Baraban tipli quritgichda donli mahsulotlarni quritishda issiqlik–fizik jarayonlarni o‘rganish - Пищевая технология - Дипломные работы

Baraban tipli quritgichda donli mahsulotlarni quritishda issiqlik–fizik jarayonlarni o‘rganish

Загружено в:

29.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1045.5 KB

O ’ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O ’ RTA MAXSUS TA ’ LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI FIZIKA KAFEDRASI NAZAROV SUXROB ULASHEVICHNING “5140 2 00-Fizika”ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Baraban tipli quritgichda donli mahsulotlarni quritishda issiqlik–fizik jarayonlarni o‘rganish mavzusida yozgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar: dots. Xolmirzayev N.S. “ Himoyaga tavsiya etilsin” Fizika – matematika fakulteti dekani:____________ prof. A.Tashatov “____”________________ 2016 yil Qarshi - 2016

MUNDARIJA KIRISH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 I–BOB. QISHLOQ XO‘JALIK MAHSULOTLARINI QURITISH UCHUN ISHLAB CHIQILGAN QURITGICHLAR TO‘G‘RISIDA TAVSIF……6 1.1.Quyosh energiyasidan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritishda foydalanish usullari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …….... 6 1.2.Baraban tipli quritgichlar to‘g‘risida umumiy tavsif. . . . . . . . . . ………. . 10 II –BOB. BARABAN TIPLI QURITGICHDA DONLI MAHSULOTLARNI QURITISHDA ISSIQLIK–FIZIK JARAYONLAR.18 2.1.Barabanli quyosh–quritgichi tuzilishi va ishlash prinsipi. . . . . . . ……..... 20 2.2.Baraban tipli quyosh–yoqilg‘i quritgichining eksperimental tadqiqi……… 27 2.3.Baraban tipli quritgichda donli mahsulotlarni quritishning issiqlik fizik x arakteristikasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … …………… 32 2.4.Donda issiqlik–namlik almashinuvi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … ….. 38 XULOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .39 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 2

Kirish. Insoniyat sivilizatsiyasi va aholi demografiyasi ta’siri natijasida kundan kunga energiya resurslariga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Insoniyat oldida esa yoqilg‘i energiyasi zahiralarining cheklanganligi sababli ulardan imkon qadar tejab foydalanish, ulardan foydalanishdagi ekologik zararli ta’sirni kamaytirish yo‘llarini izlash va muqobil energiya manbalaridan keng va samarali foydalanish usullari izlab topish kabi muammolar ko‘ndalang bo‘lmoqda. Organik yoqilg‘ilardan foydalanishdagi ekologik ta’sir esa global isish muammosini keltirib chiqardiki, yaqin yillarda bu muammo bartaraf etilmasa insoniyat kelajagi katta xavf ostida qoladi. Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi : Bugungi energetik ehtiyojni qondirishning yagona yo‘li qayta tiklanadigan energiya manbalaridan yuqori samara bilan foydalanishdir. Prezidentimizning 2013 yil 1 martdagi “Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora–tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni [1] bu boradagi ishlarni sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tarish, pirovordida tabiiy boyliklarni tejashda dasturiamal bo‘lishi, shubhasiz. Quyosh qurilmalarining asosiy iste’molchilaridan biri qishloq xo‘jaligi bo‘lib, quyosh qurilmalaridan suv ko‘targichlar, suv chuchitgichlar, quritgichlar, sovutgichlar, issiqxonalar va boshqa maqsadlarda foydalanish mumkin. Bizga ma’lumki, quyosh energiyasidan foydalanishda qator qiyinchiliklar kelib chiqadi: intensivlikning pastligi tushadigan energiyaning kunlik va mavsumiy tebranishi; yer sirtining geografik joylashishi; quyosh radiatsiyasi tarqaladigan atmosferaning bulutlik darajasi. Quyosh radiatsiyasining bu xususiyatlari undan foydalanishda texnik qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Shu sabali gelioqurilmalarini loyihalashtirish va hisoblashda yuqoridagi xususiyatlarni e’tiborga olish va qish va yoz oylarida bir xil foydalanish imkoniyatini yaratuvchi samarali ko‘rilmalarni yaratish zarur bo‘ladi. Bugungi kun talablardan kelib chiqib turli tipli quyosh qurilmalarini, shu jumladan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarni quritishga moslangan quritgichlarni 3

ishlab chiqish, nazariy, eksperimental va konstruktiv tadqiqotlar olib borish talab etiladi. Eng avvalo qurilmalarning geliotexnik tarkibi hisoblanmish geliokollektor (havoqizdirgich)ni mukammal, yuqoridagi talablarga javob beradigan holda ishlab chiqish zarur. Serquyosh mamlakatimizda quyoshli kunlarning ko‘p bo‘lishi (quyoshli kunlar 300 kundan ortiqni tashkil etadi), havo harorati va intensiv insolyatsiyani yuqori darajada bo‘lishi, shuningdek qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritish davrining quyosh nurlanishi faollashgan davriga mos kelishi mazkur regionda gelioquritgichlardan samarali foydalanishda qulay imkoniyat yaratadi. Janubiy viloyatlarda qadimdan foydalanib kelinayotgan tabiiy holdagi havo–quyosh quritish usuli sezilarli mehnat va material sarfini talab etadi, shu bilan birga quritish jarayoni uzoq davom etadi, mahsulot sifati pasayadi. Qishloq xo‘jalik va sanoat mahsulotlarini quritishning radiatsion rejimi quritish jarayonining energiya va massa ko‘chuvi aloqadorligiga va fizik–ximik xususiyatlarga asoslanadi [2]. Vaholanki quritishning bu rejimi ma’lum qiyinchiliklardan xoli emas, bu shundaki, hozirgi vaqtda ba’zi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari jumladan, sochiluvchan donli mahsulotlar va ularni gigroskopik, struktura–geometrik va teplofizik xususiyatlari bo‘yicha kattaliklar mavjud emas. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritish jarayonida quyosh energiyasidan foydalanganda quritish jarayoni dinamikasi va kinetikasini umumlashtirishga bog‘liq ishlar ham yetarli emas. Bu ma’lumotlar yangi gelioqurilmalarni loyihalashtirishda quritishning ratsional rejimini tanlash va ilmiy tadqiqot ishlarini o‘tkazishda juda muhimdir. Hozirgi vaqtda ko‘p mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha quyosh energiyasidan qishloq xo‘jaligida foydalanishning asosiy yo‘nalishi, quyosh energiyasini teplotexnologik jarayonlar, jumladan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritish va termik qayta ishlash uchun past va o‘rta tempiraturali issiqlikka aylantirishdir. Respublikamizda bu asosan donlar, urug‘lar, paxta, sabzavotlar, mevalar va 4

boshqalarni quritish va termik qayta ishlashdir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritishda quyosh energiyasini qo‘llash qishloq xo‘jaligida quritish jarayonida talab etiladigan yoqilg‘ini 20–30% iqtisod qilish imkonini beradi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari quritishga mo‘ljallangan quyosh qurilmalarini ishlab chiqarish va tatqiq etish hamda ularni gigroskopik, teplofizik, struktura–mexanik va boshqa xususiyatlarini kompleks tatqiq etish muommolarini hal etish bugungi kunning muhim masalalaridan biridir. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari : Baraban tipli quritgichda donli mahsulotlarni quritishda issiqlik–fizik jarayonlarini o‘rganish. - baraban tipli quritgichning konstruksion va texnologik jihatdan o‘rganish. - donli mahsulotlarni quritishda ularning issiqlik, fizik xossalarini tadqiq etish. - barabanli quritgichda donli mahsulotlarni quritishda issiqlik-fizik jarayonlarni va texnik-iqtisodiy ko‘rsatgichlarni aniqlash. Tadqiqot obyekti: baraban tipli quritgich. Tadqiqot metodlari. Natural tadqiqotlar zamonaviy aprobatsiyalangan o‘lchash vositalardan va hisoblash eksperimentidan foydalanish bilan baraban tipli quritgichda o‘tkazilgan. Bitiruv malakaviy ishning ilmiy ahamiyati: - nazariy va amaliy tadqiqot natijalaridan turli xil issiqlik-texnologik jarayonlar uchun donli mahsulotlarni quritishda issiqlik ta’minoti tizimlarini ishlab chiqish va loyihalash uchun foydalanish mumkin; - konstruktiv va texnologik tavsiyalardan va issiqlik-texnik hisoblash metodlaridan donli mahsultlarni va boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlarni quriish jarayonida qayta ishlash qorxonalarida amaliy foydalanish mumkin; Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi: Bitiruv malakaviy ishi kirish, ikkita bob, xulosa, bibliografiya va ilovalardan iborat bo‘lib, jami betni tashkil etadi. 5

