Aksiyadorlik jamiyati 11 - sinf - Экономика - Учебники (по школьные предметы)

Aksiyadorlik jamiyati 11 - sinf

Загружено в:

01.02.2022

Скачано:

0

Размер:

3188 KB

11-sinf tadbirkorlik asoslari darsligi asosida 8-mavzu:

AKSIYADORLIK JAMIYATI TUSHUNCHASI Siz uchun tadbirkorlik shakllari orasida nisbatan ko‘proq tanish bo‘lganlaridan biri – aksiyadorlik jamiyatidir. Chunki u eng yirik shakllardan biri hisoblanib, ayrim hollarda korporatsiya deb ham yuritiladi. Bugungi kunda jahonda yetakchi bo‘lgan « Apple inc .», « Microsoft » kabi kompaniyalar shular jumlasidandir.

Aksiyadorlik jamiyati (AJ) – muassislar (aksiyadorlar)ning ixtiyoriy hissalari asosida tashkil etilgan biznes yuritish shakli. Mamlakatimizdagi « O‘zbekiston havo yo‘llari », « O‘zbekiston temir yo‘llari » kabi kompaniyalar ham aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan.

Ustav fondi (ustav kapitali) aksiyadorlarning aksiyadorlik jamiyatiga nisbatan huquqlarini tasdiqlovchi muayyan miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan tijorat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati deb e’tirof etiladi. O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 6- maydagi O‘RQ-370-sonli yangi tahrirdagi « Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida »gi qonuni, 3-modda

AKSIYADORLIK JAMIYATI TURLARI Aksiyadorlik jamiyati ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Ochiq aksiyadorlik jamiyatining muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam soni cheklanmaydi, yopiq aksiyadorlik jamiyatining muassislari esa kamida uch shaxsdan iborat qilib belgilanadi. Jamiyatning har bir muassisi uning aksiyadori bo‘lishi lozim. Ochiq aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlarining soni chegaralanmaydi. Ochiq aksiyadorlik jamiyati o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda ularni erkin sotishga haqlidir.

Aksiyalari faqat o‘z muassislari yoki oldindan belgilangan doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadigan aksiyadorlik jamiyati yopiq aksiyadorlik jamiyati hisoblanadi. Bunday jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga yoxud ularni cheklanmagan doiradagi shaxslarga sotib olish uchun boshqacha tarzda taklif etishga haqli emas. Yopiq aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlarining soni ellik nafardan oshmasligi zarur.

Ochiq aksiyadorlik jamiyati – ishtirokchilari o‘zlariga tegishli aksiyalarni boshqa aksiyadorlarning roziligisiz sotib olish va ularni erkin sotish huquqiga ega bo‘lgan jamiyat . Yopiq aksiyadorlik jamiyati – aksiyalari faqat uning ta’sischilari yoki oldindan belgilangan boshqa shaxslar doirasida taqsimlanuvchi jamiyat.

O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 6- maydagi yangi tahrirdagi « Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida »gi qonunida aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan chiqariladigan aksiyalarni ochiq va yopiq obuna yo‘li bilan joylashtirish mumkinligi belgilab berildi. Mazkur qonunga muvofiq, yopiq aksiyadorlik jamiyati mazmunan mas’uliyati cheklangan jamiyatlarga o‘xshashligi bois aksiyadorlik jamiyatlarining shakllari ochiq va yopiq turlarga ajratilmasdan, ular umumiy holda aksiyadorlik jamiyati deb yuritiladigan bo‘ldi.

AKSIYADORLIK JAMIYATINI TASHKIL ETISH Jamiyatni yangidan ta’sis etish va (yoki) mavjud yuridik shaxsni qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish, birlashtirish, bo‘lish, ajratib chiqarish, qayta tuzish) yo‘li bilan tuzilishi mumkin. Aksiyadorlik jamiyatlari ustav kapitalining minimal miqdori 1 600 mln. so‘mni tashkil etadi. Jamiyatning ustav fondi aksiyadorlar sotib olgan jamiyat aksiyalarining nominal qiymatidan tashkil topadi.

A k siy a – b u u n in g e g a si a k siy a d o rlik ja m iy a ti k a p ita lig a o ‘z in in g m a ’lu m h issa sin i q o ‘sh g a n lig ig a v a u n in g fo y d a sid a n d iv id e n d sh a k lid a d a ro m a d o lish h u q u q i b o rlig ig a g u v o h lik b e ru v c h i q im m a tli q o g ‘o z . A k siy a n in g n o m in a l q iy m a ti – a k siy a n in g o ‘z id a b e lg ila b q o ‘y ilg a n q iy m a ti.

Jamiyat chiqaradigan barcha aksiyalarning nominal qiymati bir xil bo‘lishi lozim. Aksiyalar egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘ozlar bo‘lib, ular turiga ko‘ra oddiy va imtiyozli bo‘lishi mumkin. Aksiyalar mulk huquqi yoki boshqa ashyoviy huquq asosida qaysi yuridik yoki jismoniy shaxsga tegishli bo‘lsa, o‘sha yuridik yoxud jismoniy shaxs aksiyaning egasi – aksiyador deb yuritiladi.

Aksiyador – aksiyaning egasi bo‘lgan yuridik yoki jismoniy shaxs Oddiy aksiyalar ovoz beruvchi bo‘lib, ular egasiga dividendlar olish, aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishlarida va jamiyatni boshqarishda ishtirok etish huquqini beradi. Aksiya egalariga dividendlarni, shuningdek, jamiyat tugatilganda aksiyalarga qo‘yilgan mablag‘larni birinchi navbatda olish huquqini beradigan aksiyalar imtiyozli aksiyalardir. Imtiyozli aksiyalar o‘z egalariga jamiyat foyda ko‘rish-ko‘rmasligidan qat’i nazar, muayyan dividendlar olish huquqini beradi.

Oddiy aksiya – dividendni qo‘yilgan mablag‘ga mutanosib ravishda taqsimlash imkonini beruvchi aksiya. Imtiyozli aksiya – aksiyadorlik jamiyati dividendi va mol-mulkini taqsimlashda oddiy aksiya egasiga nisbatan ustunlik beruvchi aksiya.

Aksiyadorlarga e’lon qilingan dividendlar qonun hujjatlariga muvofiq soliqqa tortiladi. Aksiyalarni sotishda jismoniy yoki yuridik shaxs uchun solinadigan daromad solig‘i to‘lanadi. Daromad solig‘i aksiyani xarid qilish va sotish orasidagi farqdan hisoblab chiqiladi. Aksiyador, shuningdek, jamiyatdan uning aksiyalarini xarid qilishni so‘rash bilan biznesni tark etishi mumkin. Bu kabi masalalar esa, O‘zbekiston Respublikasining « Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida »gi qonuni bilan tartibga solinadi. Dividend (lotincha dividendus – bo‘lishga tegishli) – aksiya egasiga to‘lanadigan daromad.