Fransuz va o’zbek tillarini qiyoslab o’rgatishda zamonaviy pedtexnologiyalarning roli - Французский язык - Дипломные работы

Fransuz va o’zbek tillarini qiyoslab o’rgatishda zamonaviy pedtexnologiyalarning roli

Загружено в:

26.09.2019

Скачано:

0

Размер:

154.5 KB

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI Xorijiy tillar fakulteti fransuz tili va adabiyoti kafedrasi 012-24 guruh talabasi Ibragimova Shaxnozaning “5120100 Fransuz tili ” ta ’ lim yo ‘ nalishi bo ‘ yicha bakalavr darajasini olish uchun “Fransuz va o’zbek tillarini qiyoslab o’rgatishda zamonaviy pedtexnologiyalarning roli” B I T I R U V M A L A K A V IY I S H I Ilmiy rahbar : katta o’qit. Bo’riyeva F. Himoyaga tavsiya etildi” Fakultet dekani: ___________f.f.n. Y.Hamrayeva “____”__________2016yil Qarshi-2016yil

M U N D A R I J A K i r i s h...................................................................................................................3 I BOB. I. Xorijiy tilni o’qitish metodikasi nazariyasi 1.1 Xorijiy tilni o’qitish metodikasi……………………………….…………...6 1. 2 O’rta maktablarda chet tili o’qitish maqsadlari. ………………….…….. 9 1.3 Xorijiy til o’qitish metodikasining tamoyillari ………………………………... 14 1.4 Xorijiy tilni o’qitishda psixologiya va pedagogikaning roli…………….. 19 1.5 Xorijiy tilni o’qitishda o’qituvchining o’quv va pedagogik faoliyatining tavsifi…..…………………………………………………………………………22 1.6 O’tgan davr va xozirga kunda xorijiy tillar o’qishning rivojlanish bosqichlari............................................................................................................. II BOB. I. Fransuz va o’zbek tillarini qiyoslab o’qitish jarayonini tashkil qilish. 2.1. Fransuz tili fonetikasini o‘qitishda informatsion texnologik usullar......... .....................................................................................….....………………...30 2.2. Og’zaki nutqdagi xatolarni tuzatishga kommunikativ yondashuv.................. 2.3. Fransuz tilini qiyoslab o’qitish metodikalari haqida..................................... 2.4 Fransuz tili ta’limida zamonaviy texnoligiyalardan foydalanish ………... ………...33 X U L O S A…………………………………………………………….. ............. 45 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………….……. . 49

Kirish Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim ti zimidagi islohotlar samaradorligini yanada oshirishda “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun hamda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi doirasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar muhim ahamiyat kasb etayotir. Prezidentimiz Islom Karimovning 2012 yil 10 dekabrda qabul qilingan “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ham respublikamizda ta’lim sohasidagi islohotlarning izchil davom etayotganidan dalolat. E’tiborli jihati shuki, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va oliy ta’lim bosqichida chet tillarni kasbga yo‘naltirilgan holda o‘rgatish masalasi ilgari surilmoqda. Umumta’lim maktabda chet tillar umumiy tarzda o‘rgatilsa, masalan, qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan kollejda bu fanni o‘qitishda yo‘nalishga doir mavzular o‘rgatiladi. Maqsad esa har bir talaba o‘z kasbiga tegishli xorijiy tillardagi adabiyotlarni, internet ma’lumotlarni o‘qib, tushunishi, muloqot qila olish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, xorijlik mutaxassislar bilan muzokara yurita olishiga qaratilgan. Shu o‘rinda yana bir muhim jihat esa, “Chet tillarni bilishning umumevropa kompetensiyasining o‘rganish, o‘qitish va baholash (CEFR) tizimi”ga asoslanib o‘quvchi va talabalarning bilimini baholashda milliy xususiyatlardan kelib chiqib belgilash ko‘zda tutilmoqda. Unga ko‘ra, Xalq ta’limi tizimida 1-5 sinflar A1, 6-9 sinflar esa A2 darajasini egallashi lozim. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida bu daraja V1, bakalavr yo‘nalishida esa V2 etib belgilangan. Chet tillarni bilishning keyingi darajasi S1 bo‘lib, mazkur ko‘rsatkich oliy ta’lim tizimining magistratura yo‘nalishi talabalari va katta ilmiy izlanuvchilar uchun joriy etiladi. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda 51,7 ming nafardan ziyod chet tili mutaxassislari tayyorlangan. Ularning aksariyati yurtimizdagi o‘quv muassasalarida faoliyat yuritmoqda. Shunga qaramay, respublikamizning uzoq tuman va qishloqlarida chet tillar o‘qituvchilariga ehtiyoj mavjud. “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi

Prezidentimiz qarorida ta’kidlanishicha, o‘qituvchilar malakasini oshirish hamda zamonaviy o‘quv-uslubiy materiallar bilan ta’minlash, umumta’lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar o‘quv muassasalarida chet tillar o‘qituvchilariga zarur ehtiyoji bo‘lgan uzoq tumanlar va qishloq aholi punktlarida yashayotgan aholi ichidan mahalliy davlat hokimiyati organlarining tavsiyanomalari asosida chet tillar o‘qituvchilari ixtisosligiga oliy ta’lim muassasalariga maqsadli qabulni amalga oshirishga ruxsat etilyapti. Bundan tashqari, Prezidentimizning qaroriga asosan, mamlakatimizda chet tillar o‘qituvchilari malakasini oshirish, respublikamizning chekka tuman va qishloqlarida bu boradagi ehtiyojlarni ta’minlash jarayoni Oliy va o‘rta maxsus ta’limi, Xalq ta’limi vazirliklari, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi hamda Davlat test markazlari bilan kelishilgan holda amalga oshirilmoqda. Ushbu jarayon eng avvalo, bizda qancha chet tili o‘qituvchilari bor, ularning bilim saviyasi qay darajada, qaysi hududlarda mutaxassislarga ehtiyoj sezilmoqda kabi bir qator tahliliy jarayonlarni aniqlab olishni taqozo etadi. Bilamizki, mustaqillik yillarida chet tillarni o‘rgatish bo‘yicha qator qarorlar qabul qilingan. Prezidentimizning 2012 yil 10 dekabrda qabul qilingan “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori esa bugungi zamon talabi ekanligi bilan ham o‘ta ahamiyatlidir. Rostki, bugungi kunda butun dunyoda chet tillarni mukammal biladigan mutaxassislarga ehtiyoj ortib bormoqda. Ushbu qarorga ko‘ra, 2013- 2014 o‘quv yilida umumta’lim maktablarining birinchi sinflardan o‘yin tarzidagi darslar va og‘zaki nutq darslari shaklida, ikkinchi sinfdan esa, alifbo, o‘qish va grammatikani o‘zlashtirishdan bosqichma-bosqich boshlanadi. Bu esa o‘z navbatida mutaxassislar zimmasiga mavjud darsliklarni takomillashtirish, yo‘qlarini yaratish kabi mas’uliyatli vazifani yuklaydi. Ta’kidlash lozimki, birinchi sinflar uchun o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar yaratish, xorijiy tillar o‘qituvchilari uchun zamonaviy o‘quv-metodik qo‘llanmalar tayyorlash eng dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Ushbu jarayonda ta’limning an’anaviy uslublaridan qochib, noan’anaviy saboq berish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Zamon shiddat bilan taraqqiy etmoqda. Odamlar ham u bilan hamnafas yashashlari shart. Zero, bu azaliy haqiqat. Shu nuqtai nazardan biz zamon talabi deya ta’rif bergan chet tillarni o‘rganish ham har birimiz uchun muhim jihatlardan biridir. “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorda ta’kidlanganidek, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda chet tillarni o‘qitish tizimi tubdan qayta ko‘rib chiqilishi va kuchaytirilishi zarur. Bu borada yo‘lga qo‘yilgan ishlar ham o‘z samarasi bilan muhimdir. Aytish mumkinki, chet tillarni mustaqil o‘rganishni istovchilar talim.uz saytida elektron darsliklardan bepul foydalanish imkoniga egadirlar, qolaversa, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti qoshidagi Respublika til o‘qitish markazi faoliyat olib bormoqda. Ushbu markazda qiziquvchilar o‘zlari uchun qulay vaqtda kelib xorijiy tillarni o‘rganishlari uchun barcha imkoniyatlar mavjud. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ilm-fanning barcha sohalarini rivojlantirish, ilmiy ishlarini jadal olib borish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» da respublika ilmiy jamoatchiligi oldiga bu dasturni samarali bajarish uchun ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish vazifasi qo‘yildi1. Respublikamizning jahon hamjamiyatiga teng huquqli suveren davlat sifatida qo‘shilishi tufayli ayniqsa xorijiy tillarni o‘rganishga, til muammolarini o‘zbek tili bilan bog‘lab, qiyoslab o‘rganish, shu sohada ilmiy- izlanish ishlari olib borishga e’tibor kuchaydi. So‘nggi yillarda fan va ta’lim sohasiga alohida e’tobor qaratilishi tadqiqotchilar oldiga nazariy va amaliy sohalarda mas’uliyatli vazifalarni qo‘ydi. Bunday vazifalardan biri o‘rganish va o‘rgatishdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning ta’biri bilan aytganda, “Bugun jahon hamjamiyatidan o‘ziga munosib o‘rin egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun, chet ellik sheriklarimiz bilan hamjihatlikda, hamkorlikda o‘z buyuk kelejagini qurayotgan xalqimiz uchun xorijiy tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo‘qdir”