I–BOB. QISHLOQ XO‘JALIK MAHSULOTLARINI QURITISH UCHUN ISHLAB CHIQILGAN QURITGICHLAR 1 .1.QUYOSH ENERGIYASIDAN QISHLOQ XO‘JALIK MAHSULOTLARINI QURITISHDA FOYDALANISH USULLARI Sanoat va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritish uchun mo‘ljallab ishlab chiqarilgan quritgichlarning iqtisodiy samaradorligini oshirish va energiya tejamkorligiga erishish maqsadida turli konstruksiyali quyosh quritgichlari ishlab chiqilgan [3]. Iqtisodiy taraqqiy etgan davlatlarda, jumladan AQSH, Germaniya, Fransiya, Isroil, Rossiya va Yaponiya davlatlarida ishlab chiqariladigan va ishlatiladigan quritgichlar uchun ularning energetik samaradorligi va intensivligini oshirish asosiy masala hisoblanadi. Quyosh quritgichlarini zaruriylik shartlari quyidagicha: Tansiqligi sezilib turgan energiya sarfini sezilarli darajada kamaytirish; Mahsulotlarni shakli ko‘rinishi va sifatini imkon qadar o‘zgartirmasdan saqlash; Mahsulotlarni tashish sarfini kamaytirish; Hozirgi davrda turli tipli gelioquritgichlardan foydalanib kelinmoqda. Mavzu yo‘nalishidan kelib chiqib, bir necha tur quritgichlarni ko‘rib chiqamiz. Kombinatsiyalashgan quyosh quritish qurilmasi sxemasida quritish kamerasidagi quritish materiali to‘g‘ridan-to‘g‘ri kameraga tushuvchi quyosh nuri hisobiga qiziydi. Qizigan va nam havo quritish kamerasi yuqori qismidan havoo‘tkazgich orqali issiqlikni akkumulyatsiyalovchi seksiyaga tushadi. Kunduzi seksiyadagi temperatura tushuvchi havo temperaturasidan past bo‘ladi. Seksiya orqali o‘tishida havo o‘zining bir qism issiqligini issiqlik akkumulyatsiyalovchi material (tosh, shag‘al) ga beradi. Bir vaqtda issiqlik akkumulyatsiyalovchi material sirti va yonlama seksiya devorida namlik kondensatsiyalanadi va idishda to‘planadi. Sovigan va quruq havo havoo‘tkazgich orqali havoqizdirgichga tushadi, bu yerda esa qo‘shimcha qizdirilib, yana quritish kamerasiga uzatiladi. Kechqurun issiqlik akkumulyatsiyalovchi material temperaturasi tashqi havo temperaturasidan 6

yuqori bo‘ladi. Quritish kamerasida 7 klapan ochiladi, quyosh havoqizdirgichdagi 8 klapan esa yopiladi, natijada quyosh havoqizdirgich ishtirokisiz havo sirkulyatsiyasi amalga oshiriladi. Ishlatilgan issiqlik tashuvchining retsirkulyatsiyasi quritish qurilmasi samaradorligini oshirish imkonini beradi. Quyosh energiyasi issiqligini akkumulyatsiyalash va quritish agentini retsirkulyatsiyalash orqali qurilma samaradorligi va FIK 1,5 martaga ortadi. Keltirilgan konstruksiyada quyosh quritish qurilmasida ishlatilgan issiqlik tashuvchi-quritish agentining to‘la sirkulyatsiyasidan foydalaniladi. Retsirkulyatsiya quritish agenti nam saqlamining ortib ketishiga olib keladi [4]. Akkumulyatsiyalovchi seksiyada namlikning stabil kondensatsiyalanishi va issiqlik tashuvchining qurishi yuz beradi degan fikr paydo bo‘ladi. Namlikning kondensatsiyalanishi issiqlik akkumulyatorida temperaturaning to‘yinish nuktasiga yetgandagina namoyon bo‘ladi. Bunaqa rejim issiqlik tashuvchi havo namligi yetarli bo‘lgan, issiqlik akkumulyatsiyalovchi material nisbatan past bo‘lgan ertalabki vaqtlarda kuzatilishi mumkin. O‘z navbatida issiqlik tashuvchining yuqori nam saqlami quritish materiali chegarasida namlikni ko‘chishini harakatlanishining kamayishiga va o‘z navbatida quritish davri muddatini uzayishiga olib keladi. Boshqa tomondan Kechqurun issiqlik akkumulyatsiyalovchi seksiyaga nisbatan quritish kamerasidagi temperatura past bo‘lganda namlikni kondensatsiyalanishi quritish kamerasida yuz berishi mumkin [5]. Yuqori namlik saqlamli quritish agentining bir qismini atmosferaga chiqarib, uning o‘rniga nisbatan quruq tashqi havoni kiritish orqali issiqlik tashuvchini xususiy retsirkulyatsiyaning nisbatan samarali usullaridan foydalanib kutilgan natijalarga olib keladi. Issiqlik ta’minotining turli sistemalarida quyosh qurilmalaring issiqlik samaradorligini va ulardan har kanday havo sharoitida foydalanishning ekspluatatsion chidamliligini oshirishning asosiy yullaridan biri kombinatsiyalashgan quyosh-yoqilg‘i sistemasini yaratishdan iboratdir. [6] ishda paxta xom ashyosini baraban qurittichda quritish uchun kombinatsiyalashgan quyosh-yoqilg‘ili issiqlik manbai tadqiq etilgan. ( 1. 1-rasm). 7

1. 1-rasm. Kombinatsiyalashgan quyosh-yoqilg‘ili issiqlik manbali baraban tipliquritish qurilmasi texnologik sxemasi: 1-Quyosh havoqizdirgich; 2-baraban quritgich; 3-issiqlik generatori; 4- ventilyator; 5-shiber; A-atmosfera havosi; B-qizigan havo; D-yoqilg‘i; havo va yoqilg‘i yonish mahsulotlari aralashmasi; D-tashlanadigan quritish agenti. Insolyatsiya davrida atmosfera havosi quyosh havoqizdirgichda 50...90 darajagacha qiziydi. Qizigan havo B yoqilg‘i yonish mahsulotlari bilan aralashadi va ventilyator 4 orqali 2 baraban quritgichga uzatiladi. 2SB-10 tipidagi sanoat paxta quritish qurilmalarida tashqi sovuq havoni quyosh energiyasi yordamida dastlabki qizdirishda yoqilg‘ini 18% gacha iqtisod qilinadi. Yonish mahsulotlari chikindilarini atmosferaga tashlash yiliga 400.. .450 ming m3/yilga kamayadi. Uyg‘unlashgan qurilmalarda quyosh issiqlik ta’minoti samaradorligi quyosh havoqizdirgichning insolyatsion rejimi va atrof muhit temperaturasiga bevosita bog‘liq. Ayni vaqtda qaralayotgan qurilmadagi yoqilg‘i issiqlik ta’minoti samaradorligi ob-havo sharoitiga bog‘liq emas. Bunday imkoniyat qurilma ishlashining to‘la holda ishonchli ekspluatatsiya qilinishini ta’minlaydi. Shu bilan birga an’anaviy yoqilg‘i resurslarini iqtisod qilish va atmosferaga chiqariladigan yonish mahsuloti qoldiqlarini kamaytirish imkonini beradi. Mavjud issiqlik va ekologik samaradorligiga qaramay paxta xom ashyosini yoqilg‘i-quyosh ta’minotli quritish texnologiyasida kamchiliklar mavjud. Ma’lumki, paxta terimi mavsumi (sentabr-noyabr) da paxtani 8

birlamchi qayta ishlovchi korxonalarda paxta xom ashyosini quritish kechayu- kunduz olib boriladi. Quyosh radiatsiyasi mavjud bo‘lmaganda (Kechqurun, bulutli kunlar) quyosh havoqizdirgichlar ishlab chiqarish siklidan chiqariladi. Qayta sirkulyatsiyalovchi issiqlik tashuvchili, issiqlik akkumulyatoridan foydalanadigan kombinatsiyalashgan yoqilg‘i-quyosh issiqlik ta’minotli quritish qurilmasining xarakterli namunasi [5] ishda keltirilgan. Quritish kamerasi devori sirti qoralangan teplopriyemnikli quyosh havoqizdirgich bilan birlashtirilishi orqali ahamiyatli bo‘lgan quyosh energiyasi va an’anaviy manba kombinatsiyalashgan holda amalga oshirilgan. Quyosh havoqizdirgichda quritgichga tushadigan tashqi havo temperaturasini dastlabki qizdirish amalga oshiriladi. Ishlatilgan issiqlik tashuvchi regenerativ issiqlik akkumulyatoriga tushib, o‘z issiqligini akkumulyatsiyalanuvchi massivga beradi. Klapan yordamida quritish agenti yunalishi o‘zgartiriladi. 9

