Jahon iqtisodiyoti muammolari 9-sinf - Экономика - Учебники (по школьные предметы)

Jahon iqtisodiyoti muammolari 9-sinf

Загружено в:

15.02.2022

Скачано:

0

Размер:

3898 KB

9-sinf iqtisodiy bilim asoslari darsligi asosida 29-mavzu: Jahon iqtisodiyoti muammolari

1. Siz yana qanday jahon iqtisodiyoti muammolarini bilasiz? 2. Bu muammolarning kelib chiqish sabablari nimada deb oylaysiz? 3. Bu muammolarni hal qilish sizga bog‘liq bo‘lganida siz qanday yo‘llarni taklif qilgan bo‘lar edingiz?

Shunday iqtisodiy muammolar borki, ular barcha davlatlarga tegishli. Yer yuzida tinchlikni saqlash insoniyat oldida turgan eng muhim muammolardan biridir. Bir qarashda siyosiy masaladek bo‘lib ko‘ringan bu muammo bevosita iqtisodiyot bilan ham bog‘liqdir. Har qanday urush iqtisodiyot rivojini o‘nlab yillar orqaga suradi. Hozirda Yer yuzida har kuni milliardlab dollar mablag‘ harbiy maqsadlar uchun sarflanmoqda. Shu bilan bir paytda, dunyoning turli burchaklarida har sakkiz kishidan biri och-nahor kun kechirmoqda.

Insoniyat insofga kelib, harbiy xarajatlarni tinchlik maqsadlarida ishlatsa, bundan hamma manfaatdor bo‘lishi mumkin. Afsuski, muammoning yechimi bunchalik sodda emas. Bu masalada harbiy xarajatlarga juda kam mablag‘ sarflab, iqtisodiy rivojlanishda oldingi o‘rinlarga chiqib olgan Yaponiya, Shvetsiya, Norvegiya kabi davlatlar yo‘lidan borish yagona yechim hisoblanadi.

Olimlarning fikricha, insoniyatning iqtisodiy faoliyati natijasida atrofmuhitning haddan tashqari ifloslanib borishi har qanday urushdan ham battarroq oqibatlarga olib kelishi mumkin. Havo va suv havzalarining ifloslanishi, tuproq tarkibining o‘zgarishi natijasida katta yer maydonlarining foydalanishga yaroqsizlanib borishi oxir-oqibat insonning tirikligini ham xavf ostiga qo‘yishi mumkin.

Tabiat, uning faqat 1 foiz qismiga inson tomonidan ziyon yetkazilgandagina o‘zini-o‘zi davolab, tiklay olishi mumkin. Lekin hozirdanoq inson tabiatga 10 baravar ko‘p ozor bermoqda. Atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha eng yirik xalqaro huquqiy hujjat bu – Birlashgan Millatlar Tashkiloti tashabbusi bilan qabul qilingan Iqlim o‘zgarishiga qarshi Parij Kelishuvidir .

Kelishuv 2015- yilda tuzilgan bo‘lib, uni 175 ta mamlakat imzolagan. Kelishuvning asosiy maqsadi bu – global o ‘rtacha haroratning isishini industriyalashtirishgacha bo‘lgan davrdagiga nisbatan 1,5-2 o C chegarasida ushlab turishdir. Chunki, olimlarning fikricha, harorat undan ko‘ra ko‘proq ko‘tarilishi sayyoramiz ekologiyasi uchun qaytarilmas zararga olib kelar ekan.

Ma’lumki, Yer yuzida tabiiy resurslar miqdori cheklangan bo‘lib, ular nihoyat darajada notekis taqsimlangan. Natijada million yillar davomida to‘plangan yer osti boyliklari insoniyatning XX—XXI asrlardagi ikki yuz yillik iqtisodiy faoliyati tufayli tugatilishi mumkin. Asosiy energiya manbalari hisoblanmish neft, gaz va ko‘mir zaxiralari XXI asrdayoq tugashi taxmin qilinmoqda.

Agar XXI asrda boshqa energiya manbalari kashf qilinmasa, insoniyat og‘ir iqtisodiy tanglikka duch kelishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar kabi mamlakatimizda ham muqobil energiya manbalaridan foydalanish bo‘yicha faol amaliy ishlar va ilmiy tadqiqotlar olib borilayotganining sababi ham aynan mana shudir.

Jumladan, quyosh, shamol energiyalaridan foydalaniladigan elektrostansiyalar qurilishlari olib borilayotganligi, atom elektrostansiyasi qurilishining tamal toshi qo‘yilganligi kelajakda muqobil energiyaning ahamiyati oshishi e’tiborga olinayotganidan darak beradi. Dunyo bo‘yicha har yili yaratilayotgan iqtisodiy boylik, moddiy ne’matlarning 85 foizi Yer yuzi aholisining 17 foizi istiqomat qilayotgan 25 ta davlat aholisi tomonidan iste’mol qilinmoqda. Davlatlar iqtisodiy rivojlanish darajasi o‘rtasidagi farq kun sayin kattalashmoqda. Bu holat jahon iqtisodiyotining globallashuvi natijasida yanada keskinlashmoqda.

