзуси бўйича маъруза матни Диққатнинг асосий хусусиятлар а) Диққатнинг маълум вақт оралиғида сақланиш диққатнинг барқарорлиги деб аталади. Агар бирон бир киобни эътибор бмлан ўқишга киришилганда бу хусусият кузатилади. Диққатнинг барқарорлигининг тебраниши лаҳзали ондан бир неча соатгача давом этиши мумкин. б) Диққатнинг қисқа вақт оралиғида бир неча объектни идрок этиш хусусияти эса унинг кўлами дейилади. Масалан, инсон бир вақтни ўзида гапириши, эшитиши ва ўқиши мумкинми? Бунинг имкони борми? Албатта. Имкони бор. Бунинг учун ушбу фаолиятга ўрганиш керак. в) Диққатни бир вақтнинг ўзида бир неча объектларга йўналиши ва назорат олиб бориши ҳамда баъзан аксинча бир неча фаолиятдан битта фаолиятга диққатни тўплашига тақсимланиши дейилади. Масалан, ҳаракат, интеллектуал жараёнлар билан бир вақтда эшитиш ассоцация ҳосил қилиш. Бундай ҳар хил фаолиятни бир вақтнинг ўзида амалга ошириш анча қийинчилик туғдиради. г) Диққатнинг тўпланиши деганда онг бирон бир объектга тўпланиши ва йўналиши тушунилиб, унда фаолиятни бошқа чет таъсирларга чалғишига йўл қўйилмайди . Диққатнинг тўпланиши интеллектуал фаолиятни аниқ ва муваффақиятли бажариш шарти ҳисобланади. Бу хусусият иккита талабга таянади: биринчидан, агар диққат объекти ва фаолият турлари қанча кам бўлса одам диққатини тақсимлашдан кўра юқори даражада диққатини тўплаш имкониятига эга бўлади. Диққат тўпланишининг акси эса паришонхотирлик ҳисобланади. Паришонхотирлик диққатнинг бир жойга тўплай олмаслик. Бундай ҳолат кўпинча шахснинг ички муамммоларининг натижаси сифатида юзага чиқади. Натижада одам атрофдаги таъсирларни пайқамайди ёки кучсиз бошқаради. Паришонхотирлик кишига ёлғон таассурот уйғотади. 40 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

д) Диққатнинг бир объектдан иккинчи бир объектга ўтиши диққатнинг кўчиши деб аталади . Бунда бир фаолият туридан иккинчисига ўтиш шароитида охирги фаолият самарадорлиги сусаймаслиги керак. Масалан, шахс ақлий фаолият билан машғул, сўнгра у бирон бир жисмоний фаолиятга кўчиб ўтди, сўнгра мусиқа асбобида куй чалди ва бошқалар. Ҳар сафар бир фаолият туридан иккинчисига ўтган вақтда маълум вақт талаб этилади. Бу эса унга росланиш, адаптация қилиш ва янги фаолимят турига кўникма ҳосил қилишни талаб этади. Агар фаолият машқлантириб борилса, бир фаолиятдан иккинчи фаолиятга ўтганда диққатнинг самарадорлиги сусаймайди. Диққатнинг сифатлари ДИҚҚАТ ТУРЛАРИ ФУНКЦИЯЛАРИ 41Диққатнинг сифатлари Фаоллиги Й ў налганлиги Кенглиги Даражала ри 1 .Ихтиёрсиз 2. Ихтиёрий 1.Ташқи 2.Ички 1.Ҳажми 2. Тақсимлан ганлиги 1.Енгил 2. Қийин 1. Қатъий 2.Беқарор К ў чиши 1.Юқори 2. Қуйи Барқарорлиги « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Психологияда диққатнинг ихтиёрий тури, кўпинча иродавий деб номланади. Бу, албатта, бежиз эмас, чунки, диққатнинг муайян объектга йўналтирилиши ирода кучи билан сақлаб турилади. Ҳатто ихтиёрсиз диққат фаолиятида қатнашса, у ҳам ироданинг зўри билан йўналтирилган объектда тўпланиб туради. Ироданинг фаолиятни амалга оширишда иштирок қилиши кўп жиҳатдан кишининг мақсадига интилиши, ишчанлик қобилияти, психологик тайёрлигига боғлиқ. Шу боисдан диққатнинг кучи, барқарорлиги, мустаҳкамлиги илдамлиги одамнинг муайян фаолиятини бажаришга мойиллиги, шайлиги билан ўлчанади. Диққатнинг юксак даражада мужассамлигини таъминлаб туришда одамнинг фаолиятни бажаришга мувафиқлашгани муҳим роль ўйнайди. Ҳар қандай фаолиятни амалга оширишнинг бошида қийинчиликлар юзага келади ва улар кишидан иродавий зўр беришни талаб қилади. Фаолиятни бажаришдаги нуқсонларнинг намоён бўлиши диққатни тўплашдаги қийинчиликларнинг оқибати бўлиб ҳисобланади. Диққатнинг объектга тўпланиши, мустаҳкамланиши одамнинг қизиқишларига боғлиқдир. Ҳатто ихтиёрсиз диққатнинг фаолиятда мужассамлашишида кишининг иштиёқи ва қизиқиши катта аҳамиятга эгадир. Одатда фаолиятга қизиқиш бевосита ва билвосита шаклда намоён бўлади. Бевосита қизиқиш фаолият жараёнига, хатти-ҳаракатларнинг ўзига, иш услубларига қаратилган қизиқишдан иборатдир. Билвосита қизиқиш эса, фаолиятнинг мақсадги, унинг натижасига йўналтирилган қизиқишдир. Ихтиёрий, иродавий диққат билвосита қизиқиш билан алоқадордир. Психологик маълумотларнинг таҳлилига кўра, диққатнинг объектга тўпланиши ва мустаҳкамланиши кўзланган мақсадни, фаолият маҳсулининг зарурлиги ҳамда сифатининг аҳамиятини инсон томонидан англаш орқали таъминлаб турилади. Фаолият мақсадини англаш ўз иш-ҳаракатида киши диққатининг юксак даражада мужассамланишини таъмин этувчи энг муҳим шарт ва шароитлардан биридир. 42 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Диққатнинг ихтиёрсиз ва ихтиёрий равишда вужудга келиши ўзининг йўналишига кўра ташқи ва ички бўлиши мумкин. Агар диққатнинг манбаи онгимиздан ташқарида бўлса ташқи деб аталади. Масалан, шофер, тикувчи, муҳаррир кабиларнинг фаолиятида содир бўладиган диққат ташқи диққатдир. Ташқи диққат фақат идрок қилиш жараёнидагина намоён бўлмасдан, балки фикр юритилаётган нарсаларга ҳам қаратилади. Жумладан, ихтирочининг ўзи яратган нарсасини тасаввур қилиши, рассомнинг образларни кашф қилиш жараёни, муҳандиснинг тўғон қурилишини кўз ўнгига келтириш билан боғлиқ ҳолатлар бунга мисол бўла олади. Инсон онгининг ўзида содир бўлаётган ўз ҳиссиётларини, фикрларини, орзу истакларини ва шу кабиларни кузатишда ички диққат юзага келади. Диққатнинг ҳар иккала кўриниши ҳам фаолиятнинг муваффақиятли якунланишига муносиб ҳисса қўшиш имкониятига эгадир. Диққат инсон фаолиятининг барча турларини муваффақиятли амалга оширишнинг ва уларни самарадорлигини таъминловчи муҳим шартлардан биридир. Киши фаолияти қанчалик мураккаб, серзаҳмат, давомийлик жиҳатдан узоқ муддатли, масъулият ҳиссини тақозо қилса, у диққатга шунчалик юксак шартлар ва талаблар қўяди. Инсон зийраклиги, фаросатлилиги, тез пайқаши, синчковлиги, дилкашлиги унинг турмуш шароитида, шахслараро муносабатида муҳим омил сифатида хизмат қилади. Диққат ақлий фаолиятнинг барча турларида иштирок этади, инсоннинг хатти-ҳаракатлари ҳам унинг иштирокида содир бўлади. Н. Ф. Добринин. Н. В. Кузьмина, И. В. Страхов, М. В. Гамезо, Ф. Н. Гоноболин ва бошқаларнинг нуқтаи назарича, диққатнинг вужудга келишида онгнинг бир нуқтага тўпланиши онг доирасининг торайишини билдиради, гўёки онг доираси бир мунча тиғизланади. Бундай торайиш ва тиғизланиш натижасида онг доираси янада ёрқинлашади. Онгнинг энг торайган, тиғизланган ёрқин нуқтаси диққатнинг маркази (фокуси) деб номланади. Худди шу марказ (фокус) га тушган идрок қилинаётган жисмлар, тасаввур образлари, ўй ва фикрлар тўла, ёрқин ва аниқ ифодаланади. Жаҳон 43 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

