Hozirgi zamon ingliz tilida ”from”predlogining leksik ma`nosi va uning o`zbek tilida berilishi. - Английский язык - Дипломные работы

Hozirgi zamon ingliz tilida ”from”predlogining leksik ma`nosi va uning o`zbek tilida berilishi.

Загружено в:

26.09.2019

Скачано:

0

Размер:

329.5 KB

Hozirgi zamon ingliz tilida ”from”predlogining leksik ma`nosi va uning o`zbek tilida berilishi.

MUNDARIJA; KIRISH…. I BOB. So`z turkumlari va predlog. 1.1. Hozirgi zamon ingliz tilidagi so`z turkumlari haqida. 1.2. Predlog haqida umumiy ma`lumot. II BOB. “From” predlogining lingvistik tahlili. 2.1. “From” predlogining ishlatilishi va gapda anglatgan ma`nolari. 2.2. Fe`llarning o`timli va o`timsizligi haqida. 2.3. “From” predlogli birikmalarning sintaktik va semantik tahlili. 2.3.1. Ob`ektiv sintaksema. 2.3.2. Lokativ sintaksema. 2.3.3. Stativ sintaksema. 2.3.4. Temporal sintaksema. 2.3.5. Aktiv sintaksema. 2.3.6. Kauzal sintaksema. Xulosa. Foydalanilgan badiiy adabiyotlar. Foydalanilgan ilmiy adabiyotlar. Foydalanilgan lug`atlar. Ilovalar.

KIRISH. O`zbekiston respublikasi “Ta`lim to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, O`zbekiston Respublikasi hukumatining umumiy o`rta ta`limni rivojlantirishga qaratilgan qarorlari, halq ta`limi Vazirligining buyruqlari, Prezident I. A. Karimovning ta`lim tizimini takomillashtirishga yo`naltirilgan nutqlari, unda bayon etilgan yondashuvlari, tadqiqot muammosiga od ilmiy- metodik pedagogik adabiyotlarga tayanilgan. Ushbu risolada О`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 30 iyundagi “О`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining о`n tо`qqiz yillik bayramiga tayyorgarlik kо`rish va uni о`tkazish tо`g`risida” gi PQ – 1358- son Qarori hamda mamlakatimizda istiqlol yillarida ijtimoiy – siyosiy, huquqiy, ma`naviy – ma`rifiy va iqtisodiy sohalarda qо`lga kiritilgan yutuqlar, ularning kо`lami, mazmun – mohiyati, istiqboli tо`g`risida fikr yuritiladi. Unda bozor iqtisodiyoti sharoitida amalga oshirilayotgan tub islohotlar, ularning pirovard natijalari inson, uning qadr- qimmati, azizligi bilan belgilanishi va shu munosabat bilan mamlakatimizdagi tub о`zgarishlar, ularning xususiyatlariga, yayniqsa, globallashuv jarayonlarida barkamol avlod tarbiyasi bilan bog`liq jihatlarga e`tibor qaratilgan. Ma`lumki, har bir xalq erkin, farovon yashash xuquqiga ega va buni aziz deb biladi. Jumladan, har bir inson ham bunday huquqga ega. Zotan, О`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida inson va Fuqarolar huquqlari, erkinlik va burchlari kafolatlari belgilanib berilgan. Hozirgi paytda inson huquqlari bо`yicha 400 ga yaqin xalqaro hujjat mavjud. Mamlakatimiz qonunlarini inson huquqlari sohasidagi mazkur meyor va andozalarga muvofiqlashtirish, bu sohada milliy harakat dasturini ishlab chiqish, inson huquqlarini himoya qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qо`shilishda davom etib, ular bо`yicha majburiyatlarni bajarishning mexanizmi yaratildi.

Umuman olganda, islohotlar markazida insonning oliy qadriyat sifatida baholanishi mamlakatimiz strategik vazifalariga hamohangdir. Xususan, bu boradagi barcha о`zgarishlarni mazmun - mohiyati ham inson va uning qadr- qimmatini kо`tarish bilan bog`liq. Vatan va inson manfaati - oliy maqsad. О`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov: “Bugun biz tarixiy davrda – xalqimiz о`z oldiga ezgu va ulug` maqsadlar qо`yib, tinch osoyishta xayot kechirayotgan, avvalambor, о`z kuch va imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyat qurish yо`lida ulkan natijalarni qо`lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz”, - degan edi. Avvalo, tarixan qisqa bu davr, bir о`spirin yoshiga teng vaqt davomida davlatimiz uchun siyosiy sohada, davlat va jamiyat qurilishi borasida har tomonlama rivojlanish va yuksalish davri bо`lganligi bugan hech kimga sir emas. О`zbekistonning mustaqilligi oson va о`z - о`zidan qо`lga kiritilmadi, balki Yurtboshimiz rahnamoligidagi halqimizning sobitqadam va sermashaqqat faoliyatining natijasi bо`ldi. Shu ma`noda istiqlol kimningdir in`omi emas, balki kо`plab kurashlar, muntazam hamda samarali faoliyat asosida qо`dga kiritilgan qonuniy natija, xalqimizning ulkan yutug`idir. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyatning e`tirofiga kо`ra, Prezident Islom Karimov tomonidan asoslab berilgan jamiyat hayotini tubdan isloh qilish, jahonda moliyaviy – iqtisodiy inqiroz bо`lib turganiga qaramay, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy hayotni erkinlashtirish, jamiyatni demokratlashtirish va bosqichma - bosqich modernizatsiyalash modeli amalda о`zini tо`la oqlamoqda. Mustaqillik – xalqimizning ulkan yutug`idir. Zero, mamlakatimizda millatlararo va dinlararo ziddiyatlarni oldini olish, ichki va tashqi buzg`unchi kuchlarni bartaraf etish bо`yicha amalga oshirilgan keskin choralar va ularnig ahamiyati vaqi о`tibgina yanada qadrli bо`lmoqda. Mustaqillik – demokratik islohotlar kafolati. Prezident Islom Karimov asoslab berganidek, mamlakatni yangilash va modernizatsiyalash tadrijiylik va izchillikka erishish kafolat bо`lib xizmat qilishi mumkin.

Taraqqiyotning о`zbek modeli rivojlanish tamoyillarini tо`g`ri tanlab olishda asos bо`lib xizmat qildi. Demokratik davlat qurish tamoyillari, ya`ni iqtisodning siyosatdan ustuvorligi, davlatning bosh islohotchilik faoliyati, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy himoyani amalga oshirish, bozor iqtisodiyotiga evolyusion yо`l bilan bosqichma - bosqich о`tish О`zbekistonning strategik rivojlanish uchun asos bо`ldi. Mamlakatimizda milliy davlatchilikni barpo etilishi ham puxta reja asosida bordir. 1992 yilda Asosiy qonunimiz – О`zbekiston Respub- likasining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi, davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlariga bо`linishi prinsipining eng muhim tamoyil sifatida belgilanishi – bularning barchasi davlat qurilishining yо`nalishlarini belgilab berdi. Ijro hokimiyatining samarali tizimi va tuzilmalarini yaratish maqsadida tub ma`muriy islohotlar amalga oshirilishi bugungi kunda о`zining ijobiy natijalarini bermoqda. Viloyat, tuman va shaharlarda hokimlik instituti joriy etildi. Mahalliy о`zini - о`zi boshqarish organi tizimi, mahalla institutini rivojlantirish va mustahkamlash jarayonlari bosqichma- bosqich olib borildi. О`zbekistonda amalga oshirilgan ishlarda ayrim mamlakatlardagidek shoshma - shosharlikka yо`l qо`yilmadi. “Demokratiya oroli ” bо`lishga da`vo ham qilinmadi, chetdan tayyor demokratiya modelini ham kiritishga yо`l qо`yilmadi. Mamlakatimiz xalqaro hamjamiyat oldida turgan dolzarb muammolarni hal etish ishiga qо`shgan salmoqli hissasi, tashabbuslari evaziga, xalqaro tashkilotlar va tuzilmalar faoliyatidagi samarali ishtiroki orqali о`ziga obrо` orttirmoqda. О`zbekiston – yuksak ma`naviyatni qadrlaydigan yurt. Mustaqillik yillarida aholi ong va tafakkurini о`zgartirishnig zarurligini hisobga olish doimo ustuvor bо`lib keldi. Yurtboshimizning: “Ong va tafakkur о`zgarmasa, hayot о`zgarmaydi”, - degan g`oyasi amalda о`z isbotini topmoqda. Yangicha hayotni eskicha ong va tafakkur. Qarashlar bilan qurib bо`lmasligini anglab yetish odamlar dunyoqarashining о`zgarishiga olib keladi.

Bu yil barchamiz ona yurtimiz, О`zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug` sanalardan biri – Vatanimizning mustaqilligining 20 yillik shonli bayramini keng nishonlaymiz – dedi Mamlakatimiz Prezidenti. Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshirayotgan keng kо`lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq- ravshan belgilab olishni talab etadi. Ayni paytda biz о`z vaqtida tanlab olgan iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar tо`g`ri ekanini va amalda о`zini tо`la oqlaganini hayotning о`zi yana va yana tasdiqlab bermoqda. Ushbu modelning tamoyillari asosida mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish bо`yicha har tomonlama va chuqur о`ylagan tadrijiy taraqqiyot dasturini izchil amalga oshirganimiz inqirozning, jahon bozoridagi keskin о`zgarish va beqarorlikning iqtisodiyotiimzga, moliya va bank tizimiga salbiy ta`sirini sezilarli darajada kamaytirish imkonini berdi. Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtsodiy inqirozi hali beri nihoyasiga yetgani yо`q, deb aytishga barcha asoslarimiz bor. Dunyodagi taraqqiy topgan 20 ta davlat ishtirokida tashkil etilgan, “Katta yigirmalik” deb nom olgan guruh doirasida qabul qilinayotgan barcha chora - tadbirlarga qaramasdan, jahon iqtisodiyotida barqaror о`sish sur`atla- riga erishish yо`lida hozircha biron- bir jiddiy siljish kо`zga tashlanayotgani yо`q. Biz bugun 2010 yil yakunlarini baholar ekanmiz, avvalo, mamlakatimiz iqtisodiyotining yuqori barqaror о`sish sur`atlari va makroiqtisodiy mutanosibligi saqlanib qolayotganini qayd etishiz zarur. Shuni yana bir bor eslatib о`tmoqchimanki deb, ta`kidlaydi Prezidentimiz, yurtimizda yalpi ichki mahsulotning о`sish sur`atlari 2008 yilda 9 foiz, 2009 yilda 8,1 foiz, 2010 yilda esa 8,5 foizni tashkil etdi. Jahon moliya institutlarining xulosasiga kо`ra, bu dunyodagi eng yuqori kо`rsatkichlardan biri ekan albatta barchamizga mamnuniyat bag`ishlaydi.

Keyingi о`n yilda, ya`ni 2000 yilga nisbatan taqqoslaganda, 2010 yilda mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot qariyb 2 barobar, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 1,7 barobar oshdi. 2010 yilda kasb - hunar kollejlari va akademik litseylarni qurish, rekonstruksiya qilish va jihozlash, shuningdek, maktablarning moddiy- texnik bazasini mustahkamlash bо`yicha dasturlarni amalga oshirish yakuniga yetkazildi. Umuman olganda, 2005-2010 yillar davomida 7 ming 800 dan ortiq umumtalim muassasasi, qariyb 1 ming 500 ta kasb-hunar kolleji va akademik litsey barpo etildi va rekonstruksiya qilindi. Faqat 2010 yilda maktablar, kasb- hunar kollejlari va litseylarda 2 ming 300 tadan ziyod kompyuter texnikasi va multimedia uskunasi о`rnatildi. Unib - о`sib kelayotgan yosh avlodni jismoniy jihatdan tarbiyalash va bolalar sportini rivojlantirishga qaratilgan dasturni amalga oshirish bо`yicha ishlar izil davom ettirildi. Buning natijasida faqat 2010 yilning о`zida 72 sport inshooti, 27 ta suzish havzasi foydalanishga topshirildi, umumiy qiymati 3 million AQSH dollariga teng bо`lgan sport inventarlari va uskunalar joylarga yetkazib berildi. О`tgan yilda farzandlarimizning ijodiy qobiliyati va ma`naviyatini yuksaltirishga qaratilgan musiqa va san`at maktablarining moddiy - texnik bazasini mustahkamlash bо`yicha qabul qilingan dasturni amalga oshirish boshlandi. Agar 2009 yilda oltita musiqa va san`at maktabi qurilgan va rekonstruksiya qilingan bо`lsa, hisobot yilida 46 ta ana shunday maktab foydalanishga topshirildi. Ularning qurilishiga 51 milliard sо`mdan ortiq kapital mablag` yо`naltirildi. Birgina 2010 yilda byudjet sohasi muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalar miqdori 32 foizga, aholining umumiy pul daromadlari esa jon boshiga 1,3 barobar oshdi. 2011 yili mamlakatmizda yalpi ichki mahsulotning о`sish sur`atlari 108,3 foiz, sanoatdagi о`sish – 109,3 foiz, qishloq xо`jaligida – 105,8 foiz hajmida bо`lishi kо`zda tutilmoqda. Inflyatsiya darajasi 7-9 foiz atrofida bо`lishi nazarda tutilmoqda.

