Tadbirkorlik turlari va shakllari 11 - sinf - Экономика - Учебники (по школьные предметы)

Tadbirkorlik turlari va shakllari 11 - sinf

Загружено в:

02.02.2022

Скачано:

0

Размер:

10306 KB

TADBIRKORL IK TURLARI VA SHAKLLARI 11-sinf tadbirkorlik asoslari darsligi asosida 2-mavzu:

Faol tadbirkor deganda, biz raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishga qodir, eng muhimi, yangi ish o‘rinlari yaratib, nafaqat o‘zini va oilasini boqadigan, balki butun jamiyatga naf keltiradigan ishbilarmon insonlarni tushunamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev

TADBIRKORLIK FAOLIYATI TURLARI Iqtisodiy faoliyat turli ko‘rinishlarda amalga oshiriladi. Masalan, biz turli mahsulotlar (non, kiyim, o‘quv qurollari, avtomobil, uy va boshqalar)-ni ishlab chiqarish bilan xizmat ko‘rsatish (maishiy xizmat, ta’lim xizmati, sog‘liqni saqlash, maslahat berish va boshqalar)ni farqlaymiz. Shunga ko‘ra, iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tadbirkorlik faoliyati turlari o‘zidagi jarayonlar shakli va mazmuni hamda ularni amalga oshirish usullariga ko‘ra farqlanadi.

Tadbirkorlik faoliyati xizmat ko‘rsatish, vositachilik faoliyati, iste’mol tovarlari ishlab chiqarish, moliyaviy operatsiyalar kabi sohalarda nisbatan samarali amalga oshadi. Tadbirkorlik faoliyatining yo‘naltirilganligi, kapitalni kiritish obyekti va aniq natijalariga ko‘ra tadbirkorlik turlari farqlanadi.

Tadbirkorlik turi – tadbirkorlik faoliyati yo‘nalishi, kapital kiritish sohasi va faoliyat natijasiga ko‘ra farqlanuvchi belgilar tizimi.

ISHLAB CHIQARISH TADBIRKORLIGI Siz tadbirkorlik bilan shug‘ullanishni boshlashdan avval uning o‘zingizga mos turini tanlashingiz lozim. Aytaylik, siz kichik qandolatchilik sexi ochmoqchisiz. Buning uchun sizda bino, zarur asbob-uskuna va jihozlar hamda yetarlicha moliyaviy mablag‘lar bo‘lishi talab etiladi. Sizning qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqarish faoliyatingiz ishlab chiqarish tadbirkorligi deyiladi.

Ishlab chiqarish tadbirkorligi – iste’molchilarga sotish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilgan faoliyat.

Ishlab chiqarish tadbirkorligi o‘z ichiga xizmat ko‘rsatishni ham oladi. Masalan, avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish, kiyimlarni kimyoviy tozalash, turli masalalarda maslahat berish, ta’lim xizmati va boshqalar shular jumlasidandir.

Ishlab chiqarish tadbirkorligi faoliyat sohasini tanlash tadbirkorning moliyaviy resurslari va shaxsiy moyilligi orqali belgilanadi. Dastlab marketing tadqiqotlari o‘tkaziladi, bozor o‘rganiladi, taklif etiladigan tovarning qay darajada iste’molchiga zarurligi, talabning darajasi va o‘zgarishi, talab darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, taxminiy xarajatlar va sotish hajmlari aniqlanadi.

TIJORAT TADBIRKORLIGI Aytaylik, sizda ishlab chiqarish tadbirkorligi uchun yetarli resurs bo‘lmasligi mumkin. U holda siz ishlab chiqarish resurslari kabi katta ehtiyoj talab etmaydigan, ko‘proq aylanma mablag‘lar yetakchi o‘rin tutadigan tijorat tadbirkorligi bilan shug‘ullanishingiz mumkin. Tijorat tadbirkorligi – tovar-pul munosabatlari va savdo-ayirboshlash operatsiyalariga, ya’ni tovar va xizmatlarni qayta sotishga asoslangan faoliyat.

Chakana va ulgurji savdo, turli mol-mulklar, shu jumladan ko‘chmas mulklar savdosida vositachilik qilish tijorat tadbirkorligiga misol bo‘la oladi. Tijorat tadbirkorligida tovarni sotish narxi uning xarid narxidan yuqori bo‘lishi asosiy qoida hisoblanadi. Shunga ko‘ra, tijorat tadbirkorligini amalga oshirishdan avval bozor holati puxta tahlil qilinadi.