психологларининг фикрича, диққат узлуксиз равишда, муайян даражада активлик хусусиятини сақлаб туради. Бундай активлик, онгнинг бирон бир объектга ўйналишининг кучайиши ва маълум вақт давомида диққат йўналтирилган нарсага онгнинг фаол (актив) қаратилишини регулировка қилиб туради ҳамда мазкур ҳолатнинг сақланишини таъминлайди. Психология тарихининг саҳифаларини варақласак, диққатнинг киши фаолиятидаги ролига берилган юксак ва қимматли мулоҳазалар учрайди. Жумладан, француз олими Кювье гениалликни чидамли диққат деб таърифлаши, Ньютоннинг кашфиёт фикрини доимо шу масалага қаратилиш жараёни дейиши, Ушинскийнинг диққат психик ҳаётимизнинг ягона эшиги деб баҳо бериши бунга ёркин мисол бўла олади. Диққатнинг муайян объектларга тўпланиши, тўпланганлиги (концентрацияланиши) айни пайтда бошқа жисмлардан чалғишни ёки уларнинг вақтинча (муваққат) инкор этилишини талаб қилади. Ана шу омилларга кўра, акс эттириш равшанланиб боради, тасаввурлар, мулоҳазалар фаолият якунлангунга қадар, қўйилган мақсадга эришгунча онгда сақланади. Ана шу йўсинда диққат фаолиятини назорат қилиб боради ва уни бошқаради. Шунинг учун кўпгина психологлар (П. Я. Гальперин ва унинг шогирдлари) диққатни юксак турини билиш жараёнлари, кишининг хулқ-атвори кечишини бошқариш имкониятига эга эканлигини таъкидлайдилар. Диққатнинг бирор объектга йўналишига кўра сенсор (перцептив), ақлий (интеллектуал), ҳаракатлантирувчи (ҳаракат) шаклларига ажратиш мумкин. Диққат муайян объектга тўпланиши кўп жиҳатдан инсоннинг ҳис- туйғуси, иродавий сифати, қизиқиши кабиларга боғлиқдир. Ҳис-туйғулар ва эмоционал ҳолатлар диққатнинг объекти билан узвий боғлангандагина унинг учун ижобий аҳамият касб этади. Ҳис-туйғулар, эмоционал ҳолатлар қанчалик кучли ва кўтаринки тарзда намоён бўлса, демак диққат ҳам шунчалик объектга мустаҳкам қаратилади. Ҳислар, эмоциялар диққатнинг ҳам ихтиёрсиз, ҳам ихтиёрий турларини зўрайтиради. Инсоннинг амалий ва ақлий фаолияти жараёнида унинг онги муайян 44 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

даражада янги билимлар маълумотлар билан бойиб бориши натижасида диққат ҳам такомиллашади. Янгиликни пайқаш ҳисси одам ақлий фаолиятини фаоллаштиради (активлаштиради), шу билан бирга, диққатнинг объектга узоқроқ тўпланишини таъминлайди. Инсоннинг барқарорлашган кайфияти диққатнинг кучи ва илдамлигини оширади, танловчанлигига ижобий таъсир этади. Стресс, аффект сингари эмоционал ҳолатлар диққатга салбий таъсир этиб, унинг ташқи таъсирларига берилувчан, кучсиз қилиб қўяди. Ана шунинг оқибатида диққат чалғийди, бўлинади, паришонлик намоён бўлади, фаолиятдаги бир текислик бузилади. Психологияда диққатнинг ихтиёрий тури, кўпинча иродавий деб номланади. Бу, албатта, бежиз эмас, чунки, диққатнинг муайян объектга йўналтирилиши ирода кучи билан сақлаб турилади. Ҳатто ихтиёрсиз диққат фаолиятида қатнашса, у ҳам ироданинг зўри билан йўналтирилган объектда тўпланиб туради. Ироданинг фаолиятни амалга оширишда иштирок қилиши кўп жиҳатдан кишининг мақсадига интилиши, ишчанлик қобилияти, психологик тайёрлигига боғлиқ. Шу боисдан диққатнинг кучи, барқарорлиги, мустаҳкамлиги илдамлиги одамнинг муайян фаолиятини бажаришга мойиллиги, шайлиги билан ўлчанади. Диққатнинг юксак даражада мужассамлигини таъминлаб туришда одамнинг фаолиятни бажаришга мувафиқлашгани муҳим роль ўйнайди. Ҳар қандай фаолиятни амалга оширишнинг бошида қийинчиликлар юзага келади ва улар кишидан иродавий зўр беришни талаб қилади. Фаолиятни бажаришдаги нуқсонларнинг намоён бўлиши диққатни тўплашдаги қийинчиликларнинг оқибати бўлиб ҳисобланади. Диққатнинг объектга тўпланиши, мустаҳкамланиши одамнинг қизиқишларига боғлиқдир. Ҳатто ихтиёрсиз диққатнинг фаолиятда мужассамлашишида кишининг иштиёқи ва қизиқиши катта аҳамиятга эгадир. Одатда фаолиятга қизиқиш бевосита ва билвосита шаклда намоён бўлади. Бевосита қизиқиш фаолият жараёнига, хатти-ҳаракатларнинг ўзига, иш услубларига қаратилган қизиқишдан иборатдир. Билвосита қизиқиш эса, 45 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

фаолиятнинг мақсадги, унинг натижасига йўналтирилган қизиқишдир. Ихтиёрий, иродавий диққат билвосита қизиқиш билан алоқадордир. Психологик маълумотларнинг таҳлилига кўра, диққатнинг объектга тўпланиши ва мустаҳкамланиши кўзланган мақсадни, фаолият маҳсулининг зарурлиги ҳамда сифатининг аҳамиятини инсон томонидан англаш орқали таъминлаб турилади. Фаолият мақсадини англаш ўз иш-ҳаракатида киши диққатининг юксак даражада мужассамланишини таъмин этувчи энг муҳим шарт ва шароитлардан биридир. Симультан англаш. Симультан сўзи “лаҳзали” деган маънони англатади. Бизнинг миямиз лаҳзали таъсирларни сезади, ахборотларни қайта ишлади ва унга жавоб беришга ҳаракат қилади. Биргина инсон кўзининг сезгирлиги шунчалик даражада эканки у 80 км узоқликдан ёниб турган гугурт ёруғлигини сезар экан. Олимларнинг мулоҳазаси-ча, кўзнинг қоронғуликда бўлганидан кейинги бир минут ичида сезгирлигини 10 баробар, 2 минутдан кейин 6 минг баробар, 10 минутдан кейин тўлиқ қоронғуликда 25 минг марта ошар экан. Қоронғуликда ёруғликда жуда ёриуғликда Шам ёруғида медитация: Эшитиш орқали кўриш мўлжалини фаоллаштириш. П.Я Анохин инсон мия фаолиятида вазият пайдо бқладики, унинг тузилишида фаоллик содир бўлганда. Шу ҳолатда мия яхлит ва самарали ишлайди. Бунинг учун эса эшитиш маркази орқали эришиш мумкин бўлади. Америкалик психолог Лонгве: Овоз чиқариб қаттиқ ўқиш, интеллектуал таҳлилга куч берадики, бу ўзи ичга такрорлаганга бунчалик самарали 46 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

бўлмайди” деган эди. Американинг 16 президенти А.Линкольн ўқиган қишлоқ мактабида битта ўқув қўлланма бўлган вва фақат ўқитувчи томонидан у ўқилган ўқувчилар эса уни хор бўлиб такрорлаган. Доимо синфхона шовқун бўлиб турган. Буни қўшнилар “ари уяси” деб номлашган. Диққат қонунлар и : Апперцепция қонуни - (ушбу тушунчани фанга Г.Лейбинц олиб кирган). У бирон бир таассуротни, сезгиларни аниқ ва англаган ҳолда идрок этиши тушунилади. Апперцепция қонуни диққатнинг даражалари барқарор эмас, балки у ҳар бир инсонда тебраниб туришини билдиради. Битта предметни бир неча ёки бир неча предметни битта тарзда идрок этиши мумкинлигини ҳам англатади. Нима сабабдан бундай юз беришини АҚ қуйидагича асослайди: диққатнинг даражаси шахснинг конкрет предметга йўналганлиги, билимлар заҳирасига, физик ва психик ҳолатига, қувват майдонига (айни дамдаги). Аммо бу қонуннинг асосий воситаси –диққатнинг даражаси -доимий ўлчамга эга эмаслиги. У фақат инсонга эмас, бир қатор ташқи омилларга ҳам боғлиқ. Установка қонуни. Установка организмнинг яхши идрок этиш ёки пайқашга нисбатан организмни мослашувидир (немис олими Л.Ланге, 47Ички кўриш экрани Образли хотира Эшитиш хотираси Йўлбарснинг наъраси Қўнғироқ жиринги Булбулнинг сайраши Самолёт овозиБулбул Самолёт « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