1 .2. BARABAN TIPLI QURITGICHLAR TO‘G‘RISIDA UMUMIY TAVSIF Uyg‘unlashgan baraban tipidagi quritgichlar asosan yirik hajmli ishlab chiqarishlarda qo‘llaniladi. Ular ishlab chiqarishda ko‘p hollarda boshqa tur quritgichlar bilan birgalikda, kombinatsiyalashtirilgan holda ishlatiladi. Quritgichlar ishlatilish maqsadi, mahsulot turi va ishlab chiqarish hajmiga qarab tuzilishiga ko‘ra shaxtali, barabanli, kamerali, pnevmotrubali va koneveyyerli turlarga bo‘linadi. Biz quyida mamlakatimizda ishlab chiqarishda foydalanilayotgan barabanli kombinatsiyalashgan quritgichlarning ba’zilarini ko‘rib chiqamiz. Uyg‘unlashgan holda tuzilgan baraban va shaxta asosida tashkil topgan ZSPJ–8 don quritgichi barcha jihozlari bilan avtopritsipga o‘rnatilgan bo‘lib, nisbatan kichik mahsulot partiyalarini quritishda foydalaniladi. Ushbu quritgichdan foydalanishning qulayligi shundaki, uning ko‘chma imkoniyati tufayli mahsulot ko‘p bo‘lgan rayonlarning o‘zida foydalanish mumkin. Horijiy mamlakatlarda ham donli mahsulotlarni quritish uchun turli tipli quritgichlardan foydalanib kelinadi. Bu borada Amerika, Angliya, Shvetsiya, Germaniya, Fransiya, Chexiya, Polsha, Isroil hamda Rossiya federatsiyasida katta amaliy tajriba to‘plangan. Biz yuqorida ko‘rib o‘tgan ZSPJ–8 kombinatsiyalashgan don quritgichi Rossiya federatsiyasida ishlab chiqilgan. Chet mamlakatlarda ishlab chiqilgan va ishlab chiqarishda samarali foydalanilayotgan bir necha quritgichlarni ko‘rib chiqamiz. Asosan yirik elevatorlarda foydalanilish uchun AQShning «Ferm Fanz» firmasi tomonidan ishlab chiqilgan va samarali foydalanib kelinayotgan ushbu quritgichning ishlab chiqarish samaradorligi 250 tonna/soatni tashkil etadi. Quritgich bir necha mustaqil blokdan iborat bo‘lib, ularning har biri bir necha turli kolonkalardan tashkil topgan. Ikki metall shaxta va o‘choqdan tashkil topgan havotaqsimlovchi qutili shaxtali quritgichlar Amerikaning yirik, tajribali firmalaridan sanaladigan 10

«Kempbell» firmasida ishlab chiqarilgan. Quritgich shaxtasi 10 ta bir xil kolonkali bo‘lingan seksiyalardan iborat bo‘lib, uning ishlab chiqarish samaradorligi 80 tonna/soatni tashkil etadi. Uyg‘unlashgan barabanli quritgichlarni o‘rganib shunday xulosaga kelish mumkinki, bu turdagi quritgichlarning asosini mahsulot chiqariladigan tomonga 3–4 daraja og‘gan, ikkita rolikli tayanchga mahkamlangan, elektr toki yoki yoqilg‘i yordamida aylanma harakatga keluvchi baraban tashkil etadi. Bandajga o‘rnatilgan tasma orqali baraban minutiga 10–12 marta aylanma harakat qiladi. Quritish agenti sifatida qizigan havodan foydalaniladi. Quritilishi lozim bo‘lgan mahsulot va qizigan gaz barabanga tushadi va barabanga nisbatan bo‘ylama harakat qiladi. Issiqlik massa almashinuv sirtini va quritish agentidan nam mahsulotga issiqlik berish koeffitsiyentini oshirish uchun baraban ichiga kuraklar o‘rnatiladi. Bu kuraklarni mahsulot turiga qarab turli shaklda va miqdorda o‘rnatish mumkin. Baraban aylanishi bilan baraban tubidagi mahsulotlarni kuraklar o‘zi bilan birga yuqoriga ko‘taradi va mahsulot yuqori nuqtadan baraban hajmi bo‘ylab sochilib tushadi. Yuqoridan tushayotgan mahsulot tushish davomida yaxshilab aralashadi. Bu holatda uning sirtining issiqlik agenti bilan to‘qnashish imkoniyati ortadi. Adabiyotlar va yuqorida keltirilgan ilmiy tadqiqot ishlari tahlili shuni ko‘rsatadiki, issiqlik-texnologik jarayonlarda energiyani iqtisod qilishning samarali usullari biri ishlangan issiqlik tashuvchining issiqligidan qayta foydalanishdir. Donli mahsulotlar va paxta xom ashyosi tuzilishi jixatidan bir jinsli bo‘lmagan uch xil materiallardan tashkil topgan bo‘lib, u uch asosiy komponentdan iborat: tola, chigit po‘stlog‘i va yadrosidir. Paxta tolasi va chigit po‘stlog‘i kapilyar g‘ovakli materiallarga kiradi. Po‘stloq asosan yog‘ochlik xujayralardan tuzilgan bo‘lib, uning qalinligi 0,3-0,4mm. Chigit yadrosi o‘zida oqsil, uglevod va boshqa kolloid – dispers xolatdagi moddalardan iborat. Uni kolloid materiallar xiliga kiritish mumkin. Paxta xom ashyosini qayta ishlash obyekti sifatida kolloid kapilyar–g‘ovakli material xisoblanadi. Chigitli 11

paxtaning navlari bo‘yicha namlik va ifloslikning vazniy ulushi meyorlari 1.1- jadvalda keltirilgan. 1. 1-jadval Chigitli paxtaning navlari bo‘yicha namlik va ifloslikning vazniy ulushi Chigitli paxta Sinf 1 2 3 Ifloslikning vazniy ulushi Namlikning vazniy ulushi Ifloslikning vazniy ulushi Namlikning vazniy ulushi Ifloslikning vazniy ulushi Namlikning vazniy ulushi I II III IV V 3,0 5,0 8,0 12,0 - 9,0 10,0 11,0 13,0 - 10,0 10,0 12,0 16,0 - 12,0 13,0 15,0 17,0 - 16,0 16,0 18,0 20,0 22,0 14,0 16,0 18,0 20,0 22,0 Paxta xom ashyosi komponentlarining tuzilishi xar xil morfologik ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi ularda xar xil namlikka egaligini ko‘rsatadi. Paxta xom ashyosi komponenti fizik xossalariga mos ravishda namlik miqdoriga ega bo‘ladi. Chigitning namligi (po‘stloq va yadro) tolaning namligidan ko‘proqdir. Namlikning xarakati va siljish mexanizmi paxta xom ashyosi komponentlari bilan qaysi darajada ta’sirlashuviga bog‘liq. Tola asosan mexanik bog‘langan namlikka ega, u yuzadan erkin spirtdagi suyuqlik kabi yengil bug‘lanadi. Yadro ko‘pgina xollarda fizik – kimyoviy bog‘langan namlikka ega, uning material ichida xarakati bug‘ sifatida bo‘lgani kabi suyuqlik sifatida ham xarakatlanishi mumkin. Ushbu namlikni bug‘lanishi asta sekin kechadi va bir necha faktorlarga bog‘liq. Undan tashqari paxta xom ashyosi shunday materiallar turiga kiradiki, u o‘zida past issiqlik va namlik o‘tkazuvchandir, ularning sifati yuqori haroratda yomonlashadi. Shunday qilib quritish jarayoni nuqtai nazaridan qarasak, namlikni tola va po‘stlok bilan bog‘lanishi nisbatan kuchsizdir va yengil uziladi. 12

Ko‘pgina tadqiqotchilar shuni xisobga olishadiki, texnik chigitning xarorati 75 0 С dan oshmasligi kerak, uning oshib ketishi yadroning oqsil moddasining buzilishiga olib keladi. Tola 100-105 о С qizish haroratidan ortiq haroratda qizdirilmasligi kerak. Quritish jarayoni nuqtai nazaridan paxta xom ashyosi murakkab material hisoblanadi, chunki chigit o‘zida 70% atrofida namlikka va kam issiqlik massa almashinuvchi moddalarga ega. Ular sirtidan issiqlik sezuvchi tolali massa bilan qoplangan, ularning sifati jarayonni olib borish mezoni hisoblanadi. Quritish jarayonida namlik bo‘yicha o‘zgarishi tolada tezroq sodir bo‘ladi, chunki u qisman tola qatlami bilan havo ta’siridan to‘sib turiladi va nihoyatda yana sekin chigit yadrosiga o‘tadi, qaysiki po‘stloq bilan qoplangan va bevosita havo bilan ta’sirlashmaydi. Tadqiqot ishlarida aniqlanganki, nisbiy namlik o‘lchami bitta tolaga to‘g‘ri keluvchi ulushi paxta xom ashyosining umumiy namlik miqdoriga nisbatan 30% dan yuqori bo‘lmaydi. 1. 2-jadval G‘aramda saqlanayotgan paxta xom ashyosi komponentlari o‘rtasida namlikni taqsimlanishi Paxta xom ashyosi Tola Yadro Po‘stloq 10 6,9 8,1 17,1 15 10,4 14,1 23,2 20 13,8 20,5 28,9 30 20,5 34,7 38,3 Kam namlik ulushiga va tolaning ko‘p bug‘lanish yuzasiga egaligi chigitga nisbatan tezroq quritiladi. Shuning uchun malakasiz quritish namlikni to‘la va chigitdan notekis bug‘lanishiga olib keladi. Chunonchi bu xollarda paxta xom ashyosini quritish tezda kutilgan namlik ko‘rsatkichiga toladan namlikni parlatish hisobiga sodir etiladi. Bu xolatdan kelib chiqqan salbiy holat, ya’ni 13