О`quv jarayoniga keng formatli kommunikatsiya tarmoqlari va internet texnologiyalarini joriy qilish maqsadida О`zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligiga Oliy va о`rta maxsus ta`lim vazirligi, Xalq ta`limi vazirligi bilan hamkorlikda “Elektron ta`lim” milliy tarmog`ini barpo etishni nihoyasiga yetkazish hamda 2011 yilda mamlakatimizning bara oliy о`quv yurtlarini, keyinchalik esa akademik litsey va kasb- hunar kollejlarini yagona kompyuter axborot tarmog`iga ulashni ta`minlash vazifasi yuklatiladi. Mamlakatimizda 2011 yilning Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili, deb e`lon qilinishi barchamizning zimmamizga qanday ulkan mas`uliyat yuklashi, bu borada tayyorlanayotgan umumdavlat Dasturini hayotga tatbiq etish bizdan qancha kuch va mablag`larni safarbar etishni talab qilishi haqida bugun gapirib о`tirishning, о`ylaymanki, zarurati bо`lmasa kerak deb ta`kidladi Prezident Islom Karimov. Mamlakatimizning barcha mintaqalarida biznesni rivojlantirish uchun yanada qulay ishchan muhit yaratish, tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesga yanada keng erkinlik berish, byurokratik tо`siq va g`ovlarni bartaraf etish bо`yicha zarur chora- tadbirlarni amalga oshirish lozim. Prezident Islom Karimov Samarqand viloyati kengashining navbatdan tashqari sessiyasida Samarqand zamini xususida sо`z yuritganda, biz uning qadimiyligi, dunyodagi eng kо`hna о`lkalar qatorida turishi, shu bilan birga, gо`zal va betakror tabiati, umumbashariy sivilizatsiya rivojiga qо`shgan beqiyos hissasi haqida, ulug` mutafakkir zotlar, olimu fuzalolar va jasur sarkardalar haqida gapirishimiz odat tusiga kirib qolgan, dedi Yurtboshimiz. Lekin bugun Samarqand vohasining ana shunday buyuk tarixini yana bir marta e`tirof etgan holda, viloyatning yer osti va yer usti boyliklari, uning ulkan salohiyati, bunday noyob imkoniyatlarni ishga solish va ularni el- yurtimiz manfaati yо`lida oqilona ishlatish xususida fikr yuritishimiz ayni muddao bо`ladi. Bunda, avvalambor, bu sohada qilayotgan ishlarimizga tanqidiy kо`z bilan qarash va xolisona baho berish asosiy vazifamiz bо`lishi kerak. О`z faoliyatimizga chuqur va atroflicha baho bermasdan, boy berilgan imkoniyatlarni tо`g`ri tahlil qilmasdan va tegishli xulosalarni

chiqarmasdan turib, hammamiz yaxshi tushunamizki, boshlagan ishlarimizni davom ettirish, eng muhimi, har qaysimiz о`z joyimizda xalqimizning bizga bildirgan ishonchini oqlashimiz qiyin bо`ladi. Bu haqda gapirar ekanmiz, bir haqiqatni esimizdan chiqarmasligimiz lozim: Samarqand viloyati, shu yurtda yashayotgan mehnatkash xalq hech qachon oqsoqlar qatorida bо`lmagan, doimo ilg`orlar safidan munosb о`rin egallab kelgan, lо`nda qilib aytganda, hech kimdan kam bо`lmagan va kam bо`lmaydi, dedi Islom Karimov. Dunyoga mashhur, kо`pchilik bir kо`rishni orzu qiladigan, Samarqand ahlining eng sevimli maskani bо`lmish registon maydoni, Bibixonim, Shohi Zinda, Hazrati Xizr ziyoratgohlari oxirgi yillarda har tomonlama obod qilinib, butun jahondan keladigan mehmon va sayyohlarning havasini tortmoqda. Imom Buxoriy majmuasida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari, bunday muqaddas qadamjolarning yanada obod bо`lib borayotgani kо`pgina musulmon mamlakatlari davlat arboblari va jamoatchiligi, minglab ziyoratchilarning yuksak e`tibori va hurmatiga sazovor bо`lmoqda. Shu kunlarda 6 milliard 500 million sо`m mablag` sarflanib, Siyob dehqon bozorini rekonstruksiya qilish va uning hududini obodonlashtirish ishlari yakuniga yetkazilmoqda. Shular qatorida, salkam 4 milliard sо`m mablag` о`zlashtirilib, Samarqand shahridagi Mirzo Ulug`bek rasadxonasi hududida yangi muzey binosi, keng maydon va sо`lim xiyobon barpo etildi, buyuk ,bobomiz muazzam haykali о`rnatilib, bugungi kunda bu maskan Samarqand tarixining yana bir yorqin kо`zgusiga aylandi. Bir sо`z bilan aytganda, Samarqand vohasida keyingi yillarda qurilish va obodonlashtirish ishlarini amalga oshirish uchun barcha manbalar hisobidan qariyb 200 milliard sо`m kapital mablag` yо`naltirildi. Bularning barchasi Samarqand shahri, viloyatdagi tuman va qishloqlarimizning yanada kо`rkam va obod bо`lishida, shu yurtda yashayotgan insonlarning ehtiyojini ta`minlashda salmoqli qadam bо`lib, ayni vaqtda xorijiy sayyoh va mehmonlarning hayrat va havasini uyg`otmoqda.

Davlatimiz rahbari mamlakatimizda, jumladan, Samarqand viloyatida qishloqlarimizni har tomonlama taraqqiy toptirish maqsadida katta ishlar amalga oshirilayotgani, ayni paytda bu borada yо`l qо`yilayotgan kamchiliklar, mavjud muammolar va ularning yechimi haqida atroflicha tо`xtalib о`tdi. Samarqand viloyatida namunaviy loyihalar bо`yicha zamonaviy uy-joylar barpo etish uchun joriy yilning о`zida 21 ta qishloq massivida qariyb 44 milliard sо`mlik kapital mablag` hisobidan 650 ta uy- joy qurish va ularni shu yilning uchinchi choragida foydalanishga topshirish belgilangan edi. Lekin, afsus bilan aytish kerakki, bunday yangi, odamlarning intilishini tortayotgan, qishloqlarimizni obod qilish, qishloq hayotini shahar darajasiga kо`tarishda istiqboli katta bо`lgan muhim masalaga yetarlicha e`tibor berilmayapti. Buning natijasida ana shu uylarni qurishda sustkashlikka va ularni topshirish muddatlarini asossiz ravishda chо`zib yuborishga yо`l qо`yilmoqda. Bugungi kunda aqlga sig`maydigan ba`zi holatlar haqida faqat afsuslanib gapirish, xususan, vodoprovod tarmoqlarining ishdan chiqishi oqibatida odamlarning quduq suvidan foydalanishga majbur bо`layotganini Bulung`ur va boshqa tumanlarda kuzatish mumkin. Tabiiy gaz bilan ta`minlash haqida gapirganda, bu masalada ham shu kabi noxush misollar kam emasligini aytish lozim. Jumladan, Samarqand, Urgut, Tayloq, Payariq, Kattaqо`rg`on tumanlarida bu nuqsonlar kо`zga tashlanmoqda. Ayni qish paytida bunday holat odamlarning haqli e`tirozini uyg`otmoqda. Bu kabi kamchiliklar, ayniqsa, elektr energiyasi ta`minotidagi uzulishlar ayrim qishloq vrachlik punktlarida uchrashini hech chidab bо`lmaydigan hol deb baholash kerak. Viloyatda zamonaviy bilim va professional malakaga, tashkilotchilik qobiliyatiga ega bо`lgan, jumladan, О`zbekiston Respublikasi Prezidenti Huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasini bitirgan sh kadrlarga ishonch bildirish, ularning yо`lini ochib berish о`rniga mas`ul lavozimlarga bugungi kun talablariga javob bermaydigan nomzodlarni tavsiya etishdek nomaqbul tajriba kо`llanib kelgan.

Shu kunlarda barchamiz nihoyasiga yetib borayotgan 2010 yilni yakunlab, Vatanimiz mustaqilligining 20 yilligi nishonlanadigan yangi 2011 yil ostonasida turibmiz deb ta`kidladi Prezidentimiz. Ma`lumki, О`zbekiston 1991 yili о`z mustaqilligini qо`lga kiritganidan sо`ng umrini о`tab bо`lgan mustabid, ma`muriy-buyruqbozlik, rejali-taqsimot tizimidan voz kechib, “о`zbek modeli” deb nom olgan о`z taraqqiyot yо`lini tanlab oldi. Biz ishlab chiqqan va bugungi kunda hayotga tatbiq etayotgan ushbu modelning ma`no-mazmuni – davlat qurilishi va konstitusiyaviy tuzumni tubdan о`zgartirish va yangilash, iqtisodiyotni mafkuradan xoli etish, uning siyosatdan ustunligini ta`minlash, davlatning bosh islohotchi vazifasini bajarishi, ya`ni islohotlar tashabbuskori bо`lishi va ularni muvofiqlashtirib borishi, qonun ustuvorligini ta`minlash, kuchli ijtimoiy siyosat yuritish, islohotlarni bosqichma- bosqich va izchil olib borish tamoyillariga asoslanadigan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirishdan iboratdir. Izchil yuqori о`sish sur`atlari, yurtimizda barpo etilgan bank-moliya tizimining barqaror va ishonchli faoliyat yuritishi, dunyo jamoatchiligi, shuningdek, Xalqaro valuta jamg`armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki singari nufuzli xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan e`tirof etilmoqda. Haqiqatan ham, qariyb yigirma yillik mustaqil taraqqiyotimiz mobaynida О`zbekistonda yalpi ichki mahsulotning о`sishi 3,5 barobarni, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 2,5 barobarni, aholining real daromadlari 3,8 barobarni tashkil etgani e`tiborga sazovordir. Ayniqsa, ijtimoiy-gumanitar sohada erishilgan marralar – aholini ijtimoiy himoya qilish uchun yо`naltirilgan davlat xarajatlarining 5 barobar kо`paygani, turmush darajasining sezilarli ravishda yaxshilangani va buning natijasida onalar о`limi 2 barobardan kо`proq, bolalar о`limi 3 barobar kamaygani, odamlarning о`rtacha umr kо`rishi 67 yoshdan 73 yoshga, jumladan, ayollarning о`rtacha umr kо`rishi 75 yoshga yetganini mamnuniyat bilan ta`kidlasak arziydi, deb о`ylayman.

Shundan kelib chiqqan holda, quyidagi yо`nalishlarni demokratik о`zgarishlarni yanada chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor vazifalari sifatida belgilash zarur, deb о`ylayman. Ma`lumki, о`tgan davr mobaynida mamlakatimizda davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar о`ta muhim bir maqsadga, ya`ni hokimiyatlar bо`linishi konstitusiyaviy prinsipini hayotga izchil tatbiq etish, hokimiyatlar о`rtasida о`zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanatining samarali tizimini shakllantirish, markazda va joylarda qonun chiqaruvchi va vakillik hokimiyatining vakolatlari hamda nazorat vazifalarining rolini kuchaytirish, sud tizimini liberallashtirish va uning mustaqilligini ta`minlash bо`yicha g`oyat dolzarb chora-tadbirlarni kо`rishga qaratilgan edi. Boshqaruv sohasini markazlashtirishni cheklash, bu boradagi vazifalarning bir qismini respublika darajasidan viloyat, tuman va shahar miqyosiga о`tkazish, О`zbekistonda mahalliy о`zini о`zi boshqarishning noyob shakli bо`lgan mahalla tizimini shakllantirish masalalariga katta ahamiyat qaratildi. 2007 yilda О`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasidan mamlakat Prezidenti bir vaqtning о`zida ijro etuvchi hokimiyat boshlig`i ekanini belgilaydigan normaning chiqarilishi ushbu davrdagi muhim siyosiy-huquqiy voqealardan biri bо`ldi. Bugungi kunda Konstitusiyamizning 89-moddasida “О`zbekiston Respublikasining Prezidenti davlat boshlig`idir va davlat hokimiyati organlarining kelishilgan holda faoliyat yuritishini hamda hamkorligini ta`minlaydi” degan qoida belgilab qо`yilgan. Shundan kelib chiqqan holda, О`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 98- moddasini quyidagi tahrirda bayon etish taklif qilinadi: “О`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. О`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi О`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri, uning о`rinbosarlari, vazirlar, davlat qо`mitalarining raislaridan iborat.

Qoraqalpog`iston Respublikasi hukumatining boshlig`i Vazirlar Mahkamasi tarkibiga о`z lavozimi bо`yicha kiradi. Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma`naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni, О`zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, О`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta`minlaydi. Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq О`zbekiston Respublikasining butun hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bо`lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. О`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bо`ladi, Vazirlar Mahkamasining majlislariga raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi, О`zbekiston Respublikasi Prezidentining topshirig`iga binoan xalqaro munosabatlarda О`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish kо`radi, О`zbekiston Respublikasi qonunlarida, О`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi. Vazirlar Mahkamasi о`z faoliyatida О`zbekiston Respublikasi Prezidenti va О`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida javobgardir. Vazirlar Mahkamasining faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi. О `zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi О `zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovlarda eng k о `p deputatlik о `rnini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi deputatlik о `rinlarini q о `lga kiritgan bir necha siyosiy partiyalar tomonidan taklif etiladi.