кейинчалик Д.Н.Узнадзе). Установка бу фаолиятга ёки ҳаракатга тайёрликни билдиради. Установка бу организмда маълум зўриқишлар пайдо бўлганда намоён бўлиб қолмайди. Кўп ёки оз установка ва яққол установка организмдаги кўпчилик реакциялар шароитида гавдаланади. Катта ёшдагиларда тажриба таъсирида установканинг узоқ ва барқарорлиги шаклланади. Улар ички қўзғалишлар таъсирида пайдо бўлади. (масалан, иш, ўқиш, мураккаб вазифаларни ечишда). Кқп маротоба такрорланган машқлар диққатни машқланишига олиб келади.Шундагина керак бўладиган даражада диққатни бошқариш мумкин бўлади. Установка қонуни диққатни машқлантириш учун зарурдир. Бешликни ташкил этувчилар қонуни. Ушбу қонун диққатнинг асосий хусусиятларига таянади ва улар Диққатнинг барқарорлиги, диққатнинг кўлами, диққатнинг тақсимланиши, диққатнинг тўпланиши (концетрацияси) ғамда диққатнинг кўчишидан иборат. Шахснинг интеллектуал имконияти. 1 Янги объектни ўрганиш учун қизиқиш ҳосил қилувчи мотивлар 2 Янги объектнинг вужудга келиши ва ривожланиш тарихи 3 Объектнинг сифат тавсифи 4 Объектнинг бошқа предмет ва ҳодисалар билан алоқаси 5 Янги объектнинг ривожланишини прогнозлаш 6 Ўрганилган объектнинг натижалари ва уни қўллаш 7 Бу объект хусусидаги шахсий мулоҳаза Диққатнинг самарадорлигини таъминлашга таъсир кўрсатувчи омиллар 1. Ташқи қўзғатувчиларнинг таъсири 2. Контраслик 3. Интенсивлик 4. Қўзғатувчининг давомли таъсири 5. Объектнинг ҳаракати. 1.1. Ички ҳолатга боғлиқлиги 1.2. Ҳиссиётга боғлиқлиги 48 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

1.3. Қизиқиш. 1.4. Эгалланган таэрибага боғлиқлиги 1.5. Фаолиятни тўғри ташкил этиш. Диққатнинг бузилиши 1-модал носпецифик . Диққатнинг бузилишининг ҳар хил шакли ва даражалари бўлиб, бунда каса диққатни тўплай олмайди ҳар хил модалликдаги стимуллар (кўриш, эшитиш, тактил) (узунчоқ ва ўрта мия –носпецифик йўл). Касалда тез толиқиш, кескин ҳажмларни аралаштириб юбориш ва диққатни йўналтиришни бузилишига олиб келади. Бу барча фаолиятда –гностик, сенсомотор, интеллектуал). У бош миянинг лат ейиши орқали юз беради. Касалда ҳисоблаш операциялари вақтида тўғри ва кейинчалик ҳисоблашда хатоларга йўл қўйилади. 1. «Карилик паришонхотирлиги» - диққат жамланишининг суст интенсивлиги ва кучувчанлигини кийинлашиши билан характерланади. 2. Ди ққ атнинг инертлиги (кам харакатчанлиги, кучишининг кийинлашиши) – диққатнинг патологик фиксацияси, диққатнинг бир объектдан иккинчисига утиш механизмини бузилиши. Бу холат эпилепсия ва депрессив синдромда кузатилади. 3. Апрозексия – диққатнинг бутунлай й ўқ олиб кетиши. Диққатни текширишида амалий тавсиялар: Инсоннинг бирон-бир нарсани билиши, англаши ва уларни идрок этиш, хотирада сақлаш ёки бирон-бир муаммо устида мушоҳада юритиши учун онгини тўплаши ва йўналтириши лозим бўлади. Диққатнинг муҳим хусусиятлари унинг тўпланиши ва йўналганлик характерига эгалигидир. Билимларни ўзлаштириш жараёнида ҳар бир руҳий жараённинг ўзига хос ўрни борлиги сир эмас. Аммо уларни яққол ва маҳсулдор натижаларга эга бўлиши кўп жиҳатдан шахс руҳиятининг шундай бўғинига боғлиқки, кўп ҳолатларда психик жараёнларнинг ривожланишида учрайдиган нуқсонлар вақтида эътибордан четда қолдирилади. 49 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Диққатни амалий ўрганиш ва унинг натижаларини психологик таҳлил этиш шахс фаолиятини самарали ташкил этиш имконини беради. Диққатнинг назорат функцияси ҳар бир бажарилаётган вазифаларнинг оптималлик даражасига боғлиқ бўлади. Шу сабабли ҳам кўпинча ишлаш қобилияти, фаолиятнинг бир маромда ва барқарор юқори самара билан бажарилиши диққатнинг ривожланганлик даражасига боғлиқ. Диққатнинг бошқа руҳий жараёнлардан фарқли томони шундаки, уни баҳолашда бир қатор жиҳатлари инобатга олинади. Диққатнинг психик жараён сифатида қараш ёки уни жараён сифатида эътиборга олмайдиган томонлари ҳам мавжуд. Диққатнинг психик жараён эмаслигига сабаб унинг алоҳида фаолият маҳсулига эга бўлмаслигида. Аксинча диққатни бошқа психик жараёнлар билан муносабатида жараён сифатида, яъни сенсор, перцептив ва интеллектуал диққат; ҳолат сифатида эса тўплаганлик ҳолатини, шахс хусусияти сифатида эса эътиборлилик тарзда қараш мумкин. Диққатнинг бошқарувчилик функцияси бошқа билиш жараёнларидан анча фарқ қилади. Бу эса унинг турларини психик бошқариш усуллари билан муносабатида кузатилади. Диққат турларини таснифлашда ихтиёрсиз, ихтиёрий ва ихтиёрий диққатдан кейинги диққатга ажратишга олиб келди. Ихтиёрсиз диққат таъсир кўрсатувчининг физик хусусиятларига боғлиқ (жадаллиги, контрастлиги, давомийлиги, тасодифийлиги ва бошқ.). Агар диққатнинг йўналганлиги ва тўпланганлиги англашилган мақсадга асосланган бўлса, бу ихтиёрий диққат, деб аталади. Иккита тури билан бир қаторда ва улардан фарқли улароқ, учинчи тури-ихтиёрий диққатдан кейинги диққат ҳам мавжуд. Бунда қандайдир вазифа онгли амалга оширилганлиги билан, шахснинг бу фаолиятга сингиб кетиши иродавий куч талаб этмайди. Диққатнинг бир қатор хусусиятлари мавжудки, уларга танловчанлиги, кучи, барқарорлиги, тўпланиши, ҳажми, тақсимланиши ва кўчиши киради. Диққатнинг ҳажми деганда, қисқа вақт ичида идрок этилган объектлар миқдори тушунилади. Қатор тадқиқотчилар диққатнинг ҳажми деганда, ахборот кўламидан келиб чиқиб баҳолашади. Уларнинг фикрича, 50 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