keyingi tozalash jarayonida qurib ketgan tola sinishi mumkin, nam chigit esa uvalanib ketadi, bu esa maxsulotning sifat ko‘rsatkichida aks etadi. Shunday qilib, paxta xom ashyosi komponentlaridan namlikni bir tekis bug‘latish (quritish ravonligi) – quritgichlarning ishlashi uchun muhit shart- sharoit hisoblanadi [7]. G.V.Bannikov tomonidan quritish jarayonini ravonligi(tekisligi)ni aniqlovchi quyidagi formula tavsiya etiladi [8].W Wb P   7.0 ёки 275,1 46.0 W W я P   W7.0 , 275,1 46.0 W тола va chigitning quritishdan keyingi namligi, % bunda: Р – quritgich ravonligi. Wв va Wя - tola va chigitning quritishdan keyingi namligi %, W – paxta xom ashyosi namligi. Eng yaxshi quritish jarayoni R=1 bo‘lgan vaqtda hisoblanadi. Yuqori yigiruv xarakteristikasi deb shunday tola olish jarayoniga aytiladiki, qachonki uning tabiiy ko‘rsatkichlarini saqlab qolgan holda dastlabki qayta ishlash, aynan quritish jarayonida tolaning strukturaviy xarakteristikasiga to‘qimaning sifatiy ko‘rsatkichlari bog‘liq. Shuning uchun fizik-mexanikaviy xossalarini o‘rganish (uzilishga kuchlanish, nisbiy cho‘zilish, uzunligi, qalinligi, namligi va iflosligi darajasi), paxta xom ashyosini qayta ishlashda uskunalarning ishlash rejimini tolaning xossalariga ta’sirini baholashga yetarli emas. Paxta xom ashyosining sifatini oshirish muammosi o‘zida butun qayta ishlash texnologiyasini qayta ko‘rib chiqish, uning shunday ko‘rsatkichlari ya’ni shikastlanganlik, eshilib qolganlik, bikrlik, to‘qima mustahkamligiga ta’sir etuvchi ko‘rsatkichlarini qayta baholashni talab etadi. Paxta xom ashyosini quritish rejimini tanlash quyidagi ko‘rsatkichlarga keskin bog‘liqdir: uzilish kuchlanishi; rangi; tola uzunligi; tola va chigitning mexanik shikastlanganligi va boshqalar. Barabanli quritgichlarda baraban diametri, quritiladigan mahsulot donasining o‘lchami, xususiyatiga qarab (3–4 jadval) baraban ichidagi mahsulotni sochuvchi moslama (MSM) turi tanlanadi. Baraban turli xil MSM larni qo‘llanilish sohasi: 14

1. 3–jadval Baraban diametri Quritiladigan mahsulot MSM Sochiluvchanligi 1000–1600 Yaxshi 8 dan kam 8 dan ko‘p Sektorli ko‘rakli 1000–2200 Qurigandan so‘ng yaxshi – Boshida ko‘rakli, keyin sektorli 2500–2800 Ixtiyoriy Chegaralanmagan 2 m uzunlikda ko‘rakli, keyin sektorli 1. 4–jadval MSM tipi MSM ko‘raklari soni Baraban diametri Baraban og‘zi burchagi Mahsulot bilan to‘lish koef. Donaning tushish balandligi Kaft ustidagi mahsulot qatlami kund. Kesimi maydoni Baraban kundalang kesimidagi bo‘shliqlar yig‘indi uzunligi Mah. va gaz to‘qnashuv sirti Bo‘sh sirtlar K A F T L A R 6 8 12 14 16 18 20 1000 1200 1600 2000 2200 2500 2800 140 0,15 0,18 0,617 0,741 1,020 1,045 1,345 1,545 1,590 0,0348 0,0502 0,0398 0,0596 0,0695 0,0745 0,0880 1,19 1,43 3,11 3,43 3,90 4,48 4,62 4,16 4,99 8,33 9,10 11,0 12,60 14,10 SEK TOR LI 25 25 25 28 28 88 1000 1200 1600 2000 2200 2500 120 0,25 0,21 0,25 0,150 0,191 0,245 0,344 0,398 0,454 0,0033 0,0135 0,0239 0,0137 0,0382 0,0491 2,70 3,23 4,31 4,92 6,05 6,86 7,90 9,50 13,30 15,40 17,40 19,8015

51 2800 0,489 0,0533 7,78 22,50 Baraban tipli quritgichlar to‘g‘risida umumiy tavsif ( 1. 5–jadval) KO‘RSATGICHLAR SPETSIFIKATSIYA RAQAMI 7450 7119 6843 6720 7202 7209 Baraban ichki diametri, m 1,6 1,8 2,2 2,2 2,8 2,8 Baraban uzunligi, m 8 12 12 14 12 14 Baraban tashqi devori qalinligi, mm 10 12 14 14 14 14 Umumiy quritish maydoni m.kub 14,1 30,5 45,6 58,2 74,0 86,2 Shu’balar umumiy soni, dona 25 28 28 28 51 51 Baraban aylanish tezligi ayl/min. 5 5 5 5 5 5 Remen shkivning aylanish tezligi/ayl/min. 200 200 200 200 200 200 Barabanning umumiy og‘irligi (yoqilg‘isiz) 13,6 24,7 42,0 45,7 65,0 70,0 Baraban dvigatelining quvvati, ot kuchi 8 14 17 20 28 35 Barabanning namlik chiqarish bo‘yicha samaradorligi, kg/soat 700 1100 1640 1910 2260 3100 Bugungi kunga kelib sanoat va qishloq xo‘jaligida diametri 1 metrdan 3 metrgacha, uzunligi 4 metrdan 25 metrgacha bo‘lgan baraban tipli quritgichlar ishlatiladi. Ushbu turdagi quritgichlar uchun asosiy xarakteristik kattalik namlik bo‘yicha baraban quvvati hisoblanadi. Bunda 1 m.kub baraban hajmidan 1 soatda qancha namlik bug‘lanib ketishi e’tiborga olinadi: / А W V . Bu yerda kattalik baraban ichidagi quritish agentining temperaturasi, namligi, tezligiga, mahsulot donalari o‘lchami va namligiga, quritgich tipiga, baraban aylanish 16

soniga va barabanning to‘ldirilish darajasiga bog‘liqdir. Quritish texnologiyasida barabanning quritish maydoni konstruksiyasi asosiy rol o‘ynaydi. Baraban qurilishiga qarab uni to‘la hajmini 20 foizigacha mahsulot bilan to‘ldirish mumkin. Quyida turli konstruksiyali barabanlarni ko‘rib o‘tamiz: Ko‘taruvchi kurakli tizim (yirik bo‘lakli materiallar uchun). Taqsimlovchi tizim (mayda bo‘lakli, yopilmaydigan metallar uchun). Sektorli tizim (katta solishtirma massali yirik materiallar uchun). Urama va yopiq yacheykali tizim (mayda zarrali changuvchan materiallar uchun). Uyg‘unlashgan tizim (quyuq oquvchan ko‘rinishli mahsulotlar uchun). II–BOB. BARABAN TIPLI QURITGICHDA DONLI MAHSULOTLARNI QURITISHDA ISSIQLIK-FIZIK JARAYONLAR 2.1.BARABANLI QUYOSH QURITGICHI TUZILISHI VA ISHLASH PRINSIPI Uyg‘unlashgan baraban tipli quyosh–yoqilg‘i quritgichi universitet geliomaydonida qurib, ishga tushirilgan. Mavjud baraban tipli quritgichga 17

quyosh havoqizdirgichi (kollektori)ni birlashtirish orqali uyg‘unlashgan baraban tipli gelioquritgich ishlab chiqilgan ( 2–rasm). 1.2-rasm. Eksperimental baraban quritgichning chizmasi: 1-quritish barabani; 2- quritish barabani ko‘ndalang kesimi; 3-baraban ustuni; 4-barabanni harakatga keltiruvchi yuritma; 5-paxtani yuklash yo‘li; 6-quritish agentini haydash ventilyatori; 7-quritish agentini rostlagich; 8-yoqilg‘i ulushini rostlagich; 9- yoqilg‘ili havoqizdirgich; 10-quyosh havoqizdirgich; 11-izolyatsion sirt; 12- konfuzor-diffuzor; 13,14,15,16-havoo‘tkazgich; 17-ishlatilgan issiqlik tashuvchi; 18- issiq havo; 19-quritish agenti. Kombinatsiyalashgan baraban tipli gelioquritgich baraban va kollektor asosida quyidagi qismlardan tashkil topgan: 1.Issiqlik qabul qilgich. 2.Shaffof qoplama. 3.Izolyatsion sirt. 4.Issiqlik tashuvchi kanal. 5.Baraban. 6.Kollektordan barabanga va aksincha barabandan kollektorga issiqhavo haydovchi quvur. Kombinatsiyalashgan gelioquritgich quyidagi tartibda ishlaydi. Quyoshli kunlarda geliokollektorda, bulutli kunlarda uchoqda qizigan havo havo 18 2 A AА-А 1 5 6 3 34 3 7 8 910 11 12 13 1314 14 1516 17 18 19

haydovchi nasoslar yordamida barabanga uzatiladi. Kirish holatiga nisbatan chiqish holati 4º burchak ostida pastroq o‘rnatilgan barabanga quritilishi kerak bo‘lgan mahsulot maxsus uzatma yordamida beriladi. Baraban o‘zi bilan maxsus ko‘raklari yordamida mahsulotni aylantirib markaz bo‘ylab socha boshlaydi. Quritish agenti quritilayotgan mahsulot oralab o‘tib, mahsulotni qizdiradi va uning tarkibidagi namlikni bug‘latib chiqara boshlaydi. Mahsulot namlik darajasiga qarab quritish agenti tezligi va baraban qiyalik burchagi rostlanadi. Ishlatib bo‘lingan quritish agenti maxsus yo‘l bilan atmosferaga chiqarib yuboriladi. Quritilgan mahsulot esa uzatmalar orqali telejkalarga yuklanadi. Bulutli kunlarda quritish agenti o‘choqda qizdiriladi. Biz quyida ushbu quritgichning asosiy tarkibiy qismlarini ko‘rib o‘tamiz. 19