Bosh vazir nomzodi uning uchun tegishlicha О`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a`zolari umumiy sonining yarmidan kо`pi tomonidan ovoz berilgan taqdirda tasdiqlangan hisoblanadi. О`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining a`zolari Bosh vazir taqdimiga binoan О`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. Shuningdek, Prezident ma`ruzasida sud – huquq tizimini isloh etish, axborot sohasini isloh qilish, axborot va sо`z erkinligini ta`minlash, saylov huquqi erkinligini ta`minlash va saylov qonunchiligini rivojlantirish, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish hamda demokratik bozor islohotlarini va iqtisodiyotni liberallashtarishni yanada chuqurlashtirish masalalari tо`lig`incha о`z yechimini topdi. MAVZUNING DOLZARBLIGI: Predloglar masalasi keyingi yillarda qizg`in baxs munozaraga sabab bo`ldi. Predloglarning leksik ma`nosi va semantik funksiyalari munozaralarning dolzarb mavzusi bo`lib qoldi. Bu xususida bir qator tilshunos olimlar ilmiy izlanishlar olib borishgan. Hozirgi zamon ingliz tilida “from” predlogli birikmalarni o`timli va o`timsiz fe`l tarkibida kam o`rganilganligi, u o`timsiz fe`llar tarkibida kelganda fe`llarning yangi leksik semantik guruhlarni topish va o`rganishdan iborat. Ingliz iboralarida “from” predlogining muhim o`rni ya`ni ma`nolar kasb etish ehtimolidan kelib chiqib, ularni gap tarkibida o`rganish va tahlil etish. “From” predlogini o`zbek tilida berilishi, gaplarda turli komponent xolatlarida o`rganish va ularni sintaktik atribudini o`rganishdan iborat. BITIRUV MALAKAVIY ISHINING maqsad va vazifalari: Biz “from” predlogi yordamida yasalgan birikmalarning gapda bajargan funksiyasini o`rganib chiqishga harakat qilamiz. Buning uchun biz “from” predlogli birikmalar bilan kelgan so`zlarni, ko`rib chiqamiz. Ularning leksik ma`nolari, sintaktik va semantik tahlil usulidan foydalanamiz. Bu usul jarayonida uning gapda tutgan o`rni, qo`llanilishi, uning komponentlari va yangi sintaksemalarni topish, “from” predlogini semantikasini

aniqlash, leksik konstruksiyalar tarkibida “from” predlogini o`rni haqida ta`kidlash. Bular yordamida adabiy kitoblarda uning yangi jihatlarini qo`llab ko`rish. BITIRUV MALAKAVIY ISHINING ilmiyligi va ahamiyati: -Mavzuga oid barcha adabiyotlarni to`plash va ular asosida “from” predlogini o`rganish. “From” predlogini gapda qo`llash. Murakkab gap tarkibida “from” predlogini funksiyalarini o`rganish. - Bu jarayon davomida “from” predlogini yangi birikmalar tarkibida alohida tutgan o`rni. - Analizlar davomida predloglarning strukturaviy joylashishi, aniq nisbatdan majhul nisbatga o`zgarganda ikkala holatni qiyoslash. - “from” predlogli birikmalarning leksik tahlil usulida olimlar fikridan foydalanib yangi xulosalar kashf etish. XULOSA, taklif va tavsiyalar! - Bitiruv malakaviy ishini yozish natijasida, ya`ni izlanishlar davomida ko`proq bilimga ega bo`lishlik, ko`proq tajriba ortirishlikdan iborat. Bu jarayon natijasida bilish saviyasini sinash. -Ko`pgina olimlarning kitoblari o`zbek tilida nashr qilinsa maqsadga muvofiq bo`lardi. Bundan tashqari alohida predloglar haqida kitoblar va “from” predlogli birikmalar ishtirok etgan lug`atlar tashkil qilinsa maqsadga muvofiq bo`lardi. I-BOB: Bitiruv malakaviy ishimning birinchi bobida hozirgi zamon ingliz tilida so`z turkumlari, predloglar haqida umumiy ma`lumot va hozirgi zamon ingliz tilida “from” predlogining gapdagi o`rni haqida tuxtalib o`tilgan. II-BOB: Bitiruv malakaviy ishining ikkinchi bobida “from” predlogining ishlatilishi, gapda anglatgan ma`nolari, fe`llarning o`timli va o`timsizligi va “from” predlogli birikmalarning sintaktik va semantik tahlili haqida ma`lumot ko`rsatilgan.

Shunday qilib predloglarning leksik ma`nosi va sintaktik funksiyalari munozaralarning asosiy mavzusi bo`lib qolmoqda. Bu xususida bir qator tilshunos olimlar ilmiy izlanishlar olib borishgan. Jumladan, ingliz tilshunoslari K. Bissel, K. Uilmi, J. E. Xiton, rus olimlari; F. I. Buslayev, A. X. Vostokov, A. M. Peshkovskiy, A. A. Potebnya, V. V. Vinogradov, N. V. Arigorovskaya, T. I. Steblen, Kamenskiy va boshqalar. Predlog yordamchi so`z turkumi bo`lib, ular ot yoki olmoshlardagi boshqa so`zlarning munosabatini ko`rsatadi. Predlog to`g`risida ana shu ta`rifni biz K. N. Kachalova va E. E. Izrailovichni ingliz tili grammatikasiga oid kitobida uchratamiz. V. L. Kaushanskaya va boshqalar tomonidan yaratilgan “A grammar of the English language” darsida “The prepositions is a part of speech which denotes the relations between objects and phenomena. It shows the relations between a noun or a pronoun and other words” deb ta`rif beriladi. Sifatlar predmetning belgisi va xususiyatini bildiruvchi so`zlardir. Masalan: fe`l, mayl, zamon, aspect, nisbat, shaxs-son kategoriyaga ega. Sifatlar esa daraja kategoriyasiga ega. Boshqa so`z turkumlari o`zgarmasdir, ular faqat bir maylga ega. Bularga predloglar, bog`lovchilar, yuklamalar va boshqalar kiradi. Ingliz tilidagi so`z turkumlari va yordamchi so`z turkumlariga bo`linadi. Masalan: Fe`llar gapda kesim vazifasida keladi. Otlar esa ko`pincha gapda ega yoki to`ldiruvchi funksiyasini bajaradi.

I BOB. So`z turkumlari va predlog. 1.1. Predlog yordamchi so`z turkumi bo`lib, ular ot yoki olmoshlardagi boshqa so`zlarning munosabatini ko`rsatadi. Predlog to`g`risidagi ma`lumotni biz K. N. Kachalova va E. E. Izroilovich ingliz tili grammatikasiga oid kitobida uchratamiz. V. L. Kaushanskaya va boshqalar tomonidan yaratilgan. “A grammar of the English language” darsida The prepositions is a part of speech which denotes the relations between object and phenomena. It showes the relations between a noun or a pronoun and other words deb ta`rif beriladi. Ya`ni: Predlog so`z turkumi bo`lib u narsalar va hodisalar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. U gapda ot, olmosh va boshqa so`zlar o`rtasidagi munosabatlarni ko`rsatadi. Taniqli tilshunos olim B. Ilish yuqoridagi nomlari keltirilgan predlog gapda so`zlar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalamaydi. Boshqa so`z turkumlari o`zgarmasdir. Ular faqat bir maylga ega. Bularga predloglar, bog`lovchilar, yuklamalar va hokozolar kiradi. Ingliz tilidagi so`z turkumlari mustaqil va yordamchi so`z turkumlariga bo`linadi. Masalan: Fe`llar gapda kesim vazifasida keladi. Otlar esa ko`pincha gapda ega yoki to`ldiruvchi funksiyasini bajaradi. Sifatlarning sintaktik vazifasi aniqlovchi va to`ldiruvchidir. Ravishlar asosan hol vazifasini bajaradi. Hozirgi zamon ingliz tilidagi mustaqil so`z turkumlari qo`yidagilardir; 1. Ot. 2. Sifat. 3. Fe`l. 4. Son. 5. Olmosh. 6. Ravish. 7. Modalni bildiruvchi so`zlar. 8. Modal so`zlar. 9. Undalma. Yordamchi so`z turkumlari mustaqil so`z turkumlaridan simantik ya`ni ma`no jihatdan farq qiladi. Ular so`zlar o`rtasidagi munosabatni bildiradi, hamda gapning yoki so`zning ma`nosini ko`chaytirish uchun xizmat qiladi. Ular hech qachon gapda mustaqil funksiyani bajarmaydi. Yordamchi so`z turkumlariga qo`yidagilar kiradi. 1. Predloglar. 2. Bog`lovchilar.

3. Yuklama. 4. Artikl. Bulardan tashqari tilda mustaqil elementlar ham mavjud. Mustaqil elementlar shunday so`zlarki ular o`ziga xos ma`noga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Masalan: Ha, yo`q, albatta, oh, nahotki va hokozolar. Ular o`zi qatnashgan gap bilan grammatik aloqada bo`lmaydi. Ko`p fe`llar, sifatlar va otlar aniq bir predlog bilan ishlatiladi. Masalan: Look at, afraid of, difficulty with. Qachon bunday fe`llar sifatlar va otlar ergash gapning yoki sodda gapning oxirida kelsa predloglar ko`pincha ulardan keyin qo`yiladi. Bu holatni biz ayniqsa norasmiy nutqda kuzatishimiz mumkin. Masalan: she likes being looked at. U unga qarashlarini yoqtiradi. What are you afraid of? Siz nimadan qo`rqasiz? Maths is something. I have a lot of difficulty with. Matematika meni ko`p qiynaydigan bir fan. Predlog gapning oxirida qo`llanilishini yana qo`yidagi hollarda sodir bo`ladi. a) Who, what, how kabi so`roq so`zlar bilan boshlanuvchi so`roq gaplarda: What are you looking at ? Siz nimaga qarayapsiz? What are you so angry about ? Nimadan bunchalik jahlingiz chiqayapti? I need something to write with. Menga yozish uchun biror narsa kerak. Shu turdagi gaplarda ba`zida ya`ni o`ta rasmiy nutqda predlog infinitivdan oldin qo`yilishi mumkin. Bunday gaplarda odatda nisbiy olmosh ishlatiladi. Qo`yidagi misollarni taqqoslab ko`rishimiz mumkin. End: She needs` other children to play with .

She needs other children with whom to play (very formal) o`ta rasmiy. I want something to write with . I want something with which to write. (very-formal)-o`ta rasmiy. Ingliz tilida predlog infinitivdan oldin qo`llanmaydi. Odatda otlar, fe`llar, sifatdan predlogli birikmadan keyin gerundiy ishlatiladi. Qo`yidagi misollarda taqqoslab ko`ramiz. I don`t like the idea of marriage. I don`t like the idea of getting married (gerund). He insisted on being paid at once (gerund). I am not very good at cookery. I am not very good at cooking (gerund). Ba`zi hollarda predlog tushib qolsa ya`ni ishlatilmasa, infinitiv qo`llanadi. Taqqoslaymiz: We are all anxious for a quick solution. We are all anxious to find a solution. He asked for a loan . He asked to borrow some money. Infinitiv maqsad holi vazifasida kelsa predlog ishlatilmaydi. Masalan: I went to Australia to learn German. Endi predloglarning bog`lovchilardan oldin ishlatilishini ko`rib chiqamiz. Predloglar bog`lovchilar bilan qo`llanishi mumkin. (ya`ni ulardan oldin kelishi mumkin) lekin har doim emas.

Predloglar haqida umumiy ma`lumot. Qadimgi davr ingliz tili grammatik tuzilishida predloglar eng muhim birliklardan biridir. Ular gapda turli hil bog`liqlarni ifodalashda xizmat qilganlar: o`rin-joy, vaqt, sabab kabilarni ifodalagan. Ba`zi ingliz tili predloglari boshqa so`z turkumlari bilan to`g`ri kelmaydi, boshqa turdagi predloglar esa boshqa so`z turkumlaridan yasalgan. Ammo shuni aytish kerakki bu klassifikatsiya ma`lum darajada sodda va aniq bo`lib, sodda turdagi predloglar qadimgi davrgacha ba`zi so`z turkumlaridan olingan. Asosiy predloglar: of “of”, at “at”, from “from”, to “to”. Ikkinchi darajali predloglar: “beforan”-“before”, “without”, “benorban”, “north of”, “besupan”, “south of” va boshqalar. O`rta asrda ingliz tili predloglari yanada ko`paygan. Asosan ular ravish va iboralardan yangi birliklarni ifodalovchi predloglar kelib chiqqan. Shunday qilib Chaser Undernet he predlogini qo`yidagi gapda ishlatgan: Undernet he her feet she hadde a mone ma`nosini anglatuvchi: underneath her feet she had a moan gapida qo`llagan. Ravishlar kabi ba`zi predloglar ham “S” qo`shimchasini olgan. Qadimgi ingliz tilidagi predlog onmiddan amidde ko`rinishida namoyon bo`lgan. Ingliz tilidagi ba`zi predloglar keng ma`noda qo`llaniladi, masalan ayrim predloglar kelishiklar o`rnida ishlatila boshlagan. Yangi davrga kelib ingliz tilida predloglarning qo`llanilishi kengaya bordi. Masalan of predlogi bilan ishlatiladigan iboralar Shekspir asarlarida majhul nisbatdagi fe`l bilan birgalikda ish harakat bajaruvchisini ko`rsatish uchun keng ko`lamda qo`llanilgan. Masalan: I`m expected of my friends it better fits my blood to be disdained of all than fashion a carriage to rob love from any; I was taught of your daughter the difference. Ingliz tilida ayrim manbalarda tilga olinishiga binoan 150 ta predlog bor deyiladi. Ayrim predloglarning ishlatilish qobig`i juda yuqoridir.

