Davlatning iqtisodiy vazifalari 9-sinf - Экономика - Учебники (по школьные предметы)

Davlatning iqtisodiy vazifalari 9-sinf

Загружено в:

15.02.2022

Скачано:

0

Размер:

3207 KB

9-sinf iqtisodiy bilim asoslari darsligi asosida 11-mavzu:DAVLATNIN G IQTISODIY VAZIFALARI

Har qanday davlat o‘z fuqarolarining iqtisodiy faoliyat yuritishlari uchun munosib shart-sharoitlar yaratib berishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Chunki ularning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishidan nafaqat davlat, balki jamiyat ham manfaatdordir.

Har qanday davlat oldida quyidagi iqtisodiy maqsadlar turadi: • Iqtisodiy erkinlik — iqtisodiyot qatnashchilarining mustaqil va erkin iqtisodiy qarorlar qabul qilishini ta‘minlash. • Iqtisodiy samaradorlik — minimal xarajat qilib, maksimal foyda olish uchun imkoniyatlar yaratish. • Iqtisodiy tenglik — barcha iqtisodiy xatti-harakatlarni adolatli amalga oshirish uchun sharoit yaratish. • Iqtisodiy xavfsizlik – aholini iqtisodiy bo‘hronlardan, qashshoqlik, ishsizlik, inflatsiya oqibatlaridan himoya qilish. • Iqtisodiy o‘sish – tovar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining muttasil o‘sib borishini ta‘minlash.

Shunday muammo va vazifalar borki, ularni bozorning o‘zi hal qila olmaydi. Shu bois, bu vazifalar davlat zimmasiga yuklanadi. Bular quyidagilar: halol raqobat muhitini yaratish, bozor haqida ma’lumotlar olishda hammaga birdek imkoniyatlar yaratish, qo‘shimcha tashqi ta’sirlarni tartibga solish, ijtimoiy tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish. Mamlakat xavfsizligini ta’minlash, atrof-muhitni himoya qilish, ta’lim, fan, sog‘liqni saqlash sohalarini rivojlantirish kabi qator ijtimoiy xizmatlar borki, ularni tashkil qilish hamda boshqarishni faqat markazlashgan holda amalga oshirish zarur.

Ulardan faqat birgalikda foydalanish mumkin. Bu xizmatlarni faqat haqini to‘laganlarga ko‘rsatib, boshqalarni esa bundan foydalana olmaydigan qilib, cheklab bo‘lmaydi. Bu ijtimoiy tovar va xizmatlarning cheklab bo‘lmaslik xususiyatidir. Bundan tashqari, bunday faoliyat natijasi har doim ham bevosita foyda olishga qaratilmagan. Shuning uchun ham bu ijtimoiy ne’matlarni yaratish ko‘pincha tadbirkorlar e’tiboridan chetda qoladi va u bilan davlat shug‘ullanadi. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, davlat o‘z zimmasiga quyidagi iqtisodiy vazifalarni oladi:

Ijtimoiy ne’matlar — bozor taqdim eta olmaydigan, davlat tomonidan ishlab chiqariladigan va mamlakat aholisi tomonidan birgalikda iste’mol qilinadigan tovar va xizmatlar. Birgalikda iste’mol qilinish xususiyati — tovar va xizmatlarning ko‘plab odamlar tomonidan bir vaqtning o‘zida iste’mol qilinishi. Iste’molni cheklab bo‘lmaslik xususiyati — haqi to‘lanmagan taqdirda odamlarni bu tovar va xizmatlarni iste’mol qilishdan cheklab qo‘ya olmaslik

1. Jamiyatning huquqiy va ijtimoiy asosini saqlab turish . Davlat insonlarning jamiya tda yashashi, faoliyat ko‘rsatishiga oid va ular o‘rtasidagi munosabatlarni belgilovchi qonun va huquqiy me’yorlarni o‘rnatadi, qonun oldida barchaning tengligini kafolatlaydi va ularning bajarilishini nazorat qiladi. 2. Raqobatni qo‘llab-quvvatlash. Davlat monopoliyaga qarshi kurashadi, raqobatni himoya qiladi va rag‘batlantirib turadi. 3. Ijtimoiy ne’matlar — tovar va xizmatlar bilan ta’minlash. Davlat bozor taqdim eta olmaydigan, lekin jamiyat uchun zarur bo‘lgan atrof-muhitni muhofaza qilish, mudofaa, sog‘liqni saqlash, ta’lim kabi sohalarda tovar va xizmatlarni ishlab chiqaradi va aholiga taqdim etadi.

4. Qo‘shimcha tashqi ta’sirlarni tartibga solish. Ma’lumki, har qanday tovar va xizmatlarning bevosita ishlab chiqaruvchisi va iste’molchisi bo‘ladi. Lekin shunday tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonlari ham borki, ular nafaqat ishlab chiqaruvchi va iste’molchiga taalluqli bo‘ladi, balki bu jarayonga bevosita aloqasi bo‘lmagan uchinchi tomonga ham ta’sir qiladi. Masalan, zavod mo‘risidan chiqayotgan tutun bu zavoddagi ishlab chiqarish jarayoniga hech qanday aloqasi bo‘lmagan, zavod atrofida yashayotgan aholi salomatligiga ta’sir qiladi.

Bu holat iqtisodiyotda qo‘shimcha tashqi ta’sir deb yuritiladi. Bunday tashqi ta’sirlarni tartibga solish ham davlat zimmasiga yuklatiladi. Agar tashqi ta’sir salbiy bo‘lsa, uning oldini olish choralari ko‘riladi. Agar ijobiy bo‘lsa, bunday ishlab chiqarish qo‘llab-quvvatlanadi. Masalan, davlat atrof-muhitni ifloslantirib, tabiatga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi korxonalarga jarima va soliqlar belgilaydi, ta’limni rivojlantirib, butun iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi muassasalarga esa moliyaviy imtiyozlar beradi.

Qo‘shimcha tashqi ta’sir – tovarni ishlab chiqarish yoki iste’mol qilish jarayonida, ishlab chiqaruvchi va iste’molchidan tashqari, uchinchi tomonning ko‘radigan naf yoki zarari.

5. Daromad va boyliklarni qayta taqsimlash. Davlat kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilish, boy kishilardan daromadiga mos soliq undirish, talabalarga stipendiyalar berish orqali daromadlarni qayta taqsimlab turadi. 6. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish. Davlat inflatsiyani nazorat qilish, ishsizlikning oldini olish, davlat budjeti va pul massasini nazorat qilish bilan iqtisodiyotni muvozanatda saqlab turadi.