2.2.BARABAN TIPLI QUYOSH–YOQILG‘I QURITGICHINING EKSPERIMENTAL TADQIQI 2 .1 –rasmda baraban tipli quyosh–yoqilg‘i quritgichining prinsipial sxemasi keltirilgan. Quritgich issiqlik ta’minoti gaz yoqilg‘isida ishlovchi 10 o‘choqda amalga oshiriladi. Issiq havo issiqlik tashuvchi 8 ventilyator va 9 havoo‘tkazgich orqali quritish barabaniga uzatiladi. Yuklash trubasi 6 orqali mahsulot barabanga tushadi. Barabanda aylanib tiruvchi maxsus mahsulotni yuqori holatga ko‘taradi va yuqoridan mahsulot sochilib tushadi: jarayon to‘xtovsiz davom etadi. Bu jarayonda issiqlik tashuvchi mahsulotni qizdirib, undan namlikni intensiv bug‘lanishiga olib keladi. Mahsulotni barabanga tushishi miqdori quritish agenti dinamik quvvatiga bog‘liq bo‘ladi. Quritgich ikki rejimda ishlaydi: – Yoqilg‘i–quyosh rejimi – quyosh nurlari energiyasidan foydalaniladigan rejim, insolyatsiya hisobiga. – Yoqilg‘i rejimi – an’anaviy rejim, insolyatsiya ishtirok etmaydi. Yoqilg‘i–quyosh rejimida, insolyatsiyada tashqi havo 11 quyosh-havo qizdirgichda qizdiriladi va diffuz–kollektor 12, havo o‘tkazgich 13 orqali o‘choq 10 ga tushadi. Eksperimental quritgichning konstruktiv parametrlari. Baraban uzunligi 5 бd м Baraban diametri 1 бL м Barabandagi kaftlar: soni 6 ta, eni 0,2 m. Mahsulotni barabanda bo‘lish vaqti: 7–9 min. Baraban aylanishlari soni: 10 11 / бn айл мин  . Baraban holati: Elektrodvigatel 3 2, 2N кВт . Chervyakli reduktor 4100 А . Ventilyator: radial– Ц 4–70 № 5; 0, 75 уN кВт , 3 930 /n айл мин . Birinchi bosqichda quritish rejimi ishlab chiqildi. Asosiy parametrlar: barabanga tushuvchi quritish agenti tezligi XV , uning temperaturasi X t (mahsulotning boshlang‘ich namligi 0W ga bog‘liq holda) [ 7 , 8 ]20

tavsiyalarga ko‘ra3 0 0 0, 65 0, 7 / , ( 0, 51 / ), 140 180 , 11 19% X X XV m c ек V m сек t C W        . Qator tajribalar natijasida quritgichning maksimal ishlab chiqarish samaradorligi ( X t , 0W ga bog‘liq holda) aniqlanadi: 900 1050 / (2, 6 2, 9 / ) мо G кг с кг с    Keyingi etapda yoqilg‘i va yoqilg‘i–quyosh quritish rejimlari nisbatan o‘rganiladi. Ikala rejimni bir qurilmada bir vaqtda o‘rganib bo‘lmasligi sababli, ketma–ket tadqiqotlar o‘tkazildi. Stabil ob–havo sharoitida ikki sutka davomida radiatsion va temperatura– namlik rejimi amalda bir xil, ya’ni quyidagi shart bajariladi: 1 1 1 , ,i i ю ю i i Q Q t t        ( )i kunlari yoqilg‘i rejimida, ( 1) i  kunlari yoqilg‘i–quyosh rejimida tadqiqotlar olib borildi. Yoqilg‘i yonish mahsulotlari, issiqlik tashuvchi va quritiladigan mahsulotning teplofizik xarakteristikalarini ko‘rib chiqamiz. Issiqlik tashuvchi va yoqilg‘ining issiqlik fizik xarakteristikasi. Quritish agenti sifatida olinadigan havo suv bug‘i bilan quruq havo aralashmasidan iborat. Havoning teplofizik harakteristikasi namlik va temperaturaga bog‘liq. Havoning nisbiy namligi n P bug‘ning parsial bosimining Т P to‘yingan bug‘ bosimiga nisbatan bilan aniqlanadi. n mP P   (2.1.) Havoning nam saqlashi 0, 662 ж ж m P X P P   bu yerda 98100 P  pabarometrik bosim. Havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti Saterlend formulasi orqali aniqlanadi: 32 0 0 0 0 0 0 0 0 0 х Т Е Т t Е Е Т t E Т                      (2 .2 .)21

2 0 0 6 0 02, 438 10 ( ) 122 273 / ; ; 17,19 10 x x x B м К Е T K Е па с                  0 t –havoning aniqlangan temperaturasi.º С ; х  –havoning dinamik qovushqoqlik koeffitsiyenti, па с  ; havoning zichligi х  [ 8 ] dan aniqlanadi.     0 0 ; 98100 ; 8314 / х y y РМ Р па R ж кмол К R T t       Havoning o‘rtacha molekulyar massasi М [44] 28, 95 10, 93 / ТМ Р Р    To‘yingan bug‘ bosimi [ 9 ] 0 0 0 1503 594, 34 10 t T t жР        Havoning solishtirma issiqlik sig‘imi x кх х п C C Х С   кхC –quruq havo solishtirma issiqlik sig‘imi, J/kgK п С –1680 J/kgK–bug‘ning solishtirma issiqlik sig‘imi,. J/kgK Gaz yoqilg‘isi tarkibi turli xil bo‘lib, Muborak gazi uchun ' 3 32350 / nQ кЖ м Shartli yoqilg‘i uchun issiqlik ekvivalenti ' 29300 1,104 Т т nЭ Э Q    Barabanli quritgichda quritish jarayoni issiqlik tashuvchining mahsulot bilan aralashib, doimiy sirkulyatsiyada bo‘lishi bilan amalga oshadi. Donli mahsulotlarni nisbatan past temperaturali agentlar bilan quritishda sirtdan namlik insensiv bog‘lanishida quritish agenti tez soviydi va mahsulotni to‘la qizdira olmaydi. Yoqilg‘i rejimda: мнг млб вк Q Q Q Q     (2.3) Yoqilg‘i–quyosh rejimda: мнг млб вк cвн Q Q Q Q Q    22

Barabanga quritish agenti orqali tushadigan issiqlik:( ) ; н п Q G C t t C C Х С            ; Barabandan quritish agenti bilan ketadigan issiqlik ( ) ; вк вк вк вк н вк вк вк пQ G C t t C C Х С      ; (2.4) Agentdan mahsulotga beriladigan issiqlik: мнг мк mo Q Q Q   (2.5) Quritiladigan mahsulotdan barabanga beriladigan issiqlik: 0, 01 ; мо мо мо мо мо мо мо жQ G C t C C W С     (2.6) Quritiladigan mahsulot bilan barabandan ketadigan issiqlik: 0, 01 ; мк мк мк мк мк мк мк жQ G C t C C W С     (2.7) Barabanning silindr sirtidan issiqlik yo‘qotish: млб мнг вкQ Q Q Q    (2.8) yoki ( ) ; млб б в н б б б б Q К t t S S d L      (2.9) Quyosh havoqizdirgichdan keladigan issiqlik: ; свн к к к н к н nQ G C t t C C Х C          (2.10) Barabanda namlik balansi: ( ) 100 мо ж мо мк вк x WG М G G G X X W            (2.11) Mahsulotni qizishi natijasida namlikni bug‘lanishiga sarflanadigan issiklik: ( )( ) исп п м вкQ G Г t Х Х     (2.12) ( ) ( ) п м n ж мГ t r C C t r       (2.13) 2500000 / ;Г ж кг  r –materialga bog‘liq solishtirma issiqlik. Ikkinchi tomonda namlikni bug‘latishga sarflanagan issiqlik quritish agenti entalpiyasi o‘zgarishi bilan aniqlanadi [3]: ( ) испQ G I I       (2.14) bu yerda:   ( )п n I C t Г t C t X         (2.15)   ( ) вк вк п вк n вк вкI C t Г t C t X     (2.16)23

Namlikni bug‘latishga sarflangan issiqlik quritish jarayoni foydali issiqlik hisoblanadi. Issiqlik manbai termik F.I.K. ni quyidagicha ifodalaymiz: Yoqilg‘i rejimida: / испQ Q  (2.17) Yoqilg‘i–quyosh rejimida: /( ) исп cвнQ Q Q    (2.18) Quritish agenti hajmiy sarfi: 2 / 4 в б в бV V F V d     (2.19) Havoning umumiy sarfi: G V      (2.20) Yoqilg‘ining hajmiy sarfi Yoqilg‘i rejimida: ' / r нV Q Q   (2.21) Yoqilg‘i–quyosh rejimida: ' ( ) / r c вн нV Q Q Q     (2.22) Yoqilg‘i iqtisodi: ' / r r r c вн нV V V Q Q     (2.23) Baraban uzunligi bo‘ylab, havo–mahsulot chegarasidan temperatura bosimi eksponensial o‘zgaradi: quritish agenti temperaturasi tushib boradi: quritiladigan mahsulot temperaturasi ortib boradi. O‘rtacha logarifmik temperatura bosimi 0 0 ln( / ) k в м k t t Е t t        (2.24) Havo–mahsulot chegarasida issiqlik uzatish tenglamasi issiqlik almashinuv hajmi elemeti бFdL uchun: ( ) в м в м б в м б dQ t t FdL t FdL         (2.25) bunda quritish agenti temperaturasi вdt ga kamayadi, material temperaturasi esa мdt ga ortadi va ifoda quyidagi ko‘rinishga keladi: в м в в м dQ С dt Сdt  yoki / ; / в в м в м в м мdt dQ C dt dQ C     ( 2. 26) bu yerda ; в в в м м мС G С С G С   24

