O’zbekiston Respublikasida budjet tizimi va budjet munosabatlarining rivojlanish bosqichlari - Экономика - Дипломные работы

O’zbekiston Respublikasida budjet tizimi va budjet munosabatlarining rivojlanish bosqichlari

Загружено в:

27.09.2019

Скачано:

0

Размер:

395.1494140625 KB

O’zbekiston Respublikasida budjet tizimi va budjet munosabatlarining rivojlanish bosqichlari 5341700 -“G‘aznachilik ishi” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavr darajasini olish uchun yozilgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI

M U N D A R I J A betlar KIRISH........................................................................................ 3 I BOB. Byudjet tizimi va uni amal qilishining tashkiliy- huquqiy asoslari …………………………… 7 1.1 Byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini rivojlanish bosqichlarining o‘ziga xos xususiyatlari................. 7 1.2 Byudjet tizimining tashkiliy-huquqiy asoslari......................................................................... 16 II BOB. O‘zbekiston Respublikasida byudjet tizimidagi islohotlarni amalga oshirishda davlat tadbirlari ………………………………… 21 2.1 Byudjet tizimini boshqarish organlari va ularning asosiy vakolatlari................................................................. 21 2.2 Byudjet tizimi byudjetlari daromadlari va xarajatlari tarkibi, tuzilishining hozirgi holati tahlili ……………………………………………… 30 III BOB. Byudjet tizimini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari……………………………………… 54 3.1 Byudjet tizimi islohotlari doirasida davlat byudjeti g‘azna ijrosini rivojlantirish istiqbollari ………………………………………… 54 3.2 Byudjet islohotlari sharoitida davlat byudjetini o‘rta muddatli istiqbolini belgilashni rivojlantirish masalalari………………………………………….. 57 XULOSA . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI. . . . . . . . . . . 69 3

Kirish Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi byudjet tizimini samarali boshqarishning hozirgi kundagi amaliyoti nazariyotchilar oldiga uning qator yangi muammolariga yechim topishni ko‘ndalang qilib qo‘ymoqda. Bu borada byudjet sohasida olib borilayotgan o‘zgarishlarning markazida byudjet tizimi byudjetlari va byudjet munosabatlarini tubdan o‘zartirish, daromadlari bazasini mustahkamlash, iqtisodiyotni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi tutgan o‘rnini oshirish masalalari turadi. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek-“Bizning o‘z oldimizga qo‘ygan asosiy maqsadimiz – boshlagan islohotlarimiz, iqtisodiyotimizni yangilash va modernizatsiya qilish jarayonlarini davom ettirish va chuqurlashtirish, hayotimiz darajasi va sifatini izchil oshirib borishni ta’minlash, tenglar ichida teng bo‘lib, jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallashdan iboratdir” 1 . Darhaqiqat, O‘zbekiston Respublikasida byudjet tizimi taraqqiyotining hozirgi bosqichi davlatning yaxlit byudjet va ijtimoiy siyosatining manfaatlari mushtarakligini ta’minlash asosidagi o‘ta mas’uliyatli vazifalarni samarali bajarilishini talab etmoqda. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish sharoitida respublikamizda byudjet tizimini isloh qilish 1 I.A.Krimov. “2014 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o'zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi”O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Krimovning 2013-yilning asosiy yakunlari va 2014-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi . Xalq so‘zi gazetasi 2014 yil 18 yanvar, № 13 (5943) 4

muhim ahamiyat kasb etadi, uni bugungi kundagi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarga moslashtirish talab etiladi. Byudjet tizimini muhim bo‘g‘ini Dalat byudjeti mamlakatni iqtisodiyotini barqarorligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Respublikamizda so‘ngi yillarda byudjet tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida O‘zbekiston respublikasi o‘z iqtisodini barqaror sur’atlar bilan rivojlantirishni davom ettirib dunyo bozorida o‘zini mavqeini mustahkamlab bormoqda. Bu davrda mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 8 foizga o‘sdi, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 8,8 foizga, qishloq xo‘jaligi – 6,8 foizga, chakana savdo aylanmasi – 14,8 foizga oshdi. Inflyatsiya darajasi prognoz ko‘rsatkichidan past bo‘ldi va 6,8 foizni tashkil etdi. O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, tashqi davlat qarzi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 17 foizni, eksport hajmiga nisbatan qariyb 60 foizni tashkil etdi. Bu avvalambor xorijiy investitsiyalar va umuman, chetdan qarz olish masalasiga chuqur va har tomonlama puxta o‘ylab yondashish natijasidir. 2013 yilda iqtisodiyot sohasidagi soliq yuki 21,5 foizdan 20,5 foizga, jismoniy shaxslar uchun daromad solig‘ining eng kam stavkasi 9 foizdan 8 foizga tushirilganiga qaramasdan, davlat byudjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,3 foiz profitsit bilan bajarildi. Davlat byudjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy sohaga yo‘naltirilgan xarajatlar yuqori darajada saqlanib qoldi va umumiy xarajatlarning 59,3 foizini tashkil etdi 2 . 2 I.A.Krimov. “2014 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o'zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi”O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Krimovning 2013-yilning asosiy yakunlari va 2014-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi . Xalq so‘zi gazetasi 2014 yil 18 yanvar, № 13 (5943) 5

Respublikamizda iqtisodiyotni barqaror rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan kelgusi davr uchun puxta va har tomonlama asoslangan maqsadli, turli darajalardagi iqtisodiy taraqqiyot dasturlari ishlab chiqilmoqda. Mazkur Davlat dasturlarini mamlakatimizda muvoffaqiyatli amalga oshirilishi, o‘z vaqtida mablag‘ bilan ta’minlanishida byudjet tizimi byutjetlarining roli va ahamiyati oshib bormoqda. Bu esa, o‘z navbatida byudjet tizimi byutjetlari daromadlarini oshirishni, uni mustahkamlashni va boshqa daromad manbalarini izlashni talab etmoqda. Shuning uchun ham, iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida byudjet tizimi byutjetlarini moliyaviy tarkibiy tuzilishini o‘rgangan holda, uni byudjet tizimi amaltyotiga samarali tatbiq etishga alohida e’tibor berilmoqda va ushbu masala dolzarb bo‘lib qolmoqda. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari. Bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida byudjet tizimini isloh qilishning dolzarb masalalarini tadqiq etish va bu borada amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishning asosiy maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilangan: -Byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini rivojlanish bosqichlarining o‘ziga xos xususiyatlari; -byudjet tizimining tashkiliy-xukukiy asoslari; -byudjet tizimini boshkarish organlari va ularning asosiy vakolatlari; -byudjet tizimi byudjetlari daromadlari va xarajatlari tarkibi, tuzilishining hozirgi holati taxlili; -iqtisodiyotni modernizatsiyalash va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish sharoitida byudjet tizimini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha takliflar berishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti. O‘zbekiston Respublikasi byudjet tizimi va uning rivojlanish bosqichlari, byudjet tizimi byudjetlari daromadlari 6

va xarajatlari dinamikasi, uni boshqarish bo‘yicha yuzaga kelgan byudjet munosabatlari, shu bilan birga g‘aznachilik tizimida byudjet mablag‘larini boshqarishga oid munosabatlar ko‘rib chiqildi. Bitiruv malakaviy ishining predmeti bo‘lib, byudjet tizimi byudjetlarini isloh qilishni dolzarb masalalari va byudjet tizimi byudjetlari byudjet munosabatlarini samarali tashkil etishga oid Davlat tadbirlari hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida byudjet tizimi byudjetlarining isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari orqali byudjet qonunchiligini mustahkamlash, byudjet ijrosini ta’minlashda g‘aznachilik faoliyatini samarali tashkil etish bilan izohlanadi. Bitiruv malakaviy ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Bitiruv malakaviy ish kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. I bobda Byudjet tizimi va uni amal qilishining tashkiliy-huquqiy asoslari yoritilgan. II bobda O‘zbekiston Respublikasida byudjet tizimidagi islohotlarni amalga oshirishda davlat tadbirlari tadqiq qilingan. III bobda Byudjet tizimini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari yoritib berilgan. Ishning xulosa qismida o‘tkazilgan tadqiqot natijalaridan kelib chiqib, xulosalar, takliflar va tavsiyalar berilgan. 7

I Bob. Byudjet tizimi va uni amal qilishining tashkiliy-huquqiy asoslari 1.1 Byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini rivojlanish bosqichlarinmng o‘ziga xos xususiyatlari O‘zbekiston Respublikasida byudjet tizimi taraqqiyotining hozirgi bosqichida davlatning yaxlit byudjet va ijtimoiy siyosatning manfaatlari mushtarakligini ta’minlash asosoida o‘ta mas’uliyatli vazifalarni samarali boshqarilishi talab etilmoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek «Bizning vazifamiz, kerak bo‘lsa, oliy burchimiz – farzandlarimizning ham jismoniy, ham ma’naviy jihatdan uyg‘un rivojlangan, zamonaviy bilim va tajribalarni puxta egallagan, Vatanimiz va xalqimiz kelajagi uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga qodir bo‘lgan barkamol insonlar bo‘lib voyaga yetishi uchun qo‘limizdan kelgan barcha-barcha ishlarni amalga oshirishdan iboratdir» 3 . 3 I.A.Krimov. “2014 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o'zini oqlagan 8

Byudjet tizimi barcha darajadagi byudjetlar, davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari, byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va tashkil etish printsiplari, ular o‘rtasida byudjet jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlar yig‘indisini o‘zida ifodalaydi. 4 Byudjet tizimi quyidagi printsiplarga asoslanadi: (1-chizma) -byudjet tizimining yagonaligi; -byudjet tizimining O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishiga muvofiqligi; -byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o‘zaro bog‘liqligi; -byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish va xarajatlarini rejalashtirish; islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi”O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Krimovning 2013-yilning asosiy yakunlari va 2014-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi . Xalq so‘zi gazetasi 2014 yil 18 yanvar, № 13 (5943) 4 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni 9

1 -chizma. O‘zbekiston Respublikasi Byudjet tizimi printsplari 5 - byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning aniq yo‘naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati; -byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi; 5 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni 10 Byudjet tizimi printsiplari byudjet tiz imining yagonaligi byudjet tizimining O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy - hududiy tuzilishiga muvofiqligi byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o‘zaro bog‘liqligi byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish va xarajatlarini rejalashti rish byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning aniq yo‘naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning natijadorligi kassaning yagonaligi b yudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi ochiqlik

-byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning natijadorligi; -kassaning yagonaligi; -byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi; -ochiqlik. Byudjet tizimining yagonaligi printsip i byudjet hujjatlari va byudjet hisobotlarining shakllari, byudjet tasnifi yagona bo‘lishi hamda byudjet tizimi byudjetlarining daromadlari va xarajatlarini shakllantirish hamda ijro etish, byudjet hisobini yuritish va byudjet hisobotini tuzishning yagona tartibini nazarda tutishi lozim. Byudjet tizimining O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishiga muvofiqligi printsipi byudjet tizimi O‘zbekiston Respublikasining ma’muriyhududiy tuzilishiga muvofiq bo‘lishi lozim. Byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o‘zaro bog‘liqligi printsipi byudjet tizimi byudjetlarida nazarda tutilgan xarajatlar hajmi ularning daromadlari va taqchillikni qoplash manbalari yig‘indisining hajmiga muvofiq bo‘lishi kerak. Byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda byudjetlarning mablag‘lari mazkur byudjetlarning balansliligini ta’minlash uchun ular o‘rtasida qayta taqsimlanishi mumkin. Byudjet tizimi byudjetlari daromadlarini prognoz qilish va xarajatlarini rejalashtirish printsipi byudjet tizimi byudjetlarini tuzishda byudjet tasnifiga muvofiq, daromadlar ularning aniq manbalari bo‘yicha prognoz qilinadi, xarajatlar esa yo‘nalishlar bo‘yicha rejalashtiriladi. Byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning aniq yo‘naltirilganligi va maqsadlilik xususiyati printsipi Byudjet tizimi byudjetlarining mablag‘lari muayyan byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilarga ushbu mablag‘lardan belgilangan maqsadlarni moliyalashtirishda foydalanish uchun ajratiladi. Byudjet tizimi byudjetlarining mustaqilligi printsipi byudjet tizimi byudjetlari mustaqildir. 11

Byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan foydalanishning natijadorligi printsipi byudjet jarayoni ishtirokchilari byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda o‘zlariga berilgan vakolatlar doirasida byudjet tizimi byudjetlarining belgilangan hajmdagi mablag‘laridan foydalangan holda natijaga erishish zaruriyatidan kelib chiqadi. Kassaning yagonaligi printsipi byudjet tizimi byudjetlarining barcha daromadlari Yagona g‘azna hisobvarag‘iga kiritiladi va ularning xarajatlarini to‘lash ushbu hisobvaraqdan amalga oshiriladi. Byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi printsipi byudjet jarayoni ishtirokchilarining javobgarligi printsipi byudjet jarayonining har bir ishtirokchisi byudjet jarayonining har bir bosqichida o‘z harakatlari uchun javobgar bo‘lishidan iboratdir. Ochiqlik printsipi: Davlat byudjetini va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarini ko‘rib chiqish hamda qabul qilish tartib-taomillarining jamiyat va ommaviy axborot vositalari uchun ochiqligini; Tasdiqlangan Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari to‘g‘risidagi axborotning ommaviy axborot vositalarida va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida e’lon qilinishini (chop etilishini); Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari ijrosining borishi to‘g‘risidagi axborot ommaviy axborot vositalarida chop etilishini, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida joylashtirilishi va yangilab borilishini anglatadi. Davlat byudjeti tuzilmasi quyidagi darajadagi byudjetlardan iborat: (2,3- chizmalar) -O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari. 12

Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetining, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining tuzilmasi quyidagi darajadagi byudjetlardan iborat: - Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti tuzilmasiga Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlari va shaharlarining byudjetlari kiradi. -Viloyatlar mahalliy byudjetlari tuzilmasiga viloyat byudjeti, tegishli viloyatlar tumanlari va shaharlarining byudjetlari kiradi. -Toshkent shahar mahalliy byudjeti tuzilmasiga shahar byudjeti va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlarning byudjetlari kiradi. Davlat maqsadli jamg‘armalari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari Davlat maqsadli jamg‘armalari quyidagi jamg‘armalardan tashkil topgan: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasi; Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag‘lar jamg‘armasi; O‘zbekiston Respublikasining Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasi; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasi; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi. 13