Tadqiqotning dolzarbligi, alohida olingan bir til yoki qiyosiy yo‘nalishda olingan birdan ortiq tillarda modallik kategoriyasining struktural-semantik va kommunikativ-pragmatik turlarini o‘rganishda qat’iy mezonlarga asoslanish, adabiy til va so‘zlashuv nutqida gapning diktum va modus xususiyatlarini ochib berish, adabiy nutqda hamma til meyorlari mujassamlashgan bo‘lishi va so‘zlashuv nutqida shu tilda so‘zlashuvchilar tomonidan turli vaziyatlarda qo‘llangan shakllar majmuini namoyon qilish, so‘zlashuv qoidalari zaruriy strukturaviy til meyorlari bilan ta’minlanishi va grammatik nutqni hosil qilishda milliy til usulini his qilish, fransuz va o‘zbek tillarida mantiqiy-lingvistik jihatdan modallik kategoriyasining leksik-grammatik qo‘llanishini qiyosiy tipologik tarzda o‘rganish, mantiqiy modallik bilan lingvistik modallikni qiyosiy-tarixiy davrlarga xos rivojlanish xususiyatlarini ochib berish va ularni bir-biriga bog‘lab tahlil qilish, mantiq va tilda modallik kategoriyasining o‘zaro munosabatini semantik maydonlar yordamida ochib berish, funksional aspektda «reallik», «istak», «mumkinlik» va «zaruriyat» ma’nolarining morfologik, leksik, sintaktik ifodalanish yo‘llarini sodda va qo‘shma gaplarda batafsil tahlil etish, fransuz va o‘zbek tillarida modallik kategoriyasining qo‘llanishi haqida maxsus semantik model, jadval va modalemalar ishlab chiqish hozirgi davrda eng dolzarb masalalar bo‘lib qolmoqda. Tadqiqot obyekti va predmeti. Ishning ilmiy yangiligi. Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: - Tadqiqotning metodologik asoslari va usullari. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ilm-fanni rivojlantirish, uning dolzarb muammolarini ilmiy tahlil etish to‘g‘risidagi asarlari, F. Bryuno, V.V. Vinogradov, V.G. Gak, V.Z. Panfilov, Y.S. Stepanov, A.V. Bondarko va YE.YE. Kordilarning nazariy mulohazalari metodologik asos qilib olindi . Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Ishning nazariy ahamiyati shundaki, unda fransuz va o‘zbek tillarida reallik, istak, mumkinlik va

zaruriyat semantik kategoriyalarining sodda va qo‘shma gaplarda morfologik, leksik va sintaktik ifodalanishi yoritildi, modallik kategoriyasining mantiq va tilda tutgan o‘rni aniqlandi. Ish natijalaridan nazariy grammatika bo‘yicha maxsus kurslar uchun ma’ruzalar matnini tayyorlashda, amaliy grammatikadan darslik va o‘quv qo‘llanmalari yaratishda, shuningdek, tadqiqot materiali va undagi ilmiy xulosalardan tadqiqotchilar o‘z ilmiy ishlarida foydalanishlari mumkin . Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi. Qo‘yilgan vazifalarning ketma-ket izchilligiga asoslanib, u kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. I. Xorijiy tilni o’qitish metodikasi nazariyasi.

1.1. Xorijiy tilni o ’ qitish metodikasi . Hozirgi rivojlangan axborot texnologiya asrida biror chet tilini ( fransuz , ingliz , nemis ) bilish hech kimga zarar keltirmasa kerak . Shunday ekan boshqa fanlar ( matematika , fizika tarix ) ning ham o ’ z o ’ qitish metodlari bo ’ lganidek , chet – tili o ’ qitishning xam o ’ ziga xos metodik uslublari , metodikasi mavjud . Hozirgi kunda bu metodikaning fan ekanligi rad etib bo ’ lmaydi . Biroq XVIII asrgacha ayrim olimlar chet – tilini o ’ qitish metodikasini qiyosiy tilshunoslikning amaliy tadbiqdir deb qarasalar boshqalar ularni pedagogika fani deb hisobladilar 1 . Yuqorida keltirilgan fikrlardan ko ’ rinib turibdiki yillar davomida xorijiy til o ’ qitish metodikasi qiyosiy tipologiya va pedagogika fanlarining bir bo ’ g ’ ini sifatida hisoblangan va tatbiq etilgan . Bu fikrning o ’ ziga xos mantiqiy ifodasi bordek ko ’ rinadi . Chunki ona – tili bilan boshqa bir millatning ona – tilini o ’ rganishda albatta ikki til bir – biriga qiyoslanadi , ularning o ’ ziga xos tomonlari farqlanadi . Masalan fransuz va rus tillarining bo ’ g ’ in qismini qiyoslaydigan bo ’ lsak , qo ’ yidagicha holatni ko ’ rish mumkin 2 . Ochiq bo’g’inlar: fransuz tilida rus tilida V eau u (Voyelle) CV rue ты (Consonne voyelle) CCV grand мглеа CCCV strie всте – ча CCCCV - Yopiq bo’g’inlar: fransuz tilida rus tilida VC homme он CVC mer мир CCVC brune стол CCCVC string взнос 1 O’. Xoshimov, I. Yoqubov. Ingliz tili o’qitish metodikasi. Toshkent 2003. 2 В. Г.Гак Сравнительная типология французского и русского языков. Москва. 1989 год 60 – бет.

CCCCVC - вскрыть Yuqorida keltirilgan misoldan ikkita turli tilning bir farqli tomoni keltirib o’tildi. Xorijiy til o’qitish metodikasini pedagogika fani deb hisoblash haqida esa, tilni o’quvchi tomonidan tez va qulay o’rganishni tatbiq etgan. Har bir fanning nazariy asosi bo’lganidek, xorijiy tilning o’qitish metodikasining xam nazariy asosi mavjud ekan va ularning o’z oldiga qo’ygan vazifalari qo’yidagilardan iborat: 1) Hozirgi davr chet – tili o’qitish metodikasi maktab, akademik lisey va kasb – hunar kollejlarida metodikaning asosiy qismlarini bilish va uning asosida o’quvchi talabalarga ta’lim berish. Bu vazifaning asosida ta’lim muassalarida chet – tilini faol metodik uslublardan foydalangan holda dars jarayonini tashkil qilish yotadi. 2) Ana shu eng faol metodik uslublarni o’quvchilarning o’zlariga ham o’rgatib borish. Bu jihatdan ular kelajakdagi o’z faoliyatlarida bunday usullarini qo’llay olish imkoniga ega bo’ladilar. 3) Seminar mashg’ulotlari orqali mutaxassislik uchun zarur malaka va ko’nikmalarni shakllantirish. O’tilayotgan o’quv mashg’ulotlari jarayonida o’quvchilarni kasb mahoratiga yo’naltirib borishdan iborat 3 . 1.2. O’rta maktablarda chet tili o’qitish maqsadlari. Bizning mamlakatimizda chet tili o’qitish asosan o’rta maktablardan boshlab o’rgatiladi. Demak bu jarayonda ko’zda tutilgan maqsad turli davrlarda turlicha bo’ladi ya’ni bu holat jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi, sharoiti, siyosatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Jamiyat talabi amaliy maqsadni oydinlashtirishga o’z ta’sirini o’tkazadi. Ma’lum bir kursni tuzish va uni o’rganishga joriy qilishdan oldin, avvalo zamon talablari o’rganib chiqiladi. Aks holda ko’zlangan maqsadni amalga oshirib bo’lmaydi. O’tgan asrning 40 – 50 yillarida maktablarimizda tinglab tushunishni o’rgatish maqsadi etakchi edi. Gapirish esa faqatgina shakillantirilar edi. Ammo bizning kunimizga kelib bu maqsadlar zamon talabi bilan o’zgardi. Agar o’rta maktab dars sistemasi e’tibor qiladigan bo’lsak har bir 3 O ’. Xoshimov , I . Yoqubov . Ingliz tili o ’ qitish metodikasi . Toshkent 2003 yil 7 – bet.

o’rgatilayotgan fan (fizika, kimyo, biologiya) o’z ahamiyatiga ega. Masalan ma’lum bir fizik hodisani o’qituvchi tajriba orqali ko’rsatib berishi uni hayotda qo’llay olishi mumkin. Bundan tashqari yana boshqa fanlar tizimi (tarix, ona – tili, rus – tili) ham mavjud. Bu holatda o’qituvchi hech qanday tajribani qo’llay olmaydi, hech bir tarixiy voqeani jonlantira olmaydi. Demak bu holatda albatta komunikativlik zarur bo’lib qoladi. Chet – tili o’qitishni ham ana shu ikkinchi guruhga kiritishimiz mumkin. Chet – tili o’qitishning maqsad ham boshqa fanlari singari umumta’lim, tarbiya va kommunikasiya hosil qilish hamda hosil qilingan malaka, ko’nikmalarini boshqa maqsadlarda ishlatishdan iboratdir. Yuqoridagilarni hisobga olib o’rta maktablarda chet – tili o’qitishning to’rtta asosiy maqsadlarini ko’rishimiz mumkin: 1) Chet – tilini amaliy egallash (Amaliy maqsad) 2) Chet – tilini o’rgatish jaroyanida tarbiyaviy ishlarni amalga oshirish yo’llarini o’rgatish ( Tarbiyaviy maqsad) 3) Chet – tili vositasida umumiy ta’lim maqsadlarini amalgam oshirish (Ta’limiy maqsad) 4) Chet – tili vositalarida o’quvchilarning intelektual qobilyatlarini rivojlantirish ( Rivojlantirish maqsadida) 4 . Bu keltirilgan maqsadlarga izoh beradigan bo’lsak, amaliy maqsad orqali o’quvchilarda o’rganilayotgan til bo’yicha malaka va ko’nikma hosil qilinadi. O’quvchilarda leksik, Grammatik talaffuz materiallarini nutqda o’zlari mustaqil qo’llay olishlaricha ko’nikma hosil qilishdan iborat. O’rganilayotgan chet tilida og’zaki nutq, o’qish ko’nikmalari hosil qilinadi. Ikkinchi (Tarbiyaviy maqsadi) esa o’rganilayotgan chet tili darsida boynalminal, axloq va estetik tarbiya berishni ko’zda tutadi. Albatta bularning barchasi o’rganilayotgan chet – tili materialida (turli xil tekstlarni tahlil qilish, og’zaki bayon etishda) amalga oshiriladi. Uchunchi maqsad (ta’limiy maqsad) orqali esa o’quvchilarning tafakkurini yanada o’stirish o’rganilayotgan chet tilidan ma’lumot olish va berish, chet tilini 4 A. Ko’chibaev. Francu z tili o’qitish metodikasi. Samarqand 2005 yil 5 – bet.