( ) a tenglamada havo–mahsulot chegara fazasidagi issiqlik almashinuv issiqlik berish hajmiy koeffitsiyenti bilan aniqlanadi: , / м ба а S V  (2.27) bu yerda ,а –fazalararo issiqlik berish koeffitsiyenti, 2 /( );Вт м К м S –quritiladigan mahsulot issiqlik almashinuv sirti, m 2 б V –baraban hajmi, m 3 Baraban quritgichda issiqlik almashinuv murakkab gidrodinamik rejimda amalga oshadi. Barabanli quritgichning muhim texnologik ko‘rsatgichlari quyidagilardir: v А –bug‘lanuvchi namlik bo‘yicha quritgich hajmi kuchlanish [4]: / у ж бА М V  (2.28) б  –barabanni mahsulot bilan to‘lalik koeffitsiyenti: / б м б V V  (2.29) bu yerda м V –barabandagi mahsulot hajmi. кур  –qurish vaqti: / кур м мн мoV G  (2.30) bu yerda мн  –material zichligi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, issiqlik berish koeffitsiyentini quyidagi ko‘rinishda yozamiz [6]: ( ) у п м в мА Г t t    (2.31) Yuqoridagi tenglamalar sistemasi jarayoni nazariy modelini namoyon etadi: Jumladan: (3) – (7) –issiqlik va mahsulot balansi. (17) – (23) –yoqilg‘i, havo, quritish agenti sarfi balansi. (2.28) – (2.31) –mahsulot va quritish agenti chegara fazasidagi issiqlik almashinuv. 25

2.3. BARABAN TIPLI QURITGICHDA DONLI MAHSULOTLARNI QURITISHNING ISSIQLIK FIZIK XARAKTERISTIKASI Donning issiqlik-fizik xususiyati. Donli mahsulot tirik organizm bo‘lib, u o‘sib, rivojlanib, vaqt o‘tishi bilan qarib, o‘z xususiyatlarini yo‘qotib boradi. 26

Struktura tuzilishi murakkab alohida qismlardan tashkil topgan anizotrop kolloid kapilyar-g‘ovak jismdir. Don asosan uch qismdan tashkil topgan. 1.Tashqi, po‘stloq qismi–ko‘p kapillyarli kletkali qatlam; 2.Aleyron qavat, endosperma–kraxmal bilan to‘ldirilgan nozik qavatli yirik kletkalardan tashkil topgan. 3. hujayra qatlam (Zarodish)–issiqlikka juda sezgir tirik kletkalardan iborat. 2.1 –jadvalda donli mahsulotlar anatomik qismlarining massa bo‘yicha (%) munosabatlari keltirilgan. 2.1–jadval Don qismi Bug‘doy Arpa Maka doni Po‘stloq 5,5–8,0 13,5–23,5 4,0–5,0 Aleyron qatlam va endosperma 83,8–95,8 75,0–82,0 86,0–9 1,0 –Xujayra qatlam 1,5–3,0 2,5–3,0 8,0–15,0 Donli mahsulotlar oqsil, uglevod, yog‘, vitamin va fermentlardan tashkil topgan. Po‘stloq asosan kletchatka va zolalardan, aleyron qatlam asosan oqsil va kraxmal ko‘rinishidagi oqsildan, zarodish esa qand ko‘rinishidagi oqsil, uglevod va yog‘dan iborat. Donning ximiyaviytarkibi 7–jadval keltirilgan. Donli mahsulotlarning massa bo‘yicha (%) ximiyaviy tarkibi. 2.2–jadval Don turi Suv Oqsil Uglevod Kletchatka Yog‘ Zola Bug‘doy: Oq qizil 14,0 14,0 12,0 13,8 68,7 66,6 2,0 2,1 1,7 1,8 1, 6 1,7 Arpa 14,0 10,5 64,0 4,5 2,1 2,527

Makka doni 14,0 10,0 67,9 2,2 4,6 1,3 Nuxat 14,0 23,4 53,1 4,7 2,4 2,4 Donning shakli va o‘lchami. Donning shakli va o‘lchamini hisoblashda uch o‘lchovdan foydalanamiz. Qalinlik, eni va bo‘yi. Bulardan foydalanib, kerakli aniqlikda geometrik sirt maydoni va don hajmi AV ni quyidagi formulalardan aniqlash mumkin: 4 ( 3 ); д д дS R R V К аb       bu yerda , ,а b  –mos holda donning qalinligi, eni va bo‘yi: 5 6 ; 60a b R   АК –don shaklini hisobga olish koeffitsiyenti. Bug‘doy uchun 0, 52 АК  Don hajmini tajriba yo‘li bilan valyumometr yoki piknometr bilan ham aniqlash mumkin. Don hajmi uning namligiga bog‘liq holda chiziqli o‘zgaradi. Bu o‘zgarishni quyida formula bilan ifodalash mumkin: , (1 ) дV V a    ; o д АV V –mos holda namlik o va , dagi don hajmi.  –hajmiy o‘zish koeffitsiyenti: bug‘doy uchun 0,0115, arpa uchun 0,0143, makka doni uchun 0,0101. 2.3–jadvalda turli donlarni tavsifi keltirilgan. 2.3–jadval Don turi. O‘lcham, mm zichligi З 3 , / д г см  Massa 1000 . г мд Uyurmalan ish tezligi, V dQal inligi, a Eni b Bo‘yi l Bug‘doy 1,5–3,8 1,6–1,4 4,2–8,6 1,2–1,5 22,0– 42,0 8,9–11,5 Arpa 1,4–4,5 2,0–5,0 7,0–14,6 1,3–1,4 31,0– 51,0 8,4–10,8 Makka 3,0-8,0 5,0–11,0 5,2–14,0 1,0–1,35 205–345 10,0–17,028

doni Nuxat 3,5-8,0 3,7–8,0 4,0–8,8 1,15–1,45 155 7,6–16,0 Donning sochiluvchanligi. Donni sochiluvchanligi deganda uning shakli va o‘lchamiga bog‘liq holda tabiiy qirralari burchagi tushiniladi. Donning sochiluvchanligi uning namligiga bog‘liq. 2,4–jadvalda donning tabiiy qirralari burchagi to‘g‘risida ma’lumot keltirilgan. 2.4–jadval Ko‘rsatgich Bug‘doy Arpa Maka doni Kungaboqar urug‘i Namlik, w% 15 35 12 18 15 25 7 25 Tabiiy qirralari burchagi, grad. 30 38 28 32 30 40 31 42 Namlik ortishi bilan sochiluvchanlik kamayadi (tabiiy qirralar burchagi ortadi). Donning issiqlik-fizik tavsifi. Donni quritish jarayonini turli hollarda hisoblash uchun uning issiqlik- fizik tavsifini bilish lozim. Donning issiqlik fizik tavsifi uning namligi va temperaturasiga bog‘liq. Solishtirma issiqlik sig‘imi Donning solishtirma issiqlik sig‘imi uning temperaturasi va namligiga murakkab holda bog‘langan. Temperaturasi va namligiga bog‘liq holda donning solishtirma issiqlik sig‘imi o‘zgarishi. Donning namligi 25% bo‘lganda solishtirma issiqlik sig‘imi temperaturaga bog‘liq bo‘lmaydi, ammo kichik namliklarda temperatura ortishi bilan ortadi, katta namliklarda esa, aksincha kamayadi. Temperatura va namlikka bog‘liq holda donning issiqlik sig‘imining o‘zgarishi – rasmda keltirilgan. 29