2-chizma O‘zbekiston Respublikasining davlat byudjeti tuzilmasi 6 14 6 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni

O‘zekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti, ijtimoiy nafaqalar to‘lash, kompensatsiya to‘lovlari va boshqa to‘lovlar bo‘yicha xarajatlarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladigan majburiy to‘lovlar, badallar, shuningdek boshqa manbalardan tushadigan mablag‘larni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining yuqori boshqaruv organi Jamg‘armaning Kuzatuv kengashidir. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasi majburiy to‘lovlardan va boshqa manbalardan tushadigan mablag‘larni jamlaydi, keyinchalik ulardan umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari tarmog‘ini rivojlantirish va takomillashtirish dasturlarini (loyihalarini) hamda ularning lozim darajadagi texnik holati va o‘tkazish qobiliyatiga erishishga qaratilgan tadbirlarni moliyalashtirish uchun foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasining yuqori boshqaruv organi Jamg‘arma kengashidir. Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag‘lar jamg‘armasi davlat mulkini xususiylashtirishdan tushadigan, belgilangan tartibda taqsimlanadigan mablag‘larni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasining Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi bandlik va aholini ijtimoiy muhofaza qilish sohasidagi xarajatlar moliyalashtirilishini ta’minlash uchun yagona ijtimoiy to‘lovdan ajratmalar va ushbu Kodeksning 56-moddasida nazarda tutilgan boshqa manbalardan tushadigan mablag‘larni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasi umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar

hamda tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish va mukammal ta’mirlash, jihozlashga (to‘liq jihozlashga) yo‘naltiriladigan, ushbu Kodeksning 57- 15

3-chizma O‘zbekiston Respublikasi mahalliy byudjetining tuzilishi 7 7 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni Q oraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti Q oraqalpog‘iston Respublikasining Respublika byudjeti Q oraqalpog‘iston Respublikasiga bo‘ysunuvchi tumanlar byudjeti Q oraqalpog‘iston Respublikasiga bo‘ysunuvchi shaharlar byudjeti Viloyatlar byudjetlari Viloyat byudjetla ri Viloyatga bo‘ysunuvchi tumanlar byudjeti Viloyatga bo ‘ ysunuvchi shaharlar byudjetlari Т oshkent shahar byudjeti Shahar byudjeti Tumanlar byudjetlari O‘zbekiston Respublikasi ma h alliy byudjetlari

moddasida nazarda tutilgan majburiy to‘lovlar va boshqa manbalardan tushadigan mablag‘larni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasining yuqori boshqaruv organi Jamg‘armaning boshqarish kengashidir. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasi ushbu Kodeksning 58-moddasida nazarda tutilgan va sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilashga doir dasturlarni (loyihalarni) hamda meliorativ ob’ektlarning lozim darajadagi texnik holatini ta’minlash bo‘yicha tadbirlarni moliyalashtirishga, shuningdek meliorativ texnika olishga yo‘naltiriladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasining yuqori organi Jamg‘arma kengashidir. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi ushbu Kodeksning 59-moddasida belgilangan va oliy o‘quv yurtlarining moddiytexnika bazasini modernizatsiya qilish va mutaxassislar tayyorlash sifatini yaxshilash bo‘yicha tadbirlarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘larini boshqarish vakolatli organ tomonidan amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari quyidagilardir: Byudjet tashkilotining rivojlantirish jamg‘armasi; 20

Tibbiyot tashkilotlarining moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi; vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarning byudjetdan tashqari jamg‘armalari; byudjet tashkilotlarining undiriladigan to‘lovlar hisobiga shakllantiriladigan byudjetdan tashqari mablag‘lari. 1.2. Byudjet tizimining tashkiliy-xukukiy asoslari So‘ngi yillarda xukumat oldida Davlat boshqaruv institutlarini tubdan isloh qilish masalalari ko‘tarila boshlandi. Bu islohotlarda eng asosiy vaziflardan biri Davlat moliyasi va byudjet tizimini isloh etish edi. Xo‘jalik yuritishni bozor tizimiga o‘tilishi, iqtisodiyotni bozor infratuzulmasini shakllanishi va rivojlanishi mamlakat xo‘jalik jarayonlarini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan huquqiy asosni yaratishni talab etadi. Undan tashqari jahondagi globallashuv jarayonlarida faol qatnashayotgan O‘zbekiston uchun davlat boshqaruv institutlarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston byudjet tizimini amal qilishining huquqiy asosini quyidagi asosiy hujjatlar tashkil etadi: O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi 8 , xususan: - 100-moddaga muvofiq, mahalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga mahalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig‘imlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamg‘armalarni hosil qilish kiradi; 8 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan. 21

- 122-modda O‘zbekistonning davlat byudjeti Respublika byudjetidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetidan va mahalliy byudjetlardan iborat ekanligini belgilaydi. “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi Qonun 9 - hududlarning moliyaviy resurslarini, mahalliy hokimiyat organlarining byudjetga doir huquqlarini, mahalliy byudjetlarning daromadlari va sarf-xarajatlarini va boshqalarni belgilaydi. Soliq kodeksi 7 23-moddasi, unda umumdavlat va maxsus qismida soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha har birining elementlari, ularni hisoblab chiqarish va byudjetga to‘lash tartibi belgilangan. Bu soxani isloh etish O‘zbekiston Respublikasining «Byudjet tizimi to‘g‘risida» gi 2000 yil 14 dekabrda 158-II Qonuni qabul qilinishi bilan boshlanib, hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksini qabul qilinishi bu jarayoni ustuvor yo‘nalishlarini belgilab, ushbu Kodeks - O‘zbekiston Respublikasining byudjet tizimi tuzilishi va uni boshqarish asoslarini; 9 “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining 1993 yil 2 sentyabrdagi Qonuni. 7 O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. O‘zRning 2007 yil 25 dekabrdagi O‘RQ-136- son Qonuni bilan tasdiqlangan. 22

- O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini tuzish printsiplari va uning tuzilmasini, byudjet tasnifi byudjet sohasidagi vakolatlar; - Byudjet tizimi byudjetlari; - O‘zbekiston Respublikasining konsolidatsiyalashgan byudjeti; - O‘zbekiston Respublikasining tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi; - Byudjet tizimi byudjetlarining daromadlari; - Byudjet tizimi byudjetlarining xarajatlari; - Davlat byudjetini va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarini tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish hamda tasdiqlash; - Byudjet tizimi byudjetlarining ijrosi; - Byudjet hisobi va hisoboti; 23

- Byudjet tizimi byudjetlarining ijrosini nazorat qilish tartibini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida»gi Qonuni 10 ning 10, 11-moddalariga mahalla fuqarolar yig‘ini kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam ko‘rsatish va bolali muhtoj oilalarga nafaqalar tayinlash masalalarini hal etadi, oilalarni davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash maqsadlari uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ajratiladigan mablag‘lardan o‘z o‘rnida va samarali foydalanilishini ta’minlaydi hamda pul mablag‘larining sarflanishi ustidan nazoratni tashkil etadi. Fuqarolar yig‘inining kengashi Qonunning 12-moddasiga ko‘ra, ikki yoshga to‘lmagan bolalari bor ishlamaydigan onalarga nafaqalarni shu maqsadda ajratilgan davlat byudjeti mablag‘laridan belgilangan tartibda tayinlaydi va to‘laydi; aholidan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar o‘z vaqtida tushishiga ko‘maklashadi. O‘zbekiston byudjet tizimi byudjetlarining faoliyat yuritishining huquqiy asosini Prezident farmonlari va qarorlari, Oliy Majlis va Hukumat qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi hokimiyat ijro etuvchi organlarining hujjatlari, eng avvalo quyidagi hujjatlar tashkil etadi: • Oliy Majlis tomonidan har yili qabul qilinadigan “Davlat byudjeti to‘g‘risida”gi qarorlar hamda ular asosida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan keyingi moliya yili uchun qabul qilinadigan “O‘zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi qarorlari; • O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594-son Qarori; 10 “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida” O‘zRning 1999 yil 14 apreldagi 758-I-son Qonuni. 24

• O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2010 yil 20 avgustdagi 65son buyrug‘i bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi byudjet tasnifini qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma” • O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Byudjet tashkilotlarini mablag‘ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida” 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-son Qarori; • O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Byudjet intizomiga rioya qilinishi ustidan nazoratni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 1999 yil 11 fevraldagi 66-son Qarori; • boshqa hujjatlar. Davlat byudjeti hisobiga mablag‘ bilan ta’minlanadigan tarmoqlarda iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish, byudjet tashkilotlarini mablag‘ bilan ta’minlash mexanizmini takomillashtirish, byudjet mablag‘laridan samarali va maqsadli foydalanishni amalga oshirish maqsadida Vazirlar Maxkamasi 03.09.1999 yil № 414-sonli qarorni qabul qildi. Ushbu qarorda byudjet tashkilatlari xarajatlarini moliyalashtirishning yangi tartibi belgilandi. Davlat byudjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risidagi qonunning qabul qilinishi o‘z navbatida byudjetdan mablag‘ oluvchilarning tovarlarni etkazib beruvchilar o‘rtasidagi shartnomalarni ro‘yxatdan o‘tkazish, hamda ularning xarajatlarini to‘lashga qaratilgan byudjet mablag‘larini o‘tkazishini nazorat qilish tartibini aniqlash va belgilashni taqozo etadi. 2007 yil 20 martda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 53sonli qarori asosida “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining G‘aznachiligi to‘g‘risida NIZOM ” qabul qilindi. Mazkur Nizom “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat byudjeti g‘azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari 25

to‘g‘risida” 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594 sonli qaroriga muvofiq ishlab chiqildi. G‘aznachilik o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlis Palatalarining qarorlariga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga va o‘z faoliyatiga tegishli bo‘lgan boshqa normativ-huquqiy xujjatlarga amal qiladi. 2009 yil 16 sentyabrdagi O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan № 2007-raqam bilan ro‘yxatga olingan « Davlat byudjetining g‘azna ijrosi Qoidalari» O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2009 yil 4 avgustdagi № 69 - sonli buyrug‘i qabul qilindi. Xozirgi kunda “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi Qoidalari”- “O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi” hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594-son “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qaroriga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligi va uning hududiy bo‘linmalari tomonidan respublika va hududiy g‘azna hisobvaraqlarini qo‘llash sharoitida respublika byudjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlarning g‘azna ijrosini amalga oshirish tartibini belgiladi. 2007 yil 30 avgustda O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi “Davlat byudjeti g‘azna ijrosi bo‘yicha funktsiyalarini chegaralash to‘g‘risida Nizom” ni 119-sonli buyrug‘i bilan tasdiqladi. Ushbu buyruq bilan tasdiqlangan Nizom O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjeti, Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlarni g‘azna ijrosi borasida O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi Markaziy apparati tarkibiy bo‘linmalari (G‘aznachilikdan tashqari), Moliya organlari zimmalariga qo‘yilgan funktsiyalar bilan 26

O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi G‘aznachiligi va uning hududiy bo‘linmalari zimmalariga qo‘yilganfunktsiyalarini chegaralab berdi. 27

II Bob. O‘zbekiston Respublikasida byudjet tizimidagi islohotlarni amalga oshirishda davlat tadbirlari 2.1 Byudjet tizimini boshqarish organlari va ularning asosiy vakolatlari O‘zbekiston Respublikasining byudjet tizimini boshqarish organlari: - O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi; - O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi; - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi; O‘zbekiston Respublikasining byudjet tizimini boshkarish organlarining byudjet sohasidagi vakolatlari quyidagilardan iborat: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari loyihalarini ishlab chiqish jarayonini tashkil etadi hamda muvofiqlashtirib boradi; -Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari loyihalarini ko‘rib chiqish hamda tegishli xulosa taqdim etish uchun O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasiga yuboradi; -byudjetnoma loyihasini ko‘rib chiqadi va tasdiqlaydi; -byudjetnomani O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalariga taqdim etadi; -davlat boshqaruvi organlarining Davlat byudjetini va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarini ijro etish borasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi hamda nazorat qiladi; -Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni har chorakda ko‘rib chiqadi; -o‘tgan moliya yili uchun Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni tashqi audit o‘tkazish hamda baholash uchun O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasiga yuboradi; 28

-Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni tasdiqlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga taqdim etadi; -O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetining qo‘shimcha manbalaridan foydalanish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi; -O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg‘armasi mablag‘laridan foydalanish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi: Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari loyihalari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga xulosa taqdim etadi; -Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi yillik hisobot bo‘yicha tashqi audit va baholashni amalga oshiradi hamda ular yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga xulosa taqdim etadi; -vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar hamda banklarning byudjet tizimi byudjetlari daromadlari va xarajatlari moddalarining maqsadli ijrosini boshlang‘ich ma’lumotlar bo‘yicha nazorat qilish imkonini beruvchi axborot tizimlari va resurslariga kirish imkoniyatiga ega bo‘ladi; -Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari daromad qismining ijrosi yuzasidan monitoring o‘tkazadi; -byudjet tizimi byudjetlari mablag‘laridan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari: 29

Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetini, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarini, tumanlar va shaharlar byudjetlarini tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlarining taqdimnomasiga muvofiq ko‘rib chiqadi va qabul qiladi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlarining taqdimnomasiga muvofiq har chorakda ko‘rib chiqadi va tasdiqlaydi; -mahalliy soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning stavkalarini qonun hujjatlarida belgilangan miqdorlar doirasida belgilaydi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari: -tegishli byudjet loyihasini ishlab chiqish va uni ijro etish jarayonini tashkil etadi hamda muvofiqlashtirib boradi; -byudjet so‘rovi olinishiga qarab tegishli byudjetlarning loyihalarini tuzish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi, ularni tayyorlash tartibi va muddatlarini belgilaydi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti loyihasini, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlari loyihalarini tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlariga ko‘rib chiqish va qabul qilish uchun taqdim etadi; 30

-Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlarining qarorlariga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlari parametrlarini tasdiqlaydi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlariga tasdiqlash uchun taqdim etadi; -Davlat byudjetiga va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlariga tushumlar to‘liq va o‘z vaqtida tushishi ustidan nazoratni tashkil etadi; -byudjet mablag‘larining maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni tashkil etadi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining, tumanlar va shaharlar byudjetlarining qo‘shimcha manbalaridan foydalanish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan vakolatlar bilan bir qatorda tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlari va Toshkent shahri shahar byudjetining zaxira jamg‘armalari mablag‘laridan foydalanish to‘g‘risida qarorlar qabul qiladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi: 31

Davlat byudjeti hamda soliq va byudjet siyosatining asosiy yo‘nalishlari loyihalarini tayyorlaydi; -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari loyihalarini ko‘rib chiqadi; -O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga byudjetnoma loyihasini ko‘rib chiqish uchun taqdim etadi; -O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi va Davlat bojxona qo‘mitasiga O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti daromadlari prognozini har chorakda etkazadi; -byudjet mablag‘larini taqsimlovchilarga va davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlarga ular uchun nazarda tutilgan byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar hajmlarini etkazadi; -byudjet mablag‘larini taqsimlovchilarning xarajatlar smetalari va jamlanma xarajatlar smetalari, shtat jadvallarini, shuningdek ularga kiritilgan o‘zgartirishlarni ro‘yxatdan o‘tkazadi; -soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni ularning manbalari kesimida to‘liq va o‘z vaqtida tushishi ustidan monitoringni amalga oshiradi; -byudjet tizimi byudjetlarining mablag‘laridan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; -Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlar, shuningdek byudjet tashkilotlari hamda byudjet mablag‘lari oluvchilarning moliyaviy hisobotlari shakllarini va ularni taqdim etish tartibini tasdiqlaydi; -O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to‘g‘risida hisobot taqdim etadi; -byudjetdan tashqari maxsus hisobvaraqlarda zaxiralar tashkil etadi; -Davlat byudjetini ijro etish jarayonida unga tushumlarni ko‘paytirish bo‘yicha qo‘shimcha zaxiralarni aniqlaydi; 32

-byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilarning xarajatlarini maqbullashtirishni amalga oshiradi; -byudjet ssudalarini beradi; -davlat tomonidan mablag‘lar jalb qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining shartnomalari va davlat kafolatlarini ro‘yxatdan o‘tkazadi; -davlat qarzining hisobini va monitoringini yuritadi; -byudjet tizimi byudjetlarining kassa ijrosini yuritadi; -byudjet tizimi byudjetlarining Yagona g‘azna hisobvarag‘idagi va boshqa bank hisobvaraqlaridagi mablag‘larini boshqaradi; -byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilarning tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) etkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarini ro‘yxatdan o‘tkazadi; -byudjet tizimi byudjetlarida mablag‘lar nazarda tutilgan yuridik yoki jismoniy shaxslar nomidan va ularning topshirig‘iga ko‘ra to‘lovlarni amalga oshiradi; -byudjet tizimi byudjetlari ijrosining byudjet hisobini yuritadi; -davlat qarzi bo‘yicha xizmat ko‘rsatadi, O‘zbekiston Respublikasining davlat kafolatlarini bajaradi; -O‘zbekiston Respublikasiga kelayotgan insonparvarlik yordami hamda texnik ko‘maklashish mablag‘lari hisobini yuritadi; -byudjet tizimi byudjetlari daromadlari va xarajatlarining balansliligiga ta’sir ko‘rsatuvchi normativ-huquqiy hujjatlarni moliyaviy hamda iqtisodiy ekspertizadan o‘tkazadi; -o‘z vakolatiga kiradigan masalalarga doir normativ-huquqiy hujjatlar qabul qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Hududiy moliya organlari: 33

Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari, tumanlar va shaharlar byudjetlari loyihalarini tayyorlaydi hamda ularni tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimliklariga ko‘rib chiqish uchun kiritadi; -soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni ularning manbalari kesimida to‘liq va o‘z vaqtida tushishi ustidan monitoringni amalga oshiradi; -tegishli byudjetning ijro etilishi jarayonida unga tushumlarni ko‘paytirish bo‘yicha qo‘shimcha zaxiralarni aniqlaydi; -byudjet tashkilotlariga va byudjet mablag‘lari oluvchilarga ular uchun nazarda tutilgan byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar hajmlarini etkazadi; -byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalari va shtat jadvallarini hamda byudjet mablag‘lari oluvchilarning xarajatlar smetalarini, shuningdek ularga kiritilgan o‘zgartirishlarni ro‘yxatdan o‘tkazadi; tegishli byudjetlarning mablag‘laridan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; -yuqori turuvchi moliya organlariga hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimliklariga tegishli byudjetning ijrosi to‘g‘risida har choraklik hisobotlarni taqdim etadi; -byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilar xarajatlarini maqbullashtirishni amalga oshiradi; -tegishli byudjetlar ijrosining byudjet hisobini yuritadi; -mahalliy davlat hokimiyati organlarining tegishli byudjetlar daromadlari va xarajatlari balansliligiga ta’sir ko‘rsatuvchi normativ-huquqiy hujjatlarini moliyaviy va iqtisodiy ekspertizadan o‘tkazadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari moliya boshqarmalari ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan vakolatlar bilan bir qatorda: 34

-Davlat byudjeti daromadlari prognozini davlat soliq xizmati organlari va bojxona organlariga har chorakda tegishli ma’muriy-hududiy birliklar bo‘yicha etkazadi; -byudjet ssudalarini beradi. -Hududiy moliya organlari qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Byudjet mablag‘larini taqsimlovchilar: -byudjetdan ajratiladigan mablag‘larni olish uchun byudjet so‘rovlarini O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga taqdim etadi; -byudjet buyurtmalarini tuzish uchun ko‘rsatkichlarni va materiallarni o‘z tasarrufidagi tashkilotlarga etkazadi; -xarajatlar smetalari va shtat jadvallarini tuzish uchun o‘z tasarrufidagi tashkilotlarga ularning tegishli moliya yiliga byudjetdan ajratiladigan mablag‘lari hajmlarini etkazadi; -o‘z tasarrufidagi tashkilotlarning xarajatlar smetalari va shtat jadvallarini, shuningdek ularga kiritilgan o‘zgartirishlarni ro‘yxatdan o‘tkazadi; -tasdiqlangan xarajatlar smetalarini va jamlanma xarajatlar smetalarini, shtat jadvallarini, shuningdek ularga kiritilgan o‘zgartirishlarni O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga ro‘yxatdan o‘tkazish uchun taqdim etadi; -xarajatlar smetalari va shtat jadvallaridagi o‘zgartirishlar to‘g‘risida o‘z tasarrufidagi tashkilotlarni xabardor qiladi; -o‘z tasarrufidagi tashkilotlarda byudjet hisobi yuritilishini tashkil etish va nazorat qilishni ta’minlaydi; -o‘z tasarrufidagi tashkilotlardan moliyaviy hisobotlarni qabul qiladi; -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga tegishli davr uchun jamlanma moliyaviy hisobotlar taqdim etadi. Byudjet mablag‘larini taqsimlovchilar qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilar: 35

-xarajatlar smetalarini tasdiqlaydi hamda ularni byudjet mablag‘larini taqsimlovchiga, byudjet mablag‘larini taqsimlovchi bo‘lmaganda esa, tegishli hududiy moliya organiga byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar doirasida ro‘yxatdan o‘tkazish uchun kiritadi; -xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan byudjetdan ajratiladigan mablag‘larni mo‘ljallangan maqsadga muvofiq tasarruf etadi; -byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar doirasida tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzadi; -tegishli davr uchun moliyaviy hisobotlarni byudjet mablag‘larini taqsimlovchiga, byudjet mablag‘larini taqsimlovchi bo‘lmaganda esa, tegishli hududiy moliya organiga taqdim etadi. Davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar: -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining loyihalarini tayyorlaydi va O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga kiritadi; -davlat maqsadli jamg‘armalarining mablag‘lari bo‘yicha xarajatlar smetalarini, shuningdek ularga kiritilgan o‘zgartirishlarni ro‘yxatdan o‘tkazadi; -davlat maqsadli jamg‘armalarining byudjetlari daromadlari prognozini davlat soliq xizmati organlari va bojxona organlariga yilning har choragida etkazadi; -davlat maqsadli jamg‘armalariga majburiy to‘lovlar va boshqa tushumlar to‘liq hamda o‘z vaqtida tushishi ustidan monitoringni amalga oshiradi; -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga taqdim etadi; -davlat maqsadli jamg‘armalari mablag‘laridan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarini ijro etish jarayonida tushumlarni ko‘paytirish bo‘yicha qo‘shimcha zaxiralarni aniqlaydi; 36

-davlat maqsadli jamg‘armalarining xarajatlari maqbullashtirilishini amalga oshiradi; -davlat maqsadli jamg‘armalarining Yagona g‘azna hisobvarag‘i va boshqa bank hisobvaraqlaridagi mablag‘larini boshqaradi; -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari ijrosining byudjet hisobini yuritadi; -davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining daromadlari va xarajatlari balansliligiga ta’sir ko‘rsatuvchi normativ-huquqiy hujjatlarni moliyaviy va iqtisodiy ekspertizadan o‘tkazadi. -Davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar qonun hujjatlariga muvofiq byudjet sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 2.2 Byudjet tizimi byudjetlari daromadlari va xarajatlari tarkibi, tuzilishining hozirgi holati tahlili Davlat byudjeti daromadlarining tarkibi quyidagilardan iborat: 11 -soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar; -davlat aktivlarini joylashtirish, foydalanishga berish va sotishdan olingan daromadlar; -meros, hadya huquqi bo‘yicha davlat mulkiga o‘tgan pul mablag‘lari; -yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet davlatlardan tushadigan qaytarilmaydigan pul tushumlari; -rezident-yuridik shaxslarga berilgan byudjet ssudalarini va chet davlatlarga ajratilgan kreditlarni to‘lash hisobidan to‘lovlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Davlat byudjeti daromadlarini tahlil qilar ekanmiz, 1-jadal ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, daromadlar tarkibida egri soliqlar salmoqli o‘ringa ega. Ushbu daromadlar 2010 yilda 53,2 foizni, 2011 yilda 53,5 foizni, 2012 yilda 54,3 foizni, 2013 yil 51,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 51,8 11 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni 37

foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Jumladan, qo‘shilgan qiymat solig‘i 2010 yilda 30,4 foizni, 2011 yilda 32,3 foizni 2012 yilda 32,9 foizni, 2013 yilda 30,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 30,3 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Aktsiz solig‘i 2010 yilda 16,7 foizni, 2011 yilda 15,3 foizni 2012 yilda 15,1 foizni, 2013 yilda 14,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 14,9 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Bojxona boji 2010 yilda 3,6 foizni, 2011 yilda 3,2 foizni 2012 yilda 3,6 foizni, 2013 yilda 4,0 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 3,8 38

1-jadval O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining daromadlar tizimi 12 Ko‘rsatkichlar 2010 yil 2011 yil 2012 yil 2013 yil 2014 yil (prognoz) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) I. Davlat maqsadli jamg‘rmalar daromadlarisiz – jami 13116,4 100,0 16178,5 100,0 20614,1 100,0 25104,9 100,0 30160,8 100,0 1. To‘g‘ri soliqlar 3420,6 26,1 4238,7 26,2 5196,4 25,2 6583,1 26,2 7790,4 25,8 1.1. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i 645,4 4,9 825,0 5,1 917,2 4,4 1239,0 4,9 1302,3 4,32 1.2. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalaridan olinadigan yagona soliq to‘lovidan davlat byudjetiga ajratmalar 297,0 2,2 527,4 3,3 703,5 3,4 817,3 3,3 989,8 3,3 1.3. Yagona soliq to‘lovidan davlat byudjetiga ajratmalar 346,3 2,6 378,3 2,3 538,5 2,6 755,1 3,0 911,6 3,0 1.4. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i 1535,0 11,7 1789,7 11,1 2372,7 11,5 2769,7 11,0 3313,9 11,0 1.5. Tadbirkorlik bilan shug‘ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan qat’iy soliq 139,1 1,1 187,5 1,2 218,1 1,1 342,1 1,4 505,0 1,68 1.6. Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i 457,6 3,5 530,6 3,3 446,4 2,2 659,9 2,6 767,8 2,55 2. Egri soliqlar 6973,8 53,2 8656,8 53,5 11187,8 54,3 13039,4 51,9 15618,2 51,79 2.1. Qo‘shigan qiymat solig‘i 3987,9 30,4 5228,7 32,3 6784,5 32,9 7737,8 30,8 9123,1 30,25 2.2. Aksiz solig‘i 2191,1 16,7 2481,7 15,3 3115,5 15,1 3726,5 14,8 4506,0 14,94 2.3. Bojhona boji 479,2 3,6 515,9 3,2 732,4 3,6 992,6 4,0 1142,0 3,79 2.4. Jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatilganlik uchun olinadigan soliq 315,4 2,4 430,3 2,7 555,4 2,7 582,5 2,3 847,1 0,28 3. Mol-mulk va resurs to‘lovlari 1974,1 15,0 2308,9 14,3 2746,4 13,3 3755,5 15,0 4521,4 14,99 3.1. Мol mulk solig‘i 354,1 2,7 490,5 3,0 642,0 3,1 831,4 3,3 1135,0 3,77 12 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 22 dekabrdagi PQ-1245, 2010 yil 24 dekabrdagi PQ-1449, 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi.