yana chuqurroq anglab olish, o’rganilayotgan chet tili haqidagi yangi bilimlar adabiyoti va madaniyati xaqidagi tushuncha va ma’lumotlarni olish hisobiga talaba o’quvchilar dunyo qarashini kengaytirish tushuniladi. O’quvchilarning anglash, fikirlashini o’stirish, dunyoqarashini kengaytirish o’rganilayotgan chet tili hisobiga bo’ladi. So’nggi to’rtinchi maqsad (rivojlantiruvchi maqsad) orqali o’quvchi, talabalarni shaxsan bilish, o’rganish, o’rgatish yo’l – yo’riqlarini belgilab beradi. U til faktlarini tahlil qilish, umumlashtirish, mustaqil xulosa chiqarish, tinglash nutq xarakat malakalarini rivojlantiradi. Keltirib o’tgan maqsadlar doimo bir – birini to’ldirib turadi va bir – biri bilan aloqada bo’ladi. 1.3. Xorijiy til o’qitish metodikasining tamoyillari. O’quv muassasalarida joriy tilni o’quvchi, talabalarga o’rgatayotgan o’qituvchi bilishi lozim bo’lgan xorijiy til o’qitish metodikasining tamoyillari mavjud. Xorijiy til o’qitish tamoyillarini ayrim olimlar ta’lim tarbiya qonunlarini belgilovchi usullar vositasi desalar, boshqalari uni metod zaminida yotuvchi boshlang’ich asosiy dastlabki holda deb hisoblaydilar. Hozirgi davrda chet tilii o’qitishda foydalaniladigan metodlardan biri – didaktik tamoyil hisoblanadi. Har qanday fanga o’rgatish davomidagi ta’lim tamoyillarning umumiy yig’indisi – didaktik tamoyillar deb nomlanadi. Didaktik tamoyillarining ilgari surgan qo’yidagi umum didaktik principlari mavjud: 1. Ta’limning tarbiyaviy principlari 2. Ilmiylik 3. Onglilik 4. Aktivlik 5. Tushunarlilik 6. Individual xususiyatlarni xisobga olish 5 . 5 Р.К. Миньяр – Белоручев. Методика обучения французского языка Москва 1990. 20 стр.

Yuqorida keltirilgan tamoyillardan xorijiy tilni o’qitish jaroyinida bir vaqtning o’zida foydalanib bo’lmaydi. Bu tamoyillardan birini oladigan bo’lsak masalan: Individual xususiyatlarni hisobga olish ya’ni xorij tilini o’rgatayotgan har bir o’quvchining shaxsiy qobiliyatlaridan kelib chiqqan holda u bilan ish olib boriladi. Uning berilayotgan mavzu, topshiriqni o’zlashtira olish qobilyatiga qarab, sekinlik bilan amalga oshiriladi. Chunki xorijiy tilni o’quvchiga birdaniga uning qobilyatini hisobga olmasdan darslar tashkil qilinishi foydasizdir. Shuningdek, bu jarayonda eng katta to’sqinlik qiluvchi holat bu ikki, tilning farliligidir. Misol uchun fransuz va o’zbek tillarining bir til oilasiga mansub emasligi va ularda so’z tartibining farqli ekanligini keltirishimiz mumkin. Xorijiy tilni o’rganayotgan o’quvchi o’z ona tilidan olgan bilimlari asosida o’rganilayotgan mavzuga yondosha oladi va bu vaziyatda o’quvchi holatni to’g’ri tushuntirib bera olishi lozim 6 . 1.4. Xorijiy tilni o’qitishda psixologiya va pedagogikaning roli. Har bir fan o’qitish sistemasida o’zining atrofida bir nechta aloqadir fanlarni qamrab oladi. Shuningdek xorijiy tilni o’qitish metodikasi bilan psixologiya va pedagogika fanlari ham uzviy bog’liqdir. Hozirgi zamon psixologiyasining xorijiy tilni o’qitish metodikasidagi asosiy vazifasi ta’lim va tarbiyaning psixologik asoslari haqidagi muammoni jihatlarini tadbiq etishdan iborat. Ta’lim tarbiyaning ko’zlagan muvaffaqiyati o’tilayotgan o’quv materialining mazmunigagina bog’liq emas. Bu muvaffaqiyat ko’p jihatdan o’quvchining o’tilayotgan mavzularini qanday o’zlashtirishiga uni o’qituvchi tomonidan aniqlanishiga, o’quvchining yosh xususiyatlariga, uning dastlabki aqliy taraqiyotiga e’tibor qaratishi kabi bir nechta omillarga asoslanadi 7 . So’nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, psixoligiya va xorijiy tilni o’qitish metodikasi fanlari o’zaro uzviy bog’liqdir. Shuning uchun psixologiyada psixolingvistika deb nomlangan maxsus bo’lim ham mavjud. Bizga ma’lumki psixologiya nutqni o’z navbatida bir nechta turlarga ajratadi: tashqi va 6 A . Ko ’ chibaev . Francuz tili o ’ qitish metodikasi . Samarqand 2005 yil 22 – bet . 7 P. I. Ivanov. M.E. Zufarova. Umumiy psixologiya. Toshkent – 2008 yil 458 – bet.

ichki, aktiv va passiv, og’zaki va yozma va hokozolar. Metodika esa bu xulosalarga asoslanib o’rganiladigan materiallarni o’qitish tamoyillarini ishlab chiqadi. Shu asosda dastavval xorijiy tilni o’rganayotgan o’quvchi dastavval o’zida ichki nutqni hosil qilishi e’tiborga olinib, dars jarayonida tashkil etiladi. Ichki nutqning ba’zisini dastlabki bilimlar bilan to’ldirilgachgina tashqi nutqni rivojlantirishga o’tish maqsadliroq hisoblanadi. Chunki ichki nutqda asosan o’quvchining o’ylashi, fikrlashida namoyon bo’lsa, tashqi nutqda o’quvchi nutqi og’zaki ifodalaydi. Xorijiy tilni o’rgatishda o’quvchi o’qituvchining nazoratidan chiqib, mustaqil tarzda o’zini iroda qila olish qobilyatiga erishishi bu ko’zlangan maqsadning amalga oshishidir. Ayni davrda yurtimizda ta’lim muassasalarida, oliy o’quv yurtlarida xorijiy tilni o’qitishdan ko’zlangan maqsadlardan biri ham yosh avlodni har tomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalashda o’z hissasini qo’shishdir. Bu jihatdan bu fanni o’qitishda yana bir boshqa fan “Pedagogika”ning ham o’rni katta ekan. Pedagogikaning asosiy maqsadi insonni hayotga yashashga ta’lim olishga ijobiy tomondan tarbiyalashdir. Bu yo’sinda o’rganilayotgan xorijiy tilda gapiruvchi xalqlarga nisbatan xalqlar do’stligi millatlararo o’zaro hurmat va shu kabi tushunchalarni shakillantirishdan iborat. Ularning hayot tarzdagi o’ziga xoslikni bizning hayotimizdagi ko’nikishlari bilan qiyoslashga o’zgatishdir. Xorijiy tilni o’qitishning pedagogik jihati o’quvchi faoliyatida “ko’rgazmalilik”ni talab qiladi, ya’ni bunda o’quvchining talaffuzi, o’qishi, gapirishi, yozishi o’quvchilarga bu holatni ochib beradi. Chunki bu holatda o’qituvchi barcha yuqorida aytib o’tilgan narsalarni o’rganilayotgan xorijiy tilda ko’rsatib beradi. 1.5. Xorijiy tilni o’qitishda o’qituvchining o’quv va pedagogik faoliyatining tavsifi. Ta’lim sistemasiga kiritilgan har qanday o’quv fani bor ekan, bu fanni mazmunli qilib, o’rganishda albatta o’quvchidan juda katta mehnat talab qiladi. Misol uchun fizika o’qituvchisi o’quv rejasida ko’zda tutilgan har bir mavzuni o’quvchilarga tushuntirishda turli xil metod va usullardan foydalanadi. Shu bilan

birgalikda amaliy tajribalarda ko’plab hodisalarni ko’rsatib beradi. Xuddi shuningdek, xorijiy til o’qituvchisining ko’p narsalar talab qiladi. Shu o’rinda o’quv faoliyati hamda pedagogik faoliyatga ta’rif berib o’tish lozim. O’quv faoliyati - bu sub’ekt (o’quvchi)ning o’quv harakatlari umumiy usullarini egallash, o’quvchining o’z – o’zini nazorat qilish, o’rniga o’zi baho berish shaklidagi tashqi nazorat va baholashga asoslangan. O’qituvchi tomonidan maxsus berilgan vazifalarni o’quvchi harakatlari orqali hal etish jarayonida kamol toptirishga qaratilgan faoliyatdir 8 . Bu holatda sub’ektga yaqindan yordam beruvchi unga aniq yo’nalishlarni ko’rsatuvchi rolini albatta o’quvchi bajaradi. Yuqorida keltirilgan ta’rif o’quv faoliyatining ichki strukturasi haqida edi. Bundan tashqari o’quv faoliyatining tashqi strukturasi ham mavjud. Bularga o’z navbatida qo’yidagilarni kiritishimiz mumkin: 1) motivasiya; 2) topshiriq shaklidagi ma’lum vaziyatlarda bajariladigan o’quv vazifasi; 3) o’quv harakatlari amallari; 4) o’z – o’zini nazarat shakliga o’tib boradigan nazorat; 5) o’z – o’zini baholashga aylanuvchi baholash 9 O’quv faoliyatining o’ziga xos xususiyatlari mana shu belgilardan iborat. O’quv faoliyati bilan chambarchas bog’liq bo’lgan yana bir faoliyat turi bu – pedagogik faoliyatdir. Pedagogik faoliyat - o’quvchi va o’qituvchining amaliy va shaxslararo munosabati chog’idagi hamkorlik, o’zaro ishonch, samimiyatga asoslangan hamkorligi, muloqatlari anglanadi 10 . 8 T. Sattarov. Bo’lajak chet – tili o’qituvchisining uslubiy omilkorligini shakillantirish texnologiyasi. Toshkent 2003. 79 – bet. 9 T. Sattarov. Bo’lajak chet – tili o’qituvchisining uslubiy omilkorligini shakillantirish texnologiyasi. Toshkent 2003. 80 – bet . 10 О. А. Абдулина. Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образование. Москва. 1990 20 – стр.