Bug‘doy, arpa, no‘xat va guruch namlikning 10 50%  va temperaturaning 0 60 с  diapazonidagi solishtirma issiqlik sig‘imi J/kgK ni quyidagi empirik formuladan hisoblash mumkin.      2 3 3 891, 7 87, 49 1, 545 0, 01149 1 0, 287 10 25 28 ОВЗ ОВЗ ОВЗ ОВЗС Q                Bu yerda ОВЗ  –don namligi, % Q –don temperaturasi. Don namligi 10 dan 30% ga o‘zgarganda uning solishtirma issiqlik sig‘imi 1638 dan J/kgK 2430ga ( 30 ) Q   o‘zgaradi ( 10 –jadvalga qarang). DONLI MAHSULOTLAR (BUG‘DOY, ARPA, NO‘XAT) NING SOLISHTIRMA ISSIQLIK SIG‘IMLARI. 2.5–jadval Don namligi, % Don temperaturasi, ºC 0 10 20 30 40 50 60 10 1428 1498 1568 1638 1707 1777 1847 11 1491 1558 1626 1696 1762 1832 1903 12 1558 1662 1687 1752 1817 1880 1943 13 1619 1681 1743 1804 1866 1920 1990 14 1682 1740 1799 1857 1915 1973 2031 15 1747 1801 1855 1910 1964 2018 2073 16 1802 1852 1903 1953 2004 2055 2105 17 1861 1906 1952 1997 2042 2088 2133 18 1934 1967 2000 2041 2082 2122 2163 19 1975 2010 2046 2081 2116 2152 2187 20 2031 2062 2092 2122 2152 2184 2215 21 2084 2108 2133 2158 2183 2208 2232 22 2138 2157 2176 2195 2214 2233 2252 23 2190 2203 2216 2229 2242 2254 2267 24 2242 2249 2256 2263 2269 2276 2283 25 2292 2292 2292 2292 2292 2292 2292 26 2340 2334 2329 2323 2317 2312 2306 27 2396 2382 2369 2356 2342 2328 2315 28 2439 2418 2398 2378 2358 2338 2317 29 2488 2460 2432 2404 2376 2348 2321 30 2533 2498 2464 2430 2396 2362 2328 Solishtirish uchun aytadigan bo‘lsak, 273 К da suvning solishtirma issiqlik sig‘imi 4178 J/kgK ga teng. Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Donli qatlamda namlik ortishi bilan issiqlik o‘tkazuvchanlik avval ortadi, so‘ngra esa kamayadi. Masalan, oq bug‘doy zichligi kg/m 3 bo’lganda, 25 С30

temperaturada 18% namlikda issiqlik o‘tkazuvchanlik maksimumi 0,138 /( ) Вт м К  ga; 10% namlikda  3 840 / кг м  da issiqlik o‘tkazuvchanlik 0,123 /( ) Вт м К  ga; 26% namlikda esa  3 730 / кг м  da issiqlik o‘tkazuvchanlik 0,124 /( ) Вт м К  ga teng bo‘ladi. Temperatura o‘tkazuvchanlik. Donli qatlamda namlik 10% dan 25%ga ortganida temperatura o‘tkazuvchanlik tinimsiz kamayadi: Bug‘doy uchun 9 91, 5 10   dan 9 2 72, 7 10 / м с  gacha; ARPA uchun 9 87, 4 10   dan 9 2 69, 4 10 / м с  gacha. 31

2.4. DONDA ISSIQLIK–NAMLIK ALMASHINUVI Atrof muhit bilan issiqlik–namlik almashinuv. Donni quritish jarayoni ikki etapdan iborat: Namlikni uning sirtiga chiqishi hamda uning sirtidan namlikni atrof muhitga ko‘chishi. Donni konvektiv quritishda quritish agenti ish bajaradi. Bunda don sirtida chegara qatlam deb ataladigan sirt orqali quritish agentidagi issiqlik don sirtiga va sirtidagi bug‘ molekulalari atrof muhitga uzatiladi. Chegara qatlam dondan namlikni haydashda qushimcha qarshilik bo‘lib, uning parametrlari (temperatura, qalinlik) butun quritish jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatadi. Chegara qatlamda quritish agenti tezlik va temperatura gradiyenti sirtidan markaz tomon, bug‘ning parsial bosim gradiyenti esa ularning yo‘nalishiga qarama–qarshi tomonga yo‘nalgan. Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, baraban uzunligi bo‘ylab quritish agenti temperaturasi va don tarkibidagi namlik kamayib borsa, mahsulot temperaturasi notekis o‘zgaradi. Tajriba natijalari 3–rasmda keltirilgan. 2,3- rasm. Donni quritishning sutkalik temperatura rejimi t ao =80 ± 3 o C bo‘lganda, 5 . 05 .2016 : 1- t a к –quritish agentining oxirgi temperaturasi; 2- t м o va 3- t мк – quritish materialining dastlabki va oxirgi temperaturalari; 4- t т –issiqlik tashuvchi temperaturasi; 5- t н – tashqi havo temperaturasi. 3213 14 15 16 17 18 19 20 21 80 81 82 81 78 76 74 73 72 27,7 28,6 28,8 28,6 27,7 26,4 24,9 23,2 21,6 60 61 62 63 63 62 62 61 60 55 53 52 45 40 36 31 30 28 29,1 30,1 30,3 30,1 29,1 27,8 26,2 24,5 22,8 1-начальная агента сушки2 и 3 -начальная и конечная темп материала4-теплоносителя5-наружного воздуха 10 20 30 40 50 60 70 80 90 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4 1 2 3 4 5 t , o C  , ч

Nam don sirti bo‘ylab parametrli quritish agenti harakat qiladi. Quritish agentidagi issiqlik konvektiv usulda don sirtiga beriladi va u qiziydi, don sirtidan namlikni bir qismi esa bug‘lanadi. Natijada, qalinlik bo‘ylab namlik sig‘imi temperatura, bosim tushumi hosil bo‘lib, namlik uzluksiz sirtga tomon harakatlanadi va sirtda bug‘lanadi. Quritish jarayonida sirtdan namlik haydashning asosiy sharti–sirt va quritish agenti parsial bosimlari o‘rtasida farq bo‘lishidir. Nam don va quritish agenti o‘rtasidagi issiqlik–namlik almashinuvi jarayoni juda murakkab. Shuning uchun quritishda atrof muhit bilan namlik almashinuv intensivligini aniqlashda bug‘lanish zonasi chegara shartlarini hisobga olgan holda ichki namlik o‘tkazuvchanlik masalasi qurib chiqiladi. Don ichida issiqlik va namlik ko‘chishi. Quritish, qizdirish va sovitish–issiqlik–namlik ko‘chishining tipik nostatsionar jarayonidir, ya’ni vaqt bo‘yicha don namlik va issiqlik dastasi zichligi hamda temperatura va namlik o‘zgarishini kuzatiladigan jarayondir. Quritishda donda namlik sig‘imi va temperatura gradiyenti hosil bo‘lib, ular ta’sirida don ichida namlik va issiqlik ko‘chishi yuz beradi. Termik va hajmiy kuchlanish sodir bo‘ladi. Issiqlik va namlikni ko‘chishini intensifikatsiyalash qurishni tezlashtiradi, lekin bunda hosil bo‘luvchi kuchlanish don sifatini yomonlashishiga–yorliq hosil bo‘lishi, sinishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun optimal rejimni tanlash muhimdir. Donni quritishdagi issiqlik–namlik ko‘chishining nazariy asosi bo‘lib, yagona issiqlik–massa quchishining nazariyasi xizmat qiladi. Bu nazariya asosida donda issiqlik va namlik ko‘chishini analitik ifodalash mumkin. Bunday ifodalash donning ixtiyoriy nuqtasi yoki qatlamida hohlagan vaqt momentida namlik sig‘imi va temperaturasini aniqlash, ularning gradiyent va o‘zgarishlarini vaqt bo‘yicha topish, namlik va issiqlik oqimi zichligini hisoblash, bu jarayonlarning kelgusi rivojini oldindan aytish imkonini beradi. Shu bilan birga 33

donning tuzilishi va tarkib jihatdan bir jinsli emasligi tufayli donning turli nuqtalarida turli o‘tkazuvchanlik namoyon bo‘ladi, bu esa jarayonni matematik ifodalashda alohida qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. Shuning uchun issiqlik– massa ko‘chishi nazariyasini ba’zi tushunchalarini ko‘rish bilan cheklanamiz. Jism ichida issiqlik ko‘chishi. Har qanday jismning issiqlik xossalari uning teplofizik tavsifi: solishtirma issiqlik sig‘imi, issiqliko‘tkazuvchanlik, temperatura o‘tkazuvchanlik va issiqlish olish (issiqlik faollik) koeffitsiyentlari bilan aniklanadi. Massa ko‘chishi va ichki issiqlik manbaisiz jism ichida issiqlik ko‘chishi Fure issiqlik o‘tkazuvchanligining differensial tenglamasi orqali ifodalanadi:2 2 2 2 2 2 2 дQ д Q д Q д Q a д c дx дy дz                ( 2.32 ) bu yerda  –temperatura, K yoki С ;  –vaqt, sek; дQ д  –temperatura o‘zgarish koeffitsiyenti;  –issiqlik o‘tkazuvchanlik,vt;(m 2 K);  –zichlik kg/m 3 ; с –solishtirma issiqlik sig‘imi;J/kgK; , ,х у z –koordinatalar, m 2 2 2 2 2 2 дQ д д д д c дx дy дz             –ikkinchi tartibli hosila operatori (Laplas operatori), 2 ; /м с   kattalik issiqlik o‘tkazuvchanlik masalalarida muhim rol o‘ynaydi va temperatura o‘tkazuvchanlik deb ataladi: 2 / , ( / ) с а м с    ( 32 )dan ko‘rinadiki, jismning temperatura, qizish va sovish o‘zgarish tezligi uning temperatura o‘tkazuvchanligiga to‘g‘ri proporsional. (2.33) tenglamani Laplas va Furyening integral almashtirishlar, o‘zgsharuvchilarni bo‘lish metodlari, sonli metod, analogik mashinalarda modellashtirish metodlari orqali yechish mumkin. Issiqlik o‘tkazuvchanlik masalalarini yechishda с  kattalik ham muhimdir. U issiqlik o‘zlashtirish koeffitsiyenti yoki faollik deb nomlanadi va bilan belgilanadi: 2 1/ 2 ( / ) с ж м Кс     34

