Xalqaro iqtisodiy munosabatlar 9-sinf - Экономика - Учебники (по школьные предметы)

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar 9-sinf

Загружено в:

15.02.2022

Скачано:

0

Размер:

7443 KB

9-sinf iqtisodiy bilim asoslari darsligi asosida 27-mavzu:

Xalqaro biznes markazda iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha o‘zbek-koreys yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Yigi‘lish davomida tomonlar Iqtisodiy taraqqiyot va hamkorlik jamg‘armasining 2018-2020- yillarga mo‘ljallangan kreditlari bo‘yicha loyihalarni amalga oshirish haqida fikr almashdilar. Loyihalar dasturining umumiy miqdori 500 mln. dollarga teng. Tomonlar Toshkentda Koreya ilg‘or texnologiyalar instituti bilan birgalikda o‘quv-amaliy to‘qimachilik texnoparkini tashkil qilish loyihasini o‘z vaqtida amalga oshirish, o‘zbek-koreys biznes markazini tashkil qilish bo‘yicha masalararni muhokama qildilar. Shuningdek, tomonlar bolalar ko‘p tarmoqli tibbiy markazini yaratish loyihasini ko‘rib chiqdilar. Majlisda yana O‘zbekistonda Koreys madaniyati va san’at uyini tashkil qilish masalasini ham muhokama qildilar.

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 1. Koreya Respublikasi O‘zbekistonda yuqorida keltirilgan loyihalarni amalga oshirishdan qanday manfaat topadi, deb o‘ylaysiz? 2. O‘zbekiston Respublikasi bu loyihalarni qanday maqsadlarni ko‘zlab amalga oshirmoqda? 3. Kichik biznes subyektlari darajasidagi o‘zaro aloqalarning qanday o‘ziga xos afzalliklari bor? 4. Yuqorida keltirilgan munosabatlar xalqaro o‘zaro manfaatli iqtisodiy munosabatlarga misol bo‘la oladimi? Javobingizni asoslang. 5. Yuqoridagi rasmlar asosida O‘zbekiston va Janubiy Koreya o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar haqida matn tayyorlang.

Hozirgi globallashgan dunyoda xalqaro iqtisodiy munosabatlarni yo‘lga qo‘ymasdan taraqqi yo tga erishi shning iloji yo‘q. Jahonda globallashuv darajasi ortib borar ekan xalqaro iqtisodiy hamkorlikning ahamiyati ham ortib boraveradi. Mamlakatdan mamlakatga nafaqat tovarlar, balki ishchi kuchi, kapital va texnologiyalar oqib o‘tishi tobora kuchayib bormoqda. Yirik kompaniyalarga bitta mamlakat hududi torlik qilib qolmoqda va ular transmilliy korporatsiyalarga aylanmoqda. Xalqaro iqtisodiy hamkorlikni o‘z vaqtida va oqilona yo‘lga qo‘yib olish har qanday mamlakat uchun eng kuchli zaruratga aylanib qoldi.

O‘zbekistonda ham jahondagi eng rivojlangan mamlakatlar bilan ikki taraflama va ko‘p taraflama iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Bu esa o‘z navbatida mamlakatimizga katta hajmdagi investitsiyalar kirib kelishiga, yangi zavod, fabrika va yirik inshootlar qurilishiga imkoniyat yaratmoqda. Umuman olganda, jahon bozorlari ham davlatlardagi ichki bozorlar kabi hamma uchun ochiq raqobat bozori bo‘lishi lozim. Lekin, afsuski, amalda jahon bozorlarida ahvol boshqacha.

Ba’zi davlatlar o‘z ichki bozorlarini, o‘z ishlab chiqaruvchilarini chet el firmalari bilan bo‘ladigan raqobatdan himoya qilish maqsadida tashqi savdo-sotiqqa to‘siqlar, cheklashlarni joriy etadi. Bunday savdo to‘siqlariga quyidagilar kiradi: 1. Tariflar (bojxona boji) — mamlakat chegarasini kesib o‘tayotganda olib kirilayotgan tovar uchun to‘lash lozim bo‘lgan soliq to‘lovi. Bojxona boji import tovarlari narxining oshishiga olib keladi.

Davlat tariflar yordamida mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qiladi. Davlat bojxona bojidan budjetini to‘ldirish uchun ham foydalanadi. 2. Kvota — mamlakat ichki bozoriga chetdan keltirilayotgan yoki undan olib chiqib ke tilayo tgan tovar va xizma tlar hajmiga davlat tomonidan o ‘rna tilgan yuqori chegara. Agar kvota muayyan tovar importiga qo‘yilgan bo‘lsa, mamlakatga mazkur tovardan undan ko‘p olib kirish mumkin emas.