Har bir faoliyatning o’ziga xos xususiyatlati bo’lganidek, pedagogik faoliyatda ham umumiy faoliyat hodisasining barcha xossalarini mujassamlashgan va ularni qo’yidagi xususiyatlar bilan tavsiflash mumkin: - pedagogik faoliyatning maqsadini jamiyat belgilaydi bu holatda o’qituvchining vazifasi ushbu maqsadga erishishdir; - o’qituvchi faoliyati doimo boshqalar o’quvchilar faoliyatini boshqarishdan iborat bo’lib, uning (o’qituvchining) faoliyati tufayligina ro’yobga chiqadigan metafaoliyatdir va hokazolar. Umumiy qilib aytganda, pedagogik faoliyatga umuman “faoliyat” hodisasidagi barcha xususiyatlar (maqsad sub’ekt, ob’ekt, predmet, usul, samara va natija) xos bo’lib, ayni paytda o’qituvchi kasbiy tayyorgarlikda muhim o’rin tutadigan qator o’ziga xos xususiyatlarini e’tirof etish mumkin. Aytib o’tilgan fikrlardan kelib chiqqan holda o’qituvchining bu ikki (o’quv va pedagogik) faoliyatiga ham eng asosiy vazifani bajaruvchi ekanligini ko’rishimiz mumkin hamda o’qituvchiga ham ko’rsatiladigan bir nechta talablarni keltirib o’tish mumkin; - o’rganilayotgan har bir xorijiy til amaliy fanlar sirasiga kiritish va uning o’qitish ob’ekti to’liq nutq faoliyati bo’lib hisoblanadi; uning o’ziga xos gapirish (dialogik va monoligik nutq), tinglab tushunish, o’qish, yozuv, tarjima kabi talablari mavjud. Bu talablarni yuqori darajada egallay olish o’qituvchidan talab qilinadi. - xorijiy tilni o’rgatishda nutq faoliyatining muhimligi. 1.6. O’tgan davr va hozirga kunda xorijiy tillar o’qishning rivojlanish bosqichlari. Har bir o’rganilayotgan fanning ham o’ziga xos tarixi. Rivojlanish bosqichi mavjud. Shu jumladan xorijiy til o’qitish faning ham o’z tarixi rivojlanish bosqichlari mavjud. O’tgan asrning 50 yillaridan boshlab metodistlar maktablarda chet – tillari o’qitish masalalari bilan shug’ullana boshladilar. Bu o’rinda ular albatta o’zbek tilini, maktablarning faoliyat sharoitini hisobga olgan holda ancha foydali ishlar qildilar. Ko’plab Rossiya maktablari uchun chop etilgan xorijiy tillar

darslarini o’zbek maktablariga moslashtirib mashq qildilar. Mashq talabalari o’zbek tilida lug’atlari esa xorijiy (fransuz, ingliz, nemis) tilida va o’zbek tilida berildi. 1968 yilda O’zbekistonda birinchi marta inliz, nemis, fransuz tillaridan o’rta maktab dasturi tuzildi va joriy qilindi. 80 yildan boshlab bir qancha o’zgarishlar ro’y berdi. 1984 – yilda 4 – sinfdan boshlab chet tillari o’qitildi. 4 – 5 – sinf chet – tillar darsliklari yozilib, nashdan chiqdi va ular asosida chet – tillari o’qitildi. O’zbekistonning 1991 yil 30 avgustda mustaqillikka erishganidan so’ng bu sohada juda katta o’zgarishlar ro’y berdi. Respublikamizning aloqasi kengaydi, dunyoning turli mamlakatlarida elchilar va mamlakatimizning qo’shma korxonalari ochildi. Elar uchun chet tilini biluvchilar zarur bo’ldi. Shu sababdan xorijiy tilni o’qitishni qaytadan chiqurroq ko’rib chiqishga to’g’ri keldi. Bu vazifalarni amalga oshirish jarayonida ko’plab xorijiy tilni o’qitish konsepsiyasi, kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ishlab chiqildi. Unda chet tili o’qitishni tubdan yaxshilash. Xorijiy tilni ta’lim tarbiya, muassasalarida uzluksiz o’rgatish uqtirildi. Agar sharoit – o’qituvchilar etarli bo’lmasa bog’chalarda, boshlang’ich (1 – 2 – 3 – 4) – sinflarda xorijiy tilni o’rganishga ruxsat berildi. Bu kabi ko’plab ishlarni amalga oshirish hanuzgacha davom etmoqda. II. Fransuz va o’zbek tillarini qiyoslab o’qitish jarayonini tashkil qilish. 2.1. Fransuz tili fonetikasini o‘qitishda informatsion texnologik usullar. Xorijiy tillarni o‘qitishda talabalarning talaffuz ko‘nikma va malakalarini shakllantirish mashg‘ulotlari ikki bosqichda tashkil qilinadi: I bosqichda o‘rganiladigan tovush bo‘yicha talaffuz ko‘nikmalari shakllantiriladi; II bosqichda I bosqichda shakllantirilgan talaffuz ko‘nikmalari interfaol usullarda bajariladigan nutq mashqlari orqali talaffuz malakalarga aylantiriladi. Xorijiy til darslari, xususan, fransuz tilining fonetik kursiga doir darslarni amalda o‘tkazish jarayonida turli xil interfaol o‘qitish usullaridan, o‘yinli texnologiyalardan keng va samarali foydalanish orqali o‘quvchilarning fonetik ko‘nikmasi, faol va mantiqiy

fikrlash qobiliyati, nutqiy tovush madaniyati, diqqati, mantiqiy xotirasi, qolaversa, aqliy qobiliyati rivojlanadi. Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natija- larga erishishdir. Bu vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma va malakalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Shunday ekan, fransuz tili fonetikasini o‘rganishga bag‘ishlangan mashg‘ulotlarda ham hozirgi zamon axborot-texnologik vositalardan unumli foydalangan holda dars o ‘ tish zamon talabidir . Binobarin , fransuz tili tovushlar sistemasining o ‘ ziga xos murakkabliklari , uning o ‘ zbek tili tovushlar sistemasidan ancha farq qilishi fonetik mashg ‘ ulotlar davomida kompyuter texnologiyalaridan foydalanishni taqozo etadi va natnatijada o ‘ quvchilarning fransuzcha tovushlarni meyoriga yetkazib talaffuz qilish darajasiga erishish mumkin . Negaki, aynan fransuz tilini o‘rganayotgan talabalarda fransuzcha so‘zlarni maromiga yetkazmasdan chala talaffuz qilish, so‘z oxiridagi tovushlarni boshqa korrelyativ tovushlar bilan almashtirib yuborish, ba’zi talaffuzi qiyin bo‘lgan tovushlarni umuman o‘xshata olmaslik, fransuzcha so‘zlarning o‘qilish qoidalarini chalkashtirib yuborish, fransuz tili uchun muhim sanalgan bog‘lanish (la laison) va ulanish (l’enchainement) hodisalariga amal qilmaslik kabi holatlar juda ko‘p uchraydi. Bularning barchasi fransuz tili fonetikasini to‘g‘ri o‘zlashtira olmaslik natijasidir. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida fransuz tilining fonetik kursini o‘rganishga alohida e’tibor qaratgan holda dars jarayonini kompyuter texnologiyalari asosida tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun maxsus tarzda dasturlangan kompyu-terli ma’lumotlarni yaratish va ular asosida fransuz tili tovushlar tizimini o‘rgatish yaxshi samara beradi. Bunda dastlab, fransuz tilidagi 26 ta harf va 35 ta tovush o‘rtasidagi farqni tushuntirish lozim bo‘ladi.

Buning uchun talaba ko‘z o‘ngida ikki qismga ajratilgan jadval paydo bo‘lishi va uning bir tomonida fonetik alifbo, ya’ni 35 ta tovush, ikkinchi tomonida esa orfografik alifbo, ya’ni 26 ta harf namoyon bo‘ladi. Fransuz tili fonetikasini talabalarga o‘rgatish ushbu jadvalning asosan, birinchi qismi, ya’ni 35 ta tovush ishtirokida amalga oshadi. Amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan dastlabki vazifa fransuz tilidagi har bir tovushning ifoda shakllari, ya’ni qaysi harflar yoki harflar birikmasi (diftongva triftonglar) qanday tovushni ifodalash xususiyatini namoyon etishdan iboratdir. Bunday xususiyat fransuz tilining o‘qilish qoidasini ham o‘z ichiga oladi. Bunda sichqoncha strelkasini qaysi tovushning ustiga qo‘yib bosilsa, 3 xil jadval namoyon bo‘ladi. Ularning birinchisi tovushning o‘qilish holatlarini, ikkinchisi tovush artikulyatsion holatining tasviri va talaffuz qoidasini hamda ovozli talaffuzni, uchinchisi esa fonetik mashq qilish uchun so‘zlar yig‘indisi, ularning ovozli talaffuzi hamda o‘rganilayotgan tovush ishtirok etgan kichik matn yoki oson o‘qiladigan she’rni aks ettiradi. Masalan, fransuz tilidagi ochiq [ ε ] tovushiga nisbatan shunday buyruq berilsa, uning quyidagicha xususiyatlari ekranda aks etadi: Bunday turdagi o‘quv materiallari Winamp, Nero, Microsoft Office, Power Point kabi maxsus dasturlar orqali yaratilishi mumkin. Talabalar bunday tarzda yaratilgan fonetik dastur bilan mustaqil tarzda shug‘ullanish jarayonida birinchi va ikkinchi oynalardan (jadvaldan) tovush haqidagi asosiy ma’lumotlarni, ya’ni o‘qilish qoidasi va artikulyatsion xususiyatlari borasida ma’lumotga ega bo‘ladi. Uchinchi oynaga kelganda esa, olgan bilimini amalda sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Xususan, bu oyna orqali talabalarning berilgan tovushni turli xil vaziyatlarda talaffuz qilish qobiliyati sinab ko‘riladi va bu vazifa kompyuter tomonidan bajariladi. Bunda uchinchi oynaning o‘zi ikki qismga bo‘linadi. YA’ni birinchi qism “Prononciation pratique” (amaliy talaffuz) deb nomlanib, unda talaba tovushni ovoz chiqarib, amaliy talaffuz qilish orqali o‘z tovush tonlarini va nutq organlarini berilgan tovush artikulyatsiyasiga moslashtiradi. Buning uchun tovushning har bir shakliga keltirilgan misollar to‘g‘risidagi “karnaycha” belgisi bosilganda ushbu fransuzcha so‘zlarning to‘g‘ri talaffuzi jaranglaydi va talaba ularni kompyuter bilan ketma-ket tarzda talaffuz