3.2. Yer solig‘i 303,8 2,3 346,8 2,1 446,0 2,2 646,3 2,6 665,2 2,21 3.3. Yer qaridan foydalanganlik uchun soliq 1265,0 9,6 1409,7 8,7 1585,3 7,7 2180,1 8,7 2595,8 8,61 3.4. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq 51,2 0,4 61,8 0,4 73,1 0,4 97,7 0,4 125,4 0,42 4. Ustama foyda solig‘i 25,7 0,2 142,3 0,9 250,0 1,2 294,5 1,2 388,4 1,29 5. Boshqa daromadlar 722,1 5,5 831,7 5,1 1233,5 6,0 1432,4 5,7 1842,4 6,11 33

foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Jismoniy shaxslardan transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq 2010 yilda 2,4 foizni, 2011 yilda 2,7 foizni 2012 yilda 2,7 foizni, 2013 yilda esa 2,3 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 2,8 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Davlat byudjeti daromadlarida to‘g‘ri soliqlarning salmog‘ini tahlil qiladigan bo‘lsak, ushbu soliqlar 2010 yilda 26,1 foizni, 2011 yilda 26,2 foizni 2012 yil 25,2 foizni, 2013 yilda 26,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 25,8 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Jumladan, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i 2010 yilda 4,9 foizni, 2011 yilda 5,1 foizni 2012 yil 4,4 foizni, 2013 yilda 4,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 4,3 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalaridan olinadigan yagona soliq to‘lovidan davlat byudjetiga ajratmalar 2010 yilda 2,2 foizni, 2011 yilda 3,3 foizni 2012 yilda 3,4 foizni , 2013 yilda 3,3 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 3,3 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i 2010 yilda 11,7 foizni, 2011 yilda 11,1 foizni 2012 yilda 11,5 foizni, 2013 yilda 11,0 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 11 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Davlat byudjeti daromadlarida mol-mulk solig‘i va resurs to‘lovlari salmog‘i 2010 yilda 15,0 foizni, 2011 yilda 14,3 foizni 2012 yilda 13,3 foizni, 2013 yilda 15,0 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2014 yil 15,0 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti quyidagi daromadlardan tashkil topgan 13 : 1) umumdavlat soliqlari, shu jumladan: -yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i; -yagona soliq to‘lovi; -jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i; -qo‘shilgan qiymat solig‘i; 13 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni 41

-aktsiz solig‘i; -er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq; 2) bojxona bojlari; 3) qo‘shimcha foyda solig‘i; 4) mahsulot taqsimotiga oid bitimlar bo‘yicha foyda keltiradigan mahsulotdagi davlat ulushi; 5) boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Boshqa daromadlarga imzoli bonus va tijoratbop topilma bonusi to‘lanishidan tushgan tushumlar, qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan davlat bojlari, yig‘imlar, tovon pullari, kompensatsiya to‘lovlari va jarima sanktsiyalari, davlat aktivlarini joylashtirish, foydalanishga berish va sotishdan belgilangan normativlar bo‘yicha olingan daromadlar, meros, hadya huquqi bo‘yicha davlat mulkiga o‘tkazilgan pul mablag‘lari, yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet davlatlardan tushgan qaytarilmaydigan pul tushumlari, rezident- yuridik shaxslarga berilgan byudjet ssudalarini, chet davlatlarga berilgan kreditlarni to‘lash hisobidan to‘lovlar, aktsiyalarning davlat ulushi (payi) bo‘yicha dividendlar (daromadlar), mobil aloqa xizmatlari ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar (uyali aloqa kompaniyalari) tomonidan abonent raqamidan foydalanganlik uchun to‘lov, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining foydasi va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa daromadlar kiradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetining, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining daromadlari tarkibi quyidagilardan iborat: 1) belgilangan normativlarga muvofiq umumdavlat soliqlari, shu jumladan: -yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i; -yagona soliq to‘lovi; -jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i; -tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha qat’iy belgilangan soliq; -qo‘shilgan qiymat solig‘i; 42

-aktsiz solig‘i; -er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq; -suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq; 2) mahalliy soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar, shu jumladan: - obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i; -transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq; -mol-mulk solig‘i; -er solig‘i; -yagona er solig‘i; -ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish huquqi va ayrim turdagi xizmatlarni ko‘rsatish uchun yig‘im; 3) yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet davlatlardan tushgan qaytarilmaydigan pul tushumlari; 4) bozorlardan tushadigan daromadlar; 5) boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Boshqa daromadlarga davlat daromadiga o‘tkazilgan mol-mulkni realizatsiya qilishdan tushgan tushumlar, davlat aktivlarini joylashtirishdan, foydalanishga berishdan va sotishdan belgilangan normativlar bo‘yicha olingan daromadlar, qonun hujjatlariga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetiga, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga yo‘naltiriladigan davlat bojlari, yig‘imlar, tovon pullari va jarima sanktsiyalari, egasiz mol-mulkni, meros huquqi bo‘yicha davlat ixtiyoriga o‘tgan mol-mulkni, huquq bo‘yicha davlat daromadiga o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xazinalarni realizatsiya qilishdan tushgan tushumlar va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa daromadlar kiradi. O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan ajratiladigan subventsiyalar, o‘tkazib beriladigan daromadlar va dotatsiyalar Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining daromadlari hisoblanadi. 43

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq, tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha qat’iy belgilangan soliq, O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan pivo va o‘simlik yog‘i uchun aktsiz solig‘i Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari daromadlariga o‘tkazib beriladi. Davlat maqsadli jamg‘armalarining daromadlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining daromadlari: -yagona ijtimoiy to‘lovning belgilangan miqdordagi tushumlari; -fuqarolarning byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga sug‘urta badallari; -byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga majburiy ajratmalar; -boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Boshqa daromadlarga mehnatda mayib bo‘lganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik tufayli tayinlangan nogironlik pensiyalarini to‘lash xarajatlarining o‘rnini qoplash uchun taqdim etiladigan regress talablar (da’volar) bo‘yicha ish beruvchilar va fuqarolar tomonidan o‘rni qoplanadigan mablag‘lar tushumining bir qismi, O‘zbekiston Respublikasi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasining muddatidan oldin tayinlangan yoshga doir pensiyalarni to‘lash xarajatlarini qoplash hisobidan kiritiladigan mablag‘lari, yuridik shaxslarning imtiyozli pensiyalarni to‘lash xarajatlarini qoplash hisobidan kiritiladigan mablag‘lari, fuqarolarning ixtiyoriy tartibda to‘lanadigan sug‘urta badallari, majburiy to‘lovlar, badallar o‘z vaqtida to‘lanmaganligi uchun hisoblangan jarimalar va penyalar summasining bir qismi, mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq holda mayib bo‘lgan, kasb kasalligiga chalingan yoxud sog‘lig‘iga boshqacha shikast etkazilgan xodimga yuridik shaxs tugatilganda, qishloq xo‘jaligi kooperativi (shirkat xo‘jaligi), fermer va dehqon xo‘jaligi qayta tashkil etilganda yoki tugatilganda zararning o‘rnini qoplash uchun to‘lanadigan nazarda tutilgan 44

mablag‘lar, vaqtinchalik bo‘sh turgan mablag‘larni joylashtirishdan olingan daromadlar va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar kiradi. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi daromadlari tarkibi bo‘yicha 2012, 2013, 2014 yillar ijrosi tahlilini 2-jadval ma’lumotlari asosida ko‘rib chiqamiz. 45

2-jadval. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining daromadlari ijrosi 14 № Ko‘rsatkichlar 2012 yil 2013 yil 2014 yil mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) 1 Yagona ijtimoiy to‘lovdan o‘tkazmalar 4799,2 59,5 5907,4 57,3 7299,5 56,1 2 Fuqarolarning ish haqidan majburiy sug‘urta badallari 1110,2 13,8 1482,7 14,4 1877,2 14.4 3 Tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotish hajmidan majburiy ajratmalar 1401,5 17,4 1591,3 15,4 1933,0 14,8 4 Boshqa daromadlari 474,4 5,9 718,5 7,0 836,7 6,4 Daromadlar 7785,3 96,5 9699,9 94,2 11946,4 91,7 Yil boshiga kutilayotgan qoldiq 280,1 3,5 602,2 5,8 1067,3 8,3 Jami daromadlar 8065,4 100,0 10302,1 100,0 13013,7 100,0 38 14 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887-sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi.

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rishimiz mumkinki, Pensiya jamg‘armasining jami daromadlari 2012 yilda 8065,4 mlrd. so‘mni tashkil etgan, 2013 yilda 10302,1 mlrd. so‘mni tashkil etgan, 2014 yilda esa 13013,7 mlrd. so‘m rejalashtirilgan. Jamg‘arma daromadlarining tarkibida Yagona ijtimoiy to‘lovdan o‘tkazmalar salmog‘i yuqori ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Yagona ijtimoiy to‘lovdan o‘tkazmalar jami daromadlarda 2012 yilda 59,5 foizni tashkil etgan, 2013 yilda 57,3 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 56,1 foiz rejalashtirilgan. Fuqarolarning ish haqidan majburiy sug‘urta badallari jami daromadlarda 2012 yilda 13,8 foizni tashkil etgan, 2013 yilda 14,4 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 14.4 foiz rejalashtirilgan. Tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotish hajmidan majburiy ajratmalar esa, jami daromadlarda 2012 yilda 17,4 foizni tashkil etgan,2013 yilda 15,4 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 14,8 foiz rejalashtirilgan. Jamg‘armaning boshqa daromadlari jami daromadlarda 2012 yilda 5,9 foizni tashkil etgan, 2013 yilda 7,0 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 6,4 foiz rejalashtirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasining daromadlari: -Respublika yo‘l jamg‘armasiga majburiy ajratmalar; -Respublika yo‘l jamg‘armasiga yig‘imlar; -vaqtinchalik bo‘sh turgan mablag‘larni joylashtirishdan olingan daromadlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika Yo‘l jamg‘armasining daromadlari tizimini 2012, 2013, 2014 yillar ijrosini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, Respublika yo‘l jamg‘armasi jami daromadlari 2012 yilda 47

1572,1 mlrd. so‘mni tashkil etgan, 2013 yilda 2290,8 mlrd. so‘mni tashkil etgan, 2014 yilda esa 2522,6 mlrd. so‘m rejalashtirilgan (3-jadval). 48

3-jadval. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika Yo‘l jamg‘armasining daromadlari ijrosi 15 № Ko‘rsatkichlar 2012 yil 2013 yil 2014 yil mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) 1 Tovar (ish xizmatlar) ning realizatsiya xajmidan majburiy ajratmalar 1090,5 69,4 1261,0 55,0 1426,4 56,5 2 Avtomobil vositalarining xarid qilganligi yoki ularning vaqtinchalik olib kirayotgan shaxs egalarini ro‘yxatga olganligi uchun O‘zbekiston Respublikasi IIV organlaridagi yig‘imlar 90,0 5,7 120,0 5,2 234,1 9,3 3 Xorijiy mamlakatlar avtotransportlari O‘zbekiston xududiga kirganligi uchun to‘lovlar 13,4 0,9 25,0 1,1 53,5 2,1 4 Xalqaro moliya institutlari zayomlari 241,8 15,4 507,0 22,1 743,4 29,4 5 Boshqa tushumlar 2,2 0,1 8,0 0,3 10,8 0,4 Daromadlar 1437,9 91,5 1921,0 83,9 2468,6 98,0 Yil boshiga kutilayotgan qoldiq 134,2 8,5 369,8 16,1 54,0 2,0 Jami daromadlar 1572,1 100,0 2290,8 100,0 2522,6 100,0 15 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887-sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi.

Jami daromadlarining shakllanish manbalari ichida tovar (ish xizmatlar) ning realizatsiya xajmidan majburiy ajratmalar 2012 yilda 69,4 foizni tashkil etgan, 2013 yilda 55,0 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 56,5 foiz rejalashtirilgan. Avtomobil vositalarining xarid qilganligi yoki ularning vaqtinchalik olib kirayotgan shaxs egalarini ro‘yxatga olganligi uchun O‘zbekiston Respublikasi IIV organlaridagi yig‘imlar jami daromadlarda 2012 yilda 5,7 foizni tashkil etgan va 2013 yilda 5,2 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 9,3 foiz rejalashtirilgan. Xalqaro moliya institutlari zayomlari jami daromadlarda 2012 yilda 5,7 15,4 foizni tashkil etgan va 2013 yilda 22,1 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 29,4 foiz rejalashtirilgan. Xorijiy mamlakatlar avtotransportlari O‘zbekiston xududiga kirganligi uchun to‘lovlar jami daromadlarda 2012 yilda 0,9 foizni tashkil etgani holda, 2013 yilda 1,1 foizni tashkil etgan, 2014 yilda 2,1 foiz rejalashtirilgan. Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag‘lar jamg‘armasining daromadlari: -davlat mulki bo‘lgan korxonalarni, xo‘jalik jamiyatlarining ustav jamg‘armalaridagi aktsiyalarni (ulushlarni), er uchastkalari va boshqa molmulkni realizatsiya qilish; -ustav jamg‘armalarida davlat ulushi bo‘lgan xo‘jalik jamiyatlarini tugatishdan tushgan tushumlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasining daromadlari: -belgilangan miqdordagi yagona ijtimoiy to‘lov tushumlari; -vaqtincha bo‘sh turgan mablag‘larni joylashtirishdan olingan daromadlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot 51

muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasining daromadlari: -Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasiga majburiy ajratmalar; -vaqtincha bo‘sh turgan mablag‘larni joylashtirishdan olingan daromadlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasi daromadlari: -har yili tasdiqlanadigan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasining asosiy parametrlari doirasida qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari tomonidan to‘lanadigan yagona er solig‘i bo‘yicha tushumlarga muvofiq byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar; -byudjetdan ajratiladigan maqsadli mablag‘lar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi daromadlari: -O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjeti mablag‘lari; -vaqtincha bo‘sh turgan mablag‘larni joylashtirishdan olingan daromadlar; -qonun hujjatlariga muvofiq boshqa manbalar hisobidan shakllantiriladi. Byudjet tizimi byudjetlarining xarajatlari tarkib quyidagilardan iborat 16 : -Davlat byudjeti xarajatlari; -Davlat maqsadli jamg‘armalarining xarajatlari; -Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqar jamg‘armalari xarajatlari. Davlat byudjeti xarajatlarining tarkibi quyidagilardan iborat: -ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 16 O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi 26.12.2013 y. O‘RQ-360-son Qonuni

-nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 42 -iqtisodiyot xarajatlari; -markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari; -davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini saqlab turish xarajatlari; -sudlarni, adliya va prokuratura organlarini saqlab turish xarajatlari; -fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarini saqlab turish xarajatlari; - boshqa xarajatlar. Davlat byudjeti xarajatlarini tahlil qilar ekanmiz, 4-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki , xarajatlar tarkibida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab quvvatlash xarajatlari salmoqli o‘ringa ega. Ushbu xarajatlar 2011 yilda 59,5 foizni 2012 yilda 58,0 foizni, 2013 yilda 59,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 59,5 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Jumladan, ta’lim xarajatlari 2011 yilda 34,7 foizni 2012 yilda 33,5 foizni, 2013 yilda 34,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 34,0 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Sog‘liqni saqlash xarajatlari 2011 yilda 13,1 foizni 2012 yilda 13,1 foizni, 2013 yilda 14,3 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 14,2 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Madaniyat va sport xarajatlari 2011, 2012 yillarda 1,1 foizni, 2013 yilda 1,0 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 1,1 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Fan xarajatlari 2011, 2012 yilllarda 0,7 foizni, 2013 yilda ham 0,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 0,6 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Ijtimoiy ta’minot xarajatlari o‘zgarmas tendentsiyaga ega ya’ni, 2011, 2012, 2013 yillarda 0,4 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda ham 0,4 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Oilalarga ijtimoiy nafaqalar (shu jumladan, bolali onalarga) xarajatlari 2011 yilda 9,3 foizni 2012 yilda 8,8 foizni, 2013 53

yilda 7,0 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 6,5 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Iqtisodiyot xarajatlari 2011 yilda 11,5 foizni, 2012 yilda 11,0 foizni, 2013 yil 10,6 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 10,7 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari 2011 yilda 5,6 foizni, 2012 yilda 4,9 foizni, 2013 yil 4,9 foizni tashkil etgan

4-jadval O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining xarajatlar tizimi 17 № Ko’rsatkichlar 2010 yil 2011 yil 2012 yil 2013 yil 2014 yil (prognoz) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbata n (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) I Davlat maqsadli jamg‘rmalarsiz xarajatlar jami 13732,5 100,0 16991,1 100,0 21571,7 100,0 26312,4 100,0 31582,3 100,0 1. Ijtimoiy sohalar va aholini ijtimoiy qo‘llabquvvatlash uchun harajatlar – jami 8113,0 59,1 10112,3 59,5 12513,2 58,0 15573,5 59,2 18783,4 59,47 shu jumladan: 1.1 Ma’orif 4635,0 33,8 5890,8 34,7 7223,7 33,5 8984,6 34,1 10765,9 34,01 1.2 Sog‘liqni saqlash 1704,1 12,4 2217,7 13,1 2820,3 13,1 3768,6 14,3 4495,3 14,23 1.3 Madaniyat va sport 159,9 1,2 194,8 1,1 226,9 1,1 279,1 1,1 334,6 1,06 1.4 Fan 83,5 0,6 111,0 0,7 140,4 0,7 173,1 0,7 199,2 0,63 1.5 Ijtimoiy ta’minot 59,3 0,4 74,3 0,4 93,8 0,4 107,3 0,4 125,9 0,40 1.6 Oilalarga ijtimoiy nafaqalar, shu jumladan bolali oilalar 1431,9 10,4 1582,5 9,3 1899,0 8,8 1839,9 7,0 2047,0 6,48 1.7 О liy o‘quv yurtlarini moddiy-tehnik bazasini rivojlantirish fondi - - - - 70,0 0,3 - 0,0 760,0 2,4 2. Qishloq joylarda yakka tartibdagi uy-joy qurilishi Dasturini moliyalashtirish bo‘yicha kredit liniyasi - - - - - - 374,7 1,4 - - 3. М NJ, М PJ va fuqarolar jamiyatlar institutini rivojlantirish mablag‘lari va grantlari 0,03 5,0 0,03 6,0 0,03 7,0 0,03 8,2 0,03 4. Iqtisodiyot xarajatlari 1573,2 11,5 1952,1 11,5 2372,0 11,0 2791,9 10,6 3385,3 10,72 5. Markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari 6,0 950,0 5,6 1059,3 4,9 1300,0 4,9 1500,0 4,75 6. Davlat hokimiyati, boshqaruv va sud organlarini saqlash xarajatlari 352,0 2,6 472,3 2,8 629,2 2,9 825,9 3,1 1000,8 3,17 7. Fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini saqlash xarajatlari 118,5 0,9 152,2 0,9 191,7 0,9 287,3 1,1 343,7 1,09 17 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 22 dekabrdagi PQ-1245, 2010 yil 24 dekabrdagi PQ-1449, 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887- sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi

8. Vazirlarlar Mahkamasining zahira jamg‘rmasi 54,1 0,4 57,0 0,3 70,9 0,3 85,0 0,3 91,0 0,29 9 Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonsruktsiya qilish capital ta’mirlash va ta’minlash fondiga o‘tkaziladigan mablag‘lar - - - - 264,0 1,2 - - - - 10. Boshqaа xarajatlar 2692,0 19,6 3290,1 19,4 4465,4 20,7 5441,8 20,7 6469,9 20,49 44

bo‘lsa, 2014 yilda 4,8 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Davlat hokimiyati, boshqaruv va sud organlarini saqlash harajatlari 2011 yilda 2,8 foizni, 2012 yilda 2,9 foizni, 2013 yil 3,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda 3,2 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini saqlash xarajatlari 2011 yilda 0,9 foizni, 2012 yilda 0,9 foizni, 2013 yil 1,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2014 yilda ham 1,1 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Yuqoridagi tahlillar shuni ko‘rsatib turibdiki, O‘zbekiston Respublikasi jamlanma byudjeti xarajatlari ijtimoiy sahalar va aholini ijtimoiy qo‘llab quvvatlash xarajatlaridan ta’lim xarajatlarining salmog‘i kattadir. O‘zbekiston Respublikasining respublika byudjetidan quyidagi xarajatlar amalga oshiriladi: 1) ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 2) davlat grantlari, subsidiyalar va ijtimoiy buyurtma shaklida nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari faoliyatini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 3) iqtisodiyot xarajatlari; 4) respublika vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralari buyurtmachi bo‘lgan markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari; 5) davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini saqlab turish xarajatlari; 6) sudlarni, adliya va prokuratura organlarini saqlab turish xarajatlari; 7) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg‘armasini shakllantirish xarajatlari; 8) boshqa xarajatlar. Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjeti, viloyatlarning viloyat byudjetlari va Toshkent shahrining shahar byudjetidan quyidagi xarajatlar amalga oshiriladi: 1) ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash xarajatlari; 57

2) iqtisodiyot xarajatlari; 3) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari buyurtmachi bo‘lgan markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari; 4) mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini xarajatlari; 5) Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining zaxira jamg‘armalarini shakllantirish xarajatlari; 6) davlat yoki jamoat ehtiyojlari uchun er uchastkalarining olib qo‘yilishi munosabati bilan yuridik va jismoniy shaxslarga etkazilgan zararning o‘rnini qoplash xarajatlari;

7) Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va Toshkent shahri shahar byudjetining mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan tashkilotlar va tadbirlarning xarajatlari. Qoraqalpog‘iston Respublikasining respublika byudjetidan, viloyatlarning viloyat byudjetlaridan va Toshkent shahrining shahar byudjetidan tumanlar va shaharlar byudjetlariga byudjet ssudalari, dotatsiyalar, subventsiyalar va o‘tkazib beriladigan daromadlar ajratilishi mumkin. Tumanlar va shaharlar byudjetlaridan quyidagi xarajatlar amalga oshiriladi: 1) ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari; 2) iqtisodiyot xarajatlari; 3) tuman va shahar hokimliklarini hamda ularning bo‘limlarini saqlab turish xarajatlari; 4) fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarini saqlab turish xarajatlari; 5) boshqa xarajatlar, shu jumladan qonun hujjatlarida tumanlar va shaharlar byudjetlaridan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan ayrim tashkilotlar va tadbirlarning xarajatlari. Davlat maqsadli jamg‘armalarining xarajatlari tarkibi quyidagilardan iborat: -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi xarajatlari; 46 -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l 59

jamg‘armasi xarajatlari; -Davlat mulkini xususiylashtirishdan xarajatlari; tushgan mablag‘lar jamg‘armasi O‘zbekiston Respublikasi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi xarajatlari; -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasi xarajatlari; -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasi xarajatlari; - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi xarajatlari. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -ishlayotgan pensionerlarga davlat pensiyalarini to‘lash; -ishlamaydigan pensionerlarga davlat pensiyalarini to‘lash; -davlat pensiya ta’minoti huquqiga ega bo‘lmagan qariyalar va mehnatga qobiliyatsiz fuqarolarga nafaqalar; -dafn etish marosimi uchun nafaqalar; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa xarajatlar uchun foydalaniladi. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi xarajatlari tarkibi bo‘yicha 2012, 2013, 2014 yillar ijrosi tahlilini 5-jadval ma’lumotlari asosida ko‘rib chiqamiz. Jadval ma’lumotlaridan ko‘rishimiz mumkinki, Pensiya jamg‘armasining jami harajatlari 2012 yilda 8065,4 mlrd. so‘mni, 2014 yilda 10302,1 mlrd. so‘mni tashkil etgan, 2014 yilda esa 13013,7 mlrd. so‘m rejalashtirilgan. Jamg‘arma xarajatlarining tarkibidagi eng katta xarajat bu ishlamaydigan pensionerlarga pensiya to‘lovlaridir.

5-jadval. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining xarajatlari ijrosi 18 № Ko‘rsatkichlar 2012 yil 2013 yil 2014 yil mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) Ishlamaydigan pensionerlarga pensiya to‘lovlari 7246,0 89,8 9097,9 88,3 11191,9 86,0 Ishlaydigan pensionerlarga pensiya to‘lovlari 290,9 3,6 317,4 3,1 426,6 3,3 Mehnatga layoqatsiz va qariyalarga nafaqalar, dafn uchun nafqalar va boshqa to‘lovlar 12,8 0,2 20,5 0,2 29,1 0,2 Boshqa xarajatlar 1,8 0,02 2,1 0,02 2,4 0,02 Yil oxiriga qoldiq 513,9 6,4 864,2 8,4 1363,7 10,5 Jami xarajatlar 8065,4 100,0 10302,1 100,0 13013,7 100,0 48 18 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887-sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi.

Ishlamaydigan pensionerlarga pensiya to‘lovlari jami xarajatlarda 2012 yilda 89,8 foizni, 2013 yilda 88,3 foizni tashkil etib, 2014 yilda 86,0 foiz rejalashtirilgan. Ishlaydigan pensionerlarga pensiya to‘lovlari jami xarajatlarda 2012 yilda 3,6 foizni, 2013 yilda 3,1 foizni tashkil etib, 2014 yilda 3,3 foiz rejalashtirilgan. Mehnatga layoqatsiz va qariyalarga nafaqalar, dafn uchun nafqalar va boshqa to‘lovlar jami xarajatlarda 2012-2013 yillarda 0,2 foizni tashkil etib, 2014 yilda ham 0,2 foiz rejalashtirilgan. Jamg‘armaning boshqa xarajatlari jami xarajatlarda 2012 yilda 0,02 foizni, 2013 yilda 0,02 foizni tashkil etib, 2014 yilda ham 0,02 foiz rejalashtirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo‘l jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini loyihalash, qurish, rekonstruktsiya qilish, ta’mirlash, saqlash, shu jumladan jihozlash (texnologik asbob-uskunalar, texnika va mashina-mexanizmlar olish); -umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari sohasidagi maxsus vakolatli organ, uning hududiy yo‘l-ekspluatatsiya tashkilotlari boshqaruv apparati xodimlarining hamda muhandis-texnik xodimlarining va Jamg‘armaning ijro etuvchi direktsiyasi xodimlarining malakasini oshirish; -Jamg‘armaning ijro etuvchi direktsiyasini, umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari sohasidagi maxsus vakolatli organning ijro etuvchi devonini hamda uning Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlardagi hududiy yo‘lekspluatatsiya tashkilotlarini saqlab turish; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa xarajatlar uchun foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika Yo‘l jamg‘armasining xarajatlari tizimini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, jamg‘arma jami xarajatlari 2012 yilda 1572,1 mlrd. so‘mni, 2013 yilda 2290,8 mlrd. so‘mni tashkil etib, 2014 yilda 2522,6 mlrd. so‘m rejalashtirilgan (6-jadval). 62

6-jadval. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika Yo‘l jamg‘armasining xarajatlari ijrosi 19 № Ko‘rsatkichlar 2012 yil 2013 yil 2014 yil mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) mlrd. so‘m Jamiga nisbatan (%) 1 Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini loyihalashtirish uchun xarajatlar 14,0 0,9 10,0 0,4 22,0 1,0 2 Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruktsiya qilish uchun xarajatlar 724,9 46,1 1311,3 57,2 1411,4 56,0 shundan Xalqaro moliya istitutlari mablag‘lari hisobidan 205,9 13,1 471,1 20,6 743,4 29,5 3 Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash uchun xarajatlar 525,4 33,4 661,0 28,9 671,9 26,7 4 Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini ekspluatatsiya qilishga mashina va mexanizmlarni xarid qilish uchun xarajatlar 26,0 1,7 31,5 1,4 85,9 3,5 5 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika Yo‘l jamg‘armasi boshqaruv apparatini saqlash uchun xarajatlar 3,1 0,2 3,9 0,2 4,6 0,2 6 O‘zavtoyo‘l DAK markaziy boshqaruv apparatini saqlash uchun xarajatlar 1,0 0,1 1,2 0,1 1,5 0,06 7 O‘zavtoyo‘l DAK markaziy boshqaruv apparatini va sho‘’ba yo‘l-ekspluatatsiya korxonalarini saqlash uchun xarajatlar 5,9 0,4 7,4 0,3 8,3 0,3 8 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 25 oktyabrdagi 499-sonli Qaroriga muvofiq tabiiy ofatlarni bartaraf etish uchun rezervlar 73,0 4,6 75,0 3,3 62,0 2,4 9 Umumiy foydalanishdagi yo‘llarini qurish, таъмирлаш ta’mirlash va saqlash bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar 26,8 1,7 50,0 2,2 162,6 6,5 10 Bojxona postlarida valyuta tushumlarini yig‘ish va nazorat qilishga xizmat ko‘rsatuvchi banklar va Respublika Yo‘l jamg‘armasi, Davlat bojxona qo‘mitasi o‘rtasida shartnomalarni ijro qilish bo‘yicha o‘zaro hamkorlik xarajatlari 0,9 0,1 1,0 0,04 1,0 0,04 11 Boshqa xarajatlar 62,1 4,1 84,5 3,7 41,4 1,6 shundan Xalqaro moliya istitutlari mablag‘lari hisobidan 35,9 2,3 35,9 1,6 0,0 0,0 Yil oxiriga qoldiq 109,0 6,9 54,0 2,4 0,0 0,0 19 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 30 dekabrdagi №1675, 2012 yil 12 dekabrdagi №1887-sonli va 2013 yil 25 dekabrdagi №2099 sonli qarorlari asosida tayyorlandi.

