O'zbekistonning geografik o‘rni 8-sinf - География - Учебники (по школьные предметы)

O'zbekistonning geografik o‘rni 8-sinf

Загружено в:

27.02.2023

Скачано:

0

Размер:

2263 KB

8-sinf geografiya darsligi asosida 2-mavzu:O`zbekistonning geografik o‘rni

2Muayyan mamlakat, hudud, viloyat, shahar, tuman, mahalla va hatto hovlining o‘ziga xosliklaridan biri ularning Yer yuzidagi betakror o‘rnidir. Bular geografik o‘rin deb ataladi. Geografik o‘rin mohiyatan tabiiy geografik o‘rin, iqtisodiy geografik o‘rin va siyosiy geografik o‘rin tarzida guruhlanadi. 01

3Tabiiy geografik o‘rin , asosan, okean, dengiz, daryo, tog‘, cho‘l, o‘rmon, adir singari yirik tabiiy obyektlarga nisbatan joylashgan o‘rniga ko‘ra belgilansa, iqtisodiy geografik o‘rin jahonning erkin iqtisodiy mintaqalari, jahon savdo yo‘llari, yirik savdo-sanoat markazlari va tabiiy boyliklardan foydalanish imkoniyatlari bilan belgilanadi. Siyosiy geografik o‘rin esa muayyan davrda alohida davlatning harbiy mojarolar ro‘y berayotgan yoki ro‘y berishi mumkin bo‘lgan hudud va davlatlarga nisbatan qanchalik aloqadorligiga ko‘ra baholanadi. 02

4Geografik obyektlar o‘zaro aloqador bo‘ladi. Ana shu aloqadorlik ko‘lamiga muvofiq geografik o‘rin mikro, mezo, makro miqyosda namoyon bo‘ladi. Endi Vatanimiz O‘zbekistonning geografik o‘rnidagi o‘ziga xos jihatlar, uni belgilovchi omillarni ko‘rib chiqaylik. 03

5Tabiiy geografik o‘rni. O‘lkamiz ob-havosi yilning talay qismida ochiq va quruq bo‘ladi. E’tibor qilinsa, O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi «Serquyosh hur o‘lkam...» deya boshlanadi. Tabiiy geografik o‘rin sharofati ila serquyosh va issiq kunlarning uzoq davom etishi mamlakatimiz qishloq xo‘jaligi, transport va maishiy hayotda mehnat va moliyaviy sarf-xarajatlarning tejalishiga imkon beradi. 04

6Bulutsiz osmonimiz astronomik tadqiqotlarda ham qo‘l keladi. Abu Rayhon Beruniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Mirzo Ulug‘bekdek koinot bilimdonlari bizning yurtdan chiqqani bejiz emas. 05

7Iqtisodiy geografik o‘rni. Har qanday davlatning rivojlanishini tashqi iqtisodiy aloqalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Tashqi iqtisodiy aloqalar miqyosi esa xalqaro mehnat taqsimoti, qolaversa, iqtisodiy geografik o‘rin imkoniyatlariga bog‘liq. Insoniyat taraqqiyotining muayyan bosqichlarida yirik xalqaro savdo yo‘llari muhim omil bo‘lgan. 06

8Iqtisodiy geografik o‘rin imkoniyatlari davr o‘tishi bilan o‘zgarishi mumkin. Bunga siyosiy voqealar, yirik tabiiy boylik zaxiralarining topilishi va ishlab chiqarilishi, transport vositalarining takomillashuvi kabilar sabab bo‘ladi. Buni yurtimiz iqtisodiy geografik o‘rnida ro‘y bergan o‘zgarishlar misolida ko‘rib chiqamiz. 07

9 Ma’lumki, miloddan avvalgi II asrdan to milodiy XVI asrgacha Sharqni (Hindiston, Xitoy) G‘arb (Yevropa mamlakatlari) bilan bog‘lab turgan asosiy savdo yo‘li - «Buyuk Ipak yo‘li» O‘rta Osiyo orqali o‘tgan. Natijada O‘rta Osiyo bozorlarida mol ayirboshlash avj olib, u hunar mandchilik va dehqon chilikning taraq qiyoti, shaharlar, fan, madaniyat ravna qiga jiddiy turtki bo‘lgan. 08