субъектнинг бу ахборотни ўзлаштириш учун қандай қилиб онгни тўплаш имконияти билан, баҳоланади. Ҳар хил турли стимулли шароитда диққат кўламини ихтиёрий бошқариш анча чекланган. Стимулларнинг маъноли тузилмаси эса, юқори кўрсаткичга олиб келади. Диққат кўламининг чекланганлиги сенсор- перцептив зонага тушган объектларнинг доимий ажратиб олинганлиги билан белгиланади. Ажратилмай қолган объектлар эса фон сифатида иштирок этади. Диққат йўналтирилган бир қатор объектлар бўладики, аммо уларнинг ҳаммасини ҳам танлаб бўлмайди. Фақат диққат ажрата олган қисмигина унинг танловчанлигини ифодалайди. Диққатнинг барқарорлиги - бу субъектнинг психик фаоллик йўналишидан чалғимасдан, объект устида диққатни тўплаб тура олиши вақтига айтилади. Диққатнинг тўпланганлиги ҳар хил чет таъсирлар шароитида субъектнинг объект устида онгини тўплаб тура олиш қобилияти билан изоҳланади. Диққатнинг тақсимланиши субъектнинг бир вақтнинг ўзида бир неча объектга йўналганлиги ва имкониятига айтилади. Экспериментда диққатнинг тақсимланганлигини бир топшириқни бажаришда қанчалик вақт кетганлигини, айнан ушбу топшириқни бошқалари билан биргаликда бажарган шароитда қандай натижа берганлиги билан таққосланади. Диққатнинг кўчиши деганда, бир объектдан иккинчи бир объекга, бир фаолият туридан иккинчисига ихтиёрий кўчиб ўтиши билан характерланади. Юқорида санаб ўтилган диққат хусусиятлари функционал бирликка эга ва уларни ажратиш эса экспериментал усуллар орқалигина амалга оширилади. Шу сабабли ҳам бугунги кунда диққат хусусиятларини ўрганишда психология тармоқларида мавжуд усулларнинг бошқа фанлар усуллари билан ўзаро ҳамкорлигида амалга оширилмоқда. 2.3. Диққатнинг асосий хусусияти мавзусини ўқитишда интерфаол усуллар ва кейслар тўплами 51 « Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Инсерт методи 1-расм Инсерт технологиясини қўллаш учун дастлаб талабаларга маъруза матни билан танишиб чиқиш вазифаси юклатилади. Матнни ўқиш учун ўқитувчи мавзу мазмуни кўламидан келиб чиққан ҳолда регламент белгилайди. Сўнгра жадвал асосида мавзу юзасидан саволларни келтиради ва талабаларни жадвал қаторларини қуйидаги белгиларни қўйиб чиқишни топширади Мавзу саволлари √ + - ? 1. 2. 3. 4. Б елгилар қ уйидаги маъноларни англатади: (√) - Биламан. (+) - Мен учун янги маълумот. (-) - Мен билган маълумотни инкор қилади. (?) – Ноаниқ, мавхум (қўшимча аниқликни талаб қиладиган) маълумот. «БББ» методи 2-расм Мавзу саволлари Биламан Билиб олдим Билишни хоҳлайман 1. + 2. + 3. + 4. + 5. + «Бали қ скелети» методи 3 -расм 52Диққатнинг тақсимланиши« Бали қ скелети » методини самарали амалга ошириш қ адамлари Ҳ ар бир иштирокчи эркин ишлаши учун қ улай шароит яратилиши керак. Муста қ ил фикр ва ғ ояларни ёзиш учун керакли доска, юмшо қ доска, флефчатка, рангли маркерлар, посте р лар, кодоскоп ва турли форматдаги қ о ғ озлар олдиндан тайёрланиши лозим. Бериладиган мавзу, муаммо ёки вазиятлар ани қ ланади. Иш қ оидаларини белгилаш керак: а) берилган ғ оялар бахоланмайди; б) фикрлашга тўли қ эркинлик берилади; в) берилаётган ғ оялар ми қ дори қ анча кўп бўлса, шунча яхши; г) «ўйланг», «илиб олинг» ва бошка ғ ояларга асосланиш керак; д) муста қ ил фикр ва гоялар т ў ғ рисида сўраш ва ма ғ зини ча қ иш керак; е) мавзу асосида берилган ғ ояларни ёзиб, кўринадиган жойга илиб қ ўйиш зарур; ж) берилган янги ғ ояларни янада тўлдириб, қ атнашчилар ра ғ батлантирилиши лозим; з) қ атнашчилар ғ оялари устидан кулиш, кинояли шар ҳ лар ва майна қ илишларга й ў л қ ў йилмаслиги шарт; и) янги-янги ғ оялар ту ғ илаётган экан, демак ишни давом эттириш керак. ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

«Нима учун?» органайзерини тўлдиринг 5-расм Венн диаграммаси 53“ Қуш уясида кўрганини қилади” Нима учун Нима учун? Нима учун? Нима учун? Нима учун? ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

1). Педагогика ва психология фанларини таққосланг. 2). Темперамент, характер, қобилиятларни таққосланг ва таҳлил қилинг. 6 -расм «Каскад» техникаси Ушбу технология ғоялар тизимини ишлаб чиқишга кўмак беради: 54ВЕНН ДИАГРАММА СИ НИ ТУЗИШ ҚОИДАЛАРИ : 1.Ўрганилаётган ҳолатнинг 2-3 жиҳатларини топ и нг ва уларга тавсиф беринг, уларга хос томонларини санаб ўтинг. 2.Санаб ўтилган уларга хос томонларни доира шаклидаги тегишли диаграммага ёзинг. 3 .Уларни солиштиринг, умумий ва умумий бўлмаган томонларини солиштиринг. 4.Доираларни бирлаштириб Венн д иаграмма сини тузинг. Доираларнинг кесишган жойларига ўрганилаётган жиҳатларнинг умумий томонларини ёзинг. « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг.

Асосий ма қ сад: ани қ ва ижодий фикрлаш қ обилиятини фаоллаштириш. 7 -расм «Ажурли арра» методи 8 -расм 55Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар? Г уруҳ учун топшир и клар : « Каскад » - техникаси асосида «Ўқитувчига қў йиладиган асосий талаблар» ни аниқлаб, шарҳлаб беринг. Диққат ҳ ақида тушунча Диққатнинг психологик талқини Диққатнинг тормозловчи ва қўзғатувчи функцияси Диққатнинг жадаллиги Диққатнинг барқарорлиги Диққат ва установкалар Диққатнинг психик жараёнлар билан алоқадорлиги Ихтиёрсиз диққат «Ажурли арра» методи ни қў ллаш учун бериладиган топшири қ :

9-расм «А қ лий ҳ ужум» методи КЕЙСЛАР 56Машғулот иштирокчиларини муаммо доирасида кенг фикр юрит ишга ундаш, улар томонидан кутилмаган мантиқий фикрларнинг билдирилишига эришиш. Ҳар бир ўқувчи томонидан билдирилаётган фикр ёки ғоялар миқдори рағбатлантирилиб борилади. Бу эса билдирилган фикрлар орасидан энг мақбулларини танлаб олишга имкон беради. Бундан ташқари фикрларнинг рағбатларнтирилиши навбатдаги – янги фикр ёки ғояларнинг туғилишига олиб келади. Ҳар бир ўқувчи ўзининг шахсий фикр ёки ғояларига асосланиши ҳамда уларни ўзгартириши мумкин. Аввал билдирилган фикр (ғоялар) ни умумлаштириш, туркумлаштириш ёки уларни ўзгартириш илмий асосланган фикр (ғоялар) нинг шаклланишига замин яратади. Машғулот жараёнида ўқувчиларнинг ҳар қандай фаолиятларини стандарт талаблар асосида назорат қилиш, улар томондан билдирилаётган фикрларни баҳолашга йўл қўйилмайди. Агарда уларнинг фикр (ғоя) лари баҳоланиб бориладиган бўлса, ўқувчилар ўз диққатларини шахсий фикрларини ҳимоя қилишга қаратадилар, оқибатда улар янги фикрларни илгари сурмайдилар. «А қ лий ҳ ужум» методини қў ллашда амал қ илиш қ оидалари:

1. Янги гуруҳга қабул қилинган талаба диққатини тўплай олмаяпти натижада дарсларни ўзлаштиришда анча қийинчиликларга дуч келмоқда, ўқивчи вақтида ҳар тарафлама актив ташкилотчи эди... Кейс юзасидан савол : Бундай ҳолатда гуруҳ мураббийи ва псиxологи вазиятга қандай ижобий эчим топиши лозим? 2. Талаба қаттиқ стрессга тушган, шунинг оқиботида талабага психолог томонидан поришонхотирлик диагнози қўйилган... Бундай ҳолатда гуруҳ мураббийи ва ўқитувчилар вазиятга қандай ижобий эчим топиши лозим? 3. Оилада кўп фарзандлилик, талабага дарс қилишга имкон кам, чунки талаба контракт учун ишлайди. Натижада ўқишни ўзлаштира олмаятганлиги сабабли талаба ўқишдан четлаштирилмоқчи... Бундай ҳолатда гуруҳ мураббийи ва псиxологи вазиятга қандай ижобий эчим топиши лозим? 4. Талаба хаддан ташқари гипперактив шу жихатидан талаба ўз диққатини тақсимлашга қийналади... Бундай ҳолатда гуруҳ мураббийи, психолог ва ўқитувчилар вазиятга қандай ижобий эчим топиши лозим? 2.4. Назорот топшириқлари (ЖН,ОН,ЯНлар бўйича саволлар ва тестлар) 1. Диққат ҳақида тушунча 2. Диққатн инг психологик талқини 3. Диққатнинг тормозловчи ва қўзғатувчи функцияси 4. Диққатнинг жадаллиги 5. Диққатнинг барқарорлиги 6. Диққат ва установкалар 7. Диққатнинг психик жараёнлар билан алоқадорлиги 8. Ихтиёрсиз диққат 57