Jami xarajatlar 1572,1 100,0 2290,8 100,0 2522,6 100,0 50

Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruktsiya qilish uchun xarajatlar 2012 yilda 724,9 mlrd. so‘mni, 2013 yilda 1311,3 mlrd. so‘mni tashkil etgani holda, jami xarajatlardagi salmog‘i 2012 yilda 46,1 foizni 2013 yilda 57,2 foizni tashkil etgan. 2014 yilda 1411,4 mlrd. so‘m umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruktsiya qilish uchun xarajatlar rejalashtirilgan. Bu 2014 yil jami xarajatlarning 56,0 foizni tashkil etadi. Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash uchun xarajatlar 2012 yilda 525,4 mlrd. so‘mni tashkil etib, 2013 yilda 661,0 mlrd. so‘mni tashkil etib, 2014 yilda 671,9 mlrd. so‘m rejalashtirilgan. Jami xarajatlardagi salmog‘i 2012 yilda 33,4 foizni, 2013 yilda 28,9 foizni tashkil etib, 2014 yilda 26,6 foiz rejalashtirilgan. Yuqoridagi tahlil natijalaridan shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, ijtimoiy va iqtisodiy xususiyatiga ko‘ra davlat maqsadli fondlar daromadlari va xarajatlari tarkibi bo‘yicha yillar davomida o‘zgarish tendentsiyasiga ega bo‘lib, pirovard natija iqtisodiyotni izchil rivojlantirish va aholi turmush farovonligini oshirishga qaratilgandir. Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag‘lar jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -xususiylashtirishdan tushgan umumiy mablag‘lardan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‘ra bir yo‘la to‘lanadigan to‘lovlar; -davlat aktivlarini olish bo‘yicha belgilangan tartibda bekor qilingan shartnomalar yuzasidan mablag‘larni sotib oluvchilarga qaytarish; -davlat aktivlarini realizatsiya qilish bilan bog‘liq xarajatlar; -davlat korxonalarini xususiylashtirishda aktsiyalarni chiqarish, saqlash va realizatsiya qilish bilan bog‘liq xarajatlar; -baholash, ilmiy-tadqiqot, auditorlik, moliyaviy, konsalting tashkilotlari va boshqa tashkilotlar, mustaqil ekspertlarning amaliy tadqiqotlarni bajarish, 66

tegishli ekspertizani o‘tkazish, normativ-uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish, davlat -aktivlarini sotishdan oldingi tayyorgarlikni o‘tkazish xizmatlari haqini to‘lash xarajatlari; -yuridik shaxslarning aktsiyalari, ulushlari, paylarini, shuningdek boshqa aktivlarni davlat manfaatlarini ko‘zlab olish bilan bog‘liq xarajatlar; -davlat aktivlarini boshqarish bo‘yicha xizmatlar haqini to‘lash xarajatlari; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa maqsaddagi xarajatlar uchun foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -ishsiz deb topilgan shaxslarni kasbiy tayyorlash, ularning malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash xarajatlari; -ishsizlik bo‘yicha nafaqalar, bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlari taklifiga binoan ishlash uchun boshqa joyga ixtiyoriy ravishda ko‘chib o‘tish munosabati bilan kompensatsiyalar to‘lash hamda ishsizlarga moddiy yordam berish; -ishsiz deb topilgan shaxslarga muddatidan ilgari pensiya tayinlanishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi xarajatlarining o‘rnini qoplash; -qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jamoat ishlariga haq to‘lash; -nogironlar, fuqarolarning ijtimoiy himoyaga muhtoj bo‘lgan boshqa toifalari mehnatidan foydalanish uchun ixtisoslashtirilgan ish o‘rinlarini va ishlab chiqarishlarni tashkil etishga doir tadbirlarni qisman moliyalashtirish; -qonun hujjatlariga muvofiq bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlarining alohida bo‘linmalarini saqlab turish, shuningdek ularni moddiy-texnik jihatdan ta’minlash; -respublika miqyosida va hududiy miqyosda sotsiologik kuzatuvlarni tashkil etish va o‘tkazish, bandlik masalalari bo‘yicha aholining ayrim guruhlarida anketa so‘rovlarini o‘tkazish; 67

-mehnat bozorining respublika va hududiy axborot tizimlarini yaratish va ularning dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan texnika vositalari olish; -ish bilan band bo‘lmagan aholiga yordam ko‘rsatish, shu jumladan ishga joylashtirishga ko‘maklashish va maslahat xizmatlari ko‘rsatish bilan bog‘liq xarajatlar; -aholi bandligi bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha xalqaro hamkorlikni hamda xalqaro loyihalar va shartnomalarni amalga oshirishni moliyalashtirish; -chet elga ishga yuborilgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining ishga joylashtirilishini tashkil etish va ularning ijtimoiy muhofaza qilinishini ta’minlash bilan bog‘liq xarajatlar; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -umumiy o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini rekonstruktsiya qilish va mukammal ta’mirlash, o‘quv-laboratoriya va ishlab chiqarish uskunalari, kompyuter texnikasi hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’limga ko‘maklashuvchi boshqa elementlari, o‘quv mebeli va anjomlari bilan tizimli ravishda qayta jihozlash ishlarini moliyalashtirish; -sog‘liqni saqlash muassasalarini qurish, rekonstruktsiya qilish va mukammal ta’mirlash ishlarini moliyalashtirish; -sog‘liqni saqlash muassasalarini eng yangi laboratoriya, tashxis qo‘yish va davolash asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi hamda boshqa tibbiy apparatlar, maxsus mebel va anjomlar bilan jihozlash hamda tizimli ravishda qayta jihozlashni moliyalashtirish; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi. 68

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasining mablag‘lari quyidagilarga xarajat qilinadi: -sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash davlat dasturlari doirasida magistral (viloyatlararo), tumanlararo, xo‘jaliklararo ochiq kollektorlarni va ulardagi inshootlarni, yopiq gorizontal drenaj tarmoqlarini, vertikal drenaj quduqlarni, meliorativ nasos stantsiyalarini hamda kuzatish tarmoqlarini qurish, rekonstruktsiya qilish, ta’mirlash va tozalash; -sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash davlat dasturlariga kiritiladigan loyihalarni amalga oshirish bilan bog‘liq loyiha-qidiruv hujjatlarini ixtisoslashtirilgan loyihalash tashkilotlari tomonidan ishlab chiqish; -ixtisoslashtirilgan qurilish va foydalanish tashkilotlari, suv iste’molchilari uyushmalarining meliorativ texnika parkini mablag‘larni qaytarish asosida yangilashni, shu jumladan uzoq muddatli imtiyozli lizing shartlari asosida yangilashni moliyalashtirish tadbirlari; -O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg‘armasini boshqarish departamentini hamda O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining qurilayotgan korxonalar birlashgan direktsiyalarining melioratsiyaga taalluqli qismini saqlab turish; -sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash davlat dasturlarida nazarda tutilgan boshqa ishlar uchun foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Oliy o‘quv yurtlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘laridan: -oliy o‘quv yurtlarining o‘quv-laboratoriya korpuslarini, sport zallarini va talabalar yashab turgan joylarni hamda boshqa infratuzilma ob’ektlarini qurish, rekonstruktsiya qilish va mukammal ta’mirlash ishlarini moliyalashtirish; -oliy o‘quv yurtlarining o‘quv-laboratoriya korpuslarini, sport zallarini, talabalar yashab turgan joylarni hamda birgalikda foydalaniladigan oliy o‘quv 69

yurtlariaro ilmiy-laboratoriya komplekslarini mebel, zamonaviy o‘quv- laboratoriya asbobuskunalari va ilmiy asbob-uskunalar, axborot- kommunikatsiya texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlashni moliyalashtirish; -belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi. 70

III Bob. Byudjet tizimini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari 3.1 Byudjet tizimi islohotlari doirasida davlat byudjeti g‘azna ijrosini rivojlantirish istiqbollari Davlatning jamiyat oldidagi asosiy vazifalarini bajarishdagi rolini oshirgan holda iqtisodiyotni erkin tamoyillar asosida modernizatsiyalash amaldagi qonunchilikka mufoviq xarajatlar va moliyaviy oqimlar yo‘nalishlari ustidan samarali nazoratni ta’minlashga qodir bo‘lgan zamonaviy moliya tizimini yaratishni talab qiladi. Moliya tizimi o‘zidagi mavjud usullardan foydalanib, ularni takomillashtirgan holda iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun byudjet jarayonining yuqori darajadagi tiniqligi va oddiyligini taminlashga xizmat qiladi. Davlat xarajatlari va daromadlarini boshqarish orqali ishbilarmonlik faoliyatni rag‘batlantirish, pulning qadrsizlanishiga va ishsizlikka ta’sir etish mumkin. Bu siyosatning eng muhim vazifalaridan biri iqtisodiy siyosatning maqsadlarini amalga oshirish imkonini beruvchi markazlashgan davlat pul jamg‘armalarini shakllantirish manbalari va usullarini izlab topishdan iboratdir. Davlat moliyasini institutsional isloh qilishni quyidagi: islohotlar davlatning mablag‘larini, aktivlarini va majburiyatlarini boshqarishning mamlakat rivojlanishiga ko‘maklashuvchi zamonaviy, yagona va samarali tizimini tashkil etishga yo‘naltirilishi, davlat moliyasini isloh qilish soliq- byudjet islohotlariga qaraganda ancha kengligi, soliq va byudjet tartibotlarining o‘zgarishi tarkibiy va funktsional siljishlar tashqarisida amalga oshirilsa samarali bo‘lmasligi va rejalashtirilayotgan tarkibiy islohotlarni mamlakat moliya siyosatining o‘rta va uzoq muddatli maqsadlariga erishishga yo‘naltirilgan davlat boshqaruvining barcha usullaridan foydalangan holda joriy byudjetni rejalashtirish doirasidan tashqariga chiqib, bunda davlatning tashqi va ichki majburiyatlari va aktivlarini baholagan holda yagona tizimga bog‘lash kabi omillarga asoslanadi va bunda islohotlar jarayonida ularga erishish 71

mexanizmlari bosqichlari belgilanishi va uning strategiyasi ishlab chiqilishi hamda byudjetni fiskal-taqsimlash mexanizmidan iqtisodiyotni rivojlantirish va uni davlat tomonidan tartibga solishda asosiy vositaga aylantirish zarur. O‘zbekiston moliya tizimini isloh qilish sharoitida uning institutsionalinstrumental ta’minotining xo‘jalik yuritishning yangi sharoitlariga moslashuvi yuz beradi, bu hol iqtisodiyotning erkinlashuviga qarab moliyaviy munosabatlar tub mohiyatining o‘zgarishiga olib keladi. Shuning uchun respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar davlatga iqtisodiy va ijtimoiy sohani tartibga solish imkonini beruvchi eng muhim mexanizmlardan biri hisoblangan davlat moliyasi tizimini ham chetlab o‘tmadi. Mazkur sohada amalga oshiriladigan institutsional tuzilmani isloh qilish ko‘p jihatdan milliy iqtisodiyotni tartibga solish va rivojlantirish yo‘nalishlari va sur’atlarini belgilab beradi. Byudjet va pul muomalasi davlatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy holatining barometri bo‘lib qolmoqda. So‘nggi yillarda butun mamlakat bo‘yicha yalpi ichki mahsulotning 35-40 foizi va milliy daromadning 30 foizga yaqini u orqali qayta taqsimlanmoqda. Davlat byudjetida nafaqat daromadlar va xarajatlar, balki iqtisodiy rivojlanishning qolgan barcha parametrlari qayd etiladi. Shuning uchun Davlat byudjetiga butun moliyaviy tizimning asosiy vositasi sifatida qaraladi. Shundan kelib chiqqan holda, ishonch bilan aytish mumkinki, davlat byudjeti va uning ijrosi mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Jahon amaliyotidan ma’lumki, istalgan mamlakatda davlatning moliyaviy resurslarini boshqarish tizimida byudjetni tartibga solishning u yoki bu modeli amalga oshirilishini ta’minlovchi tashkiliy tuzilma muhim rol o‘ynaydi. Chet elda ana shunday tashkiliy tuzilma sifatida an’anaviy tarzda g‘aznachilik instituti ishtirok etadi va u o‘z rivojining ko‘p yillik davri mobaynida iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish va boshqarishda byudjet sohasidagi moliyaviy siyosatini amalga oshirish vositasiga aylandi. 72