qilib borishi talab etiladi. Uchinchi oynaning ikkinchi qismi esa “Prononciation exacte ” (aniq talaffuz) deb nomlanib, unda talaba berilgan tovushning matnlarda uchrash holatlarini to‘g‘ri talaffuz qilishdagi ko‘nikma va malakalarini namoyish etadi. Ushbu qismning eng asosiy va noan’anaviy jihati shundaki, talabalar berilgan kichik matn yoki she’rlarni o‘qish orqali o‘zlarining ushbu tovushni qay tarzda o‘zlashtirganliklarini namoyon etadi. Ularning talaffuz xususiyatlarini baholash esa kompyuter orqali amalga oshadi. Bunda uchinchi oynaning ikkinchi qismidagi matn talaba tomonidan o‘qilish jarayonida qaysi so‘z noto‘g‘ri talaffuz qilinsa, o‘sha so‘zni kompyuterning o‘zi qizil bo‘yoqqa olib ko‘rsatadi. Chunki, ushbu maxsus dasturda ovoz tonlarini registratsiya qilish xususiyati ham mavjud bo‘ladi. Agar talaba uchinchi oynadagi jadvalning ikkinchi qismidagi matnni hech qanday qizil bo‘yoqlarsiz to‘g‘ri talaffuz qilsa, talaba berilgan bu tovushni o‘zlashtirgan, deb hisoblanadi. Hozirgi kunda fransuz tili fonetikasini o‘zbek guruhi talabalariga o‘rgatishdagi bu kabi maxsus tarzda dastur-langan fonetik manbalar, ya’ni elektron shakldagi o‘quv adabiyotlarning mavjud emasligi talabalarga fransuz tili fonetikasini o‘rgatish jarayonidagi bir qancha qiyinchiliklar kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda. Shuningdek, chet tillarni yana takomillashtirgan holda chuqurroq o‘rgatishga katta e’tibor qaratilayotgan bir paytda bu singari elektron adabiyotlarning yaratilishi davr talabi hisoblanib, fransuz tili fonetikasini o‘rgatishdagi katta bir bo‘shliqni to‘ldirishga yordam beradi. 2.2. Og’zaki nutqdagi xatolarni tuzatishga kommunikativ yondashuv Xorijiy tilda muloqotga o’rgatishda “til o’rganuvchining kommunikativ qobiliyati” tushunchasi alohida e’tibor talab qiladi. Muloqotga o’rgatishda o’quvchining so’zlashuv klishelarini bilishi yetarli degan fikrlar asosli emas . Hatto katta yoshli o ’ quvchini ham boshlang ’ ich mashg ’ ulotlarda klishelangan nutqqa o ’ rgatish ancha qiyin . Chunki o ’ z fikrlarini ifodalash istagi o ’ quvchining lingvistik imkoniyatlariga mos kelmaydi . Keng muloqotga kirishar ekan , u tilning fonetik , grammatik yoki leksik normalarini beixtiyor buzadi . Intensiv ta ’ lim doirasida metodikadagi mavjud xato tushunchasini qayta ko ’ rib chiqish

talab qilinadi . Kommunikatsiya akti tinglovchining reaksiyasi bilan , uning olingan og ’ zaki xabarni tushuna olish yoki tushuna olmaslik qobiliyati bilan aniqlanadi . Muloqot jarayonida til normalaridan chekinishga alohida e’tibor berish shart emas. O’qituvchi nutq xatosiz bo’lmasligi faktini tan olishi kerak. Xatolar ona tiliga ham xosdir. Misol izlab uzoqqa borib o’tirmasdan radio tinglash yoki televizor ko’rish kifoya. Tilshunoslar tomonidan tanlangan va tasniflangan til sohiblari sodir qiladigan xatolar ulkan tomlarni tashkil etadi. Xatosiz nutq – bu funksional talabdan ko’ra ko’proq estetik xususiyatdir. L. Yakobovits asosli ta’kidlaganidek, ”hatto ancha – muncha sintaktik va fonetik xatolar bo’lganda ham samarali muloqot amalga oshishi mumkin” (Yakobovits 1976:124).Muloqot jarayonida o’quvchilar tez–tez nutq to’g’riligiga e’tibor berish kerakmi, yoki uning mazmunigami, degan muammoga duch keladilar. Biz ishonch hosil qildikki, ikkinchi faktor katta yoshli o’quvchilar uchun ahamiyatlidir. Bolalar nutqining shakllanishi jarayonini kuzatish shuni ko’rsatadiki, odatda, kattalar faqat gapning ma’nosidagi xatolarni tuzatadilar. Misol tariqasida Rodjers Braunning 3-4 yoshlardagi o’z qizi nutqini kuzatganligiga e’tibor beraylik: Qiz; Walt Disney comed on Tuesday.Onasi: Not Tuesday, Eve, but on Thursday. Qizcha o’z gapida fe’l kesimni o’tgan zamonda noto’g’ri qo’llagan bo’lsada, onasi grammatik xatoga e’tibor berib o’tirmay, muloqotni davom ettirgan. Chunki bu gapdagi xato fikr tushunilishiga xalaqit bermagan. Shuning uchun ham K.A. Michurina og’zaki muloqotda ro’y berishi mumkin bo’lgan xatolarni ikki turga bo’lgan: 1. Muloqotni qiyinlashtiradigan xatolar. 2. Muloqotni yo’qqa chiqaruvchi xatolar. (K.A. Michurina 2001:77). Xatolarning barcha an’anaviy sinflari (fonetik, grammatik, leksik) ushbu turlardan biriga kiritilishi mumkin yoki xabar to’g’ri tushunilgan bo’lsa, umuman xato hisoblanmasligi mumkin. Kommunikativ yondashuv xatolarni to’g’rilashga bo’lgan munosabatni o’zgartirishni talab etadi. Fonetik darajada mantiqiy urg’u,

intonatsiya, pauzatsiya alohida tovushlardan ko’ra muhimroqdir. Grammatik darajada eganing kesim bilan moslashuvidagi xatolar (She have a large flat) yoki fe’l formasining noto’g’ri tanlanishi (He didn’t became fam Hozirgi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan zamonlarda fransuz tilini o’rganish, bu tilda gapirish kundalik ehtiyojlardan biriga aylanib bormoqda. Mamalakatimizdagi o’quv yurtlarida fransuz tilini o’qitish jarayonini tashkil qilish va uni amalga oshirish zarur. Uni to’g’ri tashkil qila bilish oldimizga qo’yilgan maqsad vazifani xal qilishda yordam beradi. Bu jarayonni muaffaqiyatli amalga oshirish esa o’qituvchining bilimiga malaka ko’nikma, mahoratiga, sharoitiga, vositalarni borlig’iga, ularni yaxshi bilishi bilan bog’liqdir. Dastur talabini bajarishda xam o’qitish jarayonini to’g’ri tashkil etish etakchi omildir. Mamlakatimizda asosan chet tili maktablardan boshlab o’rgatiladi. Biroq asta – sekinlik bog’chalarda ham chet tilini o’rgatishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Hozirgi paytda ingliz tili darslari 5 – 6 – 7 – 8 – 9 sinflarda tashkil qilinmoqda. Sinfda o’quvchilar soni ko’p bo’lsa, o’quvchilarni 2 guruhga bo’lish ikki bosqich orqali amalga oshiriladi. 1 – bosqich: 5 – 6 – sinflar 2 – bosqich: 7 – 8 – 9 – sinflar. Bosqichlarga bo’lishda: 1) Har bir bosqichning xususiyati; 2) O’quvchilarning ishi, psixologik xususiyatlari; 3) O’quvchilarning ishlash faoliyatlari; 4) Har bir bosqichda ishlatiladigan metod, usullar hisobga olingan. 11 1 – bosqich (5 – 6 – sinflar)da o’quvchilarda o’yin o’ynashga bo’lgan qiziqish xali unchalik ham so’nmagan bo’ladi va bu vaqtda yangi tilni har xil qiziqarli o’yinlar bilan o’rganish ularni charchatmaydi, aksincha agar ular bu tilni bog’chada o’rganishgan bo’sa davom ettirishga, agar o’rganishmagan bo’lsa yangi bir notanish tilni yaxshiroq va tezroq kashf qilishga qiziqishi uyg’onadi. Bu bosqichda og’zaki nutqni ko’proq tinglash o’qitish alohida e’tibor beriladi. 11 O ’ Xoshimov , I . Yoqubov . Ingliz tili o ’ qitish metodikasi . Toshkent 2003 yil. 217 bet.