9. Ихтиёрий диққат 10. Диққатнинг физиологик асослари 11. Диққатнинг психофизиологик асослари 12. Ориентировка ва доминантлик рефлекслари 13. Диққатнинг тақсимланиши 14. Диққатнинг бўлиниши 15. Рибонинг диққат тўғрисидаги назарияси 16. Л.С.Виготский ва А.Н.Леонтьевларнинг диққат назариялари 17. Диққатда «қўш стимуллар»назарияси 18. Ихтиёрий диққатдан кейинги диққат 19. Диққат патологияси 20. Диққатнинг бўлиниши 21. Диққатнинг тебраниши 22. Диққатнинг эмоция назарияси 23. Диққатнинг мотор назарияси 24. Паришонхотирлик 25. Диққатнинг тараққиёти ва ёш психологияси 26. П.Я.Гальпериннинг диққат тўғрисидаги қарашлари 27. Д иққ ат ва фаолият . 28. Диққат турларини ёш хусусиятлари. 29. Диққатнинг бузилиши. 30. Диққат ва касбий фаолият 31. Диққатнинг ривожланиши. 32. Диққатнинг физиологик механизмлари. 33. Диққат ва эмоция 34. Диққат синдромлари 35. Диққат ва унинг ривожлантириш йўллари 36. Диққатнинг бошланғич синфларда ривожланиши. 37. Диққат ва психик жараёнлар. 38. Катта ёшдаги инсонларнинг диққат хусусиятлари. 58

39. Диққат диагностикаси 40. Диққат коррекцияси. 41. Юқори синф ўқувчилар диққат хусусиятлари. 42. Талабалар диққати диагностикаси. ТЕСТ ТОПШИРИҚЛАРИ 1 Диққатнинг сифати тарзда кўчиш ......... бўлади A. * Қийин ва енгил B. Тез ва секин C. Батартиб ва бетартиб D. Тез, ўрта ва секин 2 . Бола качондан бошлаб, бир неча ой олдинги нарсаларни эслай бошлайди? A. * Уч ёшликни охирида B. Тўрт ёшининг охирида C. Беш ёшлигида D. Олти ёшлигида 3 . Болаликдаги тасассуротлар боланинг неча ёшида келиб аниклашади? A. * 4-5 ёшига келиб B. 3-4 ёшига келиб C. 5-6 ёшига келиб D. 3 ёшга тулганда 4 . Ориентировка рефлекси – бу: A. * «Бу нима рефлекси» B. "Нима килмок керак рефлекси" C. Шартли рефлекс D. Инстикт 5 . Доминантликни ҳаракатдаги оптимал қўзғалиш ўчогидан фарқ қилувчи жиҳати унинг....... A. * Барқарорлигида B. Кучида C. Тезкорлигида D. Улар ўртасида фарқ кузатилмайди 6 . Ретикуляр формациянинг қайси кисми бош мия пустлогида тез электр электр тебранишини хосил килади ва нерв жараёнларининг ҳаракатчанлигини оширади? A. * Кўтарилувчи қисми B. Тушувчи қисми C. Тепа қисми D. Энса қисми 7 . Диққат танқислик синдромига мойил болаларда импульсивлик симптоми қайсилар? 59

A. * Ўйин вақтида ва ҳар хил жамоавий вазиятларда ўз навбатини кута олмайди, сабрсиз B. Топшириқларни бажариш ва ўйин вақтида қийинчилик билан диққатини сақлайди C. Боладан жим ўтириш талаб этилганда хотиржам хотиржам тура олмайди D. Кўпинча унга мурожаат қилганда тингламасдан, эътибор қаратмайди 8 . Изларнинг “консолидацияси” жараёни- бу: A. * Ташқи таъсирот изларининг мустаҳкамланиши B. Мўлжал олиш (оринтировкрефлексининг йўқолиши C. Айни бир таъсиротнинг кўп марта таъсир этиши натижасида кўникиш D. Миянинг маълум бўлимида юзага келадиган электр разрядлари 9 . Зейгарник эффекти –бу: A. * Ҳал этилиши тугулланмаган масалалар тўлиқ ҳал этилган масалаларга нисбатан икки ҳисса кўпроқ эсда қолиши ҳодисаси. B. Бир вақтнинг ўзида бир неча фаолиятни муваффақиятли бажара олиш қобилияти. C. Баъзи бир кишиларнинг илгари идрок этилган нарса ва ҳодисаларнинг батафсил образини эсда сақлаш ва эсга тушириш қобилияти D. Жуда мураккаб арифметик амалларни фавқулодда тез бажара олиш қобилиятидир 10. Диққатнинг органик ва маданий ривожланиши тушунчасини ёритиб берган маданий-тарихий консепсия кимга тегишли? A. * Л.С.Вигоцкий B. А.А.Ухтомский. C. Н.Н.Добринин D. С.Л.Рубинштейн 11. Ихтиёрсиз диққат –бу: A. * Инсон ўз олдига мақсад қўймагани ҳолда вужудга келадиган диққат. B. Онгли мақсад билан бошқариладиган диққат C. Дастлаб иродавий зўриқишларни талаб этиб, аста-секин одамнинг ишга киришиб боришига боғлиқ бўлган диққат. D. Қизиқувчанлик ва ҳайратланиш туйғулари асосида юзага келадиган энг яхши идрок учун мослашиш. 12. Диққатнинг кўлами- бу : A. * Бир вақтнинг ўзида аниқ идрок этиладиган объектлари сони B. Кишининг бирор нарсага узоқ вақт мобайнида ўз диққатини жамлай олмаслиги C. Диққатнинг ихтиёрсиз равишда бир объектдан бошқасига ўтиши. D. Маълум таъсирларга нисбатан мойиллик ёки унга мослашувчанли 13 . Диққатнинг барқарорлиги -бу: 60

A. * Бирон-бир предмет ёки фаолиятга узоқ вақт давомида диққатни йўналтириш. B. Диққат интенсивлик даражасининг қисқа муддатли ва даврий равишда ўзгариб туриши C. Бир фаолиятдан бошқасига, бир объектдан бошқа объектга онгли равишда ўтиш D. Бошқа нарсалардан чалғиган ҳолда диққатни бирон объект ёки фаолиятга йўналтириш. 14 . Юқори қўзғалувчанлик ўчоғи ғояси ҳамда мўлжал олиш (орентация) рефлекси тамойилининг муаллифи. A. * И.П.Павлов B. А.А.Ухтомский C. Б.М.Теплов D. И.И.Мечников 15. Тафаккур психик ҳодисаларнинг қайси гуруҳига киради? A. * Психик жараёнлар B. Психик ҳолатлар C. Психик хусусиятлар D. Парапсихик ҳодисалар 16. Эгоцентрик нутқ A. * Ташқи нутқдан ички нутққа ўтиш босқичи B. Ички нутқдан ташқи нутққа ўтиш босқичи C. Ёзма нутқдан оғзаки нутққа ўтиш босқичи D. Оғзаки нутқдан ёзма нутққа ўтиш босқичи 17 Ижодий ёндашув бўлмаган, бир қолипда фикрлашга асосланган тафаккур нима деб номланади? A. * Шаблонли B. Мантиқсиз C. Креатив 61

D. Аутистик 18. Шахснинг бир муаммонинг эчимини бир неча усулларга асосланиб эчишга қаратилган тафаккур турига нима дейилади ? A. Дивергент B. Конвергент C. Креатив D. Аутистик 1 9. Диққатнинг бузилиши бу: A. * Психик фаолият йўналганлиги, танловчанлигининг патологик ўзгаришлари B. Миядаги тегишли бўлимлар қўзғалувчанлигининг ортиши билан боғлиқ бўлган ҳолатдир. C. Бирон бир ишга чуқур киришиб кетганлиги оқибатида ён- атрофдаги нарсаларга эътиборсизликдир. D. Инсон эътиборини ҳеч бир нарсага тўплай олмайдиган ҳолатидир. 20. Корсаков синдроми – бу: A. * Аввалги воқеа-ҳодисаларни эсда сақлаган ҳолда янги маълумотларни эслаб қола олмаслик билан характерланадиган мураккаб симптомлар мажмуасидир. B. Мусиқий асарлар тинглаганда турли манзаларни тасаввур қилиш. C. Маълумотларни эслаб қолиш, эсда сақлаш, таниш ва эсга тушириш қобилиятининг йўқолиши ёки бузилишидир. D. Бош миядаги зарарланишлар оқибатида юзага келадиган олий психик функсиялар бузилишидир. 21. Айни пайтда анализаторларга таъсир этмаётган предметлар қиёфаларини барча тафсилотлари билан онгда гавдалантира олиш қобилияти: A. * Эйдетизм. B. Энтропия. C. Эйфория. D. Эгоцентризм. 22. Диққатнинг сифати тарзда кўчиш ......... бўлади 62