MOLIYAVIY TADBIRKORLIK Siz, shuningdek, maxsus bilim va ko‘nikmalar talab qiluvchi moliyaviy tadbirkorlik turi bilan ham shug‘ullanishingiz mumkin. Moliyaviy tadbirkorlik – pul va qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bilan bog‘liq tadbirkorlik faoliyati. Moliyaviy tadbirkorlikda qimmatli qog‘ozlar (aksiyalar, obligatsiyalar va boshqalar), valuta qimmatliklari va milliy pullar oldi-sotdi qilinishi uning o‘ziga xos xususiyati hisoblanadi. Shuningdek, moliyaviy tadbirkorlikni tashkil etish uchun tijorat banklari, moliya-kredit kompaniyalari, fond, valuta birjalari va boshqa shu kabi maxsus muassasalar faoliyatini yo‘lga qo‘yish talab qilinadi.

SUG‘URTA FAOLIYATI Hayot turli tasodiflarga, kutilmagan hodisalarga to‘la. Har qanday kishi kutilmaganda sog‘lig‘ini, tabiiy ofat yoki baxtsiz hodisa tufayli molmulkini yo‘qotishi mumkin. Shuningdek, bozor iqtisodiyoti sharoitida hech kimning faoliyat natijasi to‘liq kafolatlanmagan bo‘lib, korxonalar moliyaviy inqirozga yuz tutishi mumkin. Shunday holatlarda sug‘urta faoliyatiga ehtiyoj seziladi. Sug‘urta – turli xil kutilmagan holatlar natijasida yuzaga keladigan moliyaviy muammolardan muhofaza qilish faoliyati. Sug‘urta faoliyati ham tadbirkorlikning maxsus turi hisoblanadi. Unga mulk sug‘urtasi, hayot va sog‘liqning shaxsiy sug‘urtasi, risk sug‘urtasi, javobgarlik sug‘urtasi kabilar kiradi. Umumiy holda sug‘urta tadbirkorligini sug‘urta xizmatlarining oldi-sotdisi sifatida tavsiflash mumkin.

TADBIRKORLIK TURLARINING UMUMIY TAHLILI Siz shug‘ullanmoqchi bo‘lgan tadbirkorlik turidan muvofiqini tanlash uchun har bir tadbirkorlik turining xususiyatli belgisi bo‘yicha ma’lumotlarni umumiy jadval yordamida tahlil qilishingiz mumkin. Bunda muayyan belgining murakkablik darajasini baholash uchun «past» – 1 ball, « ahamiyatli » – 2 ball, « yuqori » – 3 ball bilan ifodalab olamiz.

Masalan, ishlab chiqarish tadbirkorligida moddiy resurslar (bino, inshoot, texnologik liniya, stanoklar, xomashyo va materiallar)ga talab qolgan tadbirkorlik turlariga nisbatan yuqori bo‘ladi. Moliyaviy resursga bo‘lgan talab ham ahamiyatli darajada, biroq tijorat, moliyaviy va sug‘urta tadbirkorligiga nisbatan pastroq bo‘ladi. Shu tarzda har bir tadbirkorlik turining xususiyatli belgilari bo‘yicha hosil qilingan ballar yig‘indisi ular murak kabligining turli darajalarini ko‘rsatadi. Shunga ko‘ra, siz ham xususiyatli belgilarini baholash orqali o‘zingiz shug‘ullanishingiz mumkin bo‘lgan tadbirkorlik turini tanlashingiz mumkin.

TADBIRKORLIK SHAKLLARI Tadbirkorlik turlari bilan bir qatorda, tadbirkorlik shakllarini ham to‘g‘ri tanlash muhim hisoblanadi. Tadbirkorlik shakli – faoliyat yuzasidan hamkorlar, boshqa tadbirkorlar va davlat idoralari bilan munosabati jihatidan farqlanuvchi belgilar tizimidir. Tadbirkorlikning muayyan shakli bozorning holati va tadbirkor ixtiyorida kapitalning mavjudligi orqali belgilanadi. Tadbirkorlikning asosiy shakllariga yakka tartibdagi tadbirkorlik, jamoa tadbirkorligi, korporativ tadbirkorlik kiradi. Tadbirkorlik har bir shaklining o‘ziga xos xususiyatlarini keyingi mavzularda ko‘rib chiqamiz.