Yer qobiqlarining o‘zaro ta’siri 5 -sinf - География - Учебники (по школьные предметы)

Yer qobiqlarining o‘zaro ta’siri 5 -sinf

Загружено в:

19.09.2020

Скачано:

0

Размер:

4292.943359375 KB

Yer qobiqla rining o‘zaro ta’siri 5-sing Geografiya darsligi asosida 30 § - mavzu

Sayyoramiz, ya’ni Yer taxminan 5 mlrd yildan beri mavjud. Yerning butun tarixi davomida litosfera, gidrosfera va atmosfera o‘zaro ta’sir etib turgan.Gidrosfera Litosfera

Atmosferaning quyi — troposfera qatlami, butun gidrosfera va litosferaning yuqori 4-5 kmli qatlamining o‘zaro ta’siri ayniqsa kuchli bo‘lgan. Hayot ham xuddi shu joyda vujudga kelgan. Troposfera

Undagi eng dastlabki hayot belgilari paydo bo‘lganiga taxminan 4 mlrd yil bo‘lgan. Bular ko‘zga ko‘rinmaydigan juda mayda organizmlar edi. Organizmlar faol bo‘lib, Yer yuzini egallay boshlaganiga esa 550 - 600 mln yil bo‘ldi.

Organizmlar bir-biri bilan juda yaqin aloqada bo‘ladi va o‘zaro ta’sir etib turadi. Agar ular o‘zaro aloqada bo‘lmaganlarida allaqachon qirilib, yo‘q bo‘lib ketar edi. Masalan, o‘simliklar noorganik moddalardan organik moddalar hosil qiladi.

Ko‘zga ko‘rinmaydigan mayda organizmlar, ya’ni mikroblar o‘simlik va hayvonlar qoldiqlarini chiritib, minerallarga aylantirib turadi.

Yerning organik hayot paydo bo‘lgan, yashaydigan va organizmlar o‘zaro ta’sir etib turadigan qobig‘iga biosfera deyiladi («bios»— hayot, «sphaira» — shar). Biosferaning qalinligi 30 - 40 kilometrga yetadi. Odam ham mana shu biosferada yashaydi.

Yer yuzida organizmlarning notekis tarqalganligi. Organizmlar quruqlik yuzasida va uning ustida 150 m balandlikkacha bo‘lgan havoda, tuproqda, okean va dengizlar suvining yuzasi hamda 150 m chuqurlikkacha bo‘lgan qismlarida eng ko‘p tarqalgan.

Iqlim issiq bo‘lsa-yu nam yetishmasa, bunday hududlar o‘simliklar va hayvonot olamiga boy bo‘lmaydi. Bunga cho‘llar misol bo‘ladi. U yerlarda namni kam bug‘latadigan mayda bargli yoki tukli, tikanakli, ildizlari uzun o‘simliklar o‘sadi360509081404 261B181B 07060D 2A1B0B 140811 2904 24 140A 0F 0F 1B0E 060D

Cho‘llarda ko‘p hayvonlar uzoq vaqt suvsiz yashay oladi. Antarktidada o‘simlik o‘smaydigan, hayvonlar yashamaydigan joylar anchagina. Cho‘llar faqat issiq joylarda emas, sovuq joylarda ham bor. Bunday joylar qor va muzlik cho‘llari deyiladi.

Inson va biosfera . Hozirgi odamlarning ajdodlari taxminan 2,5—3 mln yil ilgari paydo bo‘lgan. Ibtidoiy odamlar dastlabki davrlarda tabiatga moslashishga harakat qilishgan, g‘orlarda yashashgan.

Ovchilik, shuningdek, meva va ildizlarni yig‘ish bilan shug‘ullanishgan. U vaqtda kishilar biosferaga ta’sir ko‘rsata olmaganlar. Lekin odamlar olovdan foydalanishni o‘rganib, chorvachilik va dehqonchilik bilan shug‘ullana boshlagach, keyinchalik zavod-fabrikalar qurganlaridan so‘ng biosferaga juda katta ta’sir ko‘rsata boshladi.

Ota-bobolarimiz qadim zamonlardanoq ariqlar qazib, to‘g‘on qurib, daryolardan suv chiqarishni o‘rganishgan. Ajoyib bog‘lar, ekinzorlar bunyod etishgan. Inson tomonidan o‘zgartirilgan, obod qilingan bunday joylar vohalar deb ataladi.

Savol va topshiriqlar: 1. Yerda hayot belgilari qachon paydo bo‘lgan? 2. Yer yuzida odam qachon paydo bo‘lgan? 3. Qanday hayvonlarga o‘txo‘r hayvonlar deyiladi? 4. Tabiatda o‘simliklarning qanday ahamiyati bor?

Похожие

Organizmlarning yer qobiqlariga ta’siri 5 -sinf

Yer po‘stining harakatlari 5 -sinf

Yer osti suvlari 5 -sinf

Yer toshqobig‘ining boyliklari 5 -sinf

Jamiyat bilan tabiatning o‘zaro aloqadorligi va ta’siri . 9 - sinf