Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari. 10 - sinf - География - Учебники (по школьные предметы)

Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari. 10 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2352.998046875 KB

Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari 10-sinf Geografiya fani darsligi asosida 3-§-mavzu

Reja: 2 3 4 Yer boshqa osmon jismlari 1 Quyosh sistemasi Yerning Quyosh atrofida aylanishi Quyosh va Oyning tortishi

Yer boshqa osmon jismlari kabi koinotning bir qismidir. Koinot Yerni o‘rab turgan mavjud moddiy borliq. Koinot makonda cheksiz-chegarasiz va zamonda abadiydir. Koinotda osmon jismlari tuzilishi turli xil bo‘lgan tizimlarni hosil qiladi.

Shulardan biri Quyosh sistemasidir. Quyosh atrofidagi sayyoralar, yo‘ldoshlar, asteroidlar, kometalar bilan bir tizim bo‘lib galaktikamiz Somon yo‘li markazi atrofida aylanma harakat qiladi.

Quyosh sistemasidan galaktika markazigacha bo‘lgan masofa 23–28 ming yorug‘lik yiliga teng. Quyosh galaktikaning chekkaroq qismida joylashgan. Bu holat Yer uchun juda qulay

Quyosh – Yerga eng yaqin yulduz bo‘lib, diametri 1,39 mln km, o‘ta qizigan, yorug‘lik va issiqlik taratib turadigan, gazlardan iborat sharsimon osmon jismidir. Unda Quyosh sistemasining 99 % dan ortiq massasi to‘plangan.

Quyosh sistemasi – Quyosh, 8 ta sayyora, 160 dan ortiq yo‘ldosh, 40000 dan ortiq asteroid va 1 mln ga yaqin kometadan iborat. Ushbu osmon jismlarining barchasi Yer tabiatiga ta’sir ko‘rsatadi. Ammo, eng kuchli ta’sir Quyosh, so‘ngra Oy tomonidan bo‘ladi.

Oy – Yerning tabiiy yo‘ldoshi va unga eng yaqin osmon jismi. Yerdan 384 ming km masofada joylashgan. Radiusi 1738 km, o‘rtacha zichligi 3,34 g/sm 3 . Massasi Yer massasidan 81 marta kichik. Yer atrofi da ellips orbita bo‘ylab 27,32 sutkada aylanib chiqadi.

Yer – Quyosh sistemasidagi sayyoralardan biri bo‘lib, uning shakli, o‘lchamlari, zichligi, moddalar tarkibi, tuzilishi va harakatlari koinotda joylashgan o‘rniga bog‘liq.

Yerning shakli va o‘lchamlarining geografik ahamiyati quyidagilarda namoyon bo‘ladi: • Yerning sharsimon shakli quyosh nurlari tushish burchagining ekvatordan qutblarga tomon qonuniyatli o‘zgarib borishiga sabab bo‘ladi. Bu esa geografik zonallik qonuniyatini yuzaga keltirgan; • Yerning sharsimon shakli moddalarni bir joyga to‘playdi va quyuqlashtiradi. Natijada moddalar siqiladi va zichlashadi, ichki qismida turli zichlikka ega qobiqlar hosil bo‘ladi. Yerning qobiqli tuzilishi uning asosiy xususiyatidir; • Yer yuzasi, jumladan, geografik qobiqning dumaloq (sharsimon) shakldaligi makonning bir butun va cheksizligini ta’minlaydi; • Yerning haqiqiy shakli – geoidning shardan og‘ishi Yer ichidagi moddalarining muvozanatga intilishi tufayli yer po‘stida ko‘tarilishlar va cho‘kishlar, yer yoriqlari yuzaga kelishiga, oqibatda relyefning o‘zgar ishiga sabab bo‘ladi.

Yerning Quyosh atrofida aylanishining geografik oqibatlari: yil fasllari hosil bo‘ladi, kun va tun davomiyligi o‘zgaradi, Quyosh turishi nuqtalari (22 iyun, 22 dekabr) hamda bahorgi va kuzgi tengkunliklar (21 mart, 23 sentyabr) bo‘ladi

Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishining geografik oqibatlari: sutka qaror topadi, kun va tun almashinadi, geografik qobiqda sutkalik ritmiklik ro‘y beradi, Koriolis kuchi hosil bo‘ladi, geografik qutblar vujudga keladi. Kun Tun Quyosh nuri

Yer Oy bilan birgalikda umumiy og‘irlik markazi atrofida aylanadi. Yer–Oy umumiy og‘irlik markazi Yerning ichki qismida, uning markazidan radiusining ¾ qismi masofada joylashgan.

Yerning Yer–Oy umumiy og‘irlik markazi atrofida aylanishi, Oyning tortishi oqibatida qalqish hodisasi, ya’ni Yerdagi hamma jismlar Oyga tomon tortilishi ro‘y beradi. Bu, ayniqsa, Dunyo okeanida yaqqol seziladi.

Yerning Koinotdagi o‘rni, unga osmon jismlarining ta’siri, uning shakli va o‘lchamlari Yerda hayotning paydo bo‘lishini, tirik organizmlar uchun qulay muhitni va eng asosiysi, odamning paydo bo‘lishi va jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlagan.

Похожие

Yer yuzi tabiatining rivojlanish tarixi. 10 - sinf

Yer yuzi aholisi, irqlar 6-sinf

Yer po‘stining harakatlari 5 -sinf

Yer osti suvlari 5 -sinf

Yer toshqobig‘ining boyliklari 5 -sinf