Ma’lum vaqt davomida (5 – 6 – sinflarda) ingliz tili o’rganilgach, keyin 2 – bosqichga o’tiladi. Bu bosqich 7 – 8 – 9 – sinflarda amalgam oshiriladi. Bu bosqichda ham nutq faoliyatlari 7 – 8 – sinflarda og’zaki nutq (tinglash, gapirish) va o’qish, yozuv ketma – ketligi o’rganiladi. 7 – 8 – sinf o’quvchilari o’zlari mustaqil tushunishga intiladilar. Birinchi bosqichdagi davom etgan xotira rivojlana boshlaydi, bilimga qiziqish ortadi, ba’zan 8 – sinflarga kelib qiziqish yo’qola boradi. O’qituvchi bu qiziqishning oldini olishi kerak. 12 Agar o’qituvchi o’z vaqtida o’quvchidagi ingliz tilini o’rganishga bo’lgan qiziqishning yo’qotishini payqab, o’quvchiga undan xalos bo’lishga o’quvchini yanada ingliz tilini o’rganishga undash lozim. Yuqori sinfga o’tilgani sari maktab dasturlari ham murakkablashib boradi va til o’rganishi ham qiyinlashadi. O’rta maktabda rejalashtirish tizimi muddati, mazmuni bo’yicha turlarga bo’lish mumkin. Muddat bo’yicha rejalar 4 turga bo’linadi: 1. Bir o’quv yili yoki 4 choraklik; 2. Yarim o’quv yili yoki 2 chorak; 3. Bir choraklik; 4. Bir soatlik. 13 Yuqorida keltirilgan rejalashtirish asosida ingliz tili o’qitishni tashkil etish xar tomonlama o’quvchining barcha qobilyatlarini e’tiborga olgan. Chunki ingliz tilini endigina o’rganishni boshlagan o’quvchiga murakkab tizimli mavzuni o’rganib bo’lmaydi. Shu asosda hozirgi kunda maktabda ingliz tili darsliklari qo’yidagicha taqvim – reja ko’rinishida tashkil etilganligini ko’rsatish mumkin. Yuqorida keltirilgan taqvim rejada maktablarda ingliz tili o’qitishning zamonaviy metodlar asosida tashkil etilganligini aytishimiz mumkin. Chunki xorijiy tilni o’rganish uchun uni tadqiq qilish zarur. Masalan yuqoridagi taqvim reja o’sha tilning barcha aspektlarini qamrab olgan deya olishimiz mumkin. 12 O’ Xoshimov, I. Yoqubov. Ingliz tili o’qitish metodikasi. Toshkent 2003 yil. 221 bet. 13 O ’ Xoshimov, I. Yoqubov. Ingliz tili o’qitish metodikasi. Toshkent 2003 yil. 224 bet.

Dastavval o’tilayotgan darsning mavzusi, so’ngra maqsadi aniq yoritib berilmagan. Undan so’ng esa til materiallariga ya’ni fonetik, leksik, Grammatik aspektlariga otilgan. O’quvchini o’tilayotgan mavzunning ushbu aspentlari bilan tanishtirib bo’lingach, o’gzaki nutq faoliyatlariga o’tiladi. O’quvchi til materiallari (fonetika, leksika, grammatikalar)ni yaxshi o’zlashtirsa darsning keyingi bosqichini qiyinchiliksiz o’zlashtirib keta oladi. Og’zaki nutq faoliyatida o’quvchiga dastavval eshitish uchun ma’lum bir material beriladi. Bu materialni o’quvchiga tushuntirgandan so’ng o’qituvchi o’qituvchi undan material xaqidagi tushunchasini ingliz tilida xikoya qilib berishini so’raydi. Shundagina o’quvchi o’z fikrini xayolida o’ylaganlarini tushuntirishga harakat qiladi, asosiy o’zining muloqotga kirishish, gapirish qobilyatlarini rivojlantirib boradi. Undan so’ng esa o’quvchiga eshitilgan materialning tekst ko’rinishidagi namunasi beriladi. Yuqoridagi eshitilgan materiani izohlab berishda fonetika, leksika, grammatikani qisman takrorlagan bo’lsa, tekst ko’rinishida matnni ovoz chiqarib o’qishi esa asosan fonetikani takrorlash uchun xizmat qiladi. Keyingi bosqichda ya’ni og’zaki nutq faoliyatlarining eng oxirgi bosqichida yuqorida o’rganilganlarni o’quvchi jamlab ixchamgina yozma tarzda tushuntirib beradi. Biroq yuqoridagi keltirilib o’tilgan og’zaki nutq faoliyatlarini sinfda amalga oshirish uchun albatta sinfning jihozlanishi (eshitish ko’rish apparatlari ham mavjudligi) muhim rol o’ynaydi. Shu boisdan ham sinf xonalarining zamonaviy o’quv jihozlari bilan ta’minlanishga alohida e’tibor qaratish zarur. Chunki bunday shart – sharoitlarning mavjudligini o’quvchining fransuz tilini tezroq o’rganishiga imkon yaratadi va asonlashtiradi. Dars yakunida o’qituvchi o’quvchilarga uy vazifasini berish bilan darsni yakunlaydi. Mustaqillikda erishilgandan so’ng, ta’lim tizimida olib borilgan islohotlar natijasida “lisey va kollej” deb nomlangan o’quv yurtlari paydo bo’la boshladi va bu o’quv yurtlarida xam yuqoridagi darslarni tashkil etish namunasi uzluksiz ta’lim sistemasida qo’llana boshlandi. Har bir davlatning o’z rasmiy tili mavjud. O’zbekiston Respublikasining davlat tili o’zbek tilidir. Xalqimizda tilga e’tibor – elga e’tibor degan naql ham

bejizga aytilmagan. Chunki tilga bo’lgan hurmat orqali elga bo’lgan hurmat ham namayon bo’ladi. Yer yuzasidagi har bir inson o’z ona tilidagidek qilib o’ylaganlarini tushuntirib beraolmasa kerak. Chunki bu unga hayotining ilk soniyalaridan berilgan bo’ladi. Shu boisdan yurtboshimiz aytganlaridek: “O’z fikrrini mutlaqo mustaqil ona tilida ravon go’zal va lo’nda ifoda eta olmaydigan mutaxassisni avvalambor, rahbar kursisida o’tirganlarni bugun tushunish ham oqlash ham qiyin”. 14 Garchi shunday ekan o’sib kelayotgan yosh avlodga biror xorijiy (ingliz, fransuz, nemis) tilini o’rgatishdan avval o’z ona tilimizni yaxshiroq o’rgatish maqsadga muvofiqdir. Chunki har qanday xorijiy tilni o’quvchi avvalo o’z ona tiliga tayanib, unga qiyoslab o’rganadi. Shu boisdan ham tilni o’rganishning bir nechta usullari mavjud. Tilni sistemali o’rganishga asoslangan ona tili o’qitish metodikasi talablarni mustaqil va ijobiy fikrlashga o’rgatish, ularning lug’at boyligini oshirish, o’zgalar nutqini tinglay va anglay olish, fikrni aniq. Ixcham ifodalash, so’z tanlash va o’rinli qo’llash, og’zaki va yozma nutq malakalarini shakillantirish, fikr ifodalashda shakl va mazmun uyg’unligiga mantiqiy mukammallikka erishish, “talaba – ta’lim – o’qituvchi” munosabatlarini to’g’ri tashkil etish ta’lim samaradorligini oshirishning muhim omili ekanligini nazariy va amaliy jihatdan asoslab berishga xizmat qiladi. 15 Ta’kidlab o’tilgan fikrlardan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, avvalo o’z ona tilini chuqur bilmay turib, biror xorijiy tilni o’rganish juda ham murakkab hisoblanadi. Har qanday xorijiy (ingliz, fransuz, nemis) tilini o’rganishi uchun ma’lum metodlar mavjudligini ta’kidlab o’tgan edik. Shu alfozda biz uchun ma’lum bo’lgan o’z ona tilimizni ham o’rganish uchun o’ziga xos metodlar mavjud ekan. Hozirgi kun davr talabi bu – yangi zamonaviy texnologiyalarga asoslanib tuzilgan, ta’limning jahon adozalariga mos keladigan dastur va darsliklar yaratildi. Shu nuqtai nazardan olganda, hozirgi o’zbek adabiy tilini ilmiy talqinlari 14 I.A. Karimov. Barkamol avlod orzusi. Toshkent 1997 yil 9 – bet. 15 B. To’xliev, M.Shamsiev, T. Ziyodova. O’zbek tili o’qitishi metodikasi. Toshkent 2006 yil 5 – bet.

ham, lug’aviy – Grammatik munosabatlar sistemasi ham yangilandi va rivojlantirildi. Ushbu o’zgarishlarning paydo bo’lishi va hayotga, tatbiq etilishi o’z ona tilimizni yaxshiroq o’rganishga o’z hissasini qo’shmoqda. Zamonaviy o’zbek tili o’qitish faniga yangi texnologiya sifatida - ongli verbal - kongnitiv ta’lim 16 sistemasi kirib keldi va qo’yida shu sistema asosida o’zbek tilini qanday qilib o’rganishni izohlab berishga harakat qilamiz. Bu sistema mashhur pedagog – metodist D. Ozbel tomonidan asos solingan. Hoh ona tilini, hoh horijiy tilni o’rganishda talaba va o’qituvchi o’rtasidagi o’zaro munosabatga bog’liq bo’lib, o’zaro hamkorlikka asoslanishi lozim. Bu hamkorlikda esa ikkala tomonning roli ham juda muhim hisoblanadi. Har qanday faning o’ziga xos prinsiplari mavjud bolganidek o’zbek tili o’qitishning ham o’ziga xos prinsiplari mavjud. Tilda nimani, qanday, qancha, o’rganish, o’zlashtirilgan bilimlar xajmi va mazmuni kabi masalalar bilan metodika fani shug’ullanadi. 17 Ona tili yoki xorijiy tilni o’rganishda dabdurustdan emas, balki aksincha tartib bilan ish tutish lozim ekan. Bu jarayonda dastavval o’quvchi ijodiy tafakkurini rivojlantirish o’rgatish lozim ekan. O’quvchi ijodiy tafakkuri orqali mustaqil tarzda, ijodiy izlanishga o’rganadi va buning natijasida o’quvchi o’zi uchun noma’lum bo’lgan til hodisalarni bilish jarayonini tezlashtiradi, shu bilan birgalikda o’zi egallagan bilimlarning puxtaligini ta’minlaydi. Shuningdek mavjud til materiallarini yanada bilishga qiziqishi ortadi. Yuqorida sanab o’tilgan barcha fikrlar esa ijodiy o’quv motivlarini shakillantirishga yordam beradi. Shunday qilib til o’qitish metodikasi oldida turgan dolzarb masala bu “o’quvchi nutqini o’stirish” bo’lib qolaveradi. Bu masalani hal etish nutqning ta’sirlanganligini va ifodalanishini ta’minlashga xizmat qiluvchi ko’nikma va malakalar ham ona tili mashg’ulotlarida amalga oshiriladi. Bizga ma’lumki tilning barcha bo’limlari ham nutqiy mahoratni rivojlantirishda keng inkoniyatlarga ega. Biroq biz birinchi navbatta til bo’limlaridan biri fonetikani olishimiz mumkin. Chunki “Fonetika” - tovushudagi 16 B. To’xliev, M.Shamsiev, T. Ziyodova. O’zbek tili o’qitishi metodikasi. Toshkent 2006 yil 5 – bet. 17 B. To’xliev, M.Shamsiev, T. Ziyodova. O’zbek tili o’qitishi metodikasi. Toshkent 2006 yil 40 – bet.