Predloglar umuman olganda, yordamchi so`zlar safiga kiritiladi va asosiy so`zlarga (so`z turkumlariga) qarshi qo`yiladi. V. N. Plotnikovning 1 2 yozishicha yordamchi so`z turkumlari istisno sifatida mustaqil so`zlarga ega bo`lgan asosiy nominativ ma`nolardan mahrumdir. Yordamchi so`zlar (predloglar) narsa- buyumlarni rangini, vazifasini, holatini ularning leksik ma`nosini ifoda etmaydilar. Shunday qilib, yordamchi so`zlar so`z turkumlari sifatida mustaqil so`z turkumlariga ega bo`lgan semantik umumiylikka ega emaslar. Predloglarning umumiyligi funksional va Grammatik umumiylikdir. Hozirgi zamon rus tili grammatikasida predlog to`g`risida tuxtalib “predlog bu yordamchi so`z bo`lib, u otning yoki olmoshning so`z birikmasi sostavida boshqa so`zdan sintaktik tobeligini bildiradi” 3 . Ammo keyinroq esa predlogni qo`yidagicha ta`rifladilar: “Predlog bu yordamchi so`z turkumi bo`lib, so`z birikmalaridagi yoki gapdagi bitta mustaqil so`zni ikkinchi mustaqil so`zga tobeligini ifodalaydi” 4 . Rus lingvistlarining ayrim ishlarida predlogning leksik ma`nosi to`g`risida aniq bir butunlik fikr berilmagan. F. I. Buslayev 3 , A. X. Vostokovlar , predlogda leksik ma`no borligini tan olganlar, ammo A. M. Peshkovskiy esa predloglarda leksik ma`no borligini umuman inkor etgan. A. A. Potebnya 5 esa predloglarni formalligiga e`tibor bergan, lekin V. V. Vinogradov 6 esa predloglarda leksik ma`no borligini tasdiqlagan. Predlogning lingvistik ma`nosini o`rgangan bir nechta tilshunoslar o`zlarining nazariy va amaliy grammatikalarida predlogning leksik ma`nosi borligini inkor etadilar. Masalan: K. Bisselning e`tirof etishicha, tilda predlogdan boshqa hech qanday ishlatilishida o`ta no`malum bo`lgan holat yo`q. 7 X. Uillis predlogni ishlatishda har qanday tilda hech qanday mantiq yo`q deydi. 8 1 В. Н. Платников «Грамматик современного литературного языка» М. 1970, 311 б. 2 В. Н. Платников ko ’ rsatilgan adabiyot . 311 bet. 3 A. X. Vastokov. “Russkaya grammatika” SPB 1980, 783 bet. 4 Ф. И. Буслаев. Историческая грамматика русский язык. 1959 г. 5 А. А. Потебня. Из записок по русский грамматика. 6 В. В. Виноградов. Русский язык. М . 1972. стр 139. 7 K. Bissel. Preposition in French and English. 1947 p6. 8 H. Willis. Modern descriptive English grammar. 1972.

Bundan tashqari ingliz leksikograflari esa predlogga ikkinchi darajali so`z deb qarab, predlogni ishlatilishi to`g`risida hech qanday qoida bilan belgilab berish mumkin emas deydilar. J. B. Xiton predlogning mavqeini tan olgan holda shunday deydi: “Predlog shunday so`zki, u ot yoki olmosh va gapdagi boshqa so`zlar o`rtasidagi aloqani ifodalaydi.” Ko`pgina avtorlar, predloglar, umuman leksik ma`no bormi yoki yo`qligi to`g`rida bosh qotirganlar. Predloglar o`zining haqiqiy ma`nosiga ega deb qarovchilar esa, predlogning leksik ma`nosi borligi, uning mustaqil so`zlar, otlashgan va fe`llashgan so`zlarning predlogli so`z birikmalarning semantikasining o`zaro bir-biriga bo`lgan munosabatining in`ikosidir-deydilar. M. I. Steblin Kamenskiyning fikricha, predlogning ma`nosi predlogli so`z birikmadan tashqari qarash mumkin emas- deydi. 9 Ammo ba`zi bir toifadagi olimlarning e`tirof etishicha, predlogning o`ziga xos ma`nosi nafaqat predlogli so`z birikmasidan tashqari ham o`ziga ma`noga ega,-deb qaraladi. Ana shu fikr ko`pchilikni tashkil qiladi. Ammo ko`pgina tilshunoslar bu holatni (ya`ni predlogning leksik ma`nosi) hamma predloglarga tegishli emas deydilar va ularning fikricha, leksik predloglar va grammatik predloglar bo`lishi mumkin yoki o`zining leksik ma`nosini yo`qotgan va o`z ma`nosini saqlab qolgan predloglar, bundan tashqari leksik bo`sh; ammo faqat grammatik funksiyasini bajaruvchi predloglar bo`lishi mumkin. Har xil grammatikalarda predloglar to`g`risidagi bo`limlarida, predloglar masalasini hal qilishda ularni leksik ma`nolarini cheklash masalasi u yoki bu predlogga tegishlidir. Ayrim avtorlar predlogning vazifasi to`g`risida gapirib, shunday deyishadi: “predlogda vaqt, o`rin va boshqa ma`nolar bor”. Bundan tashqari predloglar vaqt predlogi, o`rin predlogi, obstrakt aloqani bildiruvchi predloglari, shart predloglari va boshqa predloglar bor” deb talqin qilishadi. 9 М. Т. Стеблин Каменский. О предлоге к предложном словосочетаний. 1959, стр 239.

Hozirgi davrda predloglarning leksik ma`nosi bor degan fikr ko`pgina ingliz, nemis, fransuz va rus tillarda predloglarga bag`ishlangan asarlarda asosiy fikr bo`lib qolmoqda. Predloglarning semantik tarkibi, ob`ektiv realigi borligi to`g`risida S. I. Smirniskiy 10 qo`yidagi fikrni bayon etadi. Predlog so`zlar o`rtasidagi aloqani ifoda etadi va premet bilan predmet o`rtasidagi aloqani ifoda etadi, predmet bilan belgi o`rtasidagi yoki predmet bilan proses o`rtasidagi aloqa uchun ishlatiladi, bundan tashqari uning fikriga predlog yordamchi so`z turkumlari turkumiga mansub bo`lib, ular (predloglar) predmetni predmetga, holatga situatsiyaga bo`lgan aloqani va munosabatni bildiradi. V. V. Burlakova ingliz tilidagi fe`lli so`z birikmalarini maxsus o`rgana turib, shunday xulosaga keldi: “Predloglar ma`nosining obstrakligiga qaramasdan predloglarda aniq leksik ma`no borligi, ular semantik bog`liq bo`lgan elementlar bilan ma`noviy yaqinlashadi”. V. V. Burlakovaning tahlil etishicha, predloglar leksik ma`nosiz birlikni emas, predloglar bir so`zni ikkinchi so`zga bog`lash bilan birgalikda yana alohida semantik ma`noga ham ega deydi. 11 V. V. Veselitskiyning ta`kidlashicha; “Predlog so`z bo`lib, u alohida nomenativ funksiyani bajaradi va boshqa so`zlar kabi leksik ma`no unga taaluqlidir. Predloglarning soni juda ko`p bo`lib, ularning orasida oddiy, qo`shma, yasama, boshqa so`zlardan o`tgan, sifatdosh tipli va boshqa turlari mavjuddir.” Bir predmetning ikkinchi bir predmetga yoki hodisaga bo`lgan aloqani bildiruvchi yordamchi so`z turkumi predlog deyiladi. Predlog ot, olmosh, otlashgan sifatlar, son va gerundiylar o`rtasidagi aloqani ko`rsatadi. Predlog mustaqil gap bo`lagi vazifasida kelganligi uchun ham yordamchi so`z turkumi deyiladi. Predlogning morfologik strukturasi haqida qo`yidagi ma`lumotlarni keltirish mumkin. 10 А. И. Смирницкий. Синтаксис английского языка. 1957, 86 б. 11 В. В. Бурлакова. К вопросу о лексическом значении предлогов. Л. 1977, 186 б.

1. Sodda predloglar: (Simple prepositions). Bir o`zakdan iborat bo`lib, boshqa ma`noli bo`laklarga bo`linmaydigan predloglar sodda predloglar deyiladi. Ingliz tilidagi sodda predloglar qadimgi ingliz tilidan saqlanib kelayotgan turg`un predloglardir. Sodda predloglar guruppasiga kiruvchi predloglardan ba`zilari tarixan ikki qismga bo`lingan bo`ladi. Bunday bo`lgan bo`lsada hozirgi ingliz tilida soddalashib ketgan. Etimologik jihatdan ular qo`shma yoki yasama bo`lishiga qaramay hozirgi kunda ular sodda predloglar gruppasiga bo`linadi. 1. Sodda predloglar qo`yidagilar: about, obove, after, at, ago, but, buy, down, for, from, in, like, midst, near, of, off, on, out, over, save, since, through, till, to under, up, with. 2. Yasama predloglar: (Derative prepositions). Prefiks va suffikslar yordamida yasalgan predloglar yasama predloglar deyiladi. Ular quyidagilar: across, against, along, amind, amidst, among, amongst, before, behind, below, Beneach, beside, besides, between, beyond, considering, during, expect, past, regarding, respecting, unlike. Bulardan concerning, considering, during, past, regarding, respecting kabi predloglar sifatdoshlardan yasalganligi sababli ular sifatdosh predloglar. (participle prepositions) deyiladi. 3. Qo`shma predloglar: (Compound prepositions). Ikki yoki undan ortiq predloglarning qo`shilishidan tashkil topgan predloglar qo`shma predloglar deyiladi. Ular quyidagilar: inside, into, onto, outside, toward, towards, upon, withal, within, without. 4. Murakkab predloglar: (Composite prepositions). Ikki yoki undan ortiq so`zdan tashkil topgan predloglar murakkab predloglar deyiladi. Ular qo`yidagilardan iborat: means of, in front, of as to, because of, by way of, in consequence of, on account of, on behalf of, in course of, in spite of,

in order to, to ugart to with a view to, with reference to, opposite to, away from, prior to, by reason of, for bear of, in comparison of va boshqalar. Yuqorida keltirilgan birikmalarning ayrimlari hali to`la predlogga aylangan emas. Predlogning ma`nosiga ko`ra qo`yidagi gruppalarga bo`lish mumkin. a) O`rin-joy yo`nalishini bildiruvchi predloglar. At, in, on, about, after, by, down, from, midst, near, out, ever, through, till, under, up, across, amid, among, amongst, behind, below, beside, between, tovards, within, in front of ets. Masalan: He swell weds them all down into his warm dark inside cupboards. (R. Kipling) and so shall all proper. Than over cave is just beyond the beaver-swamp. I can sit by the warm fire at the book of the cave and now I can sit within the cave for always … (I bid). b) Vaqtni bildiruvchi predloglar. After, about, at, ago, by, for, from, in, near, on, since, through, till, until, before, between, beyong, during, in course of Within, past, over. But on the tweleveth month of every year it shall grow soft. (R. Kipling). It is a long time since we have hunted them (I bid) many of the other pictures were much too beautiful to begin with especially before lunch. (I big). People we are frightened at the time but on looking back they rather liked it. In those days the Evil spit its all the Bonitos of miss chief (I bid). v) Sabab maqsadni bildiruvchi predloglar. By reason of, because of, by virtue of, on account of, for fear of, thanks to, for the sake of, in view of in order to, by way of, ets . …..and from that day to this every rhinoceros has great folds in his skin and a very bad temper on account of the sake crumbs inside. (R. Kipling). ….Because I hoped that for the sake of the just my lord would make same great medic and that the queens would see it and be frightened. (I bid). …..But nearly all ways he is careful because of the Eldest Magician. (I bid).

The paper had been sealed in several places with a simple by way of seal. (R. L. Stevenson). I put it all way some here. g) Qiyoslashni qarama-qarshi ko`rinishni ajratishni ifodalovchi predloglar. Like, unlike, in comparison with, in spite of, in contrast with, in contrary to, despite with regard to, in respect of, as to as for in relation to, by this time the stranger man in spite of being a several was really annoyed. As for my mother when we had carried her up to the home let a little cold water and salts and that soon brought her back ago in and she was none the worse for her terror. (R. L. Stevenson). Trelawney, said the doctor cot Rory to all my nations. I believe you have managed to get two ponest men on board with you that man and John silver. (I bid). d) Ish harakatni ma`lum bir asbob vositasida yoki biror yo`l bilan amalga oshirishni ko`rsatadigan predloglar. With, by, means of, by force of by etc. He came by tram. By manse of a grating I have stopped your I beat him with a slick (Kipling). a) Predlog o`zi aniqlab kelgan so`zlar bilan qo`yidagicha birikadi. So`z turkumlari bilan birga ishlatiladi. Then followed a bat he of look bewun them (R. L. Stevenson) he spake to him as before, over his shoulder and in the same tone of voice (I bid). b) Aniqlovchi predlogni otdan ajratib turishi mumkin. Masalan: He sank claily and my shother and I had all the in upon over unpleasant quest (2 bid). v) Predlog o`zi aniqlab kelgan so`zlardan ajralib, gapning oxirida ham kelishi mumkin. …..there were not many men who wouldn`t take money from agire they were living with. (A. E. Chappare).