3. Tashqi savdo litsenziyasi va boshqa to‘siqlar — mamlakatga maxsus ruxsatnoma — litsenziyasiz yoki umuman olib kirish va olib chiqib ketish taqiqlanadigan tovar va xizmatlar ro‘yxatini joriy etish kabi to‘siqlar. Masalan, Buyuk Britaniyaga ko‘mirni eksport qilishi mumkin emas. Chet el valutalarini erkin almashtirishni cheklash ham chet el firmalarining ichki bozorga kirib kelishini cheklaydi.

Davlat milliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab- quvvatlash maqsadida, imtiyozli qarz va soliq imtiyozlari berib, mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning chetdan keltirilgan mahsulotlardan arzon bo‘lishini ta’minlashi mumkin.

Davlat tomonidan o‘rnatiladigan bunday cheklashlar va chora-tadbirlar proteksionizm deb ataladi. Bunday siyosat, iqtisodiyotning tanazzuldan so‘ng tiklanayotgan paytlarda, vaqtinchalik majburiy chora sifatida qo‘llanishi mumkin.

Lekin keyingi paytlarda, tashqi savdoga bir davlat qo‘ygan to‘siqqa javoban boshqa davlatlar ham qarshi choralarni qo‘llash hollari tez-tez uchrab turibdi. Masalan, 2018- yili AQSH po‘lat ishlab chiqaruvchi mahalliy kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida, po‘lat importi bojini 25% belgiladi.

Bunga javoban, Rossiya yo‘l-qurilish texnikasi, neft-gaz uskunalari va optik tola importiga 25-40% boj belgiladi. Tashqi savdoni erkinlashtirish deganda unga qo‘yilgan cheklovlarni yengillashtirib borib, umuman olib tashlash tushuniladi. Ayni paytda, respublikamiz tashqi savdoni erkinlashtirish yo‘lidan bormoqda.

Tashqi savdoni cheklash bo‘yicha davlatlar o‘rtasidagi “janglar”dan ravshanki, har ikkala tomon ham yutqazadi. Shunday ekan, davlatlar jahon bozorini hamjihatlikda, kelishgan holda boshqarib turishlari maqsadga muvofiq bo‘ladi. Shu maqsadda, 23 davlat tomonidan 1947- yili GATT — Savdo va tariflar to‘g‘risidagi bosh kelishuv imzolandi. Bu kelishuvga qo‘shilgan davlatlar o‘zaro teng sharoitlarda savdo qilishga, import kvotalarini bekor qilishga, bojlarni kamaytirishga kelishib olishdi.

Tarif (bojxona boji) — mamlakat chegarasini kesib o‘tayotganda olib kirilayotgan tovar uchun to‘lash lozim bo‘lgan soliq to‘lovi. Kvota — mamlakatga chetdan keltirilayotgan yoki chetga olib chiqib ketilayotgan tovar va xizmatlar hajmiga o‘rnatilgan yuqori chegara. Tashqi savdo litsenziyasi — tovar va xizmatlarni mamlakatga olib kirish yoki undan olib chiqib ketish uchun beriladigan maxsus ruxsatnoma. Proteksionizm — davlat tomonidan tashqi savdoni cheklashga qaratilgan chora-tadbirlar. Tashqi savdoni erkinlashtirish — unga qo‘yilgan cheklovlarni yengillashtirish yoki umuman olib tashlash.

Hozirda bu kelishuv 130 dan ortiq davlatlar tomonidan imzolangan. Endilikda bu kelishuv a’zolari WTO — Butunjahon savdo tashkilotiga birlashishgan. XX asrda xalqaro savdo-so tiqning rivojlanishi qator davlatlar iqtisodiyotining keskin o‘sishiga olib keldi. Shu tufayli Yevropa davla tlari Yevropa Ittifoqini tuzishdi. Hozirda Yevropa Ittifoqiga ko‘pchilik Yevropa davlatlari a’zo bo‘lib, ular o‘rtasidagi barcha savdo to‘siqlari olib tashlangan. 2002- yil yanvaridan boshlab, bu davlatlarda umumiy pul birligi — yevro muomalaga kiritildi. Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasi (ACEAN) ham iqtisodiy hamkorlik tashkiloti bo‘lib, unga Indoneziya, Malayziya, Filippin, Singapur, Tailand va Bruney davlatlari kiradi.