Toshkent iqtisodiy rayoni 8-sinf - География - Учебники (по школьные предметы)

Toshkent iqtisodiy rayoni 8-sinf

Загружено в:

27.02.2023

Скачано:

0

Размер:

8181.5 KB

Iqtisodiy geografik o ‘ rni va tabiiy boyliklari . Toshkent iqtisodiy rayoni ma ’ muriy jihatdan Toshkent shahri va Toshkent viloyatidan iborat . Bu rayonning ikki tomoni Farg ‘ ona va Mirzacho ‘ l iq tisodiy rayonlari bilan tutashgan , qolgan tomonlari Qozog ‘ iston , Qirg ‘ iziston va Tojikiston davlatlari bilan chegaralangan .

Geografik o ‘ rnidagi qulaylik tufayli Toshkent 1930- yildan beri O ‘ zbekistonning poytaxti maqomida kelmoqda . Toshkent viloyati qishloq tumanlarining deyarli yarmining ( Yangiyo ‘ l , Qibray , Bo ‘ stonliq , Parkent , O ‘ rta Chirchiq , Toshkent va Zangiota tumanlari ) xo ‘ jaligi ixtisoslashuvi va ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishida poytaxtning ta ’ siri muhim hisoblanadi .

Zero, yirik shahar bilan tutash tumanlarda iqtisodiy-ijtimoiy o‘zgarishlar jadal kechadi. Buni shahar atrof tumanlari misolida yaqqol kuzatish mumkin (86-rasm). Iqtisodiy rayon hududi relyefning xilma-xil shakllaridan iborat. Bu sanoat uchun ham, qishloq xo‘jaligi uchun ham katta imkoniyatlar yaratadi.

Rayonning Chirchiq va Ohangaron vodiylari Sirdaryoga qadar 100-150 km dan ortiq masofada pasayib borishi sababli sun’iy sug‘orish uchun g‘oyat qulay. Chirchiq va Ohangaron daryolari tog‘lardagi yog‘in (500-700 mm)dan to‘yinib, dalalarni sug‘orishdan tashqari, elektr energiya olishda ham muhim rol o‘ynaydi. Iqtisodiy rayon toza ichimlik suvi bilan yaxshi ta’minlangan. Suvdan yanada samarali foydalanish maqsadida Chirchiq daryosining yuqori oqimida sig‘imi 2,0 mlrd kub m bo‘lgan Chorvoq suv ombori barpo etilgan.

Shuningdek, Ohangaron daryosining yuqori oqimida Ohangaron, o‘rta oqimida esa Tuyabo‘g‘iz suv ombori (« Toshkent dengizi ») qurilgan. Qazilma boyliklarning xilma-xilligi jihatidan bironta rayon Toshkent iq tisodiy rayoniga tenglasha olmaydi. Angren ko‘mir havzasi mamlakatda eng yirik ko‘mir koni hisoblanadi (ko‘mir zaxirasi miqdorini eslang).

Ko‘mir qatlamlari yer yuziga yaqin joylashgan bo‘lib, qatlamlar orasida aluminiy, sement va keramika olishda ishlatiladigan gilmoya ko‘plab uchraydi (atlasdan foydalanib, qazilma konlarini aniqlang). Iqtisodiy rayonda neft bilan tabiiy gazgina yo‘q. Zarur bo‘lgan neft mahsulotlari temiryo‘l hamda avtomobil transportida, gaz esa quvurda keltirilmoqda (ularning qayerdan keltirilishini atlasdan aniqlang).

Aholisi. Mamlakatimiz aholisining deyarli 1/5 qismi shu rayonda yasha- moqda. Rayonda shahar aholisining salmog‘i Toshkent shahri aholisini qo‘shmaganda 50 foizga boradi. Umumiy aholi sonidagi mehnatga yaroq-lilar salmog‘i bo‘yicha iqtisodiy rayon birinchi o‘rinda turadi. Shuningdek, mehnatga yaroqli aholi ma’lumot darajasining yuqoriligi bilan ham ajralib turadi.

Bular azaldan oliy o‘quv yurtlari, Fanlar akade miyasi, uning ko‘p sonli ilmiy tadqiqot institutlari Toshkent (poytaxt)da joylashgani sharofatidir. Bundan tashqari, ilm va malakatalab korxona va idoralarning ko‘pligi ham asosiy omillardan biri hisoblanadi. (Rayonda aholining zichligi qancha?)