Some people I never heard of called Grunov (K. Chesterton). What did he make his money in oil “Army contracts”? (I bid) “I have nothing to be asked of”. Sarie said passionately. “I love him” (P. Abrahams) and what are you standing there for. Ba`zi predloglarning leksik ma`nosi konkret aniq. Masalan: in below, between, before, after, till kabilar. Lekin shunday predloglar mavjudki ba`zi hollarda ularning leksik ma`nosi zaiflashadi. Masalam: to predlogi tomonni odatda yo`nalishni yoki biror narsa harakatlanishini bildiradi. Every, night sissy went to Rachel`s loading and sat with her in her small neat room. Har kunda Sisi Reychelning uyiga biror va uning kichkina shinam xonasida u bilan o`tiradi. Aynan shu predlogning leksik ma`nosi biroz o`zgarganligini qo`yidagi misollarda ko`rishingiz mumkin. …. All the house belongs to me or will do a few years (Ch. Bronte). Butun uy menga tegishli yoki bir necha yillardan so`ng shunday bo`ladi. Ba`zi predloglar ko`p ma`noli bo`lib, ular bir nechta mustaqil ma`nolarda kelishi mumkin. Masalan: in predlogi qo`yidagi ma`nolarda ishlatiladi; a) –da (joyga nisbatan) he lives in London. U Londonda yashaydi. b) –da (vaqtga nisbatan) oy va yil oldidan. He will arrive in may. U may oyida keladi. c) Keyin ma`nosida ishlatiladi. He will return in an hour. U bir soatdan keyin qaytib keladi. d) –da, ishda, mobaynida. The house was built in three months.

Uy uch oy ichida qurildi. II BOB. “From” predlogining lingvistik tahlili. 2.1. “From” predlogining ishlatilishi va gapda anglatgan ma`nolari. “From” predlogi ko`pgina fe`llar bilan ishlatilishidan tashqari bir qator iboralarda ham qo`llaniladi.

Bular qo`yidagilardir: 1) From the beginning to (the) end-boshidan oxirigacha. 2) From day to day-kundan kunga. 3) From time to time-vaqti-vaqti bilan ahyon-ahyonda. 4) From side to side-bir tomondan ikkinchi tomonga - u tomondan bu tomonga, u yondan bu yonga. 5) From my (his) point of view-mening (uning) fikrimcha (fikricha). 6) From head to foot-boshdan oyoqqacha. 7) From hand to hand-qo`ldan qo`lga. 8) From dark to down-erta sahardan oqshomgacha. 9) From morning till night-ertalabdan tushgacha. 10) To live from hand to mouth-qo`l uchuda zo`rg`a kun kechirmoq. 11) From bad to worse-ahvoli yomonlashmoq. 12) From mouth to mouth-og`izdan og`izga. 13) From flor to ceiling-poldan shiftgacha. 14) From eat to eat-ovqatdan ovqatgacha. 15) From before the war-urushdan oldingidan. 16) From break fast till dinner-nonushtadan tushlikkacha. 17) From the horse`s mouth-asl manbadan. 18) From time immemorial-necha asrlardan buyon. 19) From first to last-boshidan oxirigacha. 20) From the first-eng boshidan. 21) From clew to earing-yuqoridan pastgacha. 22) From coast to coast-Atlantika okeani qirg`oqlaridan Tinch okeanigacha butun Amerikada. 23) From the horse`s mouth-asl manbadan. Endi ana shu birikmalar qatnashgan gaplarni misol tariqasida keltiramiz. His affairs went from bad to worse . Uning ishlari (ahvoli) borgan sari yomonlashdi . He did the whole job by himself from beginning to end .

U hamma ishini boshidan oxirigacha o`zi bajardi. I am learning wore and wore about the country from day to day. Men bu mamlakat haqida kundan-kunga ko`proq narsani o`rganib olyapman. The work goes on here from morning till night . By erda erta sahardan tungacha ish qiziydi. That`s all right from my point of view. Mening nazarimda hammasi joyida. The boat rocked from side to side . Qayiq u tomondan bu tomonga chayqalardi. (u yondan bu yonga). I`ll call on you from time to time . Men ahyon-ahyonda shunikiga kelib turaman. Speaking from memory he made a lot of mistakes. Yoddan gapirayotib u ko`p xatolarga yo`l qo`ydi. Mr Frink was known from cast to coast . Mister Frinkni butun Amerkada tanishardi. Yuqorida ko`rib chiqilgan iboralarning Grammatik strukturasigae`tibor beradigan bo`lsak, u asosan predlog+ot+predlog+ot (preposition+noun+preposition+noun) ko`rinishidadir. Ularning gapdagi bajaradigan funksiyasi esa ko`pincha payt holi, o`rin holi, daraja holi va hokozo. Biz bu xususda keyingi parogrifda batafsil to`xtalamiz. Hozirgi ingliz tilida bu iboralardan tashqari from predlogi qatnashgan yana bir qator birikmalar mavjud. Jumladan: From child hod -bolalikdan. From now on -hozirdan boshlab. From sharp pain -qattiq, og`riqdan. From jealousy -rashkdan. From the darkness beneath -shu xonaning kaliti. Button from his coat -uning pal`tosining tugmasi. Far (away) from the town -shahardan uzoqda.

Tahlil qiligan misollardan ko`rinib turibdiki, from predlogli birikmalar gapda asosan payt holi, o`rin holi vazifasida keladi. Ayrim gaplarda ravish holi funksiyasida ishlatiladi. Bundan tashqari from predlogi o`zidan keyin keladigan ot bilan birikib to`ldiruvchi vazifasida qo`llaniladi. Ba`zi hollarda u otli birikmada aniqlovchi bo`lib kelishi ham mumkin. To buy “From” dan sotib olmoq. Masalan: we bought some milk from the shop. Biz do`kondan sut sotib oldik. To borrow from-dan qarz olmoq. I borrowed 100 sooms from my brother. Men akamdam 100 so`m qarz oldim. To differ from-dan qarz qilmoq. The goods delivered differ from the samples. Y etkazib berilgan molar na`munalaridan farq qiladi. To judge from-“dan” (….ga qarab) xulosa qilmoq. Masalan: I judge so from-his words. Men uning so`zlaridan shunday xulosa qilaman. To make from-….dan yasamoq (qilmoq). Masalan: Sheese is made from milk. Pishloq sutdan qilinadi. To prevent from-…ga halaqit bermoq. The rain prevented me from coming. Yomg`ir menga kelishimga halaqit nberadi. To recover from-…dan tuzalmoq. Masalan: He has quite recoverld from his illness. U kasallikdan butunlay tuzaldi.

To save from-…dan saqlamoq. They succeeded in saving the house from the fire. Ular uyni yong`indan saqlab qolishga muvoffaq bo`lishdi. To suffer from-….dan azob chekmoq. Masalan: He suffered from the heat while he was in the Crimea. U Qirimda bo`lganida issiqdan azob chekdi. To translate from-…dan tarjima qilmoq. Masalan: This article is translated from English. Bu maqola ingliz tilidan tarjima qilingan. To travel from-…dan sayohat qilmoq. Masalan: To traveled from London to paris last year. U o`tgan yili Londondan Parijga sayohat qildi. To point from-…dan chizilgan. Masalan: Repin`s pictures are painted from life. Repining suratlari hayotdan olingan (chizilgan) yoki hayotdan olib chizilgan. To release from-….dan ozod bo`lmoq. Masalan: When were you released from prison? Siz qachon qamoqdan ozod bo`ldingiz! To come from-…dan kelmoq. Masalan: Where is he coming from? U qaerdan kelgan? U qayerlik? To take from-…dan olmoq, ayirmoq. Masalan: Take the knife from the child.

Boladan pichoqni oling. To exclude from-hisobdan chiqarmoq. To with drew from-…dan chetlashtirmoq. Masalan: They with drew the team from the match. Ular komandani o`yindan chetlatishdi. To hide from-….dan yashirinmoq. Masalan: He hide from his enemies in the Church. U cherkovda dushmanlardan yashirindi. To be excused from-dan ozod qilinmoq. Masalan: He was excused from digging. U mashaqqatli er qazish ishlaridan ozod qilindi. To know from-…dan bilmoq. Masalan: I know it from papers. Men buni gazetalardan bilaman. To heard from-…dan eshitmoq. Masalan: I heard from my close friend. Men buni yaqin do`stimdan eshitdim. To die from-…dan vafot etmoq. Masalan: He died from a sudden heart attack. U to`satdan bo`lgan yurak xurujidan vafot etdi. To defend from-….dan himoya qilmoq. Masalan: Both old men and young people defended their native country from enemies. Qarilar ham yoshlar ham ona vatanlarini dushmanlardan himoya qilishdi.

To receive from-….dan olmoq. Masalan: He received a letter from his daughter. U qizidan xat oldi. To slip from-….dan sirg`alib tushmoq. Masalan: Gradually I slipped from the chair and eay on the floor. Asta-sekin men stuldan sirg`alib tushdim va polga yotdim. Ingliz tilida o`zidan keyin from predlogini talab qiladigan fe`llar yuqorida aytib o`tilganlar bilan cheklanib qolmaydi. Bulardan tashqari yana to derive from, to keep from, to stray from, to separate from, to leap from, to restrain from, to emerge from, to shield from, to deduce from, to rise from, to part from, to turn from, to a light from, to run away from, to fly from, to learn from va hokazolarni ko`rsatib o`tishimiz mumkin. Prevent him from going there. Uni u erda borishdan to`xtating. (Uni u erga borishga yo`l qo`ymang). 6) Asl manbani, ya`ni biror narsaning kelib chiqish manbaini ko`rsatish uchun ishlatiladi. Masalan: I know it from papers. Men buni gazetalardan bildim. To speak (write down) from memory-yoddan gapirish (yozish). I heard it from his own lips. Men buni uni o`z og`zidan eshitdim. 7) Ish-harakatning nima sababdan sodir bo`lganini bildirish uchun ishlatiladi. Masalan: To seiffer from cold-sovuqdan azob chekmoq. He died from blood poisoning. U qon zaharlanishdan o`ldi.

To act from good motives-yaxshi niyat bilan harakat qilish. To be sky from nature-tabiatan uyatchang bo`lmoq. 8) Bir narsaning boshqasidan farqini bildirish uchun qo`llanadi. Masalan: To tell real silk from its imitation. Tabiiy ipakni sun`iysidan farqlash. Customs differ from country to country. Bir mamlakatning urf-odatlari boshqasidan farq qiladi. To do things differently from other people. Boshqalardan o`zgacha harakat qilish. 9) Holatni o`zgarishini bildirish uchun ishlatiladi. Masalan: From being a dull, indifferentboy he now became a vigorous youth. U zerikarli befarq boladan harakatchan yigitga aylandi. 10) From boshqa predloglar bilan birikib keladi. From away - masafadan. From outside -tashqaridan . From under -tachidan. From behind - orqasidan. From among -orasidan. From over the sea - dengiz ortidan. Masalan: The sun appared from behind the clouds. Quyosh bulutlar orqasidan paydo bo`ldi. Take a sheet of paper from under these books. Bu kitoblar ostidan bir varoq qog`oz oling. The arbitrators are appointed from among the member of the Foreign Trade Arbitration Commission. Arbitlar tashqi savdo Arbitrlari Kommisiyasi a`zolari (tayinlandi) orasidan tayinlandi.

Ingliz tilida juda ko`p fe`llar va otlar from predlogi bilan birikib keladi. Biz qo`yida ana shunday birikmalarni o`rganib chiqamiz. From predlogi bilan keladigan fe`llar. Ingliz tilida bir qator fe`llar o`zidan keyin from predlogini talab qiladi. Bular jumlasiga qo`yidagilar kiradi. ( Вопросы 1954 №-5) Professor B. A. Ilish 12 esa “The structure of Modern English” kitobida ikkinchi elementni poslelog ( постпозитив ) deb ataydi va uni nutqning alohida bo`lagi deb hisoblaydi. Ingliz tilshunos olim Maykl Suon fe`l va ikkinchi elementdan iborat bunday birikmalarni phrasal verb ya`ni fe`lni birikma deb ataydi va ikkinchi elementni ya`ni down, up out, off , ya`ni ravishli yuklama deb ataydi. Fe`lli birikmaning ma`nosi ko`pincha uni tashkil etgan fe`l va ravishli yuklamalarning yakka holdagi asl ma`nosidan butunlay farq qiladi. Bunday fe`llar o`timli (ya`ni o`zidan vositasiz to`ldiruvchini talab qiladi) va gapda anglatgan ma`nolari bilan farqlanadi. Morfologik strukturasiga ko`ra from predlogi sodda predlog hisoblanadi, chunki u bir o`zakdan iborat bo`lib, boshqa ma`noli bo`laklarga bo`linmaydi. Ma`nosiga ko`ra from predlogi o`rin-joy va yo`nalishni hamda vaqtni bildiruvchi predloglar jumlasiga kiradi. From predlogi asosan qo`yidagi hollarda ishlatiladi. 1. Harakat yo`nalishini ifodalaydi. - dan (qaerdan, kimdan). Masalan: He took the book from the shelf. U kitobni tokchadan oldi. He has returned from the south. U janubdan qaytib keldi. I have received a letter from my friend. Men do`stimdan xat oldim. 2. Hrakatning boshlanish matnini nuqtasini ifodalaydi. –dan; 12 B . A . Ilish «С o временный английская языке» 2 нашри, 1948 й, 243 бет.

