Nutq texnikasida urg’u va to’xtam (pauza) 11-sinf - Лингвистика - Учебники (по школьные предметы)

Nutq texnikasida urg’u va to’xtam (pauza) 11-sinf

Загружено в:

13.04.2023

Скачано:

0

Размер:

1334 KB

Taqdimot 11-sinf Ona- tili darsligi asosida tayyorlangan

23 -Mavzu: Nutq texnikasida urg’u va to’xtam (pauza)

1-topshiriq. Berilgan juftliklardagi so’zlarning urg’u va ma’no jihatdan farqlarini izohlang. Olm a (ot) – o lma (fe’l); A kademik (ot) – akad e mik - (sifat).

2-topshiriq. Berilgan gapning intonatsiyasini o’zgartirganda, gapning boshqa mazmuniy turi yuzaga kelishiga diqqat qiling. Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi. (Y. Muqimov) (darak gap) Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi? (so’roq gap) Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi! (his-hayajon gap)

Nutqning madaniyligini ta’minlashda undagi ohang ham alohida o’rin tutadi. Nutqda yaxlit ohangning shakllanishida urg’u, to’xtam (pauza), mazmuniy-hissiy intonatsiya kabi unsurlar ishtirok etadi. Og’zaki madaniy nutq tuzayotgan kishi ana shu unsurlarning aniq va to’g’ri namoyon qilishi zarur. Siz oldingi sinflardan yaxshi bilasizki, urg’u ikki xil bo’ladi, ya’ni: so’z urg’usi va gap urg’usi. Gap tarkibidagi mantiqan muhim bo’lak gap urg’usi bilan ta’kidlanadi. Nutqning madaniyligini ta’minlashda undagi ohang ham alohida o’rin tutadi. Nutqda yaxlit ohangning shakllanishida urg’u, to’xtam (pauza), mazmuniy-hissiy intonatsiya kabi unsurlar ishtirok etadi. Og’zaki madaniy nutq tuzayotgan kishi ana shu unsurlarning aniq va to’g’ri namoyon qilishi zarur. Siz oldingi sinflardan yaxshi bilasizki, urg’u ikki xil bo’ladi, ya’ni: so’z urg’usi va gap urg’usi. Gap tarkibidagi mantiqan muhim bo’lak gap urg’usi bilan ta’kidlanadi .

Nutq oqimidagi noto’g’ri yoki o’rinsiz to’xtam (pauza) hatto fikr ning yanglish anglanishiga ham olib kelishi mumkin. Masalan, Hovliga ikki bolali ayol kirib keldi gapi agar Hovliga ikki / bolali ayol kirib keldi tarzidagi to’xtam bilan aytilsa, «Hovliga bolasi bor ikkita ayol kirib keldi» mazmuni anglashiladi, Hovliga ikki bolali / ayol kirib keldi tarzidagi to’xtam bilan aytilganda esa «Hovliga ikkita bolasi bor bitta ayol kirib keldi» mazmuni ifodalanadi . Intonatsiya gapning mazmuniy-hissiy yo’nalishini ko’rsatadi.

113-mashq. So’z va gap urg’usi hamda to’xtam qoidalariga rioya qilgan holda she’rni o’qing. Unda ifodalangan fikrlarni nasriy ba yon qilishga harakat qiling va ularga o’z munosabatingizni bil diring.

114-mashq. Matnni gaplarning turlariga muvofiq intonatsiya bilan o’qing. Matn mazmunidan kelib chiqadigan ibratli xulosa yuzasidan mulohazalaringizni o’rtoqlashing .

Qadimda ikki aka-uka bo’lgan ekan. Ikkalasi harchand uringani bilan ishi yurishmas, omadi chopmas ekan. Kunlardan birida aka-ukalar donishmand huzuriga borib, maslahat so’rabdi: – Shuncha harakat qilsak ham, birimiz ikki bo’lmaydi. Nima qilaylik? Donishmand aytibdi: – Ikkovlaring inoqmisan? Faqat to’g’risini gapir! Aka-ukalar noahil ekanini tan olibdi. – Ey nodon! – debdi donishmand. – Ikkisi bir bo’lmaganning qandoq qilib biri ikki bo’lsin?! (O’. Hoshimov)

115-mashq. Matnni undagi gaplarning mazmuniga mos ohang bilan o’qing, so’z va gap urg’ularini to’g’ri belgilang. Rivoyatdan kelib chiqa digan ibratli xulosa haqida fikrlaringizni bayon qiling

Sh. Rahmatullayevning «O’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing

Labi labiga tegmaydi Juda tez va ko’p gapirmoq. Labini tishlamoq Kutilmagan hodisaga duch kelib, nima deyishini bilmay qolmoq. O’xshashi: tilini tishlamoq

1. Ohangning shakllanishida nimalar ishtirok etadi? 2. So’z urg’usi haqida gapiring. 3. Gap urg’usi va uning gapdagi o’rnini tushuntiring. Nutq oqimidagi to’xtam (pauza) haqida so’zlang

116 -m ashq. Urg’u va uning turlari hamda ularning nutqdagi ahamiyati haqida yozma matn tuzing .

E’TIBORINGI Z UCHUN RAHMAT !

Похожие

Nutq madaniyati va nutq texnikasi 11-sinf

Nutq madaniyati 11-sinf

Nutq aniqligi 11-sinf

Nutqning aniqligi va badiiy nutq 11-sinf

Nutqning sofligi va badiiy nutq 11-sinf