E. * Қийин ва енгил F. Тез ва секин G. Батартиб ва бетартиб H. Тез, ўрта ва секин 23 . Бола качондан бошлаб, бир неча ой олдинги нарсаларни эслай бошлайди? E. * Уч ёшликни охирида F. Тўрт ёшининг охирида G. Беш ёшлигида H. Олти ёшлигида 24 . Болаликдаги тасассуротлар боланинг неча ёшида келиб аниклашади? E. * 4-5 ёшига келиб F. 3-4 ёшига келиб G. 5-6 ёшига келиб H. 3 ёшга тулганда 25 . Ориентировка рефлекси – бу: E. * «Бу нима рефлекси» F. "Нима килмок керак рефлекси" G. Шартли рефлекс H. Инстикт 26 . Доминантликни ҳаракатдаги оптимал қўзғалиш ўчогидан фарқ қилувчи жиҳати унинг....... E. * Барқарорлигида F. Кучида G. Тезкорлигида H. Улар ўртасида фарқ кузатилмайди 27 . Ретикуляр формациянинг қайси кисми бош мия пустлогида тез электр электр тебранишини хосил килади ва нерв жараёнларининг ҳаракатчанлигини оширади? E. * Кўтарилувчи қисми F. Тушувчи қисми G. Тепа қисми H. Энса қисми 28 . Диққат танқислик синдромига мойил болаларда импульсивлик симптоми қайсилар? E. * Ўйин вақтида ва ҳар хил жамоавий вазиятларда ўз навбатини кута олмайди, сабрсиз F. Топшириқларни бажариш ва ўйин вақтида қийинчилик билан диққатини сақлайди G. Боладан жим ўтириш талаб этилганда хотиржам хотиржам тура олмайди H. Кўпинча унга мурожаат қилганда тингламасдан, эътибор қаратмайди 63

29 . Изларнинг “консолидацияси” жараёни- бу: E. * Ташқи таъсирот изларининг мустаҳкамланиши F. Мўлжал олиш (оринтировкрефлексининг йўқолиши G. Айни бир таъсиротнинг кўп марта таъсир этиши натижасида кўникиш H. Миянинг маълум бўлимида юзага келадиган электр разрядлари 2.5. Диққатнинг асосий хусусияти мавзуси юзасидан тақдимот 64

ГЛОССАРИЙ 1. Ди ққатнинг барқарорлиги. Диққатнинг маълум вақт оралиғида сақланиш диққатнинг барқарорлиги деб аталади. Агар бирон бир киобни эътибор бмлан ўқишга киришилганда бу хусусият кузатилади. Диққатнинг барқарорлигининг тебраниши лаҳзали ондан бир неча соатгача давом этиши мумкин. 2. Диққатнинг кўлами. Диққатнинг қисқа вақт оралиғида бир неча объектни идрок этиш хусусияти эса унинг кўлами дейилади. Масалан, инсон бир вақтни ўзида гапириши, эшитиши ва ўқиши мумкинми? Бунинг имкони борми? Албатта. Имкони бор. Бунинг учун ушбу фаолиятга ўрганиш керак. 3. Диққатнинг тақсимланиши. Диққатни бир вақтнинг ўзида бир неча объектларга йўналиши ва назорат олиб бориши ҳамда баъзан аксинча бир неча фаолиятдан битта фаолиятга диққатни тўплашига тақсимланиши дейилади. Масалан, ҳаракат, интеллектуал жараёнлар билан бир вақтда эшитиш ассоцация ҳосил қилиш. Бундай ҳар хил фаолиятни бир вақтнинг ўзида амалга ошириш анча қийинчилик туғдиради. 4. Диққатнинг тўпланиши: онг бирон бир объектга тўпланиши ва йўналиши тушунилиб, унда фаолиятни бошқа чет таъсирларга чалғишига йўл қўйилмайди . атрофдаги таъсирларни пайқамайди ёки кучсиз бошқаради. Паришонхотирлик кишига ёлғон таассурот уйғотади. 5. Диққатнинг кўчиши. Диққатнинг бир объектдан иккинчи бир объектга ўтиши диққатнинг кўчиши деб аталади . 6. Паришонхотирлик – диққатнинг чекланган объектларга узок вакт мобайнида каратилиб туришининг бузилиши. Бу бузилиш купинча чарчаганда, астеник холатларда кузатилади. 7. «Олимнинг эътиборсизлиги» (сохта паришонхотирлик) - диққатни уз хаёлларида жалб булиши. У бирон бир гоя билан банд булган,уз 65

кечинмаларига берилган кишиларда кузатилади. Бу холда бундай кишилар атрофдаги нарса, ходисаларга эътибор бермайдилар, масалан, уларга берилган саволларга дикат килмайдилар, эшитмайдилар. Ички диққатни юкори интенсивлиги ва кийин узгариши билан белгиланади. 8. «Карилик паришонхотирлиги» - диққат жамланишининг суст интенсивлиги ва кучувчанлигини кийинлашиши билан характерланади. 9. Диққатнинг чал ғ иши – диққатнинг кучиш қ обилияти меъёридан ошиб кетади, бунинг натижасида беморлар хеч нарсага узо қ ва қ т диққатларини қ арата олмайдилар. Диққат бир объект ва фаолият туридан иккинчига кучиб туради. Бу ҳ ол фикрлашни тезлашиши билан бирга кечади ва маниакал синдромида кузатилади. 10. Ди ққ атнинг инертлиги (кам ҳ аракатчанлиги, кучишининг қ ийинлашиши) – диққатнинг патологик фиксацияси, диққатнинг бир объектдан иккинчисига утиш механизмини бузилиши. Бу ҳ олат эпилепсия ва депрессив синдромда кузатилади. Хулоса ва таклифлар Битирув лойиха ишини якунида қуйидаги хулоса ва таклифларга келинди: Амалдаги “ Олий таълимнинг бакалавриат таълим йўналишлари ўқув режаларидаги гуманитар ва ижтимоий-иқтисодий фанлар блоки мазмунига қўйилган давлат талаблари”ни ҳозирги кун талабидан келиб чиққан холда танқидий ўрганиб чиқиш ҳамда илғор хорижий тажрибалар, соҳага оид инновациялардан келиб чиқан ҳолда унга қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш лозим. Фаннинг ўқув дастури меъёрий хужжат сифатида Олий таълим муассасаларида таълим фаолиятининг асоси бўлиб хисобланади, унда ўқув фанлари бўйича талабалар томонидан ўзлаштириладиган асосий билим, зарурий кўникма ва малакалар назарда тутилади. Бугунги кунда олий таълим муассасаларида фанлар бўйича ўқув дастурларини тузишда методик 66

кўрсатмалар ва йўриқномаларнинг мавжуд эмаслиги хозирги кунда ўз ечимини кутаётган долзарб муаммолардан бири хисобланади. “Фан дастури нима”, “Фан дастурининг қандай турлари мавжуд”, ”Фан дастурининг тузилиши ва мазмуни қандай бўлиши керак”, “Фан дастури ким томонидан ишлаб чиқилади”, “Фан дастури ким томонидан тасдиқланади”, “Ўқув ва ишчи ўқув дастурларининг фарқи нималардан иборат” деган саволларга олий таълим муассасаларининг мутассадди ходимлари ва профессор-ўқитувчилари томонидан бир неча хил жавоблар берилмоқда. Фикримизча, юқоридаги камчиликларни бартараф этиш ва олий таълим муассасаларида ўқув дастурларини тузиш ва уларни бир меъёрга келтириш учун Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан фаннинг намунавий ва ишчи ўқув дастурларини тартибга соладиган махсус “Йўриқнома” ишлаб чиқилиши ва амалга киритилиши лозим. Таянч олий таълим муассасасининг профессор-ўқитувчилари томонидан “Умумий психология” фани бўйича тузилган ва 2011 йилда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан тажриба синов сифатида тавсия этилган намунавий фан дастурли бугунги куннинг талабидан келиб чиққан холда яъни, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2015 йилдаги №3 - сонли Қарори талабларидан келиб чиққан холда қайта кўриб чиқилиши, ундаги айрим мавзулар олиб ташланиши ва ушбу дастурга турдош олий таълим муассасаларининг етук мутахассисларидан реал ташқи тақризлар олиниши лозим. Олий таълим муассасаларида “Умумий психология” фанини ўқитиш жараёнида инновацион таълим технологияларини кенг жорий этиш учун таълим муассасаларида фаолият олиб бораётган профессор-ўқитувчиларга инновацион таълим технологияларини оптимал қўллаш масалалари бўйича ўз сохасини етук мутахассисларини жалб этган холда махсус семинар тренинглар ташкил этиш лозим. 67

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. – Т.: “Ўзбекистон”, 2011. – 440 б. 2. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. – Тошкент.: Ўзбекистон, 2001. Т.9. -439 б. 3. Каримов И.А. Жамиятни эркинлаштириш, ислохотларни чуқурлаштириш, маънавиятимизни юксалтириш ва халқимизнинг ҳаёт даражасини ошириш-барча ишларимизнинг мезони ва мақсадидир. – Тошкент.: Ўзбекистон, 2007, Т. 15. -126 б. 4. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. –Тошкент.: Маънавият, 2008. -176 б. 5. Каримов И.А. Ўзбeкистoн Рeспубликaси Oлий Мaжлиси Қoнунчилик пaлaтaси вa Сeнaтининг қўшмa мaжлисидaги “Мaмлaкaтимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” номли маърузаси // Халқ сўзи. 2010 йил 13 ноябрь. 6. Каримов И.А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 21 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги “Амалга ошираётган ислоҳотларимизни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти қуриш – ёруғ келажагимизнинг асосий омилидир” маърузаси. - Тошкент., 2013 йил 6 декабрь. 7. Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир – Т.. Ўзбекистон, 2015. – 304 б. II. Меъёрий- ҳуқуқий хужжатлар. 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. -Т., 2014. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 йил. 9- сон, 225-модда. 69