muayyan bir so’zni o’zgartirib, tovushdan so’zlar xosil qilish o’zakdosh, qo’shimchadan qofiyadosh, ohangdosh so’zlar yasash, ularning lug’aviy ma’nolari hamda ma’no guruhlari ustidan ishlash o’quvchi so’z boyligini oshiradi. Nutqiy malakalarni shakillantiradi. Masalan qo’yidagi berilgan so’zni zinapoya shaklida kengaytirib. Yangi so’zlarni yasash mumkin. Har bir so’z oldingisidan bir tovush bilan farqlanadi. O’zbek tilida fransuz tilida OL prend OLA - OLAM le monde OLIM savant OLIMA savante OLINMA pas prend Ushbu bosqich amalga oshirilgach o’quvchidan hosil qilingan so’z ma’nosini sharhlab berish, ulardan so’z birikmalari hosil qilish va mazkur birikmalar ishtirokida gaplar tuzish so’rashish mumkin. 18 Shu usul yordamida ona – tilining boshqa bo’limlarini ham o’rganish mumkin. 2.3. Fransuz tilini qiyoslab o’qitish metodikalari haqida Ta’lim sistemasida o’qitilayotgan har qanday faning o’ziga xos o’qitish usullari, metodlari mavjud. Shuningdek fransuz tili o’qitishning ham o’ziga xos metodlari bor ekan. Fransuz tili darslarida qo’llaniladigan o’qitish metodlari nafaqat bilimlarni bayon qilish yoki uni mustahkamlashga xizmat qilish, balki o’quvchilarning mustaqil bilim olishlarini ham hisobga olish ta’lim jarayonida izlanuvchanlik va tadqiqotchilik unsurlarini qo’shish orqali ularni ijodiy faoliyatiga tayyorlash lozim. Ana shu nuqtai nazardan qaraladigan bo’lsa, ta’lim metodlarini ikki guruhga ajratsa bo’ladi: 1. O’qituvchi faoliyati bilan bog’liq metodlar. 2. O’quvchi (talaba) faoliyati bilan bog’liq metodlar. 19 18 B. To’xliev, M.Shamsiev, T. Ziyodova. O’zbek tili o’qitishi metodikasi. Toshkent 2006 yil 41 – bet.

O’qituvchi faoliyati bilan bog’liq metodlarni qo’yidagicha turlarga ajratish mumkin: 1) Bilimlarni tayyor holda bayon etish metodi; 2) Fransuz tili darslarida bilimlarni muammoli yo’l bilan bayon qilish metodi; 3) Bilimlarni suhbat vositalarida bayon qilish metodi. Bilimlarni tayyot holda bayon etish metodi: bu metod fransuz tili darslarida eng ko’p tarqalgan metodlardan biridir. Bayon yordamida murakkabroq, ayniqsa, o’quvchilarga oldindan ma’lum bo’lmagan ma’lumotlar izohlanadi. Ko’pincha til hodisalarning mohiyatini tushuntirish, o’quvchilar bilimidagi bo’sh tomonlarini to’ldirish, qo’shimcha ma’lumotlar berish, savollarga javob qaytarish maqsadida bu metodga murojat qilinadi. Bu metod ham ijobiy, hamda salbiy metodlarga ega. Uning ijobiy tomonlaridan biri vaqtni tejash imkoniyatini tug’diradi. Bu o’z navbatida bilim, malaka va ko’nikmalarni mustahkamlash va takrorlashga ajratilgan vaqt miqdorini ko’paytiradi. Bilimlarni tayyor holda bayon qilishning salbiy oqibatlaridan biri esa bu jarayonda o’quvchining fikrlash faoliyatini ma’lum darajada chegaralashdir. Ko’p hollarda o’quvchi ta’lim jarayoning faqat tinglovchisiga aylanib qolishi mumkin. Bu metoddan foydalanish uchun qo’yidagilarga amal qilish maqsadga muvofiq bo’ladi; - O’qituvchining nutq madaniyatiga e’tiborni kuchaytirish o’qituvchining nutqi mantiqiy talablarga javob berishi shart. Sodda, mazmunli, ifodali, izchil nutq o’quvchilarga bilimga nisbatan kuchli qiziqish uyg’otadi; - O’quv materialini, qat’iy bir reja asosida bayon qilish (qat’iy reja asosida bayon qilingan fikrlarni o’zlashtirish o’quvchi uchun ancha qulay); - Bilimlarni tayyot holda bayon qilish, ishontirish va asoslash. Ishontirish va asoslash o’rgatilayotgan materialga qiziqish uyg’otadi va x.k. Yuqorida sanalganlardan tashqari til hodisalarini sharxlash maqsadida keltirilgan misollarning ilmiy, badiiy va tarbiyaviy yo’nalishida bo’lishini 19 S. Odilov, J. Umarov. O’zbek tili o’qitish metodikasi fanidan muammoli ma’ruzalar matnlari. Qo’qon 2008 yil 16 – bet.

ta’minlash, o’qituvchi bayoni bilan namoyish etiladigan vositalarni bir – biriga, muvofiqlashtirish o’quvchining faollik darajasini oshiradi. Fransuz tili darslarida bilimlarni muammoli yo’l bilan bayon qilish metodi. Ma’lumki izlanishga asoslangan har qanday faoliyat sermaxsul faoliyatdir. O’quvchi til xodisalarni tayyor holda izlashtirmaydi, uni izlasa, aktiv ijodiy faoliyat ko’rsatsa. O’zlashtirish jarayoni ancha samarali bo’ladi. Muammoli ta’lim ana shunday izlanish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Bu metod shaxs va uning ijtimoiy faoliyatini har tomonlama rivojlantirish vositasi sifatida xizmat qiladi. fransuz tili darslarida muammoli vaziyat yaratishning qo’yidagi usullaridan foydalanish mumkin: 1) Tilga oid dalilarni tahlil qilish asosida muammoli vaziyat yaratish; 2) Til hodisalarini qarama – qarshi qo’yish va va taqqoslash asosida muammoli vaziyat yaratish; 3) Til hodisalarni umumlashtirish orqali muammoli vaziyat yaratish; 4) Berilgan matnning mazmunidan kelib chiqib, muammoli vaziyat yaratish. 20 Bilimlarni suhbat fositalarida bayon qilish metodi. Inson yashar ekan uning, hayotini muloqatsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Har kuni kundalik hayotimizda uyda, ko’chada, ishda va o’qishda undan foydalanamiz. Fransuz tili o’qitish jarayonida bilimlarni suhbat vositasida bayon qilish metodidan foydalanish rivojlantirishda o’z fikrlarini bayon qilishga o’rgatishda ancha katta yordam beradi. Chunki dars jarayonida asosiy rolni faqatgina o’qituvchi band qilib qolmasdan, balki o’quvchini ham yanada mustaqil ishlashga jalb qiladi. Yuqorida keltirib o’tilgan ikkita (bilimlarni tayyor holda bayon qilish, ona tlil darslarida bilimlarni muammoli yo’l bilan bayon qilish) metodlarda o’qituvchining tashabbusi bilangina dars jonlantirilar edi. Ammo bu metodda o’quvchi tomonidan o’rtaga qo’yilgan mavzuni muhokama qilish jarayonida har xil fikrlar asosida tushuntirib boriladi. Yuqorida keltirib o’tilgan 20 S. Odilov, J. Umarov. O’zbek tili o’qitish metodikasi fanidan muammoli ma’ruzalar matnlari. Qo’qon 2008 yil 20 – bet.

barcha metodlarni ona tili o’qitish jarayonida qo’llay olish faqatgina o’qituvchidan talab etiladi. Biroq biz o’quvchi (talaba) faoliyati bilan bog’liq metodlar haqida ham ta’kidlab o’tgan edik. O’quvchi (talaba) faoliyati bilan bog’liq metodlar; 1) Reproduktiv (tayyor o’quv materiallari bilan ishlash) metidi; 2) Qisman izlanuvchanlik metodi; 3) Izlanishga asoslangan metod; Fransuz tili o’qitish metodikasining ta’lim metodlari ijtimoiy – tarixiy taraqqiyot bilan bir qatorda kengayib bormoqda. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” hamda “Umum ta’lim maktablari uchun Davlat ta’lim standartlari”ning qabul qilinishi ta’lim sistemasiga muayyan inson shaxsini maqsadli rivojlantirishga qaratilgan talablarni qo’ydi. Yangilangan ta’lim metodikasi umumjahon pedagogikasidan samarali hisobga olingan ongli verbal – kongnitivi ta’lim sistemasiga asoslangan holda rivojlantirish, interaktiv metodlar asosida takomillashtirilishi zamon talabiga mos, milliy me’yorlarga uyg’un bo’lishi zarur. Demak, ta’lim metodini tanlashga darsning aniq maqsadi va vazifalaridan, materiallar mazmunidan, o’quv imkoniyatidan kelib chiqilsagina talabalatning o’zlashtirish darajasi, til xodisalariga qiziqishi ortadi, ularda og’zaki va yozma nutq malakalarining shakillanishi va takomillashuviga erishladi. 2.4 Fransuz tili ta’limida zamonaviy texnoligiyalardan foydalanish. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov Pespublika Oliy Majlis IX sesiyasida so’zlagan nutqida jamiyatimizning yangilanish, taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan ishlohotlarimiz samarasi – zamon talablariga javob bera oladigan yuqori malakali mutaxassis kadrlar tayyorlash bilan bog’liqligini qayt etdi. Ta’limdan asosiy maqsad bolalarga bilim berishgina emas, balki bilim olish yo’llarini o’rgatish, ularni ta’lim jarayoning faol ishtirokchisiga aylantirish demakdir. Yangicha intimoiy, iqtisodiy sharoitda ona tilini o’qitish mazmunini takomillashtish, darslarni jahon andozalariga mos ravishda tashkil qilish talaba faolligini oshiradigan muhim omillardan hisoblanadi.