Don tarkibida namlik ko‘chishi. Quritish jarayonida don sirti va ichidagi namlik bug‘ga aylanadi va atrof muhitga chiqib ketadi. Qanday kuch ta’sirida va qancha miqdorda don ichida namlik ko‘chishini ko‘rib chiqamiz. Qurish jarayoni boshida namlik don sirtiga nisbatan ichida ko‘proq bo‘ladi. Jarayon boshlanishi bilan sirtdan namlik bug‘lana boshlaydi. Shunday qilib donda namlik maydoni bir jinsli bo‘lmaydi: don sirtiga nisbatan namlik ichida kam bo‘ladi. Donda namlik konsentratsiyasi gradiyenti yuzaga keladi. Uning ta’siri ostida suyuq ko‘rinishda namlik don sirtiga tomon harakatlanadi don sirti namlik sig‘imini yuqori gigroskopik darajaga olib keladi. Bug‘lanish bilan donning konsentratsiya gradiyenti kamayadi, shu bilan don ichidan sirtiga o‘tuvchi namlik ham kamayadi. Buning natijasida don sirti namlik sig‘imi uzluksiz kamayib boradi. Jarayon davom etib shunday holga keladiki, don sirti namlik sig‘imi gigroskopik holatga yetadi. Bu quritish egri chizgida birinchi kritik nuqta hisoblanadi. Jarayon davom etishi bilan donda namlik uzatish mexanizmi o‘zgaradi: markaziy qatlamlardan namlik bug‘lanish zonasiga suyuq holda keladi, bug‘lanish zonasida sirtga bug‘ ko‘rinishida harakatda bo‘ladi. Ichki namlik ko‘chish mexanizmi namlikni don materiali bilan bog‘lanish shakliga bog‘liq. Namlikni adsorbsion–aloqali ko‘chishi bug‘ning parsial bosimi ta’siri ostida amalga oshadi. Kapillyar namlik suyuqlik yoki bug‘ shaklida aralashishi mumkin. Birinchi holda ko‘chish potensiali kapillyar potensial, ikkinchisida bug‘ning parsial bosimi bo‘ladi. Osmotik–ushlangan namlikni suyuqligi ko‘rinishida ko‘chishida ko‘chish potensiali osmotik bosim hisoblanadi. Issiqlik uzatishanalogiyasi bo‘yicha namlikni ko‘chishtenglamasini quyidagicha yozishimiz mumkin: м м мq    ( 2. 34 ) bu yerda м q –namlik oqimi zichligi, 2 /( );кг м соат м  –namlik o‘tkazuvchanlik, kg/(m 2 pot birlik) –namlik ko‘chishi potensiali gradiyenti, 35

potensial birligi, ;м м –bug‘ bosimi gradiyenti yoki kapillyar potensial gradiyenti yoki osmotik bosim gradiyentiga proporsionaldir. Izotermik shartlarda namlik ko‘chish potensiali namlik sig‘imiga chiziqli bog‘langan. / м мQ и С ( 2. 35 ) мС –donning o‘rtacha solishtirma namlik sig‘imi,. Bundan namlik saqlami gradiyenti bilan ko‘chish potensiali gradiyenti o‘rtasidagi bog‘lanish 1 м м и С    (2. 36 ) bu yerda и –don namlik saqlami, / , мкг кг С –potensialning 0 dan м  intervalida o‘rtacha solishtirma namlik sig‘imi / кг кг . ( 33 ) га ( 35 ) ni quyib, quyidagini hosil qilish mumkin. 0 0 м м м м д м м q и и а и С С            ( 2. 37 ) д  –nam mahsulot hajmiga nisbatan absolyut quruq mahsulot massasi, kg/ m 3 и –namlik sig‘imi gradiyenti, kg /kgm м а –proporsionallik koeffitsiyenti namlik ko‘chishi potensial o‘tkazuvchanligi deb nomlanib, temperatura o‘tkazuvchanlikka anologikdir. Qisqacha м а kattalikni namlikning diffuziya koeffitsiyenti deyiladi. м а donning temperatura va namligiga bog‘liq. м а ning o‘zgarishi murakkab tavsiflarga olib keladi. м а ning maksimal qiymati gigroskopik nuqtaga yaqin bo‘lgan 0, 320, 33 / кг кг namlik sig‘imiga mos keladi. Don namlik diffuziya koeffitsiyentining temperaturaga bog‘langan formulasi: 0 273 n м м Т а а t        0м ма а    273 t  ва ,Т К dagi namlik diffuziya koeffitsiyenti 8 n dan 18 gacha o‘zgaradi. Likov kriteriyasidan / мL а а don 3 10L и   , ya’ni u tez qiziydi, lekin namlikni sekin beradi. Donni quritish jarayoni tipik noizotemik jarayon bo‘lib, 36

bunda namlik gradiyenti bilan bir qatorda temperatura gradiyenti ham paydo bo‘ladi. Temperatura gradiyenti ta’siri ostida namlikni ko‘chishi termonamlik o‘tkazuvchanlik yoki termodiffuziya deb ataladi. Bu jarayon Likov tomonidan aniqlanagan va eksperimental tasdiqlangan. Namlik ko‘chishi potensiali gradiyenti don temperaturasi va namlik saqlamiga bog‘liq bo‘lib, uni quyidagicha ifodalash mumkin: 0 и м м м м д м д q q q a и a а          имq  –namlik o‘tkazuvchanlik oqimi zichligi, kg /( m 2 soat ) омq  –namlik temperatura gradiyenti, / ;К м ;  –don namlik temperatura o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti, kg/kgK  –issiqlik namlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti, ya’ni termogradiyentlik koeffitsiyenti namlik saqlami и ning namlik almashinuv bo‘lmagan statsionar holda temperatura tushumi Q ga nisbatan bilan aniqlanadi: 0 иqи Q           . Donni quritish jarayonini intensifikatsiyalash uchun donni dastlabki qizdirish yo‘li bilan namlikni diffuz koeffitsiyentini oshirish zarur. Chunki temperaturani oshirish don sirti koeffitsiyentini buzilishiga olib keladi. 37

XULOSA . Mazkur malakaviy bitiruv ishini bajarish oldidan baraban tipli quyosh quritgichida donli mahsulotlarni quritish jarayonidagi issiqlik va namlik rejimlarini o‘rganish maqsadida quyilgan edi. Maqsadga erishi uchun quyidagi ishlar bajarildi: 1.Mamlakatimizda va xorijda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritish uchun ishlab chiqilgan turli tip li quritgichlarning ishlash prinsipi, umumiy tavsifi va boshqa parametrlari bilan tanishib chiqdik. Xorijda va o‘zimizda samarali foydalanib kelinayotgan bir necha quritgichlar to‘g‘risida keng ma’lumot va rasmlar mazkur ishda keltirib o‘tildi. 2.Qarshi DU geliomaydonida qurilgan barabanli quritgich tuzilishi, ishlash prinsipi va parametrlari to‘g‘risida keng ma’lumot berildi. 3.Baraban tipli quritgichning eksperimental tadqiqi, jumladan quritgichda donli mahsulotlarni quritish xarakteristikasi, donda issiqlik–massa almashinuvi jarayonlari grafik va miqdoriy usulda berildi. 4.Donni quritish davomida baraban bo‘ylab issiqlik va namlik ko‘chish grafiklari eksperiment natijalari asosida grafik usulda tasvirlab berildi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, barabanli gelioquritgichlardan donli mahsulotlarni quritishda foydalanish yuqori samara beradi. Chunki, don mahsulotlarini quritish uchun yuqori temperatura talab etilmaydi, ya’ni past temperatura yetarlidir. Bu issiqlik mahsulotlarni yuz foiz quritish imkonini beradi. 38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2013 йил 1 март “Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида” ги Фармони. Халқ сўзи газетаси, 2013 йил 2 март, №43(5717). 2. Олимов Р., Сулейманов И., Умурзаков Э, Кишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Тошкент: меҳнат, 1991. 3. Хайриддинов Б.Э., Холмирзаев Н.С., Сатторов Б.Н. Қуёш энергиясидан фойдаланишнинг физик асослари. Т. Фан, 2011 й. 34-37 бет. 4. Сажин Б.С. Основы техники сушки. М., Химия, 1984. 319 с. 5. Патент. № 4406072 (США) Устройства для сушки фруков. 1983. 6. Технические документации на поточную линию для сушки винограда. Фирма Sandvic (Швеция). 1987. 7. Искандаров З.С.Научн ые осн ов ы регулириемого теплового процесса сушки пищевых продуктов высокой влажности. Ташкент: Фан, 1995. 186 с. 8. Искандаров З.С. и др. А.с. 1666892 (СССР), Устройство для сушки сельскохозяйственных продуктов. Опубл. В.Б.И. 1983. № 26. 9. 13.Гришин М.А. и др. Установка для сушки пишевых продуктов. Справочник. М.Агропромиздат. 1989. 215 с. 10. 16.Жидко и др. Зерносушение и зерносушилки. М.Колос, 1982 й. Internet saytlari 1. www.edu.ru 2. www.energo.ru 3. www.ziyonet.ru 4. www.google.uz 39

Похожие

Go’sht va go’shtli maxsulotlardan taom tayyorlash texnologiyasi

Сояни маккажухори билан қўшиб етиштиришни самарали ташкил этиш