G‘aznachilikning batafsil hisobga olishning barcha bosqichlarida ishtirok etishi byudjetning muvozanatlashganligi tamoyilini amalga oshirish, mavjud makroiqtisodiy vaziyat sharoitida prognoz qilish jarayonida yuzaga keladigan nomutanosibliklarning o‘rnini qoplash imkonini beradi. G‘aznachilikning ishtiroki prognoz qilinayotgan resurs bazasidan kelib chiqib mazkur davrda ustuvor bo‘lgan yo‘nalishlarni va davlat byudjetini moliyalash hajmini to‘g‘ri va aniq belgilash imkonini beradi. G‘aznachilik tizimi iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solish hamda ijro etuvchi hokimiyat instituti va davlat moliyaviy resurslari jumladan, byudjetlarni ijro etish jarayonida byudjet jarayonining ishtirokchilari o‘rtasida daromadlarni jamg‘arish, ularni taqsimlash va byudjet mablag‘larini muayyan oluvchilarga etkazish, davlat aktiv va majburiyatlarini hisobini olib borish shuningdek, byudjetdan mablag‘ oluvchilarning topshirig‘iga ko‘ra operatsiyalarni amalga oshirish yuzasidan yuzaga keladigan munosabatlarni ifodalovchi institutsional tizim hisoblanadi. Bizning fikrimizcha, g‘aznachilik organlari faoliyatini takomillashtirish davlat byudjetining g‘azna ijrosini rivojlantirish va samarali tashkil etishning asosiy omillari hisoblanadi. Bunda asosiy e’tibor quyidagilarga qaratilishi maqsadga muvofiq: - byudjet jarayonining yagona metodologiyasi, byudjet ijrosining g‘azna shaklini samarali qo‘llovchi mamlakatlarning to‘plangan tajribasini har tomonlama o‘rganish va umumlashtirish asosida Davlat byudjeti g‘azna ijrosi bilan bog‘liq masalalarni tartibga soluvchi o‘z normativ-huquqiy bazani ishlab chiqish va davlat moliyaviy resurslarining g‘azna hisobini yuritish shuningdek, byudjetlar g‘azna ijrosi tamoyillarini mustahkamlovchi holatga keltirish; - davlat moliyaviy resurslarini jumladan davlat daromadlari va xarajatlari ijrosini kassaviy rejalashtirish va pul mablag‘larini boshqarish, uni hisobini yuritish va ulardan foydalanish mexanizmlarini takomillashtirish; 73

- g‘aznachilik davlat moliyaviy resurslari jumladan, byudjet jarayoni barcha ishtirokchilari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning alohida mexanizmini talab qilinishini inobatga olib, davlat byudjeti, davlat maqsadli jamg‘armalari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag‘larining ijrosini amalga oshirish bilan bog‘liq barcha moliyaviy jarayonlar puxta reglamentlanishi va ishtirokchilarning huquqi va javobgarligi aniq chegaralanishi bo‘yicha huquqiy hujjatlarni takomillashtirish; - byudjetlar g‘azna ijrosi butun jarayonining yagona axborot tizimini joriy etish, rivojlantirish va undan samarali foydalanishni tashkil etish va bunda davlat byudjetining g‘azna ijrosi axborot tizimi nafaqat davlat moliyasi, balki boshqa davlat moliyaviy resurslari uning daromadlari va xarajatlari bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa sohalarni ham qamrab oluvchi axborot oqimlari tizimi va uning huquqiy himoyalash ob’ektlarini belgilab beruvchi kontseptual asoslarni ishlab chiqish; - bugungi kunda davlat byudjetining xarajatlari qismi to‘liq g‘azna ijrosi bilan qamrab olinganligini inobatga olgan holda, endilikda davlat byudjeti daromadlari qismini g‘azna ijrosi bilan to‘liq qamrab olinishiga erishishda asosiy e’tiborni davlat byudjeti daromadlari g‘azna ijrosi metodologiyasini ishlab chiqishga va uni me’yoriy-huquqiy asoslarini yaratishga hamda takomillashtirib borishga qaratish. - g‘aznachilik tizimiga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etilayotgan bir paytda, byudjetdan mablag‘ oluvchilar bilan g‘aznachilik organlari o‘rtasida o‘zaro integrallashgan axborot tizimini ham joriy etish, bunda asosiy e’tibor byudjetdan mablag‘ oluvchilar tomonidan shartnomalar va to‘lov topshiriqnomalarini g‘aznachilik organlariga online rejimi tizimida jo‘natish va qabul qilish jarayoniga qaratish. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, respublikamizda byudjet tizimi islohotlari sharoitida g‘aznachilik tizimi institutini jadal rivojlantirish istiqbolda yuqori natijalarni ta’minlaydi. 74

3.2 Byudjet islohotlari sharoitida davlat byudjetini o‘rta muddatli istiqbolini belgilashni rivojlantirish masalalari Respublikamizda byudjet islohotlari sharoitida davlat byudjetini o‘rta muddatli istiqbolini belgilashni rivojlantirishda uning qator afzalliklariga to‘xtalib o‘tish joizdir. Byudjetni o‘rta muddatli istiqbolini belgilashning afzalliklari quyidagilarda namoyon bo‘ladi: - byudjet xarajatlarining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. U yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni aynan o‘rtacha muddatli davrda davlat maqsadli dasturlarini ishlab chiqish va keng amalga oshirish yo‘li bilan echish mumkin. Aniq maqsadlarga erishish uchun tuzilgan har qanday dastur byudjetni moliyalashtirish dasturiga aylanadi. Bunday dasturlar tuzilganida byudjet mablag‘laridan maqsadsiz foydalanish va moliyalashtirish natijalarining nomuayyanligi muammolari o‘z-o‘zidan yo‘qoladi; - byudjetdan mablag‘ oluvchilarning byudjet mablag‘larini tasarruf etish borasidagi mustaqilligini oshirish va ishning o‘lchash mumkin bo‘lgan aniq natijalari uchun ularning javobgarligini kuchaytirish imkoniyatini beradi. Byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirish joriy etilishi bilan byudjet jarayoni o‘rtacha muddatli makroiqtisodiy doiraga tushiriladiki, bu vazirliklar va idoralarning rahbarlari, byudjet mablag‘larini oluvchilarni o‘z siyosatining ustuvor vazifalarini yanada aniqroq ta’riflashga va bu vazifalar bir-biriga zid bo‘lmasligi haqida qayg‘urishga majbur etadi; - byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirishning bir yillik ko‘rsatkichlaridan byudjetni rejalashtirish jarayonini kelgusi yillarda davom ettirish uchun foydalaniladi. Bundan maqsad – byudjetning barqarorligi va vorisiyligini ta’minlash, uning ochiqligi va asoslanganlik darajasini oshirish; 75

- byudjetdan mablag‘ ajratish asosli ravishda, davlat siyosatining ustuvor vazifalariga, ishlab chiqilgan byudjet dasturlariga muvofiq, ularning unumdorlik darajasiga baho berish asosida belgilanishini ta’minlanadi; - byudjet ko‘rsatkichlarini tasniflash yagona tizimidan foydalanish printsiplarini, ularni davlat boshqaruvining barcha darajalarida hisob-kitob qilish va hisobot berish metodologiyasini belgilanadi. Bu byudjetning ochiq va oshkoraligini sezilarli darajada oshiradi, fiskal intizomni ta’minlash mexanizmlarini belgilaydi, davlat boshqaruvi markaziy va mahalliy organlari o‘rtasida byudjet mustaqilligini nazarda tutadi, ichki va tashqi audit, davlat moliyaviy nazoratining asosiy printsiplarini mustahkamlaydi. Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o‘rta muddatli strategiyasi– iqtisodiyotni rivojlantirish maqsad va mo‘ljallari hamda ularga erishishning davlat tomonidan rejalashtirilayotgan samarali yo‘llari va vositalarining kompleks tizimidir. Kelgusida davlat byudjetini o‘rta muddatli istiqbolini belgilashga o‘tishda respublikamiz hukumati quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi Strategiya ishlab chiqilishini ta’minlashi lozim bo‘ladi(4-chizma): - makroiqtisodiy vaziyatning miqdor ko‘rsatkichlari va sifat tavsifini, o‘tgan davrlarda iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari rivojlanishining yakuniy natijalarini; - makroiqtisodiy, tarkibiy va ijtimoiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlarini; - mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi prognozlarini, shu jumladan, makroiqtisodiy prognozlarni; - iqtisodiyotdagi ijobiy tarkibiy o‘zgarishlar, ilmiy-texnika salohiyati, tashqi iqtisodiy faoliyat rivojlanishi, ishlab chiqarish va iste’mol dinamikasi, turmush darajasi va sifatining o‘sishi, ijtimoiy infratuzilma tarmoqlari: ta’lim, sog‘liqni saqlash, ekologiya, sanitariya va aholini ijtimoiy ta’minlashning prognoz baholarini; 76

- iqtisodiyot tarmoqlari, sektorlari va sohalarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari, maqsad va mo‘ljallarini; - ustuvor vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari va mexanizmlari majmuini. Makroiqtisodiy prognozlarni o‘rta muddatli byudjet jarayoniga samarali tatbiq etish uchun uch darajada bir qator institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir; O‘zbekiston Respublikasi i O‘ rta muddatli strategiyasijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining - makroiqtisodiy vaziyat, iqtisodiyot tarmoqlari (sektorlari)ning rivojlanishi, aholi turmush darajasining tahlili (muammolarni aniqlash); - ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari, vazifalari va ustuvor yo‘nalishlari; - iqtisodiyot sektorlari va tarmoqlari rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari - iqtisodiyot siyosat strategiyasi; Makroiqtisodiy prognoz va fiskal siyosatning asosiy parametrlari (5 yilga) iqtisodiyot balansli va barqaror rivojlanishini, demografik vaziyatning o‘zgarishi prognozlarini, mehnat bozorining rivojlanish parametrlari prognozini ta’minlaydi. Makroiqtisodiy siyosatning O'rta muddatli (perspektiv) moliyaviy ustuvor yo’nalishlari rejani tayyorlash - soliq-byudjet siyosati O'rta muddatli kelajak uchun mo'ljallangan - pul-kredit siyosati Davlat byudjetini rejalashtirish (uch yil - tashqi iqtisodiy siyosat muddatga, ajratilgan moddalar bo’yicha) - ijtimoiy siyosat va boshqalar - Soliq stavkalari Byudjet xarajatlarini 77

- Daromad prognozlari rejalashtirish Byudjet taqchilligi/ profitsit Byudjet xarajatlarining Byudjet mablag‘larini taqsimlovchilar uchun limitlarini maqsadli dasturlar byudjet xarajatlari limitlarini bilan muvofiqlashtirish shakllantirish D byudjetlashtirish asturlar uchun mo‘ sub’ektlari ljallangan byudjet resurslarini o'rtasida taqsimlash 4-chizma. Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish o‘rta muddatli strategiyasini ishlab chiqish 20 1. Moliya vazirligida makroiqtisodiy prognozlashtirish va byudjetni rejalashtirishning o‘zaro aloqasini ta’minlovchi ekspertlar guruhini tashkil etish. Bu guruh uchta muvofiqlashtiruvchi funktsiyani bajaradi: - byudjetni shakllantirish jarayonida sifatli prognozlarni tayyorlashda qabul qilinadigan nisbiy iqtisodiy farazlar xususida yagona bir fikrga kelish va ularni iqtisodiy rivojlanishning kuzatilayotgan hamda kutilayotgan tendentsiyalari nuqtai nazaridan qayta ko‘rish; - o‘rta muddatli prognozlarni byudjetni rejalashtirish sohasida ixtisoslashgan mutaxassislarga (shu jumladan, daromadlar va xarajatlar sohalaridagi siyosat uchun javobgar shaxslarga) ko‘rib chiqish uchun berish, prognozlarni ular bilan muhokama qilish va byudjetni rejalashtirish uchun ehtimol tutilgan oqibatlari xususida yagona bir fikrga kelish; - byudjetning u yoki bu variantlarini amalga oshirishning makroiqtisodiy oqibatlarini muhokama qilish, shuningdek, teskari aloqa 20 Manba: Yo.Sh.Fayzullaev,I.A.Azizova Byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirish.Toshkent- 2010, 152-b. 78

kanallaridan axborot olish. Bu byudjet siyosati sohasida kelishilmagan qarorlar qabul qilinishi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy holatlarning oldini olish imkoniyatini beradi. 2. Prognozlashtirish masalalarini muhokama qilish uchun Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, Markaziy bank hamda boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralarning vakillaridan idoralararo ekspertlar guruhini tashkil etish. Bu guruh bir necha yil oldinga mo‘ljallangan makroiqtisodiy prognozlar va tegishli davr uchun byudjetni rejalashtirish o‘rtasidagi aloqalarga doir texnik masalalarni muhokama qilishi, bu aloqalarni yaxshilash bo‘yicha o‘z fikrmulohazalari va tavsiyalarini taklif etishi lozim. Bu Moliya vazirligi boshqa tashkilotlar ishining natijalarini olish bilan kifoyalanmasdan, texnik tafsilotlarni muhokama qilish jarayonining to‘laqonli ishtirokchisiga aylanishi uchun zarur. 3. Keng, asosan siyosiy darajada barcha manfaatdor taraflar ishtirokida munozara forumini tashkil etish. Maqsad – ularga bir necha yil oldinga mo‘ljallangan makroiqtisodiy prognozlar haqida axborot berish. Bu prognozlarni amalga oshirish natijalarining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun oqibatlarini hisobga olish va siyosatning tegishli variantlarini tanlashga ko‘maklashadi. Mazkur forum doirasida makroiqtisodiy prognozlarni tuzishning texnik jihatlari emas, balki ularning natijalari eng muhim siyosiy vazifalar nuqtai nazaridan muhokama qilinadi 79