Nutqiy faoliyatda har bir til xodisaning o’z o’rni, o’z vazifasi bor. Yoshlar til imkoniyatidan vaziyatga qarab foydalanish malakasiga ega bo’lishlari, o’z fikrini aniq ifodalashga, zarur bo’lgan so’z va gap shakillari, ibora va tasviriy ifodani tanlay va qo’llay bilishlari davr talabidir. Buning uchun ona tili o’qituvchisi o’z ixtisosini puxta bilishi ilg’or pedagogik texnologiya hamda zamonaviy o’quv – texnik vositalardan yaxshi xabardor bo’lishi lozim. Shundagina ta’lim samarasi ham, o’qitish darajasi ham yuqori bo’ladi. O’quv mashg’ulotlarini yangi zamonaviy shakl va usullarda tashkil etish, talabalarni dars jarayonida dars jarayonida maqsadli boshqara olish ayni kunda o’qituvchilik faoliyatining bosh mezoni deb qaralmoqda. Shunday ekan an’anaviy yo’nalishdagi dars o’tish uslubidan voz kechib, ilmu fan sohalaridagi yangi – yangi yutuqlardan foylalangan holda dars (mashg’ulot)ni tashkil etish va qo’llashni davrning o’zi taqazo qila boshladi shu asnoda “Ilg’or pedagogik texnoligiyaga asoslangan zamonaviy dars turlari va shakillari” degan tushuncha paydo bo’ldi. Ilg’or pedagogik texnologiya asoslangan dars turlari va ularning xos tomonlari haqida qo’yidagicha fikr yuritishimiz mumkin. Musobaqa darslari. Fransuz tili ta’limida musobaqa darslarini o’tkazishdan maqsad o’quvchining til darsida olgan bilimlarini sinab ko’rish, o’zaro munozara – muloqat jarayonida til imkoniyatlaridan foydalana olish, nutqiy mahorat, tez va aniq fikrlash darajasini, muammoli vaziyatlardan chiqa olish malakasini baholashdan iboratdir. Musobaqa darslari o’quvchilarda faollik, topqirlik, zukkolik fazilatlarini shakillantiradi ularni mustaqil ijodiy fikr yuritishga odatlantiradi, zarur va foydali ko’nikmalarni hosil qilishga yordam beradi. Samarali dars shakillaridan biri bo’lgan musobaqa darsi til mashg’ulotlarining qiziqarli o’tishi va o’quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi vositadir. Musobaqa darslari uchun mavzular “Nutq tovushlarining siri”, “So’z harfidan so’z yasang”, “Tilni belgilari musobaqasi”, “So’z musobaqalar anjumani” ba boshqalar.

Masalan: “Musobaqa darslari” ni tashkil etishda “Beshinchi ortiqcha texnoligiyasi” 21 dan foydalanish mumkin. O’quvchilarning mantiqiy tafakkur yuritish ko’nikmalariga ega bo’lishlarida ushbu metod alohida ahamiyatga ega. O’rkazish tartibi: - O’rganiladigan mavzuga mos tushunchalarning tizimini shakillantirish; - Hosil bo’lgan tizimda mavzuga taalluqli bo’lgan to’rtta tushunchaning o’rin olishiga erishish; - O’quvchilarga mavzuga taalluqli bo’lmagan tushunchani aniqlash va uni chiqarish vazifasini topshirish; - O’quvchilarni o’z xarakatlarini mohiyatini sharxlashga undash. Mavzuga xos bo’lgan tushunchalarni ko’rsata olish o’quvchlarda mustaqil fikrlash, shaxsiy yondashuvlarni asoslay olish, shuningdek, tengdoshlarining fikrlari bilan shaxsiy mulohazalarini o’zaro taqqoslash ko’nikmalarini ham shakillantiradi. Masalan ona tili darslarida ushbu metoddan foydalanganda ot so’z turkumi bo’yicha: Keldi maktab, qalam, belkurak, xona . Vient, l’école , le stylo, la chambre,la table., Bunda o’quvchilar vient so’zi ortiqcha so’z ekanligini topadilar. Ba’zida bunday topshiriqlar o’quvchilarning o’zlariga topshiriladi. O’quvchilar o’zaro hamkorlikda mavzu bo’yicha fikrlaydilar. Bahs – munozara darslari musobaqa darslaridan yechib ulgurmagan biror to’xtamga kelinmagan masalalarni oydinlashtirish, to’g’ri, aniq hukm va muxtasar xulosalar chiqarish bilan farqlanadi. Bahs – munozara o’quvchilardan xushyorlikni talab etadi. U mustaqil va jadal fikrlashga hozirjavoblikka aytilgan fikrning to’g’ri yoki noto’g’riligi haqida o’ylashga, o’z fikrini mantiqli va izchil isbotlashga o’rgatadi. O’zaro tortishuv va bahs oqibatida eng to’g’ri va ma’qul yechimga kelinadi. O’quvchi bahs – munozara orqali qarshi tomonning ishonarli dalillarini tinglaydi, o’z “men” ni anglab etadi, o’z dunyoqarashi, ilmiy – ijodiy tafakkuri ko’lami, haq yoki nohaq 21 Toshkent biloyati pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish institute. Boshlang’ich ta’lim innovasion texnologiyalari joriy etish usullari. (Uslubiy tavsiyanoma) Toshkent 2011 yil 19 – bet.

ekanligi to’g’risida o’zi mustaqil xulosa chiqaradi. O’z fikrini himoya qilish uchun turli usul va vositalarni ishga solish, ijodiy fikrlash, til imkoniyatlaridan unumli foydalanishga o’rgatadi. Bahs – munozara darsni samarali o’tkazish uchun talabalar muhokama qilinadigan matn yoki mavzu bo’yicha keng tushunchaga ega bo’lishlari, uni yaxshi o’qib, o’rganib, chiqqan bo’lishlari darkor. Darsning bu ko’rinishida ham ilg’or pedagogik texnoligiyadan foydalanishimiz mumkin. O’tkazilgan har bir o’yin yoki bahs o’quvchilarni yanada faol ishlashga undaydi. Bunda “Davra suhbati” texnologiyasidan 22 foydalanishimiz mumkin. Davra suhbati texnologiyasi aqliy hujum yo’li bilan g’oyalarni to’plash, bitta savol, savollar guruhi yoki muammoga ko’p sonli javoblarni umumlashtirish uchun ishlatilishi mumkin. O’qituvchilarga o’quvchilarga beriladigan savol yoki muammo yechimining kaliti bo’ladi. Bu shunday savol yoki muammo bo’lishi kerakki; unga ko’p (bir necha) “to’g’ri” javoblar berish mumkin bo’lsin. Savolni dars mavzusiga bog’lash, lekin har bir ishtirokchi o’z hissasini qo’sha olishi uchun uni sodda shaklda tayyorlash kerak: - O’qituvchi savol beradi va vaqtni belgilaydi: - Har bir guruh bir dona ruchka va bir varaq qog’oz beriladi; - Birinchi ishtirokchi bitta javobni yozadi va javobni baland ovozda o’qib beradi; - Birinchi ishtirokchi bitta javob yozilgan qog’oz bilan ruchkani chap tarafida o’tirgan guruhdoshiga uzatadi va keyin o’sha ishtirokchi qog’ozga o’z javobini yozadi va x.k; - Vaqt tugatilgancha ish to’xtatilmaydi; - O’quvchilar jarayon vaqtida “taslim bo’ldim” so’zini aytishlari mumkin; - Ajratilgan vaqt tugaganidan so’ng ish to’xtatiladi. 22 Toshkent biloyati pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish institute. Boshlang’ich ta’lim innovasion texnologiyalari joriy etish usullari. (Uslubiy tavsiyanoma) Toshkent 2011 yil 30 – bet.

Vaqt tugashi bilan o’quvchilar o’z ro’yxatlari bilan nima qilish yuzasidan ya’ni ular turli javoblarni muhokama qilishni davom ettirishi yoki sinfning boshqa a’zolari o’rtasida o’z ro’yxatlari bilan tajriba almashishi yoki o’qituvchining taklifi bilan ishni davom ettiradilar. III. Xulosa Le rôle des technologies pédagogiques modernes dans l’apprentissage comparatif de la langue française et de la langue ouzbèke. Résumé du travail Адабиётлар : 1. Lesot А . Bescherelle l’essentiel. -Paris: HATIER, 2010. 2. Bled Е , Bled O. Orthographe, Grammaire, - Paris: HACHETTE, 2009. 3. Зубов А . В . Информационные технологии в лингвистике . – Москва : Академия , 2004. 4. Зубов А.В. Компьютерная лингвистика и перспективные информационные технологии. – Москва : Русский мир , 2004. 5. Choukourova R. Jabborova Kh. Les moyens informatiques et technologiques dans l’apprentissage de la phonétique française. Dans cet article il s’agit des critères pratiques et techniques de l’organisation des cours de phonétique française à la base du système moderne éducatif. 6. Шукурова Р. Жаббарова Х. Информационно-технологические приемы в обучении фонетики французского языка. В этой статье речь идёт о практической и технической организации уроков по фонетике французского языка на основе современной образовательной системы.

Похожие

« EN » va «Y » o‘rin ravishlarini fransuz tili gap va iboralarida ishlatilishining o‘ziga xos jihatlari

J.M. Gustav Le Klezio ijodining badiiy-lisoniy xususiyatlari

Gaplarda «être» va «avoir» yordamchi fe’llarining qo’llanilishi

Les formes non-personnels du verbe et leurs particularités dans les propositions simples et composées