3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 йил. 11-12-сон, 295-модда. 4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 28 декабрдаги “ Олий ўқув юртидан кейинги таълим хамда олий малакали илмий ва илмий педагогик кадрларни аттестациядан ўтказиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги № 365 сонли Қарори. 5. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2009 йил 11 июндаги 204-сон буйруғи билан тасдиқланган “Олий таълим муассасаларида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолашнинг рейтинг тизими тўғрисида”ги Низом. Ушбу Низомга Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2010 йил 25 августдаги 333-сон ва 2013 йил 13 декабрдаги 470-сонли буйруғлари билан ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 1981-2 - сон билан давлат рўйхатидан қайта ўтказилган. (ЎР ҚҲТ, 2013 й., 50-сон, 659- модда). 6. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил 31 мартдаги “Олий таълим муасасалари талабаларини меъёрий- хужжатлар билан таъминлаш тўғрисида”ги № 114 - сонли буйруғи. 7. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 10 январдаги “Вазирлар Маҳкамасининг “Олий таълимнинг Давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида” 2001 йил 16 августдаги 343-сон қарорига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”ги № 3-сонли Қарори. 8. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Узлуксиз таълим тизими учун давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш тўғрисида" 1998 йил 5 январдаги 5-сон Қарори. 9. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 20 августдаги “Олий таълим муассасаларининг раҳбар ва педагог кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора- тадбирлари тўғрисида”ги № 242-сонли Қарори. 70

10. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йил 28 декабрдаги “Олий ўқув юртидан кейинги таълим ҳамда олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни аттестациядан ўтказиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 365- сонли Қарори 11. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2015 йил 15 январдаги “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 10 январдаги 3- сон қарори ижросини таъминлаш тўғрисида”ги 12- сонли буйруғи. 12. 2.5210200-Психология (фаолият турлари бўйича) бакалавриат таълим йўналишининг давлат таълим стандартлари. 13. 3.Рейтинг тўғрисидаги Низом. 14. 4. Талабаларнинг ахлоқ-одаб қоидалари. III. Махсус адабиётлар. 1. Бартлетт Ф. Человек запоминает. // Хрестоматия по психологии памяти/ под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.292-303. 2. Веккер Л.М. Психические процессў: В 3 т. – Т.№. – Л., 1981. 3. Величковский Б.М. Современная когнитивная психология. М.,1982. 4. Выготский Л.С., Лурия А.Р. Память примитивного человека культурное развитие специальнўх функций: память. // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.390-405. 5. Дормашев Ю.Б., Романов В.Я. Психология внимания. М. 1995. 6. Жане П. Эволюция памяти и понятия времени. // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.371-379. 7. Зейгарник Б.В. Воспроизведение незавершеннўх действий и завершеннўх действий. // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.437-452. 71

8. Зейгарник Б.В. Патопсихология. М., 2002. 9. Исследования памяти / Под ред. Н. Н. Корж. М., 1989. 10. Левин К. Об экспериментах Г.В. Биренбаум и Б.В. Зейгарник. // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.457-465. 11. Леонтьев А.Н. Развитие вўсших форм запоминания. // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр.420-436. 12. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. М., 2002. 13. Уотсон Д. Удерживание видимўх телеснўх навўков, или «память». // Хрестоматия по психологии памяти / под ред. Гиппенрейтер и В.Я. Романова. – Москва, 2002 г. – стр. 234-269. Интернет ресурс лари http//www.ziyonet . uz www.eў.uz http//www.mnemonika.uz http://psylib.org.ua/index.html http://www.psyinst.ru/library.php www.expert.psychology.ru www.psycho.all.ru www.psychology.net.ru www. academic.ru 72

Иловалар “Адаштирилган чизиқлар” услуби Кўрсатма: Сизнинг олдингизда 25 та адаштирилган чизиқлар. Сиз кўз қараши билан (кўз, ручка ва б. билан эмас) ҳар бир чиғиқни чапдан ўнгга қараб йўналишини кузатинг ва қаерда тугашини аниқланг. У қаерда тугаса, уша жойга номер қўйинг. Биринчи чизиқдан бошланг, кейин иккинчи, учинчи ва шу тартибда. Топшириқни бажаришга фақат 7 дақиқа берилади. Агар сизулгурмасангиз, қолган чизиқлар хато сифатида ҳисобланади. 73

Бошладик!” Энди ўнг тарафда сиз томондан белгиланган чизиқлар рўйхатибиз томондан берилган рўйхат билан текширинг: 6, 3, 22, 23, 8, 21, 19, 16, 10, 20, 8, 11, 25, 1, 12, 4, 2, 5, 7, 18, 15, 24, 13, 14, 17. Тўғри жавоблар сонини ҳисобланг ва 4-жадвал бўйича қанча балл олганлигингизни аниқланг. 1 -жадвал Баллар баҳоси 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Тўғри жавоблар 5 4 23-22 21-20 19-17 16-14 13-12 11-8 7 74

сони К. К . Платонов нинг «АРАБ-РИМ ЖАДВАЛ ЛАР И» услуби Қўрсатма: Ҳозир сиз иккита катакка бўлинган жадвал билан ишлайсиз. Мазкур катакларда араб ва рим рақамлари билан ёзилган сонлар тартибсиз равишда ёзилган. Араб рақамларини одатий 1 дан 25 га қадар бўлган тартибда, Рим рақамларини эса аксинча XXIV дан I гача бўлган тартибда топишингиз керак. Сиз навбатма-навбат у ёки бу қатордаги рақамларни топишингиз зарур. Ишингиз қуйидаги тартибда бўлиши лозим: 1, XXIV; 2, XXIII; 3, XXII ва б. Ҳар бир жуфтлик йиғиндиси 25 сонини ташкил этади. Имкони борича тезроқ ишлаш керак, фақат хато қилмасдан. Бирон бир кишидан вақтни ҳисоблашни ва сизнинг хатоларингизни (жимгинаўзининг варағида қайд этган ҳолда) белгилашни илтимос қилинг. Мазкур услуб бўйича эришилган юқори кўрсаткич 2 дақиқа 45 сонияни, паст кўрсаткич 8 дақиқа 15 сонияни ташкил этади, бирорта ҳам хато қилмасдан 9 та хатогача юқори сифатни ифодалайди. ДИҚҚАТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Диққатни хотира каби ривожлантириш мумкин. Агарда бу билан мунтазам шуғулланса, натижаларга тез эришиш мумкин. Эътиборни жамлаш маҳоратига эга бўлиш жараёнидаги диққатнинг энг муҳим ўлчовлари концентрация ва барқарорликдир, абатта уларни эслаб, ёдлаб қолиш (ўқиш, тинглаш каби) билан боғлиқ бўлган ақлий фаолиятнинг энг тарқалган турларини бажаришда шартлидир. 758 IX 24 XX 15 6 19 4 V 12 I XXIV XIII 23 XIV 18 XVIII XXII II XVI VI 22 XI 7 21 VIII 3 9 2 III 16 XXIII XIX 11 VII 13 1 XXI 5 X 25 17 XV 10 XVII 20 IV 14 XII