Xulosa Keyingi yillarda mamlakatimizda byudjet tizimini boshqarishning huquqiy asoslarini takomillashtirish, byudjet munosabatlarini tartibga solish maqsadida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Respublikamizda byudjet tizimi islohotlari doirasidagi jiddiy o‘zgarishlardan biri 2013 yil dekabr oyida O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksining qabul qilishi va 2014 yil 1 yanvardan amaliyotga joriy etilishi bo‘ldi. Mazkur o‘zgarish byudjet qonunchiligini mukammallashtirish, uni xalqaro me’yorlar talablariga moslashtirish borasidagi muhim o‘zgarishlardan biridir. Shuni alohida aytish kerakki, 2014-2015 yillar mobaynida O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksi normalarining amal qilishi va samaradorligini muntazam ravishda hamda har tomonlama monitoring va tahlil qilinishini 80

ta’minlash bilan birga, uning ayrim normalarini yanada takomillashtirish belgilangan. Byudjet kodeksini ishlab chiqish va qabul qilishdan asosiy maqsad – byudjet jarayonini tartibga soluvchi hamda amaldagi qarama-qarshi va eskirgan me’yorlarni bartaraf qiluvchi yagona qonun hujjatini ishlab chiqish va byudjet jarayoni ishtirokchilarining vakolatlarini tizimlashtirishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksi O‘zbekiston Respublikasining asosiy ikkita “Byudjet tizimi to‘g‘risida”gi va “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi qonunlarini, byudjet jarayonining alohida masalalarini tartibga soluvchi oltita qonun va boshqa bir qator hujjatlarni qamrab olgan. Byudjet kodeksi butun byudjet jarayonini (davlat byudjetini shakllantirish, tasdiqlash, ijro etishni hamda nazoratni ta’minlashni) yagona va yaxlit qonun hujjatida tizimlashtirishni, davlat byudjetini ham, byudjetdan tashqari maqsadli jamg‘armalarni ham tartibga solishning yagona printsiplarini qo‘llanishni, byudjet jarayoni barcha qatnashchilarining vakolatlarini hamda ularning o‘zaro hamkorligi mexanizmlarini belgilashni, barcha darajalardagi byudjetlar o‘rtasida vakolatlarni taqsimlashni va ularning o‘zaro hamkorligini nazarda tutadi. Byudjet kodeksi O‘zbekiston Respublikasining byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablag‘ jalb qilish va byudjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijrosini nazorat qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Hozirgi keng ko‘lamli islohotlar sharoitida byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini tartibga solish masalalariga alohida e’tibor berilmoqda. Byudjet tizimi deganda biz, barcha darajadagi byudjetlar, davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari, byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va tashkil etish tamoyillarini, ular o‘rtasida byudjet jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlar yig‘indisini tushunamiz. 81

Yuqoridagi xulosalar asosida respublikamizda byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini tartibga solish va rivojlantirish bo‘yicha quyidagi takliflarni berishimiz mumkin: 1. O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksida byudjet tizimi printsiplari aniq belgilangan bo‘lib, undagi muhim yangiliklardan biri byudjet mablag‘larining manzilli va maqsadli sarflanishi, byudjet mablag‘lari sarflanishining natijaviyligi va samaradorligi, kassaning yagonaligi, javobgarlik, ochiq-oydinlik (oshkoralik) kabi byudjet tizimi printsiplari qo‘shimcha kiritilganligini inobatga olgan holda, kelgusida byudjet tizimini boshqarishda mazkur printsiplarga qat’iy amal qilinishini ta’minlash; 2. Moliya vazirligi G‘aznachiligining davlat byudjeti ijrosini ta’minlashdagi vazifalari va funktsiyalaridan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Byudjet kodeksida belgilangan byudjet sohasidagi vakolatlarini g‘aznachilik nuqtai nazaridan kengaytirish; 3. Hududiy g‘aznachilik organlarining byudjet sohasidagi vakolatlarini Byudjet kodeksiga kiritish; 4. Respublikamizda byudjet tizimi islohotlari doirasida natijaviylikka yo‘naltirilgan byudjetlashtirishni, Byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirishni amaliyotga joriy etishni dastur doirasida ta’minlashga erishish; 5. Davlatning uzoq muddatga mo‘ljallangan mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish Davlat dasturlarining muhim jihatlarini hisobga olgan holda davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini rejalashtirishni takomillashtirish; 6. Byudjet jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida Yagona axbort almashuv tizimini joriy etish va unda quyidagilarga: - axborot almashuv tizimining yagona texnik shartlar asosida dasturiy ta’minotlar majmuasi bilan ta’minlash; 82

- tizimni barqaror ishlashi va ma’lumotlarni telekommunikatsiya kanallari orqali uzatilishida axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha yangi me’yoriy talablarni ishlab chiqish; - byudjet jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro axborot almashishlari uchun yagona qoidalarni joriy qilish. 7. Davlat byudjeti ijrosi davomida moliya va g‘azna organlarining axborot dasturiy ta’minotini bir biriga muvofiqligini ta’minlash orqali byudjet ijrosi ma’lumotlari ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi tafovutga barham berish imkoniyatlarini oshirish. 8. Byudjet jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida byudjet ijrosi bo‘yicha hisobotlar almashuvida o‘zaro elektron axborot almashuvini joriy etishni mukammallashtirish. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI I. O‘zbekiston Respublikasi qonunlari. O‘zbekiston Respublikasi Prezident farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlari. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: O‘zbekiston, 2010. 39 b. (o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan) 2. O‘zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida” Qonuni 2 sentyabr 1993 yil (o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan). 3. O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida” Qonuni 14 aprel 1999 yil (o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan) 4. O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. O‘RQ-360-son. 26.12.2013. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013 y № 52-I-son. 5. O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. (O‘zbekiston Respublikasining 2007 yil 25 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksini tasdiqlash to‘g‘risida” gi O‘RQ-136-son Qonuni (o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)) 83

6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi «Davlat byudjetining G‘azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-594-sonli qarori. 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdagi «20112015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida»gi PQ-1438-sonli qarori; 8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 20 martdagi «O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining g‘aznachiligi to‘g‘risidagi nizom»ni tasdiqlash to‘g‘risidagi 53-sonli qarori. 9. Davlat moliyasi tizimi. Me’yoriy huquqiy xujjatlar to‘plami. -T.: O‘zbekiston, 2005. 368 bet. 10. O‘zbekiston Respublikasida Davlat byudjetining g‘azna ijrosi Qoidalari (Moliya vazirining 2009 yil 4 avgustdagi 69 sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2009 yil 16 sentyabrda 2007-son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan). 11. “O‘zbekiston Rnspublikasining 2010 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida” gi Prezident qarori. PQ-1245-son. 22.12.2009. 12. “O‘zbekiston Rnspublikasining 2011 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida” gi Prezident qarori. PQ-1449-son. 24.12.2010. 13. “O‘zbekiston Rnspublikasining 2012 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida” gi Prezident qarori. PQ-1675-son. 30.12.2011. 14 “O‘zbekiston Rnspublikasining 2013 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida” gi Prezident qarori. PQ-1887-son. 12.12.2012. 15. “O‘zbekiston Rnspublikasining 2014 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida” gi Prezident qarori. PQ-2099-son. 25.12.2013. 16. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. -T.: O‘zbekiston, 2000. 52 b. 17. Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish - bosh yo‘limiz. -T.: //Xalq so‘zi, 2002 yil 15 fevral. 18. Karimov I.A. Jaxon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. Toshkent-«O‘zbekiston»-2009, 56 bet 19. “Asosiy vazifamiz-Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” Prezident Islom Karimovning 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 84

eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi, Xalq so‘zi, 2010 yil 30 yanvardagi 21-soni. 20. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir. – Prezident Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2010 yil 28 yanvar. 21. “2012 yil vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko‘taradigan yil bo‘ladi” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2011 yil yakunlari va 2012 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi, Xalq so‘zi, 2012 yil 20 yanvar, 14-son 22. “Bosh maqsadimiz – keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat bilan davom ettirish” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda respublika ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi, Xalq so‘zi, 2013 yil 19 yanvar, 13-son 23. I.A.Krimov. “2014 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o'zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi”O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Krimovning 2013-yilning asosiy yakunlari va 2014-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi . Xalq so‘zi gazetasi 2014 yil 18 yanvar, № 13 (5943) 24. Karimov I. A. Bank tizimi, pul muomalasi, kredit, investitsiya va moliyaviy barqarorlik to‘g‘risida.T., O‘zbekiston. 2005. -526b. 25. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning «Jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» nomli asarini o‘rganish bo‘yicha o‘quv qo‘llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2009. – 120 b. II. Asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar. 26. A.Sh.Bekmurodov, I.U.Majidov, U.V. G‘afurov, Sh.I.Mustafaqulov “Buyuk va muqaddassan, mustaqil vatan”, ilmiy-ommabop risola, “Oqituvchi” nashriyot-matbaa ijodiy uyi, Toshkent-2011, 198 b. 27. A.Vahobov, G.A.Qosimova Davlat moliyasini boshqarish. O‘quv qo‘llanma T.: “Iqtisod-moliya”, 2008. 260 b. 28. Vaxobov A.V., Srojiddinova Z.X. Gosudarstvenniy byudjet: Uchebnik. T. “Iqtisod-moliya”, 2007 85

29. 29. N.Haydarov. Davlat moliyasini boshqarish. T. “Akademiya”, 2006. 30. Malikov T., Xaydarov N. Davlat byudjeti. O‘quv qo‘llanma. T.: Iqtisodmoliya, TMI-2007. 31. Srojiddinova Z.X. O‘zbekiston Respublikasi byudjet tizimi, Darslik, Toshkent-2010.-500 b. 32. Srojiddinova Z.X. Byudjetlararo munosabatlar, O‘quv qo‘llanma, Toshkent2010.-500 b. 33. I.A.Azizova Natijaga yo‘naltirilgan byudjetlashtirish, O‘quv qo‘llanma, Toshkent-2010.152 b. 34. Yo.Sh.Fayzullaev, I.A.Azizova Byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirish, Toshkent, 2010. 152 b. 35. Malikov T., Xaydarov N. Byudjet (tizimi, tuzilmasi, jarayoni). O‘quv qo‘llanma. T.: Iqtisod-moliya, TMI-2008. 98 bet 36. Aleksandrov I.M. Byudjetnaya sistema Rossiyskoy Federatsii: Uchebnik.- Izdatelsko-torgovaya korporatsiya «Dashkov i K», 2008.-182 s. 37. Godin A.M., Maksimova N.S., Podporina I.V. Byudjetnaya sistema Rossiyskoy Federatsii: Uchebnik.- 2-e izd. ispr. i dop. - Izdatelskotorgovaya korporatsiya «Dashkov i K», 2008.-220 s. 38. Qosimova G., Karimova Z. Byudjetdan tashqari fondlar. O‘quv qo‘llanma. T.: Iqtisod-moliya, 2009. 210 b. 39. Qosimova G. Shaakramov Q. Mahalliy byudjetlar, o‘quv qo‘llanma. Toshkent-2012. 258 b. 40. Eshnazarov T. O‘zbekiston Respublikasida g‘aznachilik tizimi asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: Iqtisod-moliya, 2012. 303 b. 41. Qosimova G. Mahalliy byudjetlarni tuzish va az ta’minlash. (O‘quv qo‘llanma). T.: “Fan va texnologiya”, 2007y. 280 b. 42. Nurmuxamedova B., Kabirova N. Finansi. T:, Izdatelskiy dom “Tasvir”, 2008. 43. Babich A.M., Pavlova L.N. Gosudarstvennie i munitsipialnie finansi.: Uch. dlya vuzov.-M.: YuNITI, 2007.-683s. 44. Betin O.I. Byudjetniy federalizm v Rossii: problemi regulirovaniya i upravleniya.-M.: MGU, 2006.-312s. 45. I.M. Aleksandrov, O.V. Subbotina. Byudjetnaya sistema Rossiyskoy Federatsii, uchebnik, Moskva, 2010. 444 b. 46. Obzori rasxodov i kachestvo upravleniya byudjetami sub’ektov Rossiyskoy Fediratsii./ Pod red. V.V. Onishchenko, V.V. Klimanova.-M.: Editorial URSS, 2007.-324s. 47. Prokopchuk L.O., Kozireva A.A. Strategicheskoe planirovanie: konspekt lektsiy.-SPb: Izd.Mixaylova V.A., 2007.–242s. 48. P.A. Jdanchikov, Kaznacheystvo, Moskva, 2010, 362 b. 49. A.E. Sugulobov, Yu.I. Cherkasov, V.A. Petrenko. Mejbyudjetnie otnosheniya v Rossiyskoy Federatsii. 263 b. 86

III. Davriy nashrlar, statistik to‘plamlar va hisobotlar. 50. Birbkov A.G. K otsenke byudjetnoy obespechennosti regionov. // Finansi. 2007 №4, s.10-12. 51. Pronina L.I. O razgranichenii nalogovix polnamochiy i uvelichenii nalogovix doxodov mestnix byudjetov. // Finansi. 2006. №5. s.30-33. 52. Finansi Uzbekistana. 2012. Stat. sbornik.–T.: Gos.Departament statistiki, 2012. –158s. 53. Pchelintsev O.S., Minchenko M.M. Regionalnie finansovie resursi v sisteme mejbyudjetnix otnosheniy.// Finansi. 2007. №10. s.18-20. 54. Jamolov X., Kabulov X., Mamaraximov B. Vzaimodeystvie respublikanskogo i mestnix byudjetov v realizatsii konkretnix napravleniy byudjetno-nalogovoy politiki./Sbor. Mejdunarodnoy NPK: «Nalogoviy mexanizm v razvitii mejdunarodnix ekonomicheskix otnosheniy».T. 2002, str. 147-148. 55. Mirzaev T., Musagaliev A. Soliq islohotlari-iqtisodiyotni modernizatsiyalash asosi. Bozor, pul va kredit 2007 yil №3. B 28-30 . 56. Qosimova G.A. Byudjet mablag‘i va uning samaradorligini oshirish muammolari. Mulkdor. 2006 yil, 7 aprel 14-son, B 7-8. 57. Qosimova G.A. Davlat moliyasii boshqarish islohotlari . jamiyat va boshqaruv. 2003.4-son. B. 46-48. 58. Sh.Axmadjanov A.Allakuliev. O‘zbekistonda natijaviylikka yo‘naltirilgan byudjetlashtirish masalalari va xorij tajribasi. Moliya ilmiy jurnali. 2012 yil 3-son, B. 5-7. IV. Internet saytlari. http://www.gov.uz( O‘zbekiston Respublikasining hukumat portali). http://www.lex.uz ( O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi). http://www.mf.uz (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi). http://www.soliq.uz ( O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi) http://www.stat.uz ( O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi) 87

Похожие

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida budjet daromadlarini shakillantirish mexanizmini takomillashtirish

Mahalliy budjetlar mablag‘laridan samarali foydalanish yo‘llari

G’aznachilik tizimida budjet nazoratining mohiyati, shakllari va ular taraqqiyotining hozirgi zamon muammolari

Budjet tizimida mahalliy bujetlarning o’rni va ular taraqqiyotining hozirgi zamon muammolari

Davlat budjeti g‘azna ijrosining tashkiliy elementlari va o‘ziga xos xususiyatlari