Masalan: I shall study in the library from 5 till 7. Men beshdan ettigacha kutubxonada shug`ullanaman. I lived there from 1925 till 1930. Men u erda 1925 yildan 1930 yilgacha yashadim. 3. Biror narsaning boshlanish o`rnini ko`rsatish uchun ishlatiladi. -dan; Masalan: From the beginning of the book. Kitob boshidan. From the floor to ceiling-poldan shiftgacha. You will find the word in the 7 th line from the bottom of the page. Siz bu so`zni sahifaning pastidan ettinchi qatordan topasiz. From the thousand to twenty thousand. O`n mingdan 20 minggacha. From my point of view-mening nuqtai nazarimdan-mening fikrimcha. 4. Birovdan, biror narsadan olish, kimdan yoki nimadan ayrish, tortib olish judo qilish, hisobdan chiqarish kabi ma`nolarda qo`llaniladi. Masalan: Take the knife from the child. Boladan pichoqni oling. Take 10 from 15-15 dan 10 ni airing. To exclude from the number-hisobdan chiqarish. She parted from him at the door. Qiz undan eshik yonida ajraldi. Qiz u bilan eshik yonida xayrlashdi. They with drew the team from the match. Ular komandani musobaqadan chetlashishdi. 5. Egallab turgan vazifasidan ozod qilish havf-xatardan qutiltirish degan ma`noda ishlatiladi. Masalan: To hide from somebody-Birovdan bekinish.

To release from duty-vazifasidan ozod qilmoq. He was excused from digging. U og`ir er qazish ishlaridan ozod qilindi. He was saved from ruin. Uni xonavayron bo`lishdan asrab qolindi. 2.2. FE`LLARNING O`TIMLI VA O`TIMSIZLIGI HAQIDA. “From” predlogli birikmalarning turli xil leksik va sintaktik qatlamlarida o`rganilib farqlanishi, bog`liqlik jihatlari va analizlari haqida (asosida) keltirilgan. Ishning e`tiborli tomoni shundaki avvalombor yuqorida keltirilgan “from” predlogli birikmalar zamonaviy ingliz tilida ko`p qo`llanilib kelinmoqda. Bu

predlogning funksional jixatlari leksik va sintaktik konstruksiyalari keng ko`lamda tahlil qilina boshlagach ushbu predlogga bo`lgan olimlarning munosabati olib bormoqda. Ushbu olimlarning o`timlilik boshqaruv xususiyati bilan bog`langan leksik bog`lanish, qo`llanish va leksemaning leksik xususiyati haqidagi fikrlari ham yo`q emas. Leksika doirasida o`timlilik boshqaruv xususiyatlari ingliz tilidagi fe`llarni sistemali analiz qilishga imkon tug`diradi. Yuqoridagi masalalar tilning turli yo`llari orqali amalgam oshiriladi. Ishning ilmiy yangilik darajasi shundan iboratki, “from” predlogli birikmalar tilda, til qatlamlarini farqlash jarayoni orqali o`rganilmoqda. Shuningdek gap tarkibidagi elementar leksik birliklarning o`rni aloxida ajratib ko`rsatilgan. Yangicha yondashish “from” predlogli o`timli fe`li leksemalarni hamda til birliklarini sistemali o`rganish imkonini beradi. Mavzuning muximligi zamonaviy tilshunoslik bir qancha yakka va bir-biriga bog`liq usullarni o`zida birlashtirgan til haqidagi tushunchadan kelib chiqadi. Til tuzilishining ko`p qirraligi tilning ma`no jihatdan ham ko`p turkumligini bildiradi. Tadqiqotchilarning til birliklarining turli yo`nalishlarini o`rganishga bo`lgan qiziqishlarini hisobga olgan holda asosiy va muhim masala tilni ma`no va gapdagi o`rni jihatdan tutgan darajasini o`rganishdir. Bu ishning muhimligi ingliz tilida “from” predlogli birikmalarning keng ko`lamda qo`llanilishi o`rganish va ushbu birikmalarning ingliz tilidagi gaplar strukturasida qanday sintaktik bog`lanishlarda kelishni aniqlashdan iboratdir. Sintaksisda predlogning ko`pgina qonuniyatlari ochib berilmagan. Ishning nazariy xususiyati leksik hamda sintaksis til birliklarining tilning turli qatlamlarining o`zaro birlashishi va munosabatini chuqurroq o`rganishdan iboratdir. Amaliy tomondan ishning qulaylik darajasi, undagi qo`llanilgan nazariy asoslar til o`rganishda ayniqsa, fe`llarning o`timlilik darajasini chuqurroq izohlashda katta axamiyatga ega. “From” predlogli birikmalarning qo`yidagi vazifalarni o`rganish maqsadga muvofiq deb o`ylayman.

1. “from” predlogli birikmalarning simantikasining aniqlash. 2. ushbu predlogli birikmalarning simantik bog`lanishlarini aniqlash. 3. “from” predlogli birikmalarning gapda tutgan o`rnini belgilash. Nazariyani amalgam qo`llash orqali yuqorida keltirilgan barcha fikrlarning dalili sifatida qo`yidagilarni keltirish mumkin: o`timli fe`llarni izohlash jarayonida “from” predlogli leksemalar o`qitish amaliyotida keng ko`lamda qo`llanilishi ham tabiiydir. Shuningdek turli ko`rgazmali qurollar tayyorlash jarayonida bu nazariya ishlatilishi mumkin. Fe`llarning o`timlilik darajasini ma`lum modelli va namuna asosida keltirilgan konstruksiyalarda o`rganish katta samara berishi mukin. Yana shuni ta`kidlash joizki, boshqaruvni hisobga olgan holda o`timli fe`llarni leksik semantik guruhlarga ajratishni klassifikatsiyalash leksik orfografik lug`atlar tuzishda ham qo`llanilishi, “from” predlogli birikmalari nazariy va amaliy grammatika kurslarida ham keng ko`lamda ishlatilishi mumkin. Tillarning strukturasi va turidan qat`iy nazar ulardagi o`timlilik va o`timsizlik hamda nisbat kategoriyasi o`zaro bog`liq va bir-biri bilan aloqada bo`ladi. “Otimli va o`timsiz fe`llar masalasi tarixan nisbat kategoriyasi bilan bog`liq” deb yozadi: akademik V. Vinogradov. 13 O`timlilik va o`timsizlik kategoriyasi leksik va grammatikaga taaluqli bo`lgani uchun uni leksik Grammatik kategoriyasideb ataladi. Uni leksikaga mansubligi shundaki, u leksik birliklar yordamida, ya`ni fe`lda o`z aksini topadi. Ish harakatning gap ob`ektiga yo`naltirilgan yoki yo`naltirilmaganligi semantik strukturasi deyiladi. Tilshunoslar semantic va formal o`timlilikning mos kelmasligi haqida gapiradilar. Ko`p fe`llar semantic jihatdan o`timliligicha qolib xar hil kelishik formasidagi otni talab qiladi. Bu xodisa hozirgi rus tilidagi fe`llarga ham xosdir. Fe`llarning ana shu xususiyatlariga asoslanib, V.V.Vinogradov vositasiz o`timli va vositali o`timli fe`llarni bir-biridan farq qiladi. Tillarning qurilishiga ko`ra o`timli va o`timsizlik turli usul va har xil formalar bilan ifoda etiladi. 13 В. В. Виноградов «Русский язык» М. 1947, ст44.

Masalan: Xind-Evropa tillarida o`timlilikni ifodalash uchun tushum kelishigining o`zi kifoya qilsa ingliz tilida bunday talay o`zgarishlar kiritiladi. Ingliz tilida fe`l bilan ifodalangan faoliyatning o`tuvchanligini fe`l, predlog, ko`makchi bilan, o`zbek tilida esa fe`l, tushum kelishigidagi ot yoki ko`makchi bilan anglatish mumkin. Fe`lni vositasiz to`ldiruvchi bilan ifoda etish asosiy o`sulga qo`shimcha vazifasini o`taydi. Majhullikning maxsus morfemalari bo`lmagan tillarda majhullik konstruksiyalari asosan yo substantive fe`l yordamida, yo unga o`xshash fe`llar vositasida yasaladi. Bunga ingliz tilidagi substantive fe`l be ni va unga yaqin bo`lgan become, remain, get turidagi fe`llar va etakchi fe`l sifatdosh II formasini kiritish mumkin. O`timli fe`l vositasiz to`ldiruvchi bilan birikkanida uning ma`nosi to`la ochiladi. O`timli fe`l bilan vositasiz to`ldiruvchining munosabati fe`l otlashganida ham saqlanadi. Fe`lning o`timliligi o`timsizlikka aylanishi darajasiga qarab, birlamchi o`timli, birlamchi o`timsiz va ikkiilamchi o`timsizlarga bo`linadi. Birlamchilik va ikkilamchilik mazkur ma`nosining fe`l negizida bo`lish bo`lmasligiga qarab aniqlanadi. Gap shundaki turli tillarda semantikasiga ko`ra ba`zi fe`llar o`timlilikni, ba`zilari o`timsizlikni anglatadi. Masalan: Ingliz tilida cotc, live, grown, sleep o`zbek tilida kelmoq, yashamoq, esnamoq, uxlamoq va boshqa bir qancha fe`llar birlamchi o`timsiz fe`llardir. Ular egani to`g`ridan to`g`ri aniqlaydi. Qo`yidagi kill, cut, lift, take, love kabi fe`llarda esa o`timlilik fe` negizi bilan ifodalanadi. O`timli fe`llarning leksik ma`nosi vositasiz to`ldiruvchini talab qiladi, aks holda uning ma`nosi to`la bo`lmaydi. O`timli o`timsiz fe`llar ma`nolarining qanchalik mustaqilligiga qarab tilda ikki bo`lakli va uch bo`lakli konstruksiyalar paydo bo`ladi. S-V ikki bo`lakli, S- V-O uch bo`lakli konstruksiyalardir. Struktura jihatdan o`timli fe`l uch bo`lakli: NP 1 -V tr -NP 2 , o`timsiz fe`l ikki bo`lakli: NP 1 -Vintr bo`ladi. I`had noticed that. (NP 1 +V tr +NP 2 )

For a while after they had gone. (NP 1 -Vintr) O`timli-o`timsizlik ingliz tili fe`l sistemasida murakkab masala hisoblanadi. Ushbu masala yuzasidan professor B. A. Ilish 14 “Fe`llarni o`timli va o`timsizga ajratishi masalasi nazariy grammatikasidagi eng qiyin masalalar qatoriga kiradi” deb yozadi. Eng murakkab masala fe`llarning o`timli o`timsizligi chegarasini aniqlashdir. Qadimgi ingliz tilida ham bu chigallik mavjud bo`lgan. Ammo bu davrda kelishik qo`shimchalarining borligi faoliyatni ma`lum darajada ob`ektga yo`naltirilganligi ko`rsatib kelingan. Fe`lning o`timli-o`timsiz qo`llanilishi haqida gapirilganda darxaqiqat fe`lning o`timli va o`timsiz funksiya bajarishi ko`zda tutiladi. Demak ingliz tilida o`timli o`timsizlikni qo`llanilishi fe`lning ot bilan birikish xususiyatini aniqlashdan iboratdir. O`timli fe`llar. Lingvistik adabiyotlarda ingliz fe`llari odatda o`timli fe`llar (transitive verbs) va o`timsiz fe`llar (intransitive verbs) ga bo`linadi. 15 Mana shu ikki xil fe`llar orasida ham o`timli o`timsiz qo`llanilishi mumkin bo`lgan uchunchi guruh fe`llar ham bor. Ular odatda ikki ma`noli fe`llar deb yuritiladi. Ingliz tilida fe`l sistemasida; 14 Б. А. Ильиш «Современный английский язык» М. 1948, ст198. 15 В. Н. Жигадло, Л. Л. Иофик. «Современный английский язык» М, 1956, ст85-89.

1) O`timli 2) O`timsiz 3) Ikki funksiyali 4) Bog`lama fe`llar borligi e`tirof etiladi. B. A. Ilish fe`llarni semantikasiga ko`ra qo`yidagi guruhga bo`ladi: 1) tugal fikr anglatib, vositasiz to`ldiruvchi talab etmaydigan fe`llar; 2) tugal fikr anglatib ma`noni izohlovchi vositasiz to`ldiruvchini talab etish mumkin bo`lgan fe`llar; 3) tugal ma`no anglatmay, vositasiz to`ldiruvchi bilan qo`llaniladigan fe`llar. Sintaktik birikish usuliga ko`ra o`zidan keyin vositasiz to`ldiruvchini qabul qiladigan fe`llar o`timli fe`llar deyiladi. He could hear the noises from the street. (A.IV). Youth only recognizes Age by fits and starts. Jon, for one had never really seen his father`s age till he come back from spain. Shunday o`timli fe`llar borki, ular vositasiz to`ldiruvchisiz qo`llaniladi: Masalan; to take, to make, to give . He would take her away from all the lies (M.M.M.25). Arthur signed the receipt, took his papers and went out in dead silence. O`timli fe`llarning yana shunday turi borki, ular ham to`ldiruvchi, ham to`ldiruvchisiz qo`llaniladi. Ular to read, to write, to hear, to see . I have seen men reading aloud from such books. From that time no one had seen him (OFD. 136). I heard shouting from all sides. Once Rafe heard from New Orleans. The starch, as he soon heard, was valued at ten dollars a barrsl and it only brought six (Dreiser).