Xo‘jaligi. XX asr boshida Toshkent iqtisodiy rayoni taraqqiyot jihatidan Farg‘ona vodiysidan keyinda turardi. Rayonda xilma-xil foydali qazilma konlari topilishi natijasida konchilik sanoati vujudga kelib, og‘ir sanoatning jadal yuksalishiga imkoniyat tug‘ildi. Sanoatining rivojlanganligi jihatidan rayon respublikada birinchi o‘ringa chiqib oldi.

Endilikda iqtisodiy rayon xo‘jaligi ko‘p tarmoqli bo‘lib, unda O‘zbekistondagi sanoat tarmog‘ining deyarli barchasi mavjud. Yalpi sanoat mahsulotining 2/3 qismi og‘ir sanoatga to‘g‘ri keladi. Yengil va oziq-ovqat sanoatlari ham rivojlangan.

Toshkent iqtisodiy rayonining rivojlanishiga asosiy sabablar: a) rayonning qulay iqtisodiy geografik o‘rni; b) respublika poytaxti Toshkentning shu rayondaligi; d) foydalanish qulay bo‘lgan gidro- quvvat mavjudligi; e) xilma-xil foydali qazilmalar topilib, ulardan foydalanishning yo‘lga qo‘yilishi; f) Ikkinchi jahon urushi yillarida sobiq Ittifoqning g‘arbiy rayonlaridan O‘zbekistonga ko‘chirib keltiril- gan korxonalarning yarmidan ko‘pi Toshkent viloyatiga joylashtirilgani; g) chetdan malakali mutaxassislar ko‘plab jalb etilgani va boshqalar.

Yoqilg‘i-energetika majmuasi ancha qudratli. Uning negizini elektro-energetika sanoati tashkil etadi. Mamlakatda ishlab chiqariladigan elektr energiyaning deyarli yarmi shu rayonda hosil qilinadi. Bu ko‘rsatkichni rayondagi uchta qudratli IES hamda Chir chiq-Bo‘zsuv gidroenergetika kaskadi ta’minlaydi. Toshkent IES to‘la, Angren IES qisman gaz bilan, Yangi Angren IES esa mahalliy ko‘mir bilan ishlaydi.

Tashqi iqtisodiy faoliyati. Rayon 100 dan ortiq uzoq va yaqin xorij mamlakatlari bilan savdo aloqalari olib boradi. Xorijga paxta, ipak, paxtachilik uchun zarur mashina va uskunalar, to‘qimachilik mashinalari, kabel, ekskavatorlar, ko‘tarma kranlar, elektr energiya, qorako‘l terilari, rangli metall konsentratlari, ip va ipak gazlamalar, kanop va kanop mahsulotlari hamda meva jo‘natiladi. Rayon ehtiyoji uchun yog‘och, neft mahsulotlari, tabiiy gaz, turli xil sanoat mahsulotlari, mashina qismlari, keng iste’mol mollari keltiriladi. Ichki iqtisodiy aloqalarda avtomobil va qisman temiryo‘l transportidan foydalaniladi.

Transporti. 1930-1940-yillardan rayonda avtomobil yo‘llari vujudga keldi, asfalt va tosh yo‘llar qurildi. Katta O‘zbek trakti (700 km) Toshkentni Termiz bilan bog‘laydi. Toshkent-Angren- Qo‘qon tog‘ yo‘li qayta qurilib, jahon talablari darajasidagi xalqaro yo‘lga aylantirildi. Toshkent-Chinoz-Guliston avtotrassasi mamlakatda birinchi darajali yo‘l hisoblanadi. Toshkent-Angren, Toshkent-Chorvoq hamda Mirzacho‘lni kesib o‘tgan Toshkent-Sirdaryo-Jizzax temiryo‘llarining ahamiyati katta.

Похожие

Farg'ona iqtisodiy rayoni 8-sinf

Mirzacho'l iqtisodiy rayoni 8-sinf

Zarafshon iqtisodiy rayoni 8-sinf

Quyi amudaryo iqtisodiy rayoni 8-sinf

Toshkent shahri 8-sinf