Диққатнинг барқарорлигини инсоннинг ирода хислатларини ифодаланганлик даражасидан алоҳида холда ўрганиш мукин эмас. Ҳаттоки энг майда ишларни охиригача етказадиган интизомли одамгина максимал даражада диққатли бўла олади. Материал ёки бирон-бир ишда ўз диққатини мужассам этиш зарурияти иродали қарор билан мустаҳкамланиши керак. Луғатда “хоҳлайман” ва “керак, лозим” сўзлари тенг ўринни эгаллаши лозим, бунда “керак, лозим” сўзлари томонига оғиш қўллаб-қувватланади. Ҳар қандай ишни энг оғир, мураккаб ва қизиқ бўлмаган тарафидан бошланг, осон, енгил ва қизиқарлисини кейинга қолдиринг. Диққатни ривожлантиришга спорт билан шуғулланиш, ҳаракат ўйинлари, кроссворд ва турли бошқотирмаларни ечиш кўмаклашади. Шахмат ўйини эса айниқса фойдалидир. Аммо бундай машғулотлар сизнинг қизиқиш, хоҳиш, қобилият ва қўйилган мақсадларингиз билан мос бўлсагинафойдали бўлиши мумкин. Булар бўлмаган ҳолда, пассив кузатиш қолади, бу эса диққатни ривожлантиришга ҳеч қандай таъсир қилмайди. Фаолиятнинг ҳар қандай турини бажаришда унинг эмоционал таркибий қисми ҳам муҳимдир, шунинг учун ҳам ижобий ҳиссиётларни уйғотган ишда диққатни мужассам этиш жуда осон. Диққатни жамлашни машқ қилиш 1-машқ. Ўз бармоғингиз учида нигоҳингизни мужассам этинг, тўпланг, диққатингизни 3-4 дақиқа мобайнида сақлаб қолинг. Биринчи қарашда бу жуда осондек туйилади, аслида миядан ўзга фикрларни чиқариб ташлаш – мураккаб вазифадир. Машқ фойдали бўлиши учун уни ҳар куни бир неча маротаба бажаринг. 2-машқ. Бу машқ аввалги машқнинг туридир. Бироқ диққатни тананинг бирон- бир қисмида эмас, балки секин нафас олиш ёки унинг цикллари ўртасида мужассам этиш лозим. 3-машқ. Диққатни концентрация қилиш бўйича яхши натижаларгадиққатни онгли равишда бошқа бирон-бир табиий объектларга, масалан, чинорнинг япроғига, денгиз суви билан ишлов берилган шағалга, деразанинг ойнасидан оқиб тушаётган ёмғир томчисига ўтказиш машқини бажариш орқали эришиш мумкин. 4-машқ. Табиий объектларнинг ўрнига ички образлардан фойдаланиш мумкин. Бу машқнинг афзаллиги алоҳида шароитларни талаб қилмаслиги, уни қаерда бўлса бажариш мумкинлиги билан ажралиб туради. Масалан, кўз олдингизга ҳашарот ўрмалаб кетаётган (бирон-бир кичкина ҳайвон кетаётган) шахмат тахтасини келтиринг. У оқ квадратдан қора квадратга аста-секин ўтаётганини диққат билан кузатинг, бунда тахтани тўлиқ кўриш кераклигини унутманг, чунки айнан шу ҳолатда машқ самарадорлиги ошади. 5-машқ. 76

Психологлар бу машқни “яшил нуқтани томоша қилиш” деб атайдилар. Матн терилган қоғозни олинг, марказига диаметри 1-2 ммга тенг бўлган нуқта қўйинг. Ҳар куни кечқурун ухлашдан олдин столга ўтириб соатни олиб ўз олдингизга мазкур варақни олиб 10 дақиқа давомида яшил нуқтага қаранг. Аввалги машқ каби объектга диққатингизни тўлиқ қаратиб бошқа ўзга нарса ҳақида умуман ўйламанг. Яшил нуқта яшаб ўтилган куннинг якуний кўрилган образи бўлиши учун машқни бажариб дарҳол кўрпага ётинг. Машқни 2-3 ойдан кам бўлмаган муддатда бажариш тавсия қилинади. 6-машқ. Зўр бериб ишлагандан кейин чарчоқни чиқариш ёки кўзларга дам бериш учун битта объектдан бошқа объектга диққатни кўчириш машқини бажариш мумкин. Ўз атрофингизда бирон-бир нуқтани танланг (пейзаж ёки интерьернинг кичик детали) ва унга ўз диққатингизни қаратинг. Кейин аста- секин ўз обзорингизни кенгайтириб, ўз диққат майдонингизга бутун атрофингиздаги нарсаларни камраб олинг. Бир неча дақиқадан сўнг дастлабки объектга қайтиш учун ҳаммасини тескари тартибда бажаринг. 7-машқ. Бу машқ эшитиш диққатини ривожлантиришга қаратилган. 10 дақиқа ичида атрофингиздаги барча товушларни: дикторнинг радиодаги нутқи, телевизорда санъаткорнинг қўшиғи, дераза ортида ёмғир шовқини кабиларни тингланг. Бундай машқ айтилаётган ахборотда диққатимизни мужассам этиш кўникмасини ишлаб чиқишга ёрдам беради, чунки биз бирон нарсани тинглаётганимизда, биз яна қандайдир бошқа ишни қиламиз. Бу машқларни бажарганда сиз жуда содда, аммо ҳаракатсиз объектларда диққатни мужассам этиш нақадар мураккаблигига албатта ишонч ҳосил қиласиз. Бу тасодиф эмас, чунки узоқ муддатли барқарор диққатни мужассам этишнинг асосий шарти - диққат объектининг ўзгарувчанлиги, ҳаракатда бўлиши, мураккаблигидир, улар фаол идрок этишсиз бўлмайди, бир хиллик эса толиқтириб чарчатади. Барқарор диққатга қаратилган яна битта машқни бажариб кўринг. Олдиндан ўзингиз учун қизиқарли бўлмаган китобни олинг ва ўқишни бошланг, бунда мазкур китобдан дунёқарашингизни кенгайтирадиган, сиз учун фойдали ёки қизиқарли бўлган нарсани топишни ўз олдингизга мақсад қилиб қўйинг. “ Психология ” йўналиши бўйича қайта таёрлаш ва малака ошириш курси тингловчиси Досжанова Юлдузхан Рахатовнанинг “Диққатнинг асосий хусусиятлари” мавзусидаги битирув лойиҳа ишига илмий раҳбар ХУЛОСАСИ 77

Ўзбекистон Республикасининг мустақилликка эришиши халқ таълими муассасаларининг олдига – янги демократик давлатнинг фуқароларини шакллантиришдек муҳим вазифани қўйди. Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш босқичида турган жамиятимиз ҳозирги кунда ўрта таълим мактабларининг фаолиятини такомиллаштириш йўлида педагогик олий ўқув юртлари академик лицей, касб-ҳунар коллежлари, мактабларга малакали кадрларни тайёрлашни янада яхшилаш муаммосини қўймоқда. Бу эса ҳозирги вақтда олий ўқув юртларида давр талабига жавоб берадиган ёш мутахассисларни фақат назарий билимларни чуқур ўрганган ҳолда эмас, балки айни вақтда буюк инсоний фазилатларга эга бўлган, муомалага кириша оладиган, ўз ишини пухта эгаллаган моҳир мутахассислар этиб тайёрлашга катта эътибор қилишни талаб этади. Айниқса, ҳозирги даврнинг бу талаби бўлажак ўқитувчиларни юксак педагогик ва психологик билимлар билан бир каторда техник кўникмалари билан қуролланган, маданиятли шахс сифатида тайёрлаш кераклигини яна бир бор таъкидлаб бермоқда. “Умумий психология” курсини ўқитишда диққат мавзуси алоҳида ахамиятга эга. Маълумки, Диққат – психик ҳодиса. У орқали инсон объектив борлиқдаги ўз ҳаёти билан бевосита ёки билвосита боғлиқ бўлган элементларни англайди, топади, аниқлайди, ўрганади, тушунади ва бутун умри давомида билиб боради. Шу сабабли ҳам, бекорга диққат инсон учун “билиш жараёни” деб аталмаган. Диққат ходисасини ва асосий хусусиятларини ўрганиш талабалар учун зарур ҳисобланади. Ушбу мавзуга оид назарий маълумотлар битирув лойиҳа ишида тўлиқ берилган. Шунингдек, битирув лойиҳа ишида диққатнинг асосий хусусиятларини ўқитишнинг замонавий усуллари ва педагогиканинг янги технологияларидан фойдаланилган. Бу эса ўз навбатида юқоридаги мавзуларнинг асл моҳияти ва мазмунини талабаларга етказишда, тушинтиришда ушбу мавзулар ҳақида уларда тушунчалар ва билимлар хосил бўлишида катта роль ўйнайди деган умиддаман. Досжанова Юлдузхан Рахатовнанинг битирув лойиҳа ишида ҳозирги кунда энг глобол муаммо бўлган ўқитувчиларни юксак педагогик ва психологик билимлар билан бир қаторда техник кўникмалари билан қуролланган, маданиятли шахс сифатида тайёрлаш кераклигини яна бир бор таъкидлаб бермоқда, бу лойиҳа иши ўз олдига қўйган талабларга жавоб беради деб ўйлайман ва ҳимояга тавсия этаман. Илмий раҳбар психол.ф.н.фалсафа ф.н.проф. Р.Самаров 78

Похожие

Болаларда диққатсизлик ва гиперактивлик диагностикаси ва психокоррекцияси

Ижтимоий меъёрлар ва инсон саломатлигининг психологик хусусиятлари

Коллеж ўқувчиларида муомала одобини шакллантиришнинг психологик хусусиятлари

Ўзбек халқида бемор билан муносабатда бўлишнинг психологик хусусиятлари

Ўзбек оилаларида эр- хотин муносабатларини мувофиқлаштиришнинг этнопсихологик хусусиятлари