O`timsiz fe`llar. O`timsizlik deganda ish harakatning bajaruvchidan qa`bul qiluvchiga o`tmasligi tushuniladi. Ish-harakat faqat ish harakatning bajaruvchisi atrofida sodir bo`lib, ish-harakat yo`naltiradigan adresat bo`lmaydi. O`zidan keyin vositasiz to`ldiruvchini qa`bul qilmaydigan fe`llar o`timsiz fe`llar deyiladi. O`timsiz fe`llar to stand, to sleep, to laugh, to think, to lie. She shrank slowly away from him and stood quite still. (Vaynich).

Endi o`timli-o`timsizlik xususiyatni aniqlashdagi ba`zi baxsli fikrlarni ko`rib chiqamiz. O`timlilikni ifodalanishida ba`zi mualliflar umumiy qa`bul qilingan qoidalarga tayanadilar, ya`ni ular o`timlilikni fe`ldan vositasiz to`ldiruvchi birikmasi asosida aniqlashadi. Ingliz tili nazariy grammatikasining mualliflari V. N. Jigadlo va boshqalar “Hozirgi zamon ingliz tilida o`timli fe`llarga faqat predlogsiz to`ldiruvchi bilan birikadigan fe`llar, o`timsiz fe`llarga bunday to`ldiruvchini talab etmaydiganlari moat muhmlidir 16 1 deb yoziladi . L. S. Barxudarow va D. A. Shteling biror ob`ektga yo`naltirilgan ish- harakatni ifodalaydigan fe`llarni o`timli, ob`ektga o`tmay, sub`ektga tugallanadigan ish-harakatni ifodalovchi fe`llarni esa o`timsiz fe`llar deb hisoblashadi. Jigadlo V. N. va boshqalar o`timli fe`llarga predlogsiz to`ldiruvchi bilan birikadigan fe`llarni kiritsa, L. S. Barxudarov, D. A. Shteling ham predlogsiz, ham predlogli to`ldiruvchini talab etadigan fe`llarni o`timli deb yuritishadi. Ikkinchi ta`rif to`g`ri, chunki ingliz tilidagi ba`zi fe`llarning qo`llanilishi predloglarga bog`liqdir. Predlog o`zidan oldin kelgan fe`lning o`timliligini ko`rsatish uchun xizmat qiladi. Wait (for) kutmoq. Look (at) qaramoq. Talk (about) so`z yuritmoq. Depend (on) bog`liq bo`lmoq. 16 Л. С. Бархударов, Д.А. Штелинг. Грамматика английского языка. Изд. М. 1963 ст138-139.

2.3. “From” predlogli birikmalarning sintaktik-semantik tahlili. Biz ushbu paragrifda from predlogi yordamida yasalgan birikmalarning gapda bajaradigan funksiyasini o`rganib chiqishga harakat qilamiz. Buning uchun sintaktik-semantik tahlil usulidan foydalanamiz. Biz oldingi paragrifda from predlogi yordamida yasalgan bir qator iboralar bilan tanishdik. Ma`lumki har qanday predlog gapda yakka holda biror bir funksiyani bajarmaydi. Shu jumladan from predlogi ham chunki predloglar, artikl, yuklama, va bog`lovchilar kabi yordamchi so`z turkumiga kiradi. Lekin predlog o`zidan

keyingi so`z bilan birikib (masalan: ot, sifat, ravish va xokozo) so`z birikmasi yoki ibora tarkibida kelsa bunday birikmalar gap bo`lagi bo`la oladi va biror bir sintaktik funksiyani bajaradi. Fikrimizning isboti sifatida, asl nushadagi asarlaridan olingan misollarni lingvistik tahlil qilishga urinib ko`ramiz. 1. I ohnson never mode any provision for the future, he just lived from hand to mouth (S Maugham. Complete short stories). Jonson hech qachon kelajak uchun biror narsani g`amlab qo`yaolmasdi. (u shunchaki zo`rg`a, qo`l uchida kun kechirardi.). Ushbu gapdagi from hand to mouth iborasiga savol tuzish orqali uning gapdagi funksiyasini aniqlaymiz. How did he live?-U qay holda kun kechirardi? Demak bu gapda from hand to mouth iborasi ravish holi (adverbial modifier of manner) bo`lib kelayapti. 2. The speaker never reffered to his notes, he spoke from memory . Nutq umuman yozuvlariga murojat qilmadi. U yoddan gapirdi. (S Lewis Babbit CH.I) How did he speak? In what manner. In what way did he speak? Bu gapda from memory iborasi ravish holi (adverbial modifier of manner) vazifasida kelyapti. 3. No reference was made to the scene. But from then on things went from bad to worse . (S Maugham, a woman of fifty p47). Bu voqea haqida ular eslamaslikka harakat qilardi. Biroq shu paytdan boshlab ishlar juda yomonlashdi. How did things go on? ravish holi (adverbial modifier of manner). 4. She was seized by panic from head to foot . (I Yalsworthy Forsyte saga Ch IV). How was she seized by panic? Uni boshidan oyog`igacha qo`rquv qamrab olgandi. Ravish holi-ad mod of manner. 5. Rumours of various natures went still from mouth to mouth. (W Thacker ay vonity Fair Ch XXXII)

Turli xil mish-mishlar hali ham og`izdan-og`izga o`tib yurardi. How did rumours of various natures go still? Ravish holi (adverb mod of manner). 6. This trakt had been arculated from hand to hand . (W. Besant. The revolt of Monner Ch IX). How had this tract been arculated? Bu insho qo`ldan-qo`lga o`tib aylanib yurardi. Ravish holi. Adwerbial mod of manner. 7. I only want one word from you? Men sizdan faqatgina bir so`zni eshitishni hohlayman. Whom do you only want one word from? Bu gapda one word from iborasi kimdan so`rog`iga javob bo`lib, to`ldiruvchi vazifasida kelayapti. 8. I got up from the meal , saying with a sort of briskness, as if it had only just occurred to me. (Ch. D. p185). What did you get up from? To`ldiruvchi nimadan? so`rog`iga javob bo`layapti. 9. My thought stroyed from that question as I looked disconsolately at the fire. (Ch.D.p41). What did your thoughts story from; to`ldiruvchi vazifasida kelyapti. 10. On some carts the women sat hiddled from the rain and others walked beside the carts (p180). What did they women sat hiddled from? To`ldiruvchi. 11. I`ll deserted from the army? What hall you deserted from? (p222) To`ldiruvchi. 12. “To the gran Itakia”, I said where I will borrow money from Yeorge”. (a Farwell to arms p87). Whom will you borrow money from? Bu gapda to borrow money from smb , so`z birikmasi kimdan? so`rog`iga javob bo`lib vositali to`ldiruvchi vazifasida kelyapti.

13. “I wiel eat from a tray in the next room”, the doctor. (I big p274). What tray wiec you eat from? Bu gapda from a tray birikmasi to`ldiruvchi vazifasida kelyapti. 14 . I saw the water on the floor from the window? Did you see the water on the floor from? To`ldiruvchi. 15. They`d take it away from you piani said. (a Farewell to arms p187). Ular uni sizdan tortib olishadi. Whom would they take away from? Bu gapda from you birikmasi kimdan? so`rog`iga javob bo`lib, to`ldiruvchi vazifasida kelyapti. 16. “Ho, ho, ho” he tried to keep from laughing . (p99). “Xo, xo, xo” dedi u kulishdan o`zini tiyib. What did he try to keep from? Bu gapda to keep from fe`li birikma hisoblanadi. U o`zidan keyingi laughing so`zi bilan birikadi va to`ldiruvchi vazifasini bajaradi. 17. From time to time I will examine you on the work you haw donet. (Ibid p141). Vaqti-vaqti bilan men siz bilan bajargan ishlaringiz yuzasidan imtixon qilib turaman. When will you examine me on the work. I`ll done? Bu gapda from time to time iborasi payt holi vazifasini bajaryapti. (adverbial modifier of time). 18. From time immemorial strength and courage have been the theme of bards… (W Thackeray vanity Fair Ch XXX). Necha asrlardan buyon kuchlilik va jasurlik baydlar kuylab kelgan asosiy mavzudir. From what time strength and courage have been the theme of bards?

Payt holi (adverbial modern of time). 19. The campaign progussed uneventfully from day to day news broodcasts. (N Mailer “The naked and the ded pII ChI”). Harbiy kompaniya, hech bir arzirlik voqea-hodisalarsiz kundan-kunga tez rivojlanib borar va bu haqda endi xatto radiodan beriladigan so`ngi axborotlarda ham gapirmay qo`yishgandi. When did the campaign progress unvent fully? From day to day-payt holi-adverbial mod of time. 20. Mr Frink was known from coast to coast as “Chum” (S. Lewis Babbit Ch VIII). Butun Amerkada Mister Frinkni “Cham” deb atashardi. Where was Mr Frink known as “Chum”. O`rin holi (adverbial modifier of place). 21. Then the priest would come out from behind the screen . (E. Heming way Farewell to arms). Shundan keyin ruhoniy odamda parda devor ortidan chiqib kelardi. Where would the priest come out from? Bu gapda from brhind the screen iborasi o`rin holi vazifasida kelayapti, qaerdan? so`rog`iga javob bo`layapti. 22. I was working across the country from the north to the south. (E. Hemingway “a Farewell to arms p204”). Men mamlakat bo`ylab shimoldan janubgacha ishlab yurgandim. Where were you working? Bu gapda from the north to south iborasi qaerda? so`rog`iga javob bo`lib o`rin holi vazifasida kelyapti. 23. Guns were bring from the bield behind . (E. Hemingway “A Farewell to arms”) where were the guns fring from? O`rin holi. 24. She brought them from under the counter .

Where did she bring them from? (A Farewell to arms p141). O`rin holi (adverbial modifier of place). 25. She got out the bottle from the armoire and brought a glass. (E. Hemingway p142). Where did she get out the bottle from? O`rin holi (adverbial modifier of place). 26. The lights from the hotel shone on the wet paument. (a Farewell to arms p144). What kind of lightsshone on the wet pavement? Bu gapda so`z birikmasi aniqlovchi vazifasida kelyapti. 27. S he girls from the officer`s house had lift carly that morning, she said (p173). What king of girls (which) had left early that morning. The girls from the officer`s house birikmasi aniqlovchi vazifasida kelayapti. 28. This journey from our town to metropolis , was a journey of about 5 hours? (Charles Dickens p187). What kind of journey was this? Aniqlovchi. 29. “Swards repeated my sister” where did you get swords from? O`rin holi (adverbial mod of place). (Ch. Dickens Gr Exp p98). 30. This tract had been circulated from hand to hand. (W. Besant The Revolt of man Ch IX). Bu insho qo`ldan-qo`lga o`tib aylanib yurardi. Uy uch oy ichida qurildi. Ko`p hollarda u yoki bu predlog ishlatilishi undan oldin kelayotgan fe`lga sifatga yoki otga bog`liq bo`ladi. Masalan: to depend fe`l o`zidan keyin on predlogini talab qiladi.

It doesn`t depend on me. Bu menga bog`liq emas. To laugh fe`li o`zidan keyin at predlogini talab qiladi. He laughed at me. U mening ustimdan kuldi. Sure sifati o`zidan keyin of predlogini talab qiladi. He was sure of it. U bunga amin edi. Objection oti o`zidan keyin to predlogini talab qiladi. I have no objection to that. Menga bunga e`tiroz yo`q. Ba`zi fe`llar turli predloglar bilan kelib ma`nosi turlicha bo`ladi. I was working across the country from the north to the south. (E. Hemingway “A Farewell to arms” p204). 1 2 3 4 5 NP 1 NP 2 1D 2D 3D She brought them from under the counter. (“A Farewell to arms” p 141). 1 2 3 4 NP 1 NP 2 D 2D This tract had been circulated from hand to hand. (W. Besant The Revolt of Man Ch IX).

1 2 3 4 1D NP 1 NP 2 2D From time to time I will examine you on the work. (I bid p 141). 1 2 3 4 5 6 7 1D NP 1 NP 2 2D 3D 2NP 1 2NP 2 Mr Frink was known from loast to loast as “Chum”. (S Lewis Babbitt Ch VIII). NP 1 NP 2 D Then the prust would come out from behind the screen. (E. Hemingway Farewell to Arms). 1 2 3 4 5

1D NP 1 NP 2 2D-3D This tract had been circulated from hand to hand. 1 2 3 4 1D NP 1 NP 2 2D My thought strayed from that question as I looked discousolately at the fire. (Ch. D p 41). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1D NP 1 NP 2 2D 3D C 2NP 1 2NP 2 3D 4D She was suized by panic from head to boot. 1 2 3 4 I will eat from a tray in the next room the doctor. (I bid p 274). 1 2 3 4 NP 1 NP 2 1D 2D

He is looking at the child. U bolaga qarayapti. He is looking for child. U bolani izlayapti. He is looking after the child. U bolaga g`amxo`rlik qilayapti. Predloglar ko`pincha iboralar va birikmalar tarkibiga kiradi. -in, -vain, -behuda, bekorga, at last-nihoyat, for ever-umrbod abadiy, on the oni hand-bir tomondan va boshqa tomondan. Shakl jihatdan ravishlar bilan mos keluvchi predloglar. 1) Ba`zi predloglarning shakllari ravishlar bilan mos keladi. Predlogni ravishdan uning gapdagi vazifasiga qarab ajratish mumkin. Predloglar yuqorida aytib o`tilganidek otlar bilan gapdagi boshqa so`zlar o`rtasidagi munosabatni bildirib keladi. Ular mustaqil so`zlar emas, yordamchi so`zlardir va odatda urg`u olmaydi. Ravish esa fe`lni aniqlab keladi. Ular mustaqil so`zlar bo`lib urg`u oladi. Masalan: He went up stairs` (predlog). U zinadan yuqoriga chiqdi. End: I looked up and saw and aeroplone flying very low (adverb). O`zbekiston. Men yuqoriga qaradim va juda past uchayotgan samalyotni ko`rdim. (ravish). Before the war he lived in London (prep). Urushdan oldin u Londonda yashagan (prep). I have read this book before (ravish). Men bu kitobni oldin o`qiganman. (ravish). We shall go there after dinner (predlog). Biz u erga tushlikdan keyin boramiz. I never saw him after. (ravish). Keyin men uni hech qachon ko`rmadim.

