Хайриддин Султон ва Аҳмад Аъзам қиссаларида хронотоп

Загружено в:

24.09.2019

Скачано:

0

Размер:

142.0888671875 KB

Скачать

Хайриддин Султон ва Аҳмад Аъзам қиссаларида хронотоп 3

МУНДАРИЖА Кириш ................................................................................................ I боб. Мурод Муҳаммад Дўст қиссаларида сюжет, характер ва композиция.. . .. .. .. . .. . .. ............................... ........................................ II боб. Аҳмад Аъзам қиссаларининг сюжет-композицион хусусиятлари.. . .. ........................................................ ....................... III боб. Хайриддин Султонов қиссаларининг сюжет-композицион хусусиятлари ............................................................................. ...... Хулоса ............................................................................................. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати ....................................... 4

К И Р И Ш Тадқиқот мавзуининг долзарблиги. Бугунги адабиёт инсоннинг тақдири, кечмиши, ички олами ҳеч бир қолипга сиғмайдиган ҳодиса эканини, ҳар бир одам ўзига хос мураккаб дунё эканини тушунишда ва кўрсатишда тобора илгарилаб бормоқда. Унда борлиқ, табиат, она замин муаммоларини, мавжуд турмуш ҳодисаларини, инсон қалбини бадиий идрок қилиш, тадқиқ этиш тенденцияси теранлашиб бормоқда. 70-80 йиллар ўзбек адабиётининг энг яхши асарларида инсон тасвирида шундай салмоқли натижаларга эришилдики, адабиёт инсоншунослик сифатида борган сари ўз моҳиятига тобора яқинлашиб борганлигини кутиш мумкин. Адабиётда ҳаёт ва инсон образини талқин этишда янгича ўзгаришлар, янгича тенденциялар пайдо бўлишга сабаб нима? Аввало, айтиш керакки, адабиёт бу ҳаёт ифодаси. Шундай бўлгандан кейин ижтимоий-маънавий ҳаётда юз берган барча янгиликлар, ўсиш-ўзгаришлар адабиётда акс этиши, ўз инъикосини топиши тайин. Ижтимоий-иқтисодий турмушдаги тараққиёт эса инсон характерини, унинг дунё ҳақидаги тасаввурини, талаб ва эҳтиёжларини доимо ўзгартириб боради. Ҳаёт ва инсон шахси мураккабликларини бадиий тадқиқ этиб кўрсатишда ижтимоий, маънавий-аҳлоқий масалаларнинг ич-ичига кириб боришда, улардаги зиддиятларни очиб беришда роман ва қисса жанри катта имконга эга. Аммо, бу ҳикоянинг ёки поэзия, драматургиянинг адабий жараёндаги, унинг ривожидаги муҳим ролини камситмайди. Чунки адабиётдаги ҳамма жанрлар ўз ўрнига, ўз салмоғига, қадрига эга.. Ҳозирги кунда роман прозанинг энг истиқболли жанри сифатида ҳаётнинг ижтимоий-тарихий, маънавий-аҳлоқий муаммоларини кенг кўламда, фалсафий йўналишда, бутун мураккабликлари билан бадиий ифодалаб кўрсатишда етакчилик қилаётган бўлсада, бугунги ўзбек адабиёти эришган муваффақиятлар миқёсини белгилашда қиссачиликда яратилган асарлар ҳам салмоқли ўрин тутади. Хусусан, 80- йиллардаги ўзбек қиссалари бадиий кашфиёт даражасига кўтарилган ва бу кенг жамоатчилик, адабий танқидчилик томонидан эътироф этилган. Буларга таяниб айтиш мумкинки, қиссачилик бугунги насрчиликнинг ҳаракатлантирувчи кучига айланган. У кенг жамотчиликнинг, кўп минглаб китобхонларнинг диққат марказида туради. Чунки қиссачилик - бадиий прозанинг ҳозиржавоб жанри. Шу маънода 80-йиллар ўзбек қиссаларининг сюжет-композицион хусусиятларини ўрганиш бу давр қиссачилигидаги асосий тенденцияларни белгилашга ёрдам беради. Мавзунинг ўрганилиш даражаси. 80-йилларда яратилган қиссалар ҳақида бир қатор адабиётшунос олимлар, танқидчилар фикр билдирганлар. Жумладан, У.Норматов, 5

$И.Ғафуров, А.Расулов Аҳмад Аъзам, Очил Тоғаев кабиларнинг мақола ва тақризларини санаб ўтиш мумкин. 1 Тадқиқотнинг мақсад ва вазифалари. Ушбу магистрлик диссертациясида 80- йиллар ўзбек қиссаларининг сюжет-композицион хусусиятларини ўрганишни мақсад қилганмиз. Бу мақсадга эришиш учун қуйидаги вазифаларни бажаришга ҳаракат қиламиз. -80-йиллар қиссаларининг асосий тенденцияларини белгилаш, характер ва сюжетнинг ўзаро муносабатини кузатиш; -Хайриддин Султонов қиссаларидаги сюжет, композиция ва конфликтни таҳлил этиш; -Мурод Муҳаммад Дўстнинг «Мустафо», «Галатепага қайтиш», «Истеъфо» қиссаларининг сюжет-композицион хусусиятларини тадқиқ этиш; -Мурод Муҳаммад Дўстнинг «Галатепага қайтиш» асари орқали сюжет ва конфликт, сюжет ва характер масалаларини ўрганиш; -Аҳмад Аъзамнинг «Бу куннинг давоми», «Асқартоғ томонларда» қиссаларининг сюжет ва композициясидаги ўзига хосликни таҳлил қилиш. Тадқиқотнинг методологик асослари. Тадқиқотнинг методологик асоси сифатида Миллий истиқлол мафкураси ҳамда президентимиз И.А.Каримов асарларига таяндик. Шунингдек, илмий-назарий жиҳатдан адабиётшунос олимлар О.Шарафиддинов, М.Қўшжонов, У.Норматов, А.Расулов, И.Ғафуров, Д.Қуронов кабиларнинг қарашларига таяндик. Тадқиқот объекти. Тадқиқот объекти сифатида Мурод Муҳаммад Дўст, Хайриддин Султонов ва Аҳмад Аъзамнинг 80-йилларда яратилган қиссалари олинди. Тадқиқот тузилиши. Ушбу магистрлик диссертацияси Кириш, учта асосий боб, хулоса ва фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат. 1 1 Норматов У. +алб ин=илоби. Тошкент, 1986; /афуров И. Зерикарли одамнинг истеъфоси. «Ыз АС», 1984, 6-июль; Расулов А. Рущий олам доиралари. «ЫзАС», 1982, 29 октябр; Аъзам А. Даврадан таш=аридаги одам. «ЫзАС», 1982, 29 октябр; То\аев О. Гражданлик рущининг шаклланиши. «ЫзАС», 1982, 11 июнь. 6$