10Keyinchalik Sharq bilan G‘arb o‘rtasidagi savdo yo‘llari quruq likdan dengiz-okeanlarga ko‘chgach, O‘rta Osiyo iqtisodiy geografik o‘rnidagi qulaylik barham topgan. XIX asr oxirlarida O‘rta Osiyoda temir yo‘l qurildi. Natijada Samarqand, Toshkent kabi yirik shaharlar temiryo‘l orqali Rossiyaning markaziy rayonlari bilan bog‘lanib, O‘zbekiston hududining iqtisodiy geografik o‘rni yana qulaylik kasb eta boshladi. Ammo sho‘ro davrida iqtisodiy geografik o‘rin qulayliklaridan asosan sobiq Ittifoq manfaatdor edi. 09

11Ma’lumki, O‘zbekiston ochiq dengiz (okean)ga bevosita chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan, dunyo okeaniga chiqish uchun kamida ikki davlatning hududini kesib o‘tish zarur bo‘lgan dunyodagi ikki mamlakatning biri hisoblanadi. Ikkinchisi Lixtenshteyn davlatidir. Shuning uchun O‘zbekiston transport tuzilmasini takomillashtirib, dunyo okeaniga chiqishning eng maqbul va ishonchli yo‘nalishlarini tanlash borasida chora-tadbirlar olib bordi. 09

12Mustaqillik tufayli O ‘ zbekiston xorijiy davlatlar bilan erkin aloqa o ‘ rnatish huquqini qo ‘ lga kiritdi . Tarixan qisqa vaqtda uni azaliy janubiy qo ‘ shnilari Afg ‘ oniston , Pokiston , Eron hamda g ‘ arbdan Turkiya , sharqdan Xitoy va boshqa davlatlar bilan bog ‘ lovchi quruqlik va havo yo ‘ llari ochilib , O ‘ zbekiston iqtisodiy geografik o ‘ rnini yaxshilab oldi . Ayniqsa , O ‘ zbekistonning « Bir makon , bir yo ‘ l » loyihasida ishtirok etishi natijasida qadimiy Ipak yo ‘ li ruhiyatini qayta tiklash , mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish , mamlakatlarning transport infratuzilmasini birlashtirish imkoniyati kuchaydi . 09

13Ba ’ zan qo ‘ shni davlatlar hududidagi ayrim imkoniyatlar ham mamlakat iqtisodiy geografik o ‘ rniga ta ’ sir ko ‘ rsatishi mumkin . Masalan, Turkmaniston bilan Eronni bog‘lovchi temiryo‘l qurilgach, undan O‘zbekiston tashqi aloqalarda foydalana boshladi. Demak, har qanday hududning iqtisodiy geografik o‘rnini baholashda uning yirik transport tugunlariga, shu jumladan, dengiz yo‘llariga nisbatan qanday joylashganligi e’tiborga olinar ekan. Shu jihatdan O‘zbekistonning iqtisodiy geografik o‘rni tobora qulaylashib bormoqda. 09

141-rasm. O‘zbekistonning makrogeografik o‘rni. 09

15Iqtisodiy va ijtimoiy hayotda davlatning siyosiy geografik o‘rni ham muhum omil sanaladi. O‘zbekiston suverenitetini jahon hamjamiyati e’tirof etib, u bilan 130 dan ortiq davlat diplomatik aloqalar o‘rnatgan, ko‘pchiligi elchixonalar ochgan. O‘z navbatida ko‘plab davlatlarda O‘zbekiston elchixonalari faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘zbekistonning turli xalqaro tashkilotlarga, xususan, Yevrоpada хavfsizlik va hamkоrlik tashkilоti, Shanхay hamkоrlik tashkilоtiga a’zоligi, O‘zbekiston bilan chegaradosh, tarixida umumiylik rishtalari ustuvor bo‘lgan Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikistonning ham aynan ushbu xalqaro tashkilotlarga a’zo ekanliklari mamlakatimizning siyosiy geografik o‘rnini belgilaydigan ijobiy omillardir. 09

Похожие

O‘zbekistonning geografik o‘rni va ma’muriy-hududiy tuzilishi 8-sinf

Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi 6-sinf

Yevropa mamlakatlarining hududi, chegaralari, geografik o‘rni . 9 - sinf

O‘zbekistonning geografik o‘rni, chegaralari va maydoni 7-sinf

Afrika materigining geografik o‘rni va o‘rganilish tarixi 6-sinf