Dunyo o‘ta boy va kambag‘al davlatlardan tashkil topgan ikki qutbga ajralib bormoqda. Ayrim xalqaro tashkilotlarning ma’lumotlariga ko‘ra, insoniyatning kambag‘alroq yarim qismi besh yil ichida 1 trillion AQSH dollariga qashshoqlashgan. Shuning bilan birga jahonning eng boy 1% aholisi qolgan 99% insonlar bilan teng daromadga ega. Bu o‘z navbatida kelajakda dunyo miqyosidagi ijtimoiy nizo, siyosiy va iqtisodiy tanglikni keltirib chiqarishi mumkin.

Oziq-ovqat tanqisligi muammosi hozirgacha dunyoda o‘ta dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Afsuski, ocharchilik – bu kechagi kun emas, bugungi kunning voqeligidir. Bizning kunlarimizda ham Afrikada, Osiyo va Lotin Amerikasining ayrim hududlarida odamlarning ocharchilikdan vafot etishi holatlari qayd etilmoqda. Bugungi kunda 1 milliardga yaqin odam to‘yib ovqat yeyish imkoniyatiga ega emaslar. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotiga ko‘ra, bolalar o‘limining 54%iga to‘yib ovqatlanmaslik sababdir. Ochlikning asosiy sababi mablag‘ yetishmasligi. Lekin bu yolg‘iz sabab emas. Shuningdek, tabiiy sharoitlar, qurg‘oqchilik, qum bosishi, harbiy mojaro kabilar ham ocharchilikni keltirib chiqarmoqda.

Yuqorida sanalgan jahon miqyosidagi iqtisodiy muammolarni barcha davlatlar hamjihat bo‘lib birlashib, jahon iqtisodiyotini oqilona boshqargan taqdirdagina hal qilish mumkin.

Ocharchilik muammosi, albatta, aholi daromadlari pastligi, ya’ni, qashshoqlik muammosi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Bugungi kunda dunyoda 1,2 milliarddan ortiq odam bir kunda 1 AQSH dollaridan kam pulga hayot kechiradi. Mana shu ko‘rsatkich bo‘yicha BMT ma’lumotlariga ko‘ra, qashshoqlik eng yuqori bo‘lgan mamlakatlar – bu Madagaskar, Sierra- Leone, Mozambik, Nigeriya, Markaziy Afrika Respublikasi va Zambiya kabi Afrika qit’asi mamlakatlaridir. Lekin mamlakatlarning qashshoqlik darajasini hisobga olish bo‘yicha milliy me’yorlar ham borki, bu me’yorlarga ko‘ra, hatto eng rivojlangan mamlakatlarda ham qashshoqlik muammosi bordek tuyuladi. Masalan, AQSH yaqin yillargacha 46 milliondan ortiq aholisi kambag‘al deb hisoblangan. Bu esa aholing 15% dan ortiq qismini tashkil qiladi. Lekin AQSHning Aholini hisobga olish byurosi to‘rt kishidan ortiq oilaning yillik daromadi 22 314 AQSH dollaridan kam bo‘lsa, bunday oilani kambag‘al oila deb hisoblaydi.

Bu qashshoqlik darajasini belgilovchi ko‘rsatkichlar o‘ta nisbiyligini namoyish qiladi. Ya’ni ayrim rivojlangan mamlakatlarda kambag‘al hisoblangan aholi qatlamlari, rivojlanayotgan davlatlar aholisining boy deb hisoblanayotgan qatlamlaridan ko‘ra ko‘proq daromad hisobiga kun kechiradi. Bu jahonning yana bir global muammosi – daromadlarning notekis taqsimlanishi muammosi bilan hamohangdir. Jahon iqtisodiyoti bozor iqtisodiyoti sharoitida turli inqirozlarga duchor bo‘lib turadi. Bu holat bozor iqtisodiyotining bu xil illatlarning oldini olishga nochorligidan kelib chiqadi. Bozor iqtisodiyotining bu nuqsoni oqibatida vaqti-vaqti bilan turli mamlakatlarda har xil inqirozlar bo‘lib turadi. Bu inqirozlar chuqurlashib ketib, boshqa davlatlarga ham o‘tib, dunyo miqyosiga ko‘chsa, jahon inqirozi ro‘y beradi. Jahon inqiroziga 2008- yilda boshlangan moliyaviy-iqtisodiy inqirozini misol qilib keltirish mumkin. Bu haqida biz keyingi mavzuda batafsil to‘xtalamiz