2) Ba`zi predloglarga mos keluvchi ravishlar (in, on, up, down, bu va boshqalar) ba`zi fe`llar bilan birikib kelib yangi ma`no beradi va qo`shma fe`llarni yasaydi. Ushbu hollarda ravish mustaqil so`z bo`lmasa ham urg`u oladi. Put on your coat. Paltongizni keying. He gets up very early. U juda erta turadi. Come in , please. Marhamat kiring. Go on reading. O`qishni davom ettiring. Turn off the light. Chiroqni o`chiring. Predloglarga mos keluvchi ravishlar shu predloglar bilan birga o`rganiladi. O`rinni ko`rsatuvchi predloglar. (Prepositions of places). On-….da (ustida), ….ga (ustiga). In-…..da (ichida), ….ga (ichiga). At-….da (yonida). Under-tagida, ostida. In front of-oldida. Near-yaqinida, yonida. Across-orqali, ….dan. Between-orasida, o`rtasida. Among-o`rtasida, orasida. Yo`nalishni ko`rsatuvchi predloglar. (Prepositions on direction). To-….ga, -ka, -qa-tomonga. Into-ga-ichiga. Towards-tomoniga, …..ga qarab from-dan. Predloglarning gapdagi o`rni.

1. Predloglar gapda ot yoki olmoshdan oldin keladi. Agar otning aniqlovchisis bo`lsa predlog shu aniqlovchidan oldin keladi. He works at a factory. U fabrikada ishlaydi. He works at a large factory. U katta fabrikada ishlaydi. 2. Ammo qo`ydagi hollarda predlog o`zi qarashli bo`lgan so`zning oldida emas gapning oxirida keladi. (Fe`ldan keyin keladi, agar to`ldiruvchi bo`lsa to`ldiruvchidan keyin keladi.) a) Ko`chirma va o`zlashtirma so`roq gaplarda predlog what, whom, which olmoshlariga yoki where ravishiga qarashli bo`lganda gapning oxirida fe`ldan keyin, agar to`ldiruvchi bo`lsa to`ldiruvchidan keyin kelishi mumkin. Ammo predlog so`roq so`zlardan oldin ham kelishimumkin. What are you looking at?siz nimaga qarayapsiz? At what are you looking? Siz nimaga qarayapsiz? Wham did he speak? (To whom did he speak?) U kim bilan gaplashdi. Ask him where he got this book from. (Ask him from where he got this book). Undan bu kitobni qaerdan olganini so`rang. b) Aniqlovchi ergash gaplarni bosh gaplarga bog`laydigan nisbiy olmoshlarga qarashli predloglar gapning oxirida fe`ldan keyin kelishi mumkin. Predloglar nisbiy olmoshdan oldin ham kelishi mumkin. (The house which he lives in is very big.) (The hose in which he lives is very big). U yashaydigan uyjuda katta. Nisbiy olmosh tushib qolsa predlog doimo fe`ldan keyin keladi. The house he lives in is very beg.

c) Egasi aniq maylda to`ldiruvchi bo`lib kelishi mumkin bo`lgan. Maxsus birikmalarda predlog gapning oxirida keladi. The was laughet at. (They laughed at him). Uning ustidan kulishdi. The doctor was sent for. Doktorga odam yubordilar. (They sent for the doctor). d) Aniqlovchi bo`lib kelgan infinitivlar birikmalarda predlog infinitivdan keyin keladi. I have no pen to write with. Menda yozish uchun ruchka yo`q. OB`YEKT SINTAKSEMA. Ob`ektiv sentaksema ob`ektga qrata ko`rsatish hususiyatiga ega. Sintaksema analiz sifatida aniqlanadi. Ob`ektivlik belgisi sintaktik-semantik sifatida aniqlanishning boisi shundaki, u avvalombor sintaktik bog`lanish markaziga olib chiqadi va tajriba na`munalari passivizatsiya, transformatsiya what? whom? Savollarining qo`yilishi bilan aniqlanadi. Sintaktik orqasidan uning mavjudligi shundaki, u ob`ektga tildan tashqari bo`lgan voqelik sifatida qaraydi.

I big you to accept this from me. 1 2 3 4 5 6 NP 1 NP 2 1D. 2D. 3D. 4D. LOKATIV SINTAKSEMA. Bu paragrif substansialik belgisidan tashqari faqat bir sintaktik semantik belgi lokativlikni bildiruvchi sintaksema ustida ish olib boradi. Gapda lokativ sintaksema tayanch elementga, fe`lga, otga yoki sifatga nisbatan subordinativ (tobe aloqa asosida ajralib turadi). Hap strukturasida ular erkin joylashuvga ega lokativlik xususiyati holat yoki jarayon sodir bo`ladigan predmetni holatiga bog`liq holda joylashish o`rnini bildiradi.

Lokativ sintaksema holat yoki jarayon sodir bo`ladigan predmetni joylashishini va o`rnini bildiradi. 1 2 (3) 3 (5) 4 5 My wallet was atoten from my pocket. 1 2 3 4 5 1D NP 1 NP 2 2D 3D STATIV SINTAKSEMA. Bizning materiallardagi faktlardan stativ sintaksema holatni ifodalaydi. Aktivdan farqli o`laroq u ravish va sifat bilan birgalikda, faqat holatni ifodalaydi. Gaplarda stativ sintaksema sintaktik-semantik belgisini aniqlash uchun bir sintaksema boshqa uning leksik ma`nosiga to`g`ri keladigan sintaksema bilzn almashtirish eksperementi bilan aniqlash mumkin. He sprang up from his easy chair.

1 2 3 4 5 NP 1 NP 2 1D. 2D. 3D. TEMPORAL SINTAKSEMA. Temporallik belgisini aniqlash uchun when-qachon? so`roq olmoshi so`roq transformasiyasidan va “men” usha vaqtda “now” hozirgi paytda ravishli o`rin almashtirish transformasiyasidan foydalanamiz. From that day on I was afrequent ….event. 1 2 3 4 5

1D. 2D. NP 1 NP 2 3D. You won`t recodnize yourself in six months from now. NP 1 NP 2 1D. 2D. 3D. 4D. AKTIV SINTAKSEMA. Olib borilayotgan ilmiy ishimizda aktiv sintaksema ham kuzatiladi. Aktiv sintaksema ish-harakatni sodir etuvchi gisoblanadi. Aktivlik hususiyati belgisi mavjudligini verballashtirish transformasiyasi yoki predlogli birikmani sabab ergash gapli qo`shma gapda shakillantirish transformasiyasi yordamida because, as bilan aniqlaymiz. A salad is made from fruits.

1 2 3 NP 1 NP 2 1D. 1 (2) 2 (3) 3 Cheese is made from milk. 1 2 3 NP 1 NP 2 1D. KAUZAL SINTAKSEMA. Kauzal sintaksema sintaktik semantic kauzallik hususiyatiga ega. Kauzallik belgisini why? so`roq olmoshi yordamida savol qo`yish transformasiyasi orqali ko`rishimiz mumkin shuningdek, predlogli birikmalarda kauzallik belgisini sabab predlogi “because of” birikmasi bilan o`rin almashtirish transformasiyasi orqali isbotlashimiz mumkin. Kauzal aktiv sintaksema o`z ichiga kauzallik va aktivlik xususiyatlarini oladi. (1) 1 2 (3) 3 4 (6) 5 (6) 6

The cold water didn`t stop them from having a swim. 1 2 3 4 5 6 1D. NP 1 NP 2 2D. 3D. 4D. 1 (2) 2 3 (3) 4 (5) (5) 5 They couldn`t stop me from going to the office. 1 2 3 4 5 NP 1 NP 2 1D. 2D. 3D. Foydalanilgan ilmiy adabiyotlar rо`yxati. 1. I. A. Karimov: ”Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent. Ma`naviyat 2008 y. 2. I. A. Karimov: “Mamlakatimiz mederinizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo qilish ustivor maqsadimizdir”. Xalq so`zi ro`znomasi 2010-yil 28 yanvar.

3. I. A. Karimov: Asosiy vazifamiz taraqqiyot va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirish. O ` zbekiston ovozi ro ` znomasi 2010 yil 28 yanvar . 4. Barxudarov L . S . “Структура простого предложения современного английского языка”. М. «Высшая школа» 1966. 5. Бархударов Л. С. Штеллинг Д. А. «Грамматика английского языка» Бешкек. Изда-во «высшая школа» Москва 1985. 6. Bo ` ronov J . “ Ingliz tili grammatikasi ” o ` qituvchi , Toshkent 1978. 7. Долгова О. В. «Семиотика пеплавной речи» М. 1978. 8. Ganshina M. A. “English grammar” Moscwa. 1976. 9. Ilish B. A. “The structure of Modern English” 1971. 10. Ka ушанская B . Л. Ko внер. R . L . Кожевникова. OH, “A grammar of English language” Просвешение 1967. 11. Качалова К. И. «Практическая грамматика английсково языка». Бешкек 1971. 12. Крылова И. «Английская грамматика для всех» Высшая школа. Москва 1983. 13. В . Л . Каушанская «A grammar of the English language» Просвишеные 1967. 14. Мухин А. М. «Синтаксемный анализ и проблема уровный языка» Leningrad . “Наука” 1980. 15. Мухин А. М. «Лингвистический анализ теоритические и метадологический проблемы» Изд-во. « Наука » Л . 1976. Foydalanilgan badiiy adabiyotlar va qisqartmalar. 1. APP-Abrahams P. “The Path of Thunder” M. Foreign language Publishing House 1971. p450. 2. GJM-John Galsworthy. “A Modern Comedy book” 1,2,3. progress Publishers. Moscow 1976. p280. 3. MP-Patricia Moyes. “Who is Simon Warwick” New York 1992. p-280.

4. GHM-Gilbert H. Muller. The Mc Graw-Hill Reader New York 1989. p- 670. 5. SMS-Maugham S. Stories. Л . Просвишение 1976. p400. 6. CFS-Cooper F. G. “The Spy” M. Progress Publishers 1975. p-460. 7. HES-Ernest Hemigway. “Selected stories” Progress Publishers Moscow. 1971. p-500. 8. KMS-Katherine Mansfield “Selected stories” 1989. p-300. 9. MSC-Somerset Maugham “Cakes and ale or the skelition in the cupboard” Moscow. Progress Publishers. 1980. p-400. Foydalanilgan lug`atlar. 1. V. K. Myuller. English-Russian dictionary. Иностранных и национальных словарей. Москва 1955. 2. The Oxford Russian Dictionary. Oxford Moscow 1997. 3. Hornby A. S. Oxford student`s Dictionary of Currtent English. Moscow . Progress Publishers . 1983. 4. Большой англо-руский словар. Москва 1972. 5. Ж. Маруза. Словарь лингвистических терминов Москва. 1960. ILOVA 1 Shartli belgilar va qisqartmqlqr: Yadroviy predikativ bog`lanish.

Tobe bog`lanish. Koordinativ bog`lanish. Appozitiv bog`lanish. NP 1 -Yadroviy predikasiya etiluvchi. Ent-Diternal. NP 2 -Yadroviy predikasiya etuvchi. All-Allativ. D-Tobe bo`lak. Pas-Posterlar. NP 2 -Noyadroviy predikasiya etuvchi. Sb 2 -Substansiv. Loc-Lokativ. Tm-Temporal. Abl-Avlativ. Ac-Aktiv. St-Stativ. Obj-Ob`ekt. ILOVA 2 Sintaksema Misollar soni Foizi % Lokativ 180 36% Temporal 70 14%

Stativ 70 14% Ob`ektiv 100 20% Aktiv 50 10% Kauzal 30 6% Jami 500 100% ILOVA 3 “From” predlogli birikmalar sintaksemalari va ularning funksional birliklari. Sintaksema Misollar Variant Lokativ We stopped every hody`s from leaving he building. out of

Ob`ektiv The steel is mad from iron. of Ob`ektiv This article is tran stated for him. by

Похожие

Hozirgi zamon ingliz tilida payt holi va uning o`zbek tilida berilishi

Hozirgi zamon ingliz tilida ot va uning o`zbek tilida ifodalanishi

Hozirgi zamon ingliz tilida modal fe`llar va ularning o`zbek tilida berilishi

Hozirgi zamon ingliz tilida “of” predlogining gapdagi o`rni va leksik ko`rinishi

Hozirgi zamon ingliz tiliga ega va uning o